Tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước ở nước ta hiện nay

Lời mở đầu
Sau gần 20 năm đổi mới nền kinh tế nớc ta đã có những chuyển biến tích
cực: từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trờng theo định h-
ớng xã hội chủ nghĩa. Công cuộc đổi mới đã đa nớc ta thoát khỏi khủng hoảng
kinh tế, từng bớc vợt qua nghèo nàn lạc hậu tiến lên theo định hớng XHCN với
mục tiêu dân giàu nớc mạnh, xã hội công bằng văn minh.
Đại hội lần thứ IX của Đảng đã xác định mô hình kinh tế tổng quát của nớc
ta trong thời kỳ quá độ là nền kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN tồn tại ba
loại hình sở hữu hình thành nên nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà n-
ớc giữ vai trò chủ đạo, ngày càng phát triển, làm nền tảng vững chắc cho nền kinh
tế quốc dân. Từ việc xác định rõ mô hình phát triển kinh tế, những năm qua kinh
tế nhà nớc đã có những bớc tiến triển rõ rệt góp phần tích cực vào phát triển kinh
tế của đất nớc. Tuy vậy đến nay vẫn còn những vớng mắc hạn chế trong việc phát
huy vai trò chủ đạo của mình.
Tìm hiểu sâu về vấn đề này, qua một năm học tập và nghiên cứu dới sự
giảng dạy của thầy Trần Việt Tiến, em đã chọn đề tài: Tăng cờng vai trò chủ
đạo của kinh tế nhà nớc ở nớc ta hiện nay. Em xin chân thành cảm ơn các
thầy cô trong khoa Kinh tế chính trị Mác Lênin nói chung, thầy dạy bộ môn
nói riêng và th viện trờng Kinh tế quốc dân đã giúp em hoàn thành bài viết.
Tuy nhiên, do còn những hạn chế khách quan và chủ quan nên khó tránh
khỏi những điểm sai sót, em rất mong nhận đợc ý kiến đóng góp xây dựng của
thầy để bài viết của em đợc hoàn chỉnh hơn.
1
Tăng Cờng Vai Trò Chủ Đạo Của Kinh Tế Nhà Nớc ở Nớc
Ta Hiện Nay
I. Những vấn đề lý luận về kinh tế nhà nớc và vai trò chủ đạo của nó
trong nền kinh tế Việt Nam hiện nay
1.Quan niệm về nền kinh tế nhà nớc
a. Tính tất yếu khách quan tồn tại thành phần kinh tế nhà n ớc
Nền kinh tế nớc ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa chủ xã hội là nền
kinh tế nhiều thành phần. Đó là một tất yếu khách quan và cần thiết. Đại hội đảng

lần thứ VI - Đại hội đánh dấu bớc ngoặt của công cuộc đổi mới - đã khẳng định :
thực hiện nhất quán, lâu dài chính sách kinh tế nhiều thành phần vận động theo
cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc theo định hớng xã hội chủ nghĩa. Chủ
trơng này đợc Đại hội VII, Đại hội VIII và Đại hội IX của Đảng tiếp tục khẳng
định và bổ sung, làm rõ thêm. Trong quá trình thực hiện chính sách kinh tế nhiều
thành phần, Đảng ta luôn khẳng định thành phần kinh tế nhà nớc đóng vai trò chủ
đạo trong nền kinh tế quốc dân. Thực hiện gần 20 năm đổi mới vừa qua, Đảng và
nhà nớc ta đã có nhiều cố gắng củng cố, nâng cao vai trò chủ đạo của kinh tế nhà
nớc ( KTNN ) và thực tế vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc đã từng bớc khẳng
định.
Song, trong thực tiễn quản lý vĩ mô đối với kinh tế nhà nớc có những mặt
buông lỏng, có mặt thắt chặt cha hợp lý; trong khi đó, các doanh nghiệp thuộc các
thành phần kinh tế khác phát triển nhanh và trong quá trình hội nhập khu vực và
quốc tế nảy sinh các thách thức mới. Vì vậy, để có những chính sách đúng đắn,
phù hợp nâng cao hiệu quả của kinh tế nhà nớc; trớc hết cần làm rõ vị trí của kinh
tế nhà nớc về mặt lý luận và thực tiễn trong điều kiện hiện thực đã thay đổi.
b. Khái niệm kinh tế nhà n ớc và các bộ phận cấu thành kinh tế nhà n ớc
Kinh tế nhà nớc là thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu công cộng
(công hữu) về t liệu sản xuất ( sở hữu toàn dân và sở hữu nhà nớc ). Kinh tế nhà n-
2
ớc bao gồm các doanh nghiệp Nhà nớc , các quỹ dự trữ quốc gia, các quỹ bảo
hiểm Nhà nớc và các tài sản thuộc sở hữu Nhà nớc có thể đa vào chu chuyển kinh
tế.
KTNN đợc thể hiện dới nhiều hình thức hoạt động khác nhau với các tổ
chức tơng ứng nh hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất, dịch vụ, các hoạt động
đảm bảo trong quá trình tái sản xuất xã hội mà ở đó Nhà nớc đợc biểu hiện nh
một chủ sở hữu, chủ thể kinh doanh, ngời tham gia. Nghĩa là kinh tế nhà nớc có
nhiều bộ phận hình thành, mỗi bộ phận hợp thành KTNN có chức năng nhiệm vụ
khác nhau.
*) Nếu xét theo lĩnh vực hoạt động thì kinh tế nhà nớc bao gồm :

Hoạt động trực tiếp trong sản xuất, kinh doanh
Hoạt động nhằm đảm bảo cho quá trình tái sản xuất và xã hội
*) Xét theo hình thức tổ chức :
Kinh tế nhà nớc gồm nhiều bộ phận hoạt động trong các lĩnh vực then chốt,
thiết yếu của nền kinh tế quốc dân. Mỗi bộ phận đều có chức năng nhiệm vụ khác
nhau nhng đều nhằm thực hiện vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc ở một mức độ
nhất định. Cụ thể là :
Ngân sách nhà nớc thực hiện chức năng thu chi ngân sách và có tác dụng
điều chỉnh, quản lý, kiểm soát các hoạt động kinh tế nhà nớc, doanh nghiẹp nhà
nớc và các thành phần kinh tế khác theo mục tiêu kinh tế xã hội đãđịnh.
Ngân hàng nhà nớc có tác dụng điều chỉnh, quản lý, kiểm soát các hoạt
động kinh tế của doanh nghiệp nhà nớc và các thành phần kinh tế khác, đặc biệt là
xây dựng và tổ chức thực hiện hệ thống chính sách tiền tệ để phát triển kinh tế xã
hội
Các quỹ quốc gia đảm bảo cho kinh tế nhà nớc, kinh tế quốc dân hoạt động
bình thờng trong mọi tình huống, dùng lực lợng vật chất của mình để điều tiết,
3
quản lý, bình ổn giá cả thị trờng, đảm bảo cho tình hình kinh tế- xã hội ổn định để
phát triển.
Hệ thống bảo hiểm chịu trách chế độ bảo hiểm do nhà nớc quy định để
phục vụ cho kinh tế nhà nớc và thành phần kinh tế khác, nhằm bảo đảm cho hoạt
động kinh tế xã hội bình thờng trong những điều kiện bị tổn thất do rủi ro khách
quan.
Các doanh nghiệp nhà nớc bao gồm các doanh nghiệp nhà nớc sở hữu 100%
vốn và doanh nghiệp mà Nhà nớc giữ cổ phần chi phối hoặc có cổ phần đặc
biệt( cổ phần vàng ).Đây là bộ phận quan trọng nhất của kinh tế,giữ những vị trí
then chốt ; phải đi đầu trong việc ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nêu g-
ơng về năng suất, chất lợng, hiệu quả kinh tế xã hội và chấp hàng pháp luật.Có
thể chia thành 3 nhóm theo mục tiêu hoạt động sau:
+ Nhóm I : nhóm các doanh nghiệp nhà nớc hoạt động công ích. Mục đích

hoạt động của nhóm này không phải vì lợi nhuận, mục tiêu phát triển của nó là sự
ổn định và an toàn xã hội gắn với môi trờng kinh tế xã hội chính trị.
+ Nhóm II : nhóm các doanh nghiệp hoạt động bán công ích. Về thực chất,
hoạt động của nhóm này là bán kinh doanh , là loại doanh nghiệp nửa bao cấp nửa
kinh doanh . Loại doanh nghiệp này đợc nhà nớc hỗ trợ một phần .
+ Nhóm III : nhóm các doanh nghiệp thuần tuý kinh tế, mục đích hoạt động
là vì mục tiêu lợi nhuận.
Xuất phát từ những yếu tố trên, đối với mỗi nhóm hay đối với mỗi loại hình
doanh nghiệp cần phải xác định một cơ chế quản lý mang tính đặc thù riêng.
2.Nền kinh tế thị trờng gồm nhiều thành phần trong đó nền kinh tế nhà
nớc giữ vai trò chủ đạo
a. Đánh giá về vai trò chủ đạo của kinh tế nhà n ớc qua các kì đại hội
Sau khi giành độc lập, thống nhất đất nớc, nớc ta bớc vào thời kỳ xây dựng
khôi phục đất nớc sau chiến tranh. Để khắc phục những hậu quả của chiến tranh,
thấm nhuần chủ nghĩa Mác Lênin,t tởng Hồ Chí Minh, Đảng và nhà nớc ta đã
4
đề ra cơ chế quản lý kinh tế bằng kế hoạch hoá tập trung, quan liêu bao cấp; toàn
bộ nền kinh tế do nhà nớc quản lý, cấp phát theo chế độ tem phiếu.Cơ chế quản lý
này đã tỏ ra phù hợp trong một thời gian sau đó khi mà nền kinh tế cần huy động
tổng thể các nguồn lực. Nhng đến đầu thập kỷ 80 với sự biến động có chu kỳ của
nền kinh tế thế giới thì nền kinh tế đóng của nớc ta đã bộc lộ những yếu nhợc
điểm, nếu cứ tiếp diễn nền kinh tế sẽ đi vào tụt hậu.
Trớc tình hình đó tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (1986) Đảng ta
đã đề ra chơng trình đổi mới toàn diện nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang
nền kinh tế thị trờng với sự tồn tại của các thành phần kinh tế.Trong đó kinh tế
nhà nớc cùng kinh tế tập thể dần tạo nền tảng và kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ
đạo trong cơ cấu kinh tế đa thành phần .Vai trò chủ đạo ở đây thể hiện ở 3 điểm :
+ Năng suất, chất lợng, hiệu quả cao
+ Nắm giữ các vị trí then chốt về kinh tế và kỹ thuật
+ Nòng cốt trong liên doanh,liên kết

Trong văn kiện Đại hội VII, vai trò chủ đạo của kinh tế quốc doanh nêu
trong cơng lĩnh đã đợc chiến lợc xác định rõ hơn về sự cần thiết của thành kinh tế
này, và đa ra điều kiện cụ thể để có thể thực hiện đợc vai trò chủ đạo.Chủ đạo ở
giai đoạn này đợc hiểu là:
+ Nắm giữ những vị trí trọng yếu trong các ngành, lĩnh vực then chốt
+ Kinh doanh có hiệu quả,liên kết và hỗ trợ các thành phần kinh tế khác:
làm công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nớc. So với giai đoạn trớc thì tại giai đoạn
này đã nhấn mạnh thêm chức năng công cụ điều tiết của kinh tế quốc doanh,cũng
chính là của các xí nghiệp quốc doanh.
Tại văn kiện Đại hội VIII của Đảng thuật ngữ Kinh tế nhà nớc và
Thành phần kinh tế nhà nớc lần đầu tiên đợc sử dụng một cách chính thức. Tại
Đại hội này vai trò chủ đạo của KTNN đã đợc xác định nh sau: Tiếp tục đổi mới
và phát triển có hiệu quả kinh tế nhà nớc để làm tốt vai trò chủ đạo: làm đòn bẩy
đẩy nhanh tăng trởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội;mở đờng, hớng
5
dẫn,hỗ trợ các thành phần kinh tế khác cùng phát triển, làm lực lợng vật chất để
Nhà nớc thực hiện chức năng điều tiết và quản lý vĩ mô, tạo nền tảng cho xã hội
mới.
Đại hội IX của Đảng ngoài việc khẳng định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà
nớc còn nêu bật mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế: Các thành phần kinh
tế kinh doanh theo Pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế
thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh
tranh lành mạnh; trong đó kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nớc
cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc
dân. Nhìn chung quan niệm về vai trò chủ đạo của KTNN không khác so với
Đại hội VIII; tuy nhiên, vai trò này đã đợc đặt trong tổng thể của các thành phần
kinh tế.
Có thể nói quan niệm về vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc của Đảng qua
các kỳ Đại hội đã có những sự thay đôỉ về chất, càng về sau càng toàn diện và hợp
lý hơn.

b. Nguyên nhân kinh tế nhà n ớc giữ vai trò chủ đạo
Khi nói đến chủ đạo và vai trò chủ đạo trong nền kinh tế của một bộ
phận kinh tế nào đó, tức là nói đến tầm quan trọng của nó và tính chất quyết định
đối với một chế độ xã hội nào đó; bộ phận kinh tế chủ đạo phải chi phối và dẫn
dắt các bộ phận kinh tế khác.
Có thể khẳng định rằng việc xác định KTNN giữ vai trò chủ đạo trong nền
kinh tế ở Việt Nam là cần thiết và đúng đắn. Bởi lẽ, không củng cố và tăng cờng
KTNN thì không thể nói đến chủ nghĩa xã hội, không thực hiện tốt vai trò chủ đạo
của KTNN thì cũng không thể nói tới định hớng xã hội chủ nghĩa, nói tới con đ-
ờng đi lên chủ nghĩa xã hội.
Một là: xuất phát từ lý luận về tính giai cấp của Nhà nớc. Nhìn chung
những ngời lao động không có t liệu sản xuất riêng, mà chỉ đồng sở hữu các t liệu
sản xuất sở hữu toàn dân đã giao cho Nhà nớc quản lý. Vì vậy khu vực KTNN
6
phải ngày càng phát triển và đóng vai trò quan trọng nhất trong nền kinh tế. Khu
vực này có phát triển thì mới có nguồn lực chủ động để giải quyết tốt các vấn đề
xã hội.
Hai là: khu vực doanh nghiệp nhà nớc là bộ phận cấu thành của kinh tế nhà
nớc, là công cụ quan trọng để thông qua đó Nhà nớc can thiệp vào nền kinh tế khi
cần thiết, chi phối, dẫn dắt và tạo môi trờng hoạt động cho các thành phần kinh tế
khác, góp phần làm cho kinh tế nhà nớc thực hiện tốt vai trò chủ đạo của mình.
Ba là: các bộ phận phi doanh nghiệp của kinh tế nhà nớc phải đợc quản lý
và sử dụng tốt để thực sự trở thành công cụ đắc lực của nhà nớc trong định hớng,
hỗ trợ phát triển cho doanh nghiệp thuộc tất cả các thành phần kinh tế,là công cụ
để giải quyết tốt các vấn đề xã hội, tạo môi trờng ổn định cho phát triển kinh tế.
Bốn là: khuyến khích các thành phần kinh tế khác phát triển không ảnh h-
ởng đến vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc; ngợc lại nó còn tác động tích cực đến
sự phát triển của kinh tế nhà nớc, để kinh tế nhà nớc thực hiện tốt hơn vai trò chủ
đạo của mình.
c. Nội dung vai trò chủ đạo của kinh tế nhà n ớc:

Với tiềm lực vật chất to lớn, gồm nhiều bộ phận hợp thành mà không một
thành phần kinh tế nào có đợc và trên nền tảng sở hữu toàn dân và quyền lực
chính trị của nhà nớc,kinh tế nhà nớc của chúng ta có đầy đủ tiền đề để thực hiện
vai trò chủ đạo. Tuy nhiên trong thực tế để thực hiện vai trò chủ đạo, bản thân khu
vực kinh tế nhà nớc phải đủ mạnh, có thực lực thật sự. Bởi vì : lực lợng vật chất
chỉ có thể đánh đổ bằng lực lợng vật chất, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nớc
phải thông qua lực lợng vật chất để cải tạo các thành phần kinh tế khác đi theo
quỹ đạo chung, không thể lấy ý muốn chủ quan hay ý trí chính trị áp dụng cho nó.
ý chí đó phải đợc đảm bảo bởi lực lợng vật chất đủ sức tác động, định hớng, chi
phối trực tiếp tới nền kinh tế. Do vậy, vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà
nớc đợc thể hiện ở các nội dung sau:
7
Thứ nhất: kinh tế nhà nớc trở thành lực lợng vật chất và là công cụ sắc bén
để Nhà nớc thực hiện chức năng định hớng, điều tiết và quản lý vĩ mô nền kinh
tế.Nhà nớc chỉ có thể điều tiết đợc nền kinh tế khi có trong tay mọt tiềm lực kinh
tế mạnh. Kinh tế nhà nớc chính là chỗ dựa vật chất to lớn, tạo ra tiềm lực kinh tế
mạnh để nhà nớc thực hiện yêu cầu đó. Trong kinh tế nhà nớc hệ thống doanh
nghiệp nhà nớc là lực lợng chủ lực tạo ra tiềm lực vật chất của kinh tế nhà nớc, có
ở những khâu trọng yếu của nền kinh tế, cung ứng phần lớn những t liệu sản xuất
chủ yếu và t liệu tiêu dùng thiết yếu,đóng vai trò nòng cốt trong việc củng cố,
phát triển các bộ phận cấu thành hệ thống kinh tế nhà nớc, góp phần tích cực vào
tăng trởng kinh tế cao và bền vững.
Bên cạnh hệ thống doanh nghiệp nhà nớc, KTNN còn có tiềm lực mạnh về
nguồn vốn từ ngân sách, hệ thống ngân hàng bảo hiểm, đủ năng lực đầu t vào kết
cấu hạ tầng kinh tế xã hội nh giao thông, quy hoạch và xây dựng các khu công
nghiệp, thực hiện các dự án phát triển khu dân c Kinh tế nhà nớc bảo đảm cho
nền kinh tế phát triển ổn định, bảo đảm những cân đối lớn và đủ khả năng ứng
phó với những đột biến trong nền kinh tế, hạn chế những khuyết tật của cơ chế
thị trờng.
Thứ hai: kinh tế nhà nớc là lực lợng mở đờng, hỗ trợ, định hớng cho các

thành phần kinh tế khác phát triển theo mục tiêu kinh tế, xã hội của đất nớc.Kinh
tế nhà nớc có khả năng, điều kiện về mọi mặt để đáp ứng tốt nhất cho việc thực
hiện các quy hoạch, kế hoạch đầu t xây dựng, cải tạo, nâng cấp kết cấu hạ tầng
kinh tế xã hội nh giao thông, điện, các công trình công cộng khác phục vụ cho
sản xuất và đời sống trong suốt quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nớc
theo mục tiêu xã hội chủ nghĩa.
Thứ ba: kinh tế nhà nớc có là đầu tàu trong việc tập trung nghiên cứu, xây
dựng và phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn, sản xuất những hàng hoá có lợi
thế, có khả năng cạnh tranh, thị trờng có nhu cầu và đem lại lợi nhuận cao, thu hút
và sử dụng đợc nhiều lao động, tạo đà cho kinh tế đất nớc phát triển và hội nhập
kinh tế quốc tế; đi đầu trong cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật về nghiên cứu,
8