Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện tam nông, tỉnh phú thọ
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.08 MB, 133 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH
DOANH
–––––––––––––––––––––––––––
NGUYỄN THỊ VIỆT
ANH
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN
SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM
NÔNG TỈNH PHÚ THỌ
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH
DOANH
–––––––––––––––––––––––––––
NGUYỄN THỊ VIỆT
ANH
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN
SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM
NÔNG TỈNH PHÚ THỌ
Chuyên ngành: Quản lý kinh
tế Mã số: 60.34.04.10
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Thế Phán
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, luận văn nghiên cứu là của cá nhân dựa trên cơ sở lý
thuyết được học tập và qua tham khảo tình hình thực tiễn tại huyện Tam Nông, kết
hợp nghiên cứu địa bàn thành phố Việt Trì, Huyện Thanh Thủy, dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS Nguyễn Thế Phán.
Các số liệu, mô hình, bảng biểu, sơ đồ và những kết quả trong luận văn là
trung thực, các giải pháp đưa ra xuất phát từ thực tiễn nghiên cứu và kinh nghiệm
phù hợp với địa phương và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Một lần nữa tôi xin khẳng định về sự trung thực của lời cam kết trên.
Phú Thọ, ngày 10 tháng 08 năm
2018
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Nguyễn Thị Việt Anh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách
nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông, Tỉnh Phú Thọ”, tôi đã nhận được sự
hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân, tập thể đã tạo điều kiện cho tôi
trong quá trình nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của PGS.TS Nguyễn Thế
Phán, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp những ý kiến quý báu của quý nhà
trường, các thầy cô trong khoa Sau Đại học trường Đại học Kinh tế và QTKD thuộc
Đại học Thái Nguyên.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của lãnh đạo và cán bộ Kho bạc huyện
Tam Nông, HĐND, UBND huyện Tam Nông, lãnh đạo các phòng ban huyện Tam
Nông, lãnh đạo các xã, các khu thuộc huyện Tam Nông đã giúp tôi trong quá trình
thực hiện đề tài này.
Đây là công trình nghiên cứu, sự làm việc khoa học và nghiêm túc của bản
thân, song do khả năng và trình độ vẫn còn nhiều hạn hạn nên không tránh khỏi
khiếm khuyết nhất định, rất mong được sự quan tâm đóng góp ý kiến của các thầy
cô giáo và các độc giả quan tâm đến đề tài này.
Xin chân thành cảm ơn!
TÁC GIẢ
Nguyễn Thị Việt Anh
3
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................ii
MỤC LỤC...............................................................................................................iii
DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT.................................................................vi
DANH MỤC BẢNG...............................................................................................vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ.............................................................................................viii
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết nghiên cứu đề tài............................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................... 3
4. Những đóng góp của luận văn............................................................................... 3
5. Kết cấu nội dung luận văn..................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN
LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC..............................................................................5
1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước...................................................................... 5
1.1.1. Khái niệm........................................................................................................ 5
1.1.2. Phân loại Ngân sách nhà nước.........................................................................6
1.1.3. Phân loại thu, chi NSNN................................................................................. 7
1.1.4. Đặc điểm và vai trò của ngân sách nhà nước.................................................10
1.2. Tổng quan về công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện........................12
1.2.1. Một số khái niệm có liên quan....................................................................... 12
1.2.2. Vai trò của quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện........................................13
1.2.3. Nội dung công tác quản lý NSNN cấp huyện................................................ 15
1.2.4. Các quy định của nhà nước về quản lý NSNN cấp huyện..............................21
1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới công tác quản lý NSNN cấp huyện.....................23
1.3. Kinh nghiệm công tác quản lý NSNN ở một số địa phương............................. 25
4
1.3.1........Kinh nghiệm Quản lý thu NSNN huyện Thanh Thủy, Tỉnh Phú Thọ
25
1.3.2. Kinh nghiệm quản lý thu, chi NS tại Thành phố Việt Trì tỉnh Phú Thọ.........26
1.3.3. Những bài học kinh nghiệm rút ra và khả năng vận dụng đối với huyện
Tam Nông................................................................................................................ 28
Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CÔNG TÁC QUẢN LÝ
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC HUYỆN TAM NÔNG............................................30
2.1. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................... 30
2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 30
2.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp...........................................................30
2.2.2. Phương pháp xử lý và tổng hợp dữ liệu.........................................................31
2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu.......................................................................31
2.3. Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý NSNN trên địa bàn huyện
Tam Nông................................................................................................................ 31
2.3.1. Nhóm chỉ tiêu thể hiện thu, chi NSNN.......................................................... 31
2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh chất lượng và hiệu quả công tác quản lý NSNN.....31
Chương 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ
NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM NÔNG.................................................33
3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu........................................................................... 33
3.1.1. Điều kiện tự nhiên......................................................................................... 33
3.1.2. Điều kiện kinh tế, xã hội................................................................................ 34
3.1.3. Những thuận lợi và khó khăn đối với công tác quản lý NSNN trên địa
bàn huyện Tam Nông...............................................................................................36
3.2. Thực trạng hệ thống tổ chức quản lý NSNN và các quy định về quản lý
NSNN của địa phương.............................................................................................39
3.2.1. Hệ thống tổ chức quản lý NSNN trên địa bàn huyện Tam Nông................... 39
3.2.2. Một số quy định của nhà nước về phân cấp, phân bổ, cơ chế QL NSNN......40
.................41
, chi ngân sách nhà nước.......................................41
5
.....................................................................47
3.3.3. Công tác giám sát, kiểm tra và thanh tra........................................................ 85
3.4. Đánh giá chung về công tác QLNSNN trên địa bàn Huyện Tam Nông............89
3.4.1. Kết quả, thành tựu và nguyên nhân............................................................... 89
3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân................................................................................ 90
Chương 4: CÁC GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN
LÝ NSNN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM NÔNG............................................93
4.1. Quan điểm và định hướng hoàn thiện công tác quản lý NSNN ở Huyện Tam
Nông........................................................................................................................ 93
4.1.1.. . .Quan điểm và định hướng phát triển KT XH huyện Tam Nông đến năm
2020...............................................................................................................93
4.1.2. Quan điểm và định hướng hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà
nước trên địa bàn huyện Tam Nông.........................................................................95
4.2. Các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên
địa bàn huyện Tam Nông đến năm 2020.................................................................98
4.2.1. Phát triển kinh tế để tăng nguồn thu, cải thiện nguồn thu..............................98
4.2.2. Hoàn thiện bộ máy tổ chức quản lý NSNN................................................... 99
4.2.3. Hoàn thiện công tác kế họach hoá ngân sách............................................... 101
4.2.4. Tăng cường công tác tổ chức quản lý thu NSNN........................................102
4.2.5. Tăng cường công tác quản lý chi NSNN.....................................................104
4.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm...........109
4.3. Một số kiến nghị............................................................................................. 110
KẾT LUẬN.......................................................................................................... 113
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 115
DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT
TT
Chữ, từ viết tắt
Chữ viết đầy đủ
1
CN
Công nghiệp
2
CTN-NQD
Công thương nghiệp-Ngoài quốc doanh
3
DNNN
Doanh nghiệp Nhà nước
4
HĐND
Hội đồng nhân dân
5
KBNN
Kho bạc Nhà nước
6
KCN
Khu công nghiệp
7
KT-XH
Kinh tế xã hội
8
NSNN
Ngân sách Nhà nước
9
NS
Ngân sách
10
NSTW
Ngân sách Trung ương
11
NSĐP
Ngân sách địa phương
12
QLNN
Quản lý nhà nước
13
QLNS
Quản lý ngân sách
14
TP
Thành phố
15
TTCN
Tiểu thủ công nghiệp
16
TC-KH
Tài chính kế hoạch
17
UBND
Uỷ ban nhân dân
18
VHTT
Văn hoá thông tin
19
XD
Xây dựng
20
XD CSHT
Xây dựng cơ sở hạ tầng
21
XDCB
Xây dựng cơ bản
vii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Kế hoạch thu ngân sách hàng năm trên địa bàn huyện Tam Nông..........44
Bảng 3.2: Kế hoạch chi NSNN hàng năm trên địa bàn huyện Tam Nông...............45
Bảng 3.3: Kế hoạch cân đối thu chi NSNN trên địa bàn huyện Tam Nông.............46
Bảng 3.4: Thu và cơ cấu các khoản thu NS trên địa bàn huyện Tam Nông.............52
Bảng 3.5: Tình hình hoàn thành kế hoạch thu NS trên địa bàn huyện Tam Nông ...55
Bảng 3.6: Thu và cơ cấu các khoản thu NS trong cân đối do huyện quản lý...........59
Bảng 3.7: Tình hình hoàn thành kế hoạch các khoản thu NS trong cần đối do
huyện quản lý.........................................................................................63
Bảng 3.8: Thu và cơ cấu các khoản thu NSNN ngoài cân đối trên địa bàn huyện
Tam Nông...............................................................................................67
Bảng 3.9: Tình hình hoàn thành kế hoạch các khoản thu NSNN ngoài cân đối
trên địa bàn Huyện Tam Nông................................................................71
Bảng 3.10: Chi và cơ cấu các khoản chi chủ yến trên địa bàn Huyện Tam Nông....76
Bảng 3.11: Tình hình thực hiện kế hoạch chi NSNN trên địa bàn Huyện Tam Nông...78
Bảng 3.12: Cân đối thu - Chi NSNN trên địa bàn Huyện Tam Nông.......................82
Bảng 3.13: Tình hình thực hiện kế hoạch thu - chi NSNN trên địa bàn Huyện
Tam Nông...............................................................................................83
viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1: Hệ thống Ngân sách Nhà nước.................................................................7
Sơ đồ 2.2: Các khoản thu Ngân sách Nhà nước.........................................................9
Sơ đồ 3.1: Tổ chức, quản lý NSNN trên địa bàn huyện Tam Nông.........................39
Sơ đồ 3.2: Quy trình lập kế hoạch ngân sách ở Huyện Tam Nông..........................42
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết nghiên cứu đề tài
Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế,
xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Vai trò của ngân sách nhà
nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Đối với
nền kinh tế thị trường, ngân sách nhà nước đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với
toàn bộ nền kinh tế, xã hội .
Ngân sách nhà nước là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định
hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống
xã hội. Ngân sách nhà nước là công cụ định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới,
kích thích phát triển sản xuất kinh doanh và chống độc quyền. Trước hết, Chính phủ
sẽ hướng hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế đi vào quỹ đạo mà chính phủ
đã hoạch định để hình thành cơ cấu kinh tế tối ưu, tạo điều kiện cho nền kinh tế phát
triển ổn định và bền vững.
Trong những năm qua, cùng với sự đổi mới chung của đất nước và thực hiện
chương trình tổng thể về cải cách hành chính nhà nước, quản lý ngân sách nhà của
Việt Nam cũng đã có những thành tựu đáng kể, góp phần quan trọng để Việt Nam
thực thi thành công quá trình đổi mới, đặc biệt là từ khi Luật ngân sách nhà nước
được Quốc hội khoá XI kỳ họp thứ hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực
thi hành từ năm ngân sách 2004 với mục tiêu và ý nghĩa hết sức quan trọng trong
việc quản lý và điều hành ngân sách nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội; Đảm bảo
các nhiệm vụ quốc phòng an ninh và đối ngoại.
Tuy nhiên trên thực tế, việc quản lý NSNN tại các địa phương, việc lập, chấp
hành và quyết toán NSNN hàng năm của các địa phương, mặc dù đã được thực hiện
theo quy định của Luật NSNN, nhưng vẫn còn mang tính hình thức, tính áp đặt, số
liệu chưa phản ánh đúng thực trạng khách quan của từng địa phương. Do đó ảnh
hưởng không nhỏ đến công tác quản lý NSNN trong nền kinh tế thị trường. Hơn
nữa, đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tài chính nói chung và công tác quản
lý ngân sách nói riêng còn nhiều hạn chế về trình độ chuyên môn nghiệp vụ và năng
lực quản lý, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý trong giai đoạn hiện nay.
Tam Nông là huyện nằm ở phía đông nam của tỉnh Phú Thọ, với lợi thế tiếp
giáp thủ đô Hà Nội, huyện Tam Nông là đầu mối giao thông vận tải quan trọng của
tỉnh Phú Thọ, các tuyến đường huyết mạch chạy qua huyện là QL32, QL32A,
QL32C. Tam Nông được xác định là vùng kinh tế trọng điểm về công nghiệp của
tỉnh Phú Thọ, trên địa bàn huyện có hai khu công nghiệp lớn là khu công nghiệp
Trung Hà và khu công nghiệp Cổ Tiết. Cơ cấu kinh tế chuyển mạnh từ nông nghiệp
sang công nghiệp, dịch vụ và du lịch. Huyện Tam Nông được thành lập theo quyết
định số 178-CP ngày 05/07/1977, gồm 19 xã, và 1 thị trấn, với diện tích tự nhiên là
2
155,9 km , dân số hơn 82.000 người. Với sự phát triển nhanh, mạnh và quá trình đô
thị hóa diễn ra trong những năm gần đây đã đặt ra cho huyện Tam Nông nhiều vấn
đề cần phải tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện, trong đó vấn đề quản lý ngân sách
nhà nước trên địa bàn còn nhiều bất cập. Trước yêu cầu phải phát triển nhanh, mạnh
trong thời gian tới để xứng đáng là khu vực kinh tế trọng điểm của tỉnh Phú Thọ,
đòi hỏi huyện phải có một nguồn lực dồi dào, nhất là nguồn vốn cho đầu tư phát
triển và cải thiện đời sống từ NSNN. Trong khi đó, vấn đề quản lý NSNN của
huyện Tam Nông trong những năm qua còn nhiều bất cập, do đó nếu tìm ra được
những giải pháp hữu hiệu, có tính khả thi trong việc hoàn thiện công tác quản lý
NSNN sẽ giúp cho huyện Tam Nông đáp ứng được vị trí là khu vực kinh tế trọng
điểm của tỉnh Phú Thọ. Để góp phần giải quyết những bất cập đó, tôi chọn nghiên
cứu đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện
Tam Nông , tỉnh Phú Thọ”
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu chung
Trên cơ sở đánh giá đúng các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá đúng thực trạng
công tác quản lý ngân sách nhà nước, tìm ra những điểm bất cập, những khiếm
khuyết, từ đó đề ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà
nước trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ trong những năm tới.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể
- Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách nhà nước
cấp huyện, thị xã, thành phố;
- Đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn
huyện Tam Nông những năm qua;
- Đề xuất định hướng và các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý
ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông cho các năm tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh
Phú Thọ.
trên địa bàn huyện Tam Nông.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
+ Về không gian: Đề tài nghiên cứu quản lý NSNN trên địa bàn huyện Tam
Nông, cụ thể số liệu được lấy tại phòng KH-TC huyện Tam Nông.
+ Về thời gian: Số liệu từ năm 2016-2018.
+ Phạm vi nội dung: Tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về
công tác quản lý và sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện Tam Nông, từ đó đề xuất
các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn
huyện Tam Nông.
4. Những đóng góp của luận văn
- Hệ thống hoá các vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về công tác quản lý
ngân sách nhà nước trên địa bàn cấp huyện.
- Làm sáng tỏ thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn
huyện Tam Nông trong những năm qua. Xác định những thành tựu, những điểm
mạnh, yếu, những vấn đề còn tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại đó.
- Đề xuất định hướng và các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản
lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông đến năm 2020.
Với kết quả nghiên cứu đó, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc
lãnh đạo, điều hành thu, chi ngân sách nhà nước góp phần thúc đẩy phát triển kinh
tế - xã hội trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ.
5. Kết cấu nội dung luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, trang mục lục, danh mục tài liệu tham khảo,
danh mục bảng biểu…Luận văn được bố cục thành 4 chương cụ thể như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách nhà nước
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu công tác quản lý ngân sách
Chương 3: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn
huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ
Chương 4: Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước
trên địa bàn huyện Tam Nông đến năm 2020
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước
1.1.1. Khái niệm
Thuật ngữ "NSNN" có từ lâu và ngày nay được dùng phổ biến trong đời sống
kinh tế - xã hội và được diễn đạt dưới nhiều góc độ khác nhau. Song quan niệm
NSNN được bao quát nhất cả về lý luận và thực tiễn của nước ta hiện nay là:
“NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan
Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm
thực hiện các chức năng của Nhà nước”. (Vũ Văn Hoá, Lê Văn Hưng, 2010).
Chúng ta thấy rằng thu, chi của NSNN hoàn toàn không giống bất kỳ một
hình thức thu chi của một loại quỹ nào. Thu của NSNN phần lớn đều mang tính chất
bắt buộc, còn các khoản chi của NSNN lại mang tính chất không hoàn lại. Đây là
đặc trưng nổi bật của NSNN trong bất cứ một Nhà nước nào. Xuất phát từ quyền
lực của Nhà nước và các nhu cầu về tài chính để thực hiện chức năng quản lý và
điều hành của Nhà nước đối với nền kinh tế - xã hội. Do nhu cầu chi tiêu của mình,
Nhà nước đã sử dụng quyền lực thông qua hệ thống pháp luật tài chính buộc mọi
pháp nhân và thể nhân phải đóng góp một phần thu nhập của mình cho NSNN, tức
là các chủ thể kinh tế thực hiện nghĩa vụ của mình với Nhà nước. Sự bắt buộc đó là
hoàn toàn khách quan, vì lợi ích của toàn xã hội chứ không phải phục vụ cho lợi ích
riêng của Nhà nước. Các nguồn thu ngân sách cũng hoàn toàn ý thức được nghĩa vụ
của mình trong việc đảm bảo sự tồn tại và phát triển của Nhà nước. Họ cũng hiểu
được vai trò của Nhà nước trong việc sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm thực
hiện các chức năng kinh tế, xã hội, do nhân dân giao phó. Sự tồn tại và hoạt động
của Nhà nước chính là yếu tố quyết định tính chất hoạt động của NSNN, nói lên bản
chất của NSNN. Mọi hoạt động của NSNN đều nhằm vào việc tạo lập và sử dụng
các nguồn lực tài chính, nó phản ánh hệ thống các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và
các chủ thể trong xã hội, phát sinh do Nhà nước tạo lập thông qua NSNN. Đó là mối
quan hệ kinh tế giữa phần nộp vào NSNN và phần để lại cho các chủ thể kinh tế
6
trong xã hội. Phần nộp vào ngân sách sẽ tiếp tục được phân phối lại nhằm thực hiện
các chức năng của Nhà nước và phục vụ cho các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Với quyền lực tối cao của mình, Nhà nước có thể sử dụng các công cụ sẵn có
để bắt buộc mỗi thành viên trong xã hội cung cấp cho mình các nguồn lực tài chính
cần thiết. Song cơ sở tạo lập các nguồn lực tài chính xuất phát từ sản xuất, mà chủ
thể của sản xuất chính là các thành viên trong xã hội. Mọi thành viên đều có lợi ích
kinh tế và đấu tranh bảo vệ lợi ích kinh tế đó, nghĩa là thông qua quyền lực của
mình, Nhà nước sử dụng các công cụ, chính sách giải quyết hài hoà giữa lợi ích Nhà
nước và lợi ích của các thành viên trong xã hội. Do vậy muốn có NSNN đúng đắn,
lành mạnh thì phải tôn trọng và vận dụng các quy luật kinh tế một cách khách quan,
phải dựa trên cơ sở đảm bảo hài hoà lợi ích của Nhà nước và lợi ích cho các thành
viên trong xã hội. Một NSNN lớn mạnh phải đảm bảo sự cân đối trên cơ sở khuyến
khích phát triển sản xuất kinh doanh, bao quát hết toàn bộ các nguồn thu, nuôi
dưỡng nguồn thu để đáp ứng nhu cầu chi ngày càng tăng.
Như vậy bản chất của NSNN là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà
nước và các thành viên trong xã hội, phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động
và sử dụng các nguồn lực tài chính, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng quản lý
và điều hành nền kinh tế, xã hội của Nhà nước.
1.1.2. Phân loại Ngân sách nhà nước
Hiện nay theo qui định của Luật NSNN, Luật số 83/2015/QH13, ban hành
ngày 25/06/2015 hệ thống NSNN gồm Ngân sách Trung ương và Ngân sách địa
phương theo sơ đồ dưới đây: (Vũ Văn Hoá, Lê Văn Hưng, 2010).
NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG
NGÂN SÁCH TRUNG
NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
NS Đảng CSVN, CTN,
NS tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ƣơng
QH, CP, Toà án, Viện KSNDTC
NS bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan trực
thuộc Huyện,
CP
NS Quận,
Thị xã, TP trực thuộc Tỉnh, TP
Số hóa
tnu.edu.vn
ởi quan
Tru ngtrực
tâmthuộc
Học các
liệuBộ,
- ĐHTN
NSbcơ
Ngành ở Trung ƣơng
NS xã, phƣờng,
thị trấn
/
Sơ đồ 2.1: Hệ thống Ngân sách Nhà nước
Ngân sách Trung ương (TW) bao gồm các đơn vị dự toán của cấp này. Mỗi
bộ, cơ quan TW là một đơn vị dự toán của Ngân sách TW.
Ngân sách TW cung ứng nguồn tài chính cho các nhiệm vụ, mục tiêu chung
cho cả nước trên tất cả các lĩnh vực: Kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng,
an ninh, đối ngoại và hỗ trợ chuyển giao nguồn tài chính cho ngân sách tỉnh, thành
phố trực thuộc TW.
Ngân sách địa phương (NSĐP) là tên chung để chỉ ngân sách của các chính
quyền địa phương phù hợp với địa giới hành chính các cấp. Ngân sách xã, phường,
thị trấn vừa là một cấp ngân sách, vừa là một bộ phận cấu thành của ngân sách
huyện và quận, thị xã. Ngân sách huyện, quận, thị xã vừa là một cấp ngân sách, vừa
là bộ phận cấu thành của ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc TW. NSĐP cung ứng
nguồn tài chính để thực hiện các nhiệm vụ của chính quyền Nhà nước ở địa phương
và hỗ trợ chuyển giao nguồn tài chính cho chính quyền cấp dưới.
1.1.3. Phân loại thu, chi NSNN
1.1.3.1. Phân loại thu NSNN
Việc phân loại thu NSNN có ý nghĩa thiết thực trong việc phân tích, đánh giá
và quản lý các nguồn thu NSNN. Để thấy rõ sự phát triển và tính hiệu quả của nền
kinh tế, chúng ta phân loại thu NSNN theo nội dung kinh tế.
Căn cứ theo điều 5, Luật số 83/2015/QH13, Luật NSNN 2015. Thu NSNN
bao gồm:
- Toàn bộ các khoản thu từ thuế, lệ phí;
- Toàn bộ các khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do cơ quan nhà nước
thực hiện, trường hợp được khoán chi phí hoạt động thì được khấu trừ; các khoản
phí thu từ các hoạt động dịch vụ do đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nhà
nước thực hiện nộp ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật;
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
- Các khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức,
cá nhân ở ngoài nước cho Chính phủ Việt Nam và chính quyền địa phương;
- Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.
Có thể chia thu Ngân sách thành hai nhóm. Cụ thể thu NSNN thể hiện qua
sơ đồ dưới đây:
Thu NSNN
Thu thƣờng xuyên
Thuế
Thu không thƣờng xuyên
Phí, lệ phí Thu từ HĐ kinh tếCác
NN khoản đóngVay
gópvà VT
Các
nƣớc
khoản
ngoài
do NN vay để bù đắp bội chi
Các tổ chức
Các cá nhân
Sơ đồ 2.2: Các khoản thu Ngân sách Nhà nước
+ Nhóm thu thường xuyên có tính chất bắt buộc bao gồm thuế, phí, lệ phí,
các khoản thu từ hoạt động kinh tế Nhà nước: Trong đó, ở hầu hết các Quốc gia, thu
từ thuế chiếm khoảng 90% tổng thu NSNN.
+ Nhóm thu không thường xuyên gồm các khoản đóng góp của tổ chức và cá
nhân, các khoản do Nhà nước vay để bù đắp bội chi. Ngoài ra còn có các khoản thu
vay và viện trợ của nước ngoài.
1.1.3.2. Phân loại chi NSNN
Căn cứ theo điều 5, Luật số 83/2015/QH13, Luật NSNN 2015. Chi NSNN
bao gồm:
- Chi đầu tư phát triển;
- Chi dự trữ quốc gia;
- Chi thường xuyên;
- Chi trả nợ lãi;
- Chi viện trợ;
- Các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
1.1.4. Đặc điểm và vai trò của ngân sách nhà nước
1.1.4.1. Đặc điểm của ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước là bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Nó
bao gồm những quan hệ tài chính nhất định trong tổng thể các quan hệ tài chính
quốc gia. Do vậy, NSNN có các đặc điểm cơ bản sau:
- Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với quyền lực kinh
tế, chính trị của Nhà nước và việc thực hiện các chức năng của Nhà nước, được Nhà
nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định;
- Hoạt động ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối lại các nguồn tài
chính, nó thể hiện ở hai lĩnh vực thu và chi của Nhà nước;
- Ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với sở hữu nhà nước, luôn chứa đựng
những lợi ích chung, lợi ích công cộng;
- Ngân sách nhà nước cũng có những đặc điểm như các quỹ tiền tệ khác. Nét
khác biệt của ngân sách nhà nước với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung của Nhà
nước, được chia thành nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng, sau đó mới được chi dùng
cho những mục đích đã định;
- Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc
không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu .
1.1.4.2. Vai trò của ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế,
xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Cần hiểu rằng, vai trò của
ngân sách nhà nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất
định. Đối với nền kinh tế thị trường, ngân sách nhà nước đảm nhận vai trò quản lý
vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế, xã hội.
Ngân sách nhà nước là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định
hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống
xã hội. Ngân sách nhà nước có vai trò sau:
- Điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
Ngân sách nhà nước là công cụ định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới,
kích thích phát triển sản xuất kinh doanh và chống độc quyền.
Trước hết, Chính phủ sẽ hướng hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế
đi vào quỹ đạo mà chính phủ đã hoạch định để hình thành cơ cấu kinh tế tối ưu, tạo
điều kiện cho nền kinh tế phát triển ổn định và bền vững.
Thông qua hoạt động chi Ngân sách, Nhà nước sẽ cung cấp kinh phí đầu tư
cho cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt
trên cơ sở đó tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển
các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Bên cạnh đó, việc cấp vốn hình
thành các doanh nghiệp Nhà nước là một trong những biện pháp căn bản để chống
độc quyền và giữ cho thị trường khỏi rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo.
Và trong những điều kiện cụ thể, nguồn kinh phí trong ngân sách cũng có thể được
sử dụng để hỗ trợ cho sự phát triển của các doanh nghiệp, đảm bảo tính ổn định về
cơ cấu hoặc chuẩn bị cho việc chuyển sang cơ cấu mới hợp lý hơn. Thông qua
hoạt động thu, bằng việc huy động nguồn tài chính thông qua thuế, ngân sách nhà
nước đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất
kinh doanh.
- Giải quyết các vấn đề xã hội:
Trợ giúp trực tiếp dành cho những người có thu nhập thấp hay có hoàn cảnh
đặc biệt như chi về trợ cấp xã hội, trợ cấp gián tiếp dưới hình thức trợ giá cho các
mặt hàng thiết yếu, các khoản chi phí để thực hiện chính sách dân số, chính sách
việc làm, chống mù chữ, hỗ trợ đồng bào bão lụt.
- Giải quyết các vấn đề về môi trường, chính trị, an ninh, quốc phòng:
NSNN là công cụ tài chính quan trọng nhất để cung ứng nguồn tài chính cho
hoạt động của bộ máy NN, giúp ổn định chính trị, an ninh, quốc phòng.
- Góp phần ổn định thị trường, chống lạm phát, bình ổn giá cả thị trường
hàng hoá:
Nhà nước chỉ điều tiết những mặt hàng quan trọng những mặt hàng mang
tính chất chiến lược. Cơ chế điều tiết thông qua trợ giá, điều chỉnh thuế suất thuế
xuất nhập khẩu, dự trữ quốc gia. Thị trường vốn sức lao động: thông qua phát hành
trái phiếu và chi tiêu của chính phủ. Kiềm chế lạm phát: Cùng với ngân hàng trung
ương với chính sách tiền tệ thích hợp NSNN góp phần điều tiết thông qua chính
sách thuế và chi tiêu của chính phủ ().
1.2. Tổng quan về công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện
1.2.1. Một số khái niệm có liên quan
1.2.1.1. Thu ngân sách nhà nước
a) Khái niệm: Thu NSNN là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình để tập
trung một phần các nguồn tài chính quốc gia để hình thành quĩ NSNN nhằm thoả
mãn các nhu cầu của chi tiêu của Nhà nước.
b)
Đặc điể m thu Ng ân sách Nhà
nư ớc Thu NSNN có hai đặc điểm
sau:
- Tính pháp lý và tính cưỡng chế rất cao: Một số khoản thu chủ yếu của
NSNN nước như thuế, phí, lệ phí, thu từ các hoạt động kinh tế của Nhà nước đều là
các khoản thu theo nghĩa vụ bắt buộc đối với các thể nhân và pháp nhân, được qui
định bằng các văn bản có giá trị pháp lý cao nhất như Hiến pháp, Pháp lệnh do
Quốc hội hoặc Uỷ ban thường vụ Quốc hội thông qua.
- Thu NSNN là tiền đề cần thiết để duy trì quyền lực chính trị và thực hiện
các chức năng, nhiệm vụ của NN. Thu NSNN phải căn cứ vào tình hình thực hiện
của nền kinh tế, biểu hiện ở các chỉ tiêu tổng sản phẩm quốc nội GDP, giá cả, thu
nhập, lãi suất…
1.2.1.2. Chi NSNN
Chi NSNN là quá trình phân phối và sử dụng quĩ NSNN theo nguyên tắc
không hoàn trả trực tiếp nhằm phục vụ cho hoạt động của bộ máy Nhà nước và thực
hiện các chức năng kinh tế-xã hội mà Nhà nước đảm nhận theo những nguyên tắc
nhất định. Chi NSNN bao gồm các khoản chi phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm
quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy Nhà nước; Chi trả nợ của Nhà
nước; Chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của Pháp luật
() .
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
1.2.1.3. Quản lý NSNN
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
Quản lý ngân sách nhà nước là một trong những hoạt động cơ bản, có ý
nghĩa vô cùng quan trọng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đây là hoạt động
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong lĩnh vực tổ chức quản lý nguồn thu,
kiểm soát chi ngân sách nhà nước và điều hòa vốn trong hệ thống kho bạc nhà nước
nhằm đảm bảo khả năng thanh toán, chi trả và sử dụng có hiệu quả nguồn ngân sách
của nhà nước. Nói một cách khái quát thì quản lý ngân sách nhà nước là hoạt động
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền gồm 3 hoạt động chính là quản lý nguồn thu,
kiểm soát chi và điều hòa vốn trong kho bạc nhà nước. Mỗi một hoạt động này đều
có ý nghĩa quan trọng của nó và là vấn đề lớn ảnh hưởng đến hiệu quả của việc sử
dụng ngân sách. Một trong số những vấn đề ấy chính là việc kiểm soát chi ngân
sách nhà nước.
Quản lý ngân sách huyện là quá trình quản lý hệ thống các quan hệ kinh tế
phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền
Nhà nước cấp huyện; quản lý các khoản thu, chi của huyện đã được giao dự toán
bởi UBND tỉnh và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức
năng nhiệm vụ của cấp trên giao và huyện đề ra.
1.2.2. Vai trò của quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện
1.2.2.1. Ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng trong việc điều tiết kinh tế phát
triển kinh tế, kích thích phát triển sản xuất
Cấp huyện, thị xã có vai trò tham mưu với các cơ quan cấp trên thực hiện
chính sách chống độc quyền. Thông qua ước tính các thời kỳ đề ra mức thu chi sao
cho hợp lý từng bộ phận, định hướng cách đi mới cho thế mạnh từng vùng. Thông
qua khoán chi thực hiện xây dựng cơ sở hạ tầng, hình thành doanh nghiệp then chốt
trong mọi thành phần kinh tế. Hình thành các doanh nghiệp nhà nước, bảo đảm
cạnh tranh hoàn hảo, điều chỉnh giá cả, tiền lương huy động tài chính thông qua sự
chỉ đạo, tạo điều kiện cho doanh nghiệp muốn đầu tư tại địa phương.
1.2.2.2. Ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề xã hội
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN
/>
