Đối chiếu tên riêng nữ giới người Anh và người Việt (Luận án tiến sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ MINH THẢO

ĐỐI CHIẾU TÊN RIÊNG NỮ GIỚI NGƢỜI ANH
VÀ NGƢỜI VIỆT

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Hà Nội, 2018


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ MINH THẢO

ĐỐI CHIẾU TÊN RIÊNG NỮ GIỚI NGƢỜI ANH
VÀ NGƢỜI VIỆT
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh đối chiếu
Mã số: 9222024

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Lê Quang Thiêm
2. PGS. TS. Hồ Ngọc Trung

Hà Nội, 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những tƣ
liệu và số liệu trong luận án là trung thực. Đề tài nghiên cứu và các kết quả
chƣa đƣợc ai công bố.
Tác giả luận án

Lê Thị Minh Thảo


DANH MỤC CÁC BẢNG
STT

Tên Bảng
Trang
Bảng 2.1. Chính tố trong tên nữ giới ngƣời Anh
41
Bảng 2.2. Tiền tố trong tên nữ giới ngƣời Anh
42
Bảng 2.3. Hậu tố trong tên nữ giới ngƣời Anh
42
Bảng 2.4. Mô hình tổ hợp định danh nữ giới ngƣời Anh
46
Bảng 2.5: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên cá nhân nữ
48
giới ngƣời Anh theo hình thức cấu tạo
Bảng 2.6: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên đệm nữ giới
51
ngƣời Anh theo hình thức cấu tạo
Bảng 2.7: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên họ nữ giới

55
ngƣời Anh theo hình thức cấu tạo
Bảng 2.8: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên nữ giới ngƣời
66
Anh theo thành tố cấu tạo
Bảng 2.9. Mô hình tên ngƣời Việt của Trần Ngọc Thêm
67
Bảng 2.10. Mô hình cấu trúc chính danh nữ giới ngƣời Việt
67
Bảng 2.11: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên cá nhân nữ
71
giới ngƣời Việt theo mô hình cấu tạo
Bảng 2.12: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên đệm nữ giới
73
ngƣời Việt theo mô hình cấu tạo
Bảng 2.13: Bảng tổng hợp phân bổ số lƣợng tên nữ giới
86
ngƣời Việt theo thành tố cấu tạo
Bảng 3.1. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến các con vật đẹp
97
và đáng yêu
Bảng 3.2. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến các loài cây, hoa
99
Bảng 3.3. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến hiện tƣợng tự
98
nhiên
Bảng 3.4. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến màu sắc
99
Bảng
a. 3.5. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến vật có giá trị

99
Bảng
b. 3.6. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến Kinh thánh
101
Bảng 3.7. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến nhân vật trong
102
tác phẩm nghệ thuật
Bảng 3.8. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến tên họ có sẵn
103
Bảng 3.9. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến tƣớc hiệu
103
Bảng 3.10. Tên cá nhân nữ giới liên quan đến con số
104


Bảng 3.11. Tên họ liên quan đến tên gọi nghề nghiệp
Bảng 3.12. Tên họ liên quan đến tên địa danh
Bảng 3.13. Tên họ liên quan đến đặc điểm địa danh
Bảng 3.14. Tên họ đƣợc hình thành từ tên cá nhân của cha
thêm “s”
Bảng 3.15. Tên họ đƣợc hình thành từ tên cá nhân của cha
thêm “son”
Bảng 3.16. Tên họ đƣợc hình thành từ tên cá nhân của cha

108
110
110
111
112
112

DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT
1

Tên sơ đồ
Hình 2.1. Sơ đồ cấu tạo tổ hợp định danh nữ giới
ngƣời Anh và ngƣời Việt

Trang
39


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
1.

R

Căn tố

2.

S

Hậu tố

3.

P

Tiền tố

4.

T

Thành tố

5.

Tr.

Trang

6.

Nxb

Nhà xuất bản

7.

A

Tên cá nhân

8.

B

Tên đệm

9.

C

Tên họ


MỤC LỤC
1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 1
3. Đối tƣợng, phạm vi và ngữ liệu nghiên cứu ........................................................ 2
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................ 3
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ............................................................... 4
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án.............................................................4
7. Bố cục của luận án................................................................................................. 4
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ
THUYẾT CỦA LUẬN ÁN ....................................................................................... 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................5
1.1.1. Tình hình nghiên cứu tên người Anh .....................................................5
1.1.2. Tình hình nghiên cứu tên người Việt ...................................................11
1.2. Cơ sở lí thuyết ...............................................................................................18
1.2.1. Một số vấn đề lí thuyết về tên riêng .......................................................18
1.2.2. Vấn đề giới trong ngôn ngữ học ............................................................28
1.2.3. Nghiên cứu đối chiếu tên riêng nữ giới người Anh và người Việt......34
Tiểu kết chƣơng 1 ...............................................................................................37
CHƢƠNG 2. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO TÊN NỮ GIỚI NGƢỜI
ANH .VÀ NGƢỜI VIỆT ........................................................................................ 39

2.1. Đặt vấn đề .....................................................................................................39
2.2. Cơ sở phân tích đặc điểm cấu tạo tên nữ giới ngƣời Anh và ngƣời Việt 40
2.2.1. Một số lí luận về hình vị ........................................................................40
2.2.2. Cơ sở phân tích các thành phần cấu tạo trong tên nữ giới người Anh
và người Việt ....................................................................................................44
Đặc điểm cấu tạo tên nữ giới ngƣời Anh .................................................45
2.3.1. Mô hình chung tên nữ giới người Anh .................................................45
2.3.2. Các thành phần cấu tạo tên nữ giới người Anh ...................................46
2.3.3. Các mô hình cấu tạo tên nữ giới người Anh ........................................56
2.4. Đặc điểm cấu tạo tên nữ giới ngƣời Việt ....................................................66
2.4.1. Mô hình chung tên nữ giới người Việt .................................................66
2.4.2. Các thành phần cấu tạo tên nữ giới người Việt ...................................67
2.4.3. Các mô hình cấu tạo tên nữ giới người Việt ........................................77


2.5. Những nét tƣơng đồng và khác biệt về cấu tạo trong tên nữ giới ngƣời
Anh và ngƣời Việt ...............................................................................................85
2.5.1. Những nét tương đồng về cấu tạo trong tên nữ giới người Anh và
người Việt .........................................................................................................86
2.5.2. Những khác biệt về cấu tạo trong tên nữ giới người Anh và người Việt
...........................................................................................................................87
Tiểu kết chƣơng 2 ................................................................................................93
CHƢƠNG 3. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA VÀ VĂN HÓA - XÃ
HỘI PHẢN ÁNH QUA TÊN NỮ GIỚI NGƢỜI ANH VÀ NGƢỜI VIỆT ....... 95

3.1. Đặt vấn đề .....................................................................................................95
3.2. Đặc điểm nghĩa của tên nữ giới ngƣời Anh ...............................................96
3.2.1. Đặc điểm nghĩa của tên cá nhân nữ giới người Anh ...........................96
3.2.2. Đặc điểm nghĩa của tên đệm nữ giới người Anh ...............................104
3.2.3. Đặc điểm nghĩa của tên họ nữ giới người Anh ..................................105

3.3. Đặc điểm nghĩa của tên nữ giới ngƣời Việt..............................................112
3.3.1. Đặc điểm nghĩa của tên cá nhân nữ giới người Việt .........................112
3.3.2. Đặc điểm nghĩa của tên đệm nữ giới người Việt ................................119
3.3.3. Đặc điểm nghĩa của tên họ nữ giới người Việt ..................................122
3.4. Những nét tƣơng đồng và khác biệt về nghĩa và văn hóa - xã hội đƣợc
phản ánh qua tên nữ giới ngƣời Anh và ngƣời Việt ......................................123
3.4.1. Những nét tương đồng về nghĩa và văn hóa - xã hội phản ánh qua tên
nữ giới người Anh và người Việt ..................................................................123
3.4.2. Những khác biệt về nghĩa và văn hóa - xã hội phản ánh qua tên nữ
giới người Anh và người Việt ........................................................................125
Tiểu kết chƣơng 3 ..............................................................................................145
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 147
TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN...................................................... 151


MỞ ĐẦU
1. 1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Trong mỗi cộng đồng, mỗi ngôn ngữ khác nhau, tên ngƣời (nhân danh)
không chỉ đơn thuần là những kí hiệu dùng để định danh mà còn chứa đựng
những dấu ấn về lịch sử, xã hội và truyền thống văn hoá đặc trƣng cho mỗi
cộng đồng dân tộc đó. Tên nữ giới ngƣời Anh và Việt cũng vậy, vừa mang đặc
trƣng của ngôn ngữ, vừa là ánh xạ phản chiếu đặc điểm văn hoá - xã hội. Do
đó, thông qua việc nghiên cứu tên nữ giới, chúng tôi có thể tìm hiểu đƣợc
những đặc trƣng về ngôn ngữ và văn hóa – xã hội thể hiện qua tên nữ giới ở
mỗi quốc gia.
1.2. Tên ngƣời nói chung và tên nữ giới nói riêng chiếm một vị trí rất quan
trọng trong hệ thống tên riêng. Trong mỗi ngôn ngữ, tên nữ giới có những đặc
điểm riêng. Xét về số lƣợng, nữ giới là lực lƣợng chiếm phân nửa dân số nhân
loại. Điều đó cũng có nghĩa là số lƣợng tên nữ giới chiếm phân nửa số lƣợng
tên ngƣời trên thế giới. Với số lƣợng rất lớn nhƣ vậy, đây chính là một nguồn

ngữ liệu hết sức phong phú để tìm hiểu và phân tích. Hơn nữa, việc nghiên
cứu tên nữ giới góp phần làm phong phú thêm nội dung nghiên cứu trong
ngôn ngữ học xã hội về giới cũng nhƣ trong ngôn ngữ và văn hoá - xã hội nói
chung.
1.3. Theo nguồn tƣ liệu mà chúng tôi tiếp cận đƣợc, hiện vẫn còn thiếu
vắng những công trình nghiên cứu so sánh đối chiếu về tên ngƣời Anh và
ngƣời Việt nói chung và đặc biệt là tên nữ giới nói riêng.
Từ những lí do nêu trên, để giúp ngƣời Anh và ngƣời Việt, đặc biệt là
ngƣời học và nghiên cứu về hai ngôn ngữ này hiểu đƣợc những đặc điểm
ngôn ngữ, văn hoá, xã hội hàm chứa trong tên nữ giới, chúng tôi chọn vấn đề
“Đối chiếu tên riêng nữ giới người Anh và người Việt” làm đề tài luận án.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc khảo sát và đối chiếu tên riêng (chính danh) nữ giới ngƣời
Anh và ngƣời Việt, mục đích của luận án là góp phần hệ thống những lí luận

1


về tên riêng nói chung, tên nữ giới nói riêng và làm rõ những điểm tƣơng
đồng và dị biệt về cấu tạo, ý nghĩa và văn hóa - xã hội đƣợc phản ánh qua tên
nữ giới ở hai ngôn ngữ.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với mục đích nhƣ trên, luận án đặt ra những nhiệm vụ chủ yếu nhƣ sau:
- Xây dựng hệ thống cơ sở lí thuyết cho toàn bộ nghiên cứu thông qua
điểm luận một số vấn đề lí thuyết quan trọng về danh xƣng học, tên riêng, tên
ngƣời nói chung và tên nữ giới nói riêng và lí thuyết về so sánh đối chiếu.
- Miêu tả, phân tích các đặc điểm cấu tạo tên riêng nữ giới ngƣời Anh và
ngƣời Việt. Từ đó, phân tích đối chiếu để tìm ra những nét tƣơng đồng và dị
biệt về cấu tạo trong tên riêng nữ giới ngƣời Anh và ngƣời Việt.

- Miêu tả, phân tích đặc điểm ngữ nghĩa trong tên riêng nữ giới ngƣời Anh
và ngƣời Việt. Từ đó, phân tích đối chiếu để tìm ra những tƣơng đồng và dị
biệt về nghĩa, cũng nhƣ về văn hóa – xã hội phản ánh qua tên riêng nữ giới
ngƣời Anh và ngƣời Việt.
2. 3. Đối tƣợng và phạm vi và ngữ liệu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là tên chính danh của nữ giới ngƣời
Anh và ngƣời Việt, trong đó bao gồm cả phần tên họ, tên đệm và tên cá nhân.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án chỉ giới hạn ở việc phân tích tên (chính
danh) của nữ giới ngƣời Anh tại Anh (England) mà không phải tên nữ giới
ngƣời Anh trên toàn Liên hiệp Vƣơng quốc Anh và Bắc Ireland. Đối với tên
nữ giới ngƣời Việt, luận án cũng chỉ giới hạn phân tích tên của nữ giới ngƣời
Kinh tại Việt Nam.
Cách tiếp cận vấn để nghiên cứu của luận án cơ bản là nghiên cứu so sánh
đối chiếu đồng đại, để tìm ra sự giống và khác nhau giữa các bình diện đƣợc
đƣa vào đối chiếu. Do đó, dù nguồn ngữ liệu để phân tích của luận án là nguồn
ngữ liệu hiện đại (từ năm 1975 đến nay) nhƣng, luận án vẫn đƣa ra các hiện
tƣợng về tên riêng trong lịch sử để có cơ sở phân tích và đƣa ra đƣợc cái nhìn
tổng thể về tên nữ giới ngƣời Anh và Việt. Chúng tôi chọn phạm vi này bởi lẽ
2


năm 1975 là một dấu mốc về sự phát triển kinh tế, xã hội ở cả Anh và Việt
Nam.
3.3. Ngữ liệu nghiên cứu
Nguồn ngữ liệu đƣợc sử dụng để phân tích trong luận án đƣợc chúng
tôi thu thập từ danh sách 12.879 tên nữ học viên, sinh viên ngƣời Anh của hai
trƣờng đại học ở Anh là Đại học Miền Tây (University of the West of
England) và Đại học Cranfied (Cranfied University). Nhờ có mối quan hệ hợp

tác quốc tế giữa Viện Đại học Mở Hà Nội, cũng nhƣ sự giúp đỡ của Hội lƣu
học sinh Việt Nam lại Anh nên chúng tôi mới có đƣợc danh sách tên sinh viên
ở 2 trƣờng nói trên. Đối với nguồn ngữ liệu tiếng Việt, chúng tôi đã thu thập
đƣợc danh sách 12.936 tên nữ học viên, sinh viên ngƣời Kinh của 3 trƣờng
đại học ở Việt Nam là Viện đại học Mở Hà Nội, Đại học Tây Đô Cần Thơ và
Đại học Mở bán công Thành phố Hồ Chí Minh. Lí do chúng tôi chọn 3 trƣờng
đại học này vì các trƣờng thuộc các khu vực Bắc, Trung, Nam của Việt Nam.
Nhƣ vậy, ngữ liệu thu thập đƣợc mang tính toàn diện về vùng miền của Việt
Nam. Đây là những nguồn ngữ liệu đáng tin cậy do các trƣờng cung cấp.
3. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu của luận án và thực hiện các nhiệm
vụ đã đặt ra, luận án áp dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp điều tra để tổng hợp nguồn ngữ liệu tên nữ học viên, sinh
viên tại các trƣờng đại học ở Anh và Việt Nam;
- Phương pháp miêu tả để miêu tả các đặc điểm về cấu tạo và đặc điểm
ngữ nghĩa của từng thành phần định danh (tên họ, tên đệm, tên cá nhân) trong
tổ hợp định danh nữ giới ngƣời Anh và ngƣời Việt;
- Phương pháp so sánh đối chiếu để tìm ra điểm tƣơng đồng và dị biệt về
cấu tạo, ngữ nghĩa và văn hóa - xã hội đƣợc phản ánh qua tên nữ giới ngƣời
Anh và ngƣời Việt;
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành đƣợc tận dụng để thấy đƣợc mối
liên hệ giữa đặc trƣng ngôn ngữ với các thuộc tính văn hóa - xã hội đƣợc phản
ánh.

3


Ngoài ra, để thực hiện luận án một cách khoa học và chính xác luận án
còn áp dụng thủ pháp thống kê định lƣợng, kết hợp với phân tích định tính,
mô hình hóa, lập bảng biểu để đƣa ra kết quả phân tích nghiên cứu.

4. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Chúng tôi hi vọng luận án này sẽ giúp cho những ngƣời làm công tác
nghiên cứu ngôn ngữ hiểu sâu hơn về đặc điểm ngôn ngữ thể hiện ở tên chính
danh nữ giới ngƣời Anh và nữ giới ngƣời Việt cùng với những nét văn hoá xã hội hàm chứa trong đó. Đồng thời, luận án cũng sẽ giúp cho những ngƣời
làm công tác biên - phiên dịch, giảng viên và sinh viên học tiếng Anh đƣợc
mở rộng hiểu biết hơn về vấn đề này.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án dự kiến sẽ có những đóng góp cả về lý luận và thực tiễn nhƣ
sau:
Về lý luận, các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần làm sáng tỏ
những đặc trƣng của nhân danh học nữ giới cả về mặt ngôn ngữ lẫn văn hoá xã hội.
Về thực tiễn, các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ có đóng góp nhất
định cho công tác nghiên cứu ngôn ngữ, công tác dạy và học ngôn ngữ và văn
hoá Anh, Việt của giảng viên, sinh viên, nghiên cứu viên của các viện nghiên
cứu, các trƣờng đại học và những ngƣời yêu thích ngôn ngữ văn hoá Anh,
Việt.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và trích dẫn, nội
dung chính của luận án đƣợc cấu trúc thành ba chƣơng nhƣ sau:
CHƢƠNG 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lí thuyết của
luận án
CHƢƠNG 2: Đối chiếu đặc điểm cấu tạo tên nữ giới ngƣời Anh và
ngƣời Việt
CHƢƠNG 3: Đối chiếu đặc điểm ngữ nghĩa và văn hóa - xã hội phản
ánh qua tên nữ giới ngƣời Anh và ngƣời Việt.

4


Luận án đủ ở file: Luận án full