Chương III. Thời đại ngày nay

Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu
Chương III
THỜI ĐẠI NGÀY NAY
Số tiết của chương: 5
Số tiết giảng: 2
Số tiết thảo luận, tự học: 3
A. MỤC ĐÍCH
Phân tích làm rõ thời đại lịch sử, nội dung, những mâu thuẫn cơ bản, những đặc điểm
vầ xu hướng vận động của thời địa ngày nay, từ đó vận dụng vào trong quá trình xây dựng
CNXH ở Việt Nam, tranh thủ những thuận lợi, khắc phục những khó khăn nhằm xây dựng
thành công CNXH ở nước ta.
B. YÊU CẦU:
- Người học phải nắm được những quan niệm khác nhau về thời đại lịch sử, cơ sở
phân chia thời đại lịch sử theo quan điểm CN MLN.
- Nắm được tính chất những mâu thuẫn cơ bản, những đặc điểm và xu hướng vận
động của thời đại ngày nay.
- Quan nghiên cứu nội dung cơ bản và đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nay, từ đó
khaqửng định tính đúng đắn của con đường đi lên CNXH ở Việt Nam. Từ việc nghiên cứu
những đặc điểm của thời đại biết tranh thủ những thuận lợi, khắc phục những khó khăn trên
con đường đi lên CNXH ở Việt nam.
- Phê phán những quan điểm sai lầm đang tìm cách phủ nhận nội dung cơ bản, những
mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay.
C. NỘI DUNG GIẢNG:
I- Khái niệm về thời đại và thời đại ngày nay
2. Thời đại ngày nay và các giai đoạn chính của nó
II. Tính chất và những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay
2. Các mâu thuẫn của thời đại ngày nay
III- Những đặc điểm cơ bản và xu thế vận động của thời đại ngày nay
1. Những đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nay
D. NỘI DUNG TỰ HỌC:
I- Khái niệm về thời đại và thời đại ngày nay

1. Quan niệm về thời đại và cơ sở phân chia thời địa lịch sử
II- Tính chất và những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay
1. Tính chất của thời đại ngày nay
III- Những đặc điểm cơ bản và xu thế vận động của thời đại ngày nay
2. Những xu thế chủ yếu của thời đại ngày nay
E. CÂU HỎI ÔN TẬP, THẢO LUẬN
Câu hỏi ôn tập:
1. Thời đại lịch sử là gì? Nội dung cơ bản của thời đại ngày nay?
2. Tính chất thời đại ngày nay là gì? Những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay?
3. Phân tích những đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nay? Ý nghĩa nghiên cứu, đặc
điểm cơ bản cảu thời đại đối với chúng ta hiện nay?
4. Phân tích những xu thế của thời đại ngày nay? Ý nghĩa việc nghiên cứu vấn đề này
đói với chung ta hiện nay?
Câu hỏi thảo luận:

cng bi ging mụn CNXHKH Nguyn Quang Hoi Chõu
1. Cuc cỏch mng khoa hc cụng ngh cú nhng tỏc dng gỡ ti s phỏt trin kinh t
- xó hi ca Vit Nam hin nay?
- Cn lm rừ nhng tỏc ng tớch cc v tiờu cc
- Chỳng ta lm gỡ phỏt huy mt tớch cc, hn ch mt tiờu cc ú?
2. Nhim v ca thanh niờn, sinh viờn i vi t nc trong giai on hin nay
Vit Nam? Thi c v thỏch thc?
I- Khái niệm về thời đại và thời đại ngày nay
1. Quan niệm về thời đại và cơ sở phân chia thời đại
a/Quan niệm về thời đại
- Nhận thức đúng đắn nội dung, đặc điểm, xu thế của thời đại để vạch ra CL, SL đấu
tranh CM đúng đắn, phù hợp là 1 đòi hỏi Kquan đối với Chính Đảng của GCCN.
- Thời đại đợc N/cứu ở bài này là dới góc độ Triết học - Ctrị - XH chứ không phải
góc độ khảo cổ học.
- Thời đại là một khái niệm khoa học dùng để phân kỳ lịch sử xã hội, phân biệt

những nấc thang phát triển của xã hội loài ngời.
- Thời đại đợc xem xét dới góc độ triết học - chính trị - xã hội, dựa trên những tiêu
chuẩn khách quan, khoa học, những dấu hiệu, đặc điểm, bản chất của nó.
- Khái niệm: Thời đại là một thời kỳ tơng đối dài trong lịch sử phát triển của xã hội
loài ngời, đợc đánh dấu bằng bớc ngoặt căn bản trong sự phát triển của nó và đợc đặc trng
bằng xu hớng phát triển tơng đối ổn định.
b/ Cơ sở phân chia thời đại
- Có nhiều cách phân chia thời đại khác nhau dựa vào những cơ sở khác nhau.
- Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin cơ sở khách quan duy nhất để xác định
thời đại là lý luận hình thái kinh tế - xã hội.
"Trong mọi thời đại lịch sử, sản xuất kinh tế và cơ cấu xã hội - cơ cấu này tất yếu
phải do sản xuất kinh tế mà ra - cả hai cái đó cấu thành cơ sở của lịch sử chính trị và lịch sử
t tởng của thời đại ấy" (C. Mác Ph. Ăngghen Toàn tập t21, Nxb CTQG, HN 1995, tr11).
- Dựa vào lý luận hình thái kinh tế - xã hội, để nhận biết một thời đại lịch sử có hai
dấu hiệu:
+ Có sự xuất hiện của một hình thái kinh tế - xã hội mới. Hình thái kinh tế - xã hội là
nội dung cấu thành thời đại.
+ Có một giai cấp mới đứng ở vị trí trung tâm, giữ vai trò tiên phong, quyết định sự
phát triển của xã hội trong thời đại mới.
2. Thời đại ngày nay và những giai đoạn chính của nó.
a/ Quan niệm về thời đại ngày nay.
- Khái niệm: thời đại ngày nay là thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi
thế giới, mở đầu từ cách mạng tháng 10 Nga vĩ đại.
Sau cách mạng 10 Nga, V.I. Lênin viết: "Một kỷ nguyên mới đã mở ra trong lịch sử
thế giới. Nhân loại đang vứt bỏ hình thức cuối cùng của chế độ nô lệ, chế độ nô lệ t bản
hay chế độ nô lệ làm thuê. Thoát khỏi đợc chế độ nô lệ đó, lần đầu tiên nhân loại sẽ bớc

cng bi ging mụn CNXHKH Nguyn Quang Hoi Chõu
vào thời kỳ tự do chân chính" (V.I. Lênin Toàn tập t38, Nxb Tiến bộ, Matxcova 1978,
Tr364).

- Biểu hiện:
+ Sau cách mạng tháng 10 Nga CNXH đã từ lý luận trở thành hiện thực, đã xuất hiện
hình thái kinh tế - xã hội CSCN phủ định, thay thế hình thái kinh tế - xã hội t bản chủ nghĩa.
+ Chiều hớng phát triển chủ yếu, trục xuyên suốt sự vận động lịch sử từ sau cách
mạng tháng 10 Nga là đấu tranh xoá bỏ trật tự t bản chủ nghĩa, thiết lập và từng bớc xây
dựng CNXH trên phạm vi toàn thế giới.
+ Từ sau cách mạng tháng 10 Nga các nớc XHCN, phong trào cộng sản và công nhân
quốc tế trở thành lực lợng nòng cốt, đi đầu trong cuộc đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân
tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên phạm vi toàn thế giới.
+ Từ sau cách mạng tháng 10 Nga, các cuộc cách mạng giải phóng dân tộc nằm
trong phạm trù cách mạng XHCN, nhiều nớc sau khi giành đợc độc lập dân tộc đã đi theo
con đờng XHCN.
b/ Các giai đoạn chính của thời đại ngày nay
Theo quan điểm của Đảng ta, cho đến nay thời đại ngày nay đã phát triển trải qua 4
giai đoạn:
- Từ cách mạng tháng 10/1917 đến kết thúc chiến tranh thế giới lần thứ hai (1945):
giai đoạn đột phá thắng lợi của cách mạng XHCN.
- Từ sau năm 1945 đến đầu những năm 70: giai đoạn mở rộng và phát triển CNXH từ
một nớc ra nhiều nớc dẫn đến hình thành hệ thống XHCN trên thế giới.
- Từ cuối những năm 70 đến cuối những năm 80: giai đoạn nhiều nớc XHCN rơi vào
tình trạng trì trệ, khủng hoảng.
- Từ đầu những năm 90 đến nay: giai đoạn CNXH lâm vào thoái trào (tạm thời) và
gặp nhiều khó khăn thử thách nghiêm trọng.
II- Tính chất và những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay.
1. Tính chất của thời đại ngày nay
a/ Cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới, giữa LLCM và LL phản CM
- Thời đại ngày nay đang tiếp tục diễn ra cuộc đấu tranh gay go quyết liệt giữa
CNXH và CNTB trên phạm vi toàn thế giới. Cuộc đấu tranh giữa hai chế độ xã hội khác
nhau về bản chất đã và đang chi phối toàn bộ quá trình vận động của lịch sử nhân loại.
- Cuộc đấu tranh giữa CNXH và CNTB diễn ra trong mọi lĩnh vực của đời sống xã

hội, từ ý thức hệ đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội liên quan tới sự lựa chọn
con đờng phát triển của mỗi quốc gia - dân tộc cũng nh chiều hớng phát triển của lịch sử thế
giới.
- CM Tháng 10 Nga đã tạo ra bớc ngoặt vĩ đại trong L/sử phát triển của XH, mở ra
một Tđại mới, Tđại Qđộ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn Tgiới. Hiện nay T/chất này
vẫn không hề thay đổi.
- H/nay CNTB đã trở nên lỗi thời và lạc hậu CNXH thay thế CNTB là 1 tất yếu
Kquan.
- Mặc dù CNXH Tgiới đang lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng song Qđộ
lên CNXH vần là xu thế không thể đảo ngợc của Tđại ngày nay.
b/ Tính chất khó khăn, phức tạp của quá trình đi lên CNXH

cng bi ging mụn CNXHKH Nguyn Quang Hoi Chõu
- Do những yếu kém, khuyết tật trong mô hình Xdựng CNXH ở LXô và các nớc
Đông Âu trớc đây Làm cho CNXHTG lâm vào khủng hoảng, trì trệ dẫn tới sự tan vỡ
nhng không thuộc về bản chấtmà nó chỉ làm biến dạng bản chất tốt đẹp của CNXH, làm cho
bàn chất tốt đẹp của nó không đợc biểu hiện 1 cách đầy đủ.
- Sự trì trệ, khủng hoảng của CNXH do những nguyên nhân khách quan và chủ quan
sau đây:
+ Kquan: CNXH là 1 hiện tợng còn rất mới mẻ trong L/sử (>90 năm, CNTB>500
năm) Nhận thức của con ngời về CNXH cha thực sự đầy đủ.
+ Cquan: Do những sai lầm, thếu xót trong L/đạo, Qlý của các ĐCS và N/nớc XHCN
dẫn tới mất phơng hớng sai lầm càng nghiêm trọng hơn.
- CNTB đã tự điều chỉnh quá trình phát triển của mình, tích cực áp dụng các thành
tựu của CMKHKT và Cnghệ Hđại, đồng thờithay đổi các hình thức Qlý SX, Qlý XH, do đó
nó tiếp tục phát triển và tạm thời còn rất mạnh.
- Mặc dù CNXHTG đang ở G/đoạn thoái trào song những cơ sở VC- XH của Tđại
mới ngày càng chín muồi Tính chất , nội dung của T/đại ngày nay vẫn không hề thay
đổi.
2. Những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay

Thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH là thời đại đan xen và đấu tranh lẫn nhau giữa
CNXH và CNTB trên phạm vi thế giới. Vì vậy, nó có 4 mâu thuẫn cơ bản:
a/ Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa t bản và chủ nghĩa xã hội.
Đây là mâu thuẫn nổi bật, xuyên suốt thời đại ng y nay. Hiện nay, các thế lực đế
quốc đang ra sức lợi dụng sự sụp đổ của CNXH ở Liên Xô và Đông Âu để đẩy mạnh cuộc
phản kích quyết liệt nhằm xoá bỏ các nớc XHCN còn lại. Chúng dùng chiến lợc "diễn biến
hoà bình" để phá đổ CNXH từ bên trong.
b/Mâu thuẫn giữa t bản và lao động, giữa giai cấp công nhân và giai cấp t sản trong chủ
nghĩa t bản
- Mõu thun ny l 1 trong nhng mõu thun c bn ca thi i ngy nay. Nú phn
ỏnh bản chất bóc lột lao ng l m thuờ ca CNTB v GCTS.
- Hin nay mc dự CNTB ó cú s iu chnh trong Qlý Kt, Qlý N/nc song vn
khụng lm gim i > < gia GCTS giu cú vi nhng tng lp lao ng nghốo kh.
c/Mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc với chủ nghĩa đế quốc
- Do sự bóc lột siêu lợi nhuận của CNTB -> các nớc chậm phát triển rơi vào tình
trạng nợ nần chồng chất, không có khả năng thanh toán, từ đó ngày càng phụ thuộc vào
CNTB quốc tế về kinh tế chính trị.
- Mâu thuẫn này biểu hiện bằng sự chênh lệch giàu nghèo giữa các nớc và ngày nay
nó đã chuyển thành mâu thuẫn giữa các nớc chậm phát triển với các nớc t bản chủ nghĩa
phát triển cao. (các nớc chậm phát triển đời sống vô cùng khó khăn, nợ chồng chất, nội
chiến liên miên )
d/ Mâu thuẫn giữa các nớc t bản với nhau:
- Các nớc t bản cạnh tranh, thôn tính nhau để tìm kiếm và giành giật lợi ích. Đặc biệt
nghiêm trọng là mâu thuẫn giữa các trung tâm t bản lớn:
Mỹ - Tây Âu - Nhật Bản.
- Các mâu thuẫn của thời đại đang tồn tại, vận động và phát triển ở các mức độ khác
nhau, nó thể hiện tính chất gay go, phức tạp quanh co của sự phát triển thế giới trong thời
đại ngày nay.

cng bi ging mụn CNXHKH Nguyn Quang Hoi Chõu

III- Đặc điểm cơ bản và xu thế vận động chủ đạo của thời đại ngày nay
1. Những đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nay
a/ Đấu tranh giai cấp và dân tộc diễn ra gay gắt trên phạm vi thế giới .
- Cuộc đấu tranh dân tộc và giai cấp vì hoà bình ĐLDT, dân chủ và tiến bộ xã
hội đang tiếp tục diễn ra dới nhiều hình thức.
- CNXH tạm thời lâm vào thoái trào nhng vẫn không làm thay đổi tính chất của
thời đại ngày nay.
- Nguy cơ chiến tranh thế giới bị đẩy lùi nhng xung đột vũ trang, chiến tranh
cục bộ, xung đột sắc tộc, chạy đua vũ trang vẫn tiếp tục căng thẳng.
- Mục đích: thực hiện các mục tiêu cách mạng của thời đại là hoà bình, độc lập
dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
- Nội dung: toàn diện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, nh chính trị,
kinh tế, t tởng, văn hoá, xã hội
b/ Cuộc cách mạng khoa học công nghệ đang gây ra những thay đổi to lớn trên thế giới.
- Đặc điểm của cách mạng khoa học công nghệ:
+ Tri thức khoa học xâm nhập vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội và trở thành lực
lợng sản xuất trực tiếp.
Khoa học kỹ thuật, khoa học tự nhiên và khoa học xã hội đều tác động sâu sắc đến
các quá trình sản xuất.
+ Hàm lợng chất xám kết tinh trong sản phẩm ngày càng cao
- Tác động toàn diện và sâu sắc tới bộ mặt và sự phát triển của xã hội:
+ Phát triển nhanh chóng lực lợng sản xuất, tăng rất cao năng suất lao động.
+ Nhiều ngành nghề mới ra đời
+ Hợp tác kinh tế quốc tế và khu vực ngày càng trở thành xu thế tất yếu.
+ Xuất hiện nền kinh tế tri thức
+ Tạo thời cơ phát triển rút ngắn cho các nớc và thách thức sự phát triển của các nớc
kém phát triển
c/ Sự xuất hiện của hơn 100 Q/gia độc lập trẻ tuổi
- H/nay có hơn 100 Q/gia mới giành đợc Đ/lập, trong đó có những Q/gia đi theo con
đờng phát triển TBCN.

- Các nớc này nhìn chung đang bị bần cùng hoá, sống trong cảnh nghèo nàn, khoảng
cách chênh lệch giữa các nớc này với các nớc TB phát triển ngày càng lớn các nớc này
phải tiến hành cuộc đấu tranh chống nghèo đói và chống CN thực dân cũ và mới.
d/ Những vấn đề toàn cầu đòi hỏi phải có sự hợp tác giải quyết của các quốc gia.
- Vấn đề toàn cầu là vấn đề tác động đến nhiều nớc và không một nớc nào riêng lẻ có
thể tự giải quyết nổi mà phải có sự phối hợp, hợp tác của nhiều nớc, của toàn thể nhân loại.
- Có 4 vấn đề toàn cầu:
+ Bảo vệ hoà bình thế giới
+ Nạn ô nhiễm môi trờng và cạn kiệt tài nguyên.