cuoc cach mang khoa hoc cong nghe o viet nam hien nay

KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
BỘ MÔN KINH TẾ CHÍNH TRỊ

TIỂU LUẬN
MÔN: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
Đề tài:
“Cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ ở Việt Nam
hiện nay”.

1


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
NỘI DUNG CHÍNH
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CÁCH MẠNG KHOA

3
5
5

HỌC - CÔNG NGHỆ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
1. Sự cần thiết phải phát triển Khoa học - Công nghệ
2. Nội dung Khoa học - Công nghệ và hướng tác động của Khoa học -

5
7

Công nghệ ở Việt Nam
3. Vai trò của Khoa học - Công nghệ
4. Các nguồn lực để phát triển Khoa học - Công nghệ

II. THỰC TRẠNG KHOA HỌC - CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
1.Thành công
2. Hạn chế
3. Nguyên nhân của những thực trạng ấy
III. MỘT SỐ GIẢI PHÁP
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO

9
16
19
19
21
25
28
32
33

MỞ ĐẦU
Ta đã biết đất nước ta bước vào thời kì quá độ lên CNXH khi mà nền sản
xuất chưa vận động theo con đường bình thường của nó. Lịch sử đã để lại cho
chúng ta một nền sản xuất nghèo nàn và lạc hậu, lại bị chiến tranh tàn phá nặng
2


nề, lực lượng sản xuất rất thấp kém. Nhưng ngày nay khi độc lập dân tộc gắn
kiền với CNXH là một xu thế tất yếu của lịch sử, khi giai cấp công nhân đã nắm
quyền lãnh đạo cách mạng thì kết thúc cuộc cách mạng dân tộc dân chủ cũng là
lúc bắt đầu cuộc cách mạng XHCN. Cách mạnh XHCN ở nước ta là một quá
trình biến đổi cách mạng toàn điện, sâu sắc và triệt để. Đó là một quá trình vừa

xoá bỏ cái cũ, vừa xây dựng cái mới từ gốc đến ngọn. Phải tạo ra cả cơ sở kinh
tế lẫn kiến trúc thượng tầng mới, tạo ra của cải đời sồng vật chất mới lẫn đời
sống tinh thần và văn hoá mới. Do đó, trong quá trình đi lên CNXH chúng ta
phải tiến hành Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước. Theo quan điểm của
Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VII đã khẳng định: “Công nghiệp hoá
-hiện đại hoá là quá trình chuyển đổi căn bản toàn diện các hoạt động sản xuất,
kinh doanh, dịch vụ, quản lý kinh tế - xã hội từ sử dụng lao động thủ công là
chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ,
phương tiện và phương pháp tiên tiến hiện đại dựa trên sự phát triển của công
nghiệp và tiến bộ khoa học công nghệ tạo ra năng suất lao động xã hội cao”.
Quan điểm này đã gắn công nghiệp hoá với hiện đại hoá đồng thời đã xác định
vai trò khoa học - công nghệ là then chốt đẩy mạnh công nghiệp hoá. Trong điều
kiện giao lưu kinh tế giữa các nước chưa được mở rộng, quá trình chuyển giao
công nghệ giữa các nước chưa phát triển mạnh mẽ phải “tự lực cánh sinh” thì đó
chính là một trình tự hợp lý để tiến hành công nghiệp hoá. Song hiên nay cuộc
cách mạng khoa học và công nghệ đang tác động một cách sâu rộng trên phạm
vi toàn thế giới khoảng thời gian để phát minh mới ra đời thay thế phát minh cũ
ngày càng được rút ngắn lại, xu hướng chuyển giao công nghệ giữa các nước
ngày càng trở thành đòi hỏi cấp bách, không chỉ đối với các nước lạc hậu, mà
ngay cả đối với các nước phát triển. Thực tế cho thấy có thể chuyển giao một
cách có hiệu quả cho các nước đi sau khi mà các nước đi sau đã có sự chuẩn bị
kĩ càng để đón nhận. Vấn đề đặt ra là các nước đi sau trong đó có nước ta cần
phải làm những gì để tiếp nhận một cách có hiệu quả nhất những thành tựu mà
các nước đi trước đã đạt được. Bài học thành công trong quá trình công nghiệp
hoá của các nước NIC đã chỉ ra rằng: việc xây dựng một cơ cấu kinh tế theo
3


hướng mở cửa với bên ngoài ngằm tiếp nhận một cách có chọn lọc những thành
tựu của các nước đi trước kết hợp với việc đẩy mạnh cuộc cách mạng khoa học

và công nghệ hiện đại, đó chính là con đường ngắn nhất, có hiệu quả nhất quyết
định sự thành công của quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá.
Xuất phát từ những vấn đề trên, em xin chọn đề tài “Cuộc cách mạng
Khoa học - Công nghệ ở Việt Nam hiện nay” để hoàn thành bài tiểu luận của
mình.
Ngoài Lời mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, Nội dung chinh của
bài tiểu luận gồm có 3 phần:
* I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của cách mạng Khoa học - Công nghệ ở
nước ta hiện nay.
* II. Thực trạng Khoa học – Công nghệ Việt Nam.
* III. Một số giải pháp.

NỘI DUNG CHÍNH
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CÁCH MẠNG KHOA
HỌC - CÔNG NGHỆ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
1. Sự cần thiết phải phát triển Khoa học - Công nghệ
4


Cách mạng Khoa học - Công nghệ đã và đang diễn ra mạnh mẽ ở các
nước phát triển, tức là ở những nước đã trải qua thời kì cách mạng công nghệ, đã
xác lập được nền sản xuất cơ khí hoá đã có nền Khoa học và Công nghệ tiên
tiến. Tuy nhiên, nó không chỉ hạn chế trong ranh giới của các nước phát triển mà
ảnh hưởng của nó đang lan ra tất cả các nước trên thế giới. Có thể nói cách
mạng Khoa học - Công nghệ là một hiện tượng toàn cầu, hiện tượng quốc tế
sớm hay muộn nó sẽ đến với tất cả dân tộc và các quốc gia trên trái đất.
Là một hiện tượng toàn cầu, cuộc mạng Khoa học - Công nghệ mang
trong bản thân nó những qui luật chung, phổ biến, chúng tác động vào tất cả các
loại hình cách mạng Khoa học - Kỹ thuật. Nhưng mặt khác, mỗi nước tiến hành
cuộc cách mạng này trong những điều kiện riêng của đất nước mình cho nên

cách mạng Khoa học - Kỹ thuật ở những nước khác nhau cũng mang những màu
sắc, những đặc điểm khác nhau. Do đó, khi xem xét cuộc cách mạng Khoa học Kỹ thuật ở nước ta cần phải đặt nó trong bối cảnh chung của cách mạng Khoa
học - Kỹ thuật trên thế giới.
Sau khi giành được độc lập về chính trị, nước ta có nguyện vọng sử dụng
những thành tựu của cuộc cách mạng Kỹ thuật - Công nghệ hiện đại, muốn tiến
hành cuộc cách mạng đó để phát triển kinh tế, văn hoá, khoa học và kỹ thuật để
đưa đất nước ta khỏi tình trạng nghèo nàn và lạc hậu. Nguyện vọng đó là hoàn
toàn chính đáng. Tuy nhiên, việc tiến hành cách mạng Khoa học - Công nghệ ở
nước ta gặp phải những khó khăn lớn, do nhiều nguyên nhân.
Trước hết, nước ta còn ở tình trạng lạc hậu về mặt kinh tế, khoa học và
công nghệ. Nông nghiệp và công nghiệp chưa hết hợp thành một cơ cấu thống
nhất, sự mất cân đối trong các ngành kinh tế quốc dân trở nên trầm trọng.
Về mặt văn hoá, khoa học và công nghệ thì số đông dân cư nước ta vẫn ở
tình trạng mù chữ, thiếu lực lượng lao động có trình độ chuyên môn cao, thiếu
cán bộ văn hoá và kỹ thuật. Thêm vào đó, sự tăng dân số quá nhanh đã gây ra
những khó khăn cho việc bảo đảm lương thực, giải quyết công ăn việc làm cho
những người lao động.

5


Ngoài những khó khăn trong nước, nước ta còn phải chịu những di sản
nặng nề do sự nô dịch của chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa thực dân để kại, đồng
thời các cường đế quốc lại đang thực hiện chính sách kìm hãm sự phát triển
khoa học và kỹ thuật nhằm duy trì tình trạng bất bình đẳng của họ trong sự phân
công lao động quốc tế.
Do đó, điều kiện kiên quyết để tiến hành cách mạng Khoa học - Công
nghệ ở nước ta là phải tiến hành cải tạo xã hội sâu sắc, chống chủ nghĩa đế quốc,
chống chủ nghĩa thực dân mới và các thế lực phản động để đi lên CNXH.
Sau 15 năm tiến hành công cuộc đổi mới, khoa học và công nghệ nước ta

bước đầu có sự chuyển biến tích cực. Tuy nhiên cho đến nay, nền khoa học và
kỹ thuật nước ta vẫn đang trong tình trạng lạc hậu, chậm phát triển chưa đáp
ứng được yêu cầu của đất nước.
Về trình độ kỹ thuật - công nghệ, so với các nước tiên tiến nhất trên thế
giới, chúng ta lạc hậu từ 50 đến 100 năm, so với các nước tiên tiến ở mức trung
bình ta lạc hậu từ 1 đến 2 thế hệ.
Với thực trạng đó, việc tiến hành cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ
ở nước ta không chỉ được coi là tất yếu khách quan, mà còn là một đòi hỏi bức
xúc để đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Mục tiêu của công nghiệp hoá, hiện đại hoá là đến năm 2020 về cơ bản
nước ta trở thành nước công nghiệp. Khác với các nước đi đàu, công nghiệp hoá
nước ta đòi hỏi phải thực hiện rút ngắn. chỉ có như thế, chúng ta mới có thể sớm
rút ngắn được khoảng cách và tiến tới đuổi kịp các nước phát triển. Công nghiệp
hoá phải gắn liền với hiện đại hoá.
Cùng với đó, yêu cầu đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trường cũng đòi hỏi
chúng ta phải phát triển khoa học và công nghệ. Để chuyển sang nền kinh tế thị
trường hiện đại từ điểm xuất phát thấp, nước ta không thể đi theo các bước tuần
tự như các nước đi trước đã làm, mà phải phát triển theo kiểu “nhảy vọt”,”rút
ngắn”. Đây vừa là cơ hội để tận dụng lợi thế của nước phát triển sau, vừa là
thách thức đòi hỏi phải vượt qua. Muốn phát triển nhanh kinh tế thị trường theo
cách thức như vậy, nhất thiết phải đẩy mạnh phát triển khoa học- công nghệ.
6


Đẩy mạnh phát triển khoa học và công nghệ đối với nước ta không chỉ bắt
nguồn từ đòi hỏi bức xúc của quá trình đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá
và quá trình phát triển kinh tế thị trường, mà còn bắt nguồn từ yêu cầu phát triển
đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Phát triển theo định hướng xã hội
chủ nghĩa, về bản chất, là một kiểu định hướng tổ chức nền kinh tế - xã hội vừa
dựa trên nguyên tắc và quy luật của kinh tế thị trường, vừa dựa trên nguyên tắc

và mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Định hướng này không chỉ đòi hỏi nền kinh tế
tăng trưởng ở mức cao mà còn đòi hỏi phải xây dựng một xã hội công bằng, dân
chủ và văn minh. Ở đó, phát triển con người và phát triển xã hội bền vững được
coi là trung tâm. Đây là con đường phát triển chưacó tiền lệ. Muốn đạt tới đó,
chúng ta phải có nỗ lực và sáng tạo rất cao, phải biết vận dụng những thành tựu
mới nhất của nhân loại, tránh những sai lầm mà các nước khác đã vấp phải. Nếu
không đủ trình độ trí tuệ, không đủ năng lực nội sinh thì khó có thể thành công.
Do vậy, đẩy mạnh phát triển khoa học và kỹ thuật càng trở nên rất quan trọng và
bức thiết.
2. Nội dung Khoa học - Công nghệ và hướng tác động của Khoa học Công nghệ ở Việt Nam
2.1. Nội dung Khoa học - Công nghệ
Hiện nay, cuộc cách mạng Khoa học - Công nghệ có nhiều nội dung
phong phú, trong đó có thể chỉ ra những nội dung nổi bật sau:
Một là, cách mạng về phương pháp sản xuất: đó là tự động hoá. Ngoài
phạm vi tự động như trước đây, hiện nay tự động hoá còn bao gồm cả việc sử
dụng rộng rãi người máy thay thế con người trong quá trình vận hành sản xuất.
Hai là, cách mạng về năng lượng: bên cạnh những năng lượng truyền
thống mà con người sử dụng trước kia như nhiệt điện, thuỷ điện thì ngày nay
con người càng tạo ra nhiều năng lượng mới và sử dụng chúng rộng rãi trong
sản xuất như năng lượng nguyên tử, năng lượng mặt trời.
Ba là, cách mạng về vật liệu mới : ngày nay ngoài việc sử dụng các vật
liệu tự nhiên, con người ngày càng tạo ra nhiều vật liệu tự nhiên, con người ngày

7


càng tạo ra nhiều vật liệu nhân tạo mới thay thế có hiệu quả cho các vật tự nhiên
khi mà các vật liệu tự nhiên đang có xu hướng ngày càng cạn dần.
Bốn là, cách mạng về công nghệ sinh học, các thành tựu của cuộc cách
mạng này đang được áp dụng rông rãi trong lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp,

y tế, hoá chất, bảo vệ môi trường sinh thái.
Năm là, cách mạng về điện tử và tin học : đây là lĩnh vực hiện nay loài
người đang đặc biệt quan tâm trong đó phải kể đến lĩnh vực máy tính điện tử.
Như vậy, khoa học công nghệ ngày nay bao gồm một phạm vi rộng, nó
không chỉ là các phương tiện, thiết bị do con người sáng tạo ra mà còn là các bí
quyết biến các nguồn lực có sẵn thành sản phẩm. Với ý nghĩ đó khi nói tới công
nghệ thì sẽ cũng bao hàm cả kỹ thuật. Đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay khoa
học, kĩ thuật luôn gắn bó chặt chẽ với nhau : khoa học là tiền đề trực tiếp của
công nghệ và công nghệ lại là kết quả của khoa học.
2.2. Về hướng tác động của Khoa học - Công nghệ
Tập trung nỗ lực tiến hành cải tạo, đồng bộ, hoá và hiện đại hoá có chọn
lọc các cơ sở sản xuất hiện có.
Tuy cơ sở vật chất - kỹ thuật có của nước ta còn nhỏ bé, trình độ công
nghệ, kỹ thuật vào loại lạc hậu, hệ số sử dụng thiết bị và công suất còn thấp. Bởi
vậy, nguồn dự trữ còn khá lớn và dưới nhiều góc độ, đây thật sự đang là nguồn
vốn quý của đất nước và phải bắt đầu từ đây để đi lên.
Chủ động sử dụng có chọn lọc một số hướng công nghệ tiên tiến phù hợp
với thế mạnh của đất nước nhằm chuẩn bị điều kiện phát triển các ngành có hàm
lượng công nghệ cao.
Ở nước ta, cùng với việc tập trung nỗ lực Khoa học - Công nghệ khai thác
có hiệu quả cơ sở vật chất - kỹ thuật hiện có, cũng cần phải chăm lo, dành một
số phần tiềm lực dư lớn cho việc thử nghiệm, lựa chọn một sồ hướng công nghệ
cao phù hợp để một mặt, hỗ trợ cho việc giải quyết có hiệu quả hơn, mặt khác
thúc đẩy việc hình thành một số lĩnh vực sản xuất công nghệ cao với quy mô
phù hợp để tạo ta các sản phẩm thay thế nhập và tạo chỗ đứng trên thị trường
quốc tế.
8


Trong số những hướng công nghệ cao, cần quan tâm đầy đủ tới khâu tin

học hoá một số lĩnh vực hoạt động kinh tế xã hội. Cần có quyết tâm trong việc
đầu tư phát triển một số lĩnh vực sản xuất gắn với các hương ưu tiên của chương
trình tổng hợp tiến bộ Khoa học - Công nghệ. Đó là dịp tốt để Việt Nam tham
gia vào phân công lao động quốc tế về một số sản phẩm có hàm lượng khoa học
cao.
Thúc đẩy việc nâng cao trình độ kỹ thuật và công nghệ của các xí nghiệp
nhỏ, của khu vực tiểu thủ công nghệp cả ở thành thị và nông thôn.
Kinh nghiệm thực tiễn chỉ ra rằng để có thể thực hiện có hiệu quả chiếm
lược này, việc nhanh chóng khắc phục sự lạc hậu về công nghệ, sự yêú kém về
năng lực quản lý, sự thiếu hụt về lực lượng lao động có kỹ thuật là yêu cầu bức
bách phải giải quyết .Bởi vậy việc giành một phần nỗ lực đủ mạnh hướng vào
việc giải quyết các nhu cầu khoa học và công nghệ phục vụ phát triển công
nghiệp nông thôn có tầm quan trọng đặc biệt.
Những phân tích nêu trên đã tới gợi ý quan trọng là chiến lược phát triển
khoa học và kỹ thuật không thể không quan tâm đến việc nâng cao trình độ kỹ
thuật và công nghệ, cải tiến... và nên coi đây là một hướng có ý nghĩa chiến lược
cả trước mắt và lâu dài.
Kết hợp hữu cơ việc tập trung nỗ lực giải quyết các vấn đề trước mắt và
tiếp tục tăng cường tiềm lực khoa học và kỹ thuật nhằm đáp ứng những yêu cầu
mới của giai đoạn phát triển tiếp theo
3. Vai trò của Khoa học - Công nghệ
Trong thời đại ngày nay, có lẽ không còn ai không nhận thức được rằng
khoa học và công nghệ có vai trò rất quan trọng về nhiều mặt đối với sự phát
triển. Khoa học và công nghệ là cái không thể thiếu được trong đời sống kinh tế
- văn hoá của một quốc gia. Vai trò này của khoa học và công nghệ càng trở lên
đặc biệt quan trọng đối với nước ta đang trên con đường rút ngắn giai đoạn phát
triển để sớm trở thành một xã hội hiện đại. Ngay từ khi bắt đầu tiến hành công
cuộc đổi mới đất nước, Đảng ta đã xác định khoa học và công nghệ là cái giữ vai
trò quan trọng trong sự phát triển lực lượng sản xuất và nâng cao trình độ quản
9

lý, bản đảm chất lượng và tốc độ phát triển của nền kinh tế. Công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước vì mục tiêu dân giàu nước mạnh xã hội công bằng, văn
minh, khoa học và công nghệ phải trở thành “quốc sánh hàng đầu”.
Nước ta đang bước vào một thời kỳ phát triển mới- thời kỳ đẩy mạnh
CNH - HĐH. Nghị quyết Trung ương hai của Ban chấp hành Trung ương Đảng
khoá VIII đã xác định rõ: “CNH- HĐH đất nước phải bằng và dựa vào khoa học
và công nghệ” “khoa học và công nghệ phải trở thành nền tảng và động lực cho
CNH - HĐH”. Chỉ bằng con đường CNH - HĐH, phát triển khoa học và công
nghệ mới có thể đưa nước ta từ nghèo nàn lạc hậu trở thành một nước giàu mạnh
văn minh. Việc đưa khoa học và công nghệ, trước hết là phổ cập những tri thức
khoa học và công nghê cần thiết vào sản xuất và đời sống xã hội là một nhu cầu
cấp thiết của xã hội ta hiện nay.
Vai trò của Khoa học - Công nghệ đối với một số lĩnh vực như sau:
3.1. Với sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông thôn và phát
triển nông thôn.
Gần 15 năm qua sản xuất nông nghiệp và kinh tế nông thôn đã đạt được
những thành tựu to lớn góp phần quan trọng ổn định và phát triển kinh tế xã hội
đưa nước ta bước sang giai đoạn mới đẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đại hoá
đất nước.Tuy nhiên cho đến nay với gần 80% dân số của cả nước sống ở nông
thôn, trong đó tỷ lệ đói nghèo vẫn còn trên 17%, có nơi như ở một số huyện
miền núi còn trên 35%. Mặt khác cũng do nền kinh tế nước ta mới bước đầu
chuyển từ nền sản xuất theo cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp sang nền kinh
tế thị trường định hướng XHCN nên năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của
nông sản, hàng hoá còn rất thấp so với nhiều nước trong giới khu vực và thế.
Điều đó làm cho thu nhập và tích luỹ của đại bộ phận dân cư nông thôn còn bấp
bênh, sức mua có khả năng thanh toán về tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu dùng
đều rất hạn chế, gây ảnh hưởng lớn đến sự chuyển dịch cơ cấu của toàn bộ nền
kinh tế, đồng thời gây cản trở việc, phát triển công nghiệp và dịch vụ trên địa

bàn nông thôn.

10


So với các giải pháp khác, thì giải pháp về khoa học và công nghệ yêu cầu
vốn đầu tư không quá lớn mà đem lại hiệu quả cao. Theo đánh giá chung, trong
nông nghiệp ước tính 1/3 giá trị tăng của sản xuất lương thực thời gian vừa qua
là do người dân tiếp thu, ứng dụng các tiến bộ khoa học và kỹ thuật mới vào sản
xuất.
Tuy nhiên, tiềm lực về Khoa học - Công nghệ của nước ta chưa được phát
huy đầy đủ cho sự nghiệp CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn nhiều vấn đề bức
xúc của sản xuất nông nghiệp và kinh tế nông thôn đặt ra đối với các lực lượng
Khoa học - Công nghệ đến nay chưa giải quyết được, trong đó đáng lưu ý hơn cả
là:
- Việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn là nội dung quan
trọng trong quá trình thực hiên CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn, mà sự
chuyển đổi đó phụ thuộc vào việc tổ chức áp dụng thành tựu Khoa học - Công
nghệ vào sản xuất và các chính sách thúc đẩy phát triển sản xuất. Chỉ trên cơ sở
có đủ giống tốt và các tiến bộ kỹ thuật khác, kết hợp với việc phát triển các quan
hệ thị trường đúng hướng mới có thể chuyển cơ cấu sản xuất nông nghiệp từ
thuần nông, độc canh sang đa dạng hoá cây trồng. Hiện nay, việc chuyển đổi
kinh tế nông thôn từ nông nghiệp sang công nghiệp, dịch vụ mới chỉ xuất hiện ở
một số ven vùng có cơ sở hạ tầng kỹ thuật, có trình độ dân trí cao, có khả năng
tiếp thu các tiến bộ kỹ thuật.
- Giá trị kim ngạch xuất khẩu hàng nông, lâm, thuỷ sản hàng năm tuy
chiếm gần 40% tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu của cả nước, nhưng nhìn
chung, năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nông sản hàng hoá còn thấp
so với các nước trong khu vực và trên thế giới, khiến cho các sản phẩm làm ra
tiêu thụ khó khăn, ảnh hưởng bất lợi đến thu nhập của người sản xuất. Khoa học

- Công nghệ chưa có sự tác động cần thiết và hiệu quả bản đảm tính ổn định, bền
vững của nông sản hàng hoá khi gặp phải rủi ro của thiên tai và thị trường.
- Phát triển công nghệ chế biến là nhiệm vụ hàng đầu trong quá trình thực
hiện CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn, nhưng phát triển công nghiệp, chế
biến như thế nào lại là vấn đề bức xúc đang đòi hỏi nghiên cứu và làm rõ.
11


- Gần đây, Nhà nước tiếp tục tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở vật chất
kỹ thuật cho nông nghiệp, nông thôn. Hiện có rất nhiều vấn đề về kỹ thuật để
bảo đảm hiệu quả vốn đầu tư của nhà nước chưa được giải quyết tốt. Do đó,
nông nghiệp, nông thôn đang rất cần có sự tác động của lực lượng Khoa học Công nghệ.
Tình hình trên khẳng định vai trò của Khoa học - Công nghệ trong quá
trình thực hiện CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn ở nước ta hiện nay và đó
cũng chính là những yêu cầu bức xúc đặt ra đối với các nhà khoa học vì sự phát
triển của nông nghiệp, nông thôn. Tuy nhiên, để huy động được các lực lượng
Khoa học - Công nghệ phục vụ nông nghiệp, nông thôn, chú ý các vấn đề về tổ
chức bộ máy, cơ chế vận hành và các chính sách tác động, trong đó cốt lõi là giải
quyết hợp lý lợi ích cho người làm nghiên cứu, triển khai các thành tựu của
Khoa học - Công nghệ.
3.2. Mối quan hệ giữa Khoa học - Công nghệ với sản xuất vật chất
Khoa học có nguồn gốc, bản chất, chức năng sứ mạng từ đời sống thực
tiễn của xã hội, con người. Nó không phải là bản thân công cụ lao động và sức
lao động, nhưng cũng không nằm ngoài thành tố quan trọng nhất là lực lượng
sản xuất. Nó không thay thế, nhưng nó có thể làm thay đổi mạnh mẽ, nhanh
chóng tính năng hiệu lực của công cụ lao động, sức lao động và do đó, phương
thức con người tác động đến giới tự nhiên theo chiều hướng ngày càng tăng
cường sức mạnh, vai trò và tự do của con người trước thiên nhiên. Tuy nhiên,
với tính cách là sản phẩm, giá trị đã được sáng tạo ra, đã có sẵn, thì khoa học
không còn là kết quả, mà lại đóng vai trò như một trong những nguyên nhân,

động lực bên trong, trực tiếp thúc đẩy mạnh nhất sự phát triển lực lượng sản
xuất.
Trong điều kiện “thông tin hoá”, “toàn cầu hoá” của đời sống xã hội và
kinh tế thế giới ngày nay, nhiều thành tựu của cuộc cách mạng Khoa học - Công
nghệ có thể được chuyển giao tiếp nhận tương đối nhanh chóng, dễ dàng, tạo ra
cơ hội khách quan thuận lợi cho sự phát triển đột biến, nhảy vọt và bứt phá về
kinh tế ở những dân tộc, quốc gia, hay khu vực nhất định trong những thời điểm,
12


thời kỳ hay giai đoạn nhất định. Nhưng để tranh thủ tân dụng và phát huy được
hết tiềm năng của cơ hội bên ngoài này thì điều kiện tất yếu và tối thiểu là ở bên
trong phải chuẩn bị xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật và bồi dưỡng nhân tố con
người lao động ở một nức độ tương ứng, thích đáng. Kinh nghiệm thế giới về
việc giải quyết mối quan hệ “con người - tư kiệu sản xuất - khoa học” một cách
cân đối, hài hoà để tạo ra hiệu quả tổng hợp tối đa và tối ưu về kỹ thuật là khá
toàn diện và phong phú.
Việc xây dựng rõ vị trí tương quan vai trò và ảnh hưởng của Khoa học Công nghệ trong hệ thống các thành tố lực lượng sản xuất như trên đã đồng thời
làm sáng tỏ giới hạn tác động của nó về mặt xã hội. Sự phát triển của khoa học
không trực tiếp dẫn tới sự thay đổi quan hệ sản xuất và chế độ sở hữu. Trái lại,
vai trò “cách mạng hoá” của khoa học đối với việc thúc đẩy sự tăng trưởng của
lực lượng sản xuất lại bị chế ước bởi một quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng
tầng xã hội nhất định. Nói cách khác, tiềm năng thúc đẩy lực lượng sản xuất
phát triển của khoa học là vô tận, nhưng mức độ, giới hạn hiện thực hoá tiềm
năng này lại phụ thuộc “khuôn khổ” của quan hệ sản xuất thống trị.
Tuy nhiên, sự phát triển như vũ bão của cách mạng Khoa học - Công nghệ
hiện đại đang diễn ra từng ngày, từng giờ ở khắp mọi nơi trên thế giới đã có tác
dụng cụ thể. Sức tiến công vũ bão của phong trào giải phong dân tộc, giai cấp tư
sản đã chủ động ra sức đẩy mạnh cuộc cách mạng Khoa học - Kỹ thuật, sử dụng
các thành quả của nó để phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế một

cách thành công.
Tuy không lạc quan đến mức vội vã và ngộ nhận mà cho rằng, cuộc cách
mạng Khoa học - Công nghệ hiện đại sẽ tự động và trực tiếp đưa ngay đến một
xã hội thực sự là “hậu TBCN”, nhưng chúng ta vẫn có thể ghi nhận những thành
tựu lớn lao của cuộc cách mạng này và có đủ cơ sở để tin tưởng rằng, những
thành tựu ấy trong hôm qua, hôm nay và ngày mai đều góp phần thiết thực thúc
đẩy CNTB đi nhanh hơn tới điểm kết thúc không thể tránh khỏi.
3.3. Khoa học - Công nghệ đã nhanh chóng trở thành lực lượng sản
xuất trực tiếp ở nước ta
13


Việc khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp là dự đoán thiên tài
của C.Mác. Dựa trên cơ sở phân tích rõ vai trò của khoa học trong sự phát triển
của công nghiêp, ông đã kết luận: Việc biến khoa học thành lực lượng sản xuất
trực tiếp là một quy luật khách quan của sự phát triển xã hội. Ngày nay dự đoán
ấy đang trở thành hiện thực trong nhiều nước công nghiệp phát triển.
Khoa học là một hệ thống tri thức được tích luỹ trong quá trình lịch sử và
được thực tiễn kiểm nghiệm, phản ánh những quy kuật khách quan của thế giới
bên ngoài cũng như hoạt động tinh thần của con người, giúp con người có năng
lực cải tạo thế giới.
Như vậy, khoa học là “văn hoá biết”, còn sản xuất, kỹ thuật, công nghệ là
“văn hóa làm”. Từ “biết” đến “làm” có một khoảng nhất định nhưng không hề
có bức tường nào ngăn cản tuyệt đối cả. Khoảng cách ấy có thể bị rút ngắn và
được rút ngắn đến đâu là tuỳ thuộc ở trình độ phát triển của lực lượng sản xuất,
của kỹ thuật, công nghệ và khoa học.
Khoa học là kết quả nghiên cứu của quá trình hoạt động thực tiễn, nhưng
đến lượt mình nó lại có vai trò to lớn tác động mạnh mẽ trở lại hoạt động sản
xuất. Do đó con người hoàn toàn có khả năng biến khoa học thành lực lượng sản
xuất trực tiếp.

Trong thực tế, sự phát triển của khoa học đã giúp con người tăng cường
sức mạnh trong quá trình chinh phục tự nhiên, sử dụng có hiệu quả những sức
mạnh của nó. Nếu không có sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, làm sao con
người có thể tạo ta năng lượng hạt nhân, phóng tàu vũ trụ lên thám hiểm các
hành tinh, hay sản xuất ra máy tính điện tử và người máy công nghiệp thay thế
nhiều hoạt động phức tạp của mình.
Khi còn ở trình độ thấp, khoa học tác động tới kỹ thuật và sản xuất còn rất
yếu, nhưng đã phát triển đến trình độ cao như ngày nay thì nó tác động mạnh mẽ
và trực tiếp tới sản xuất. Kỹ thuật và công nghệ là kết quả sự vận dụng những
hiểu biết, tri thức khoa học của con người để sáng tạo, cải biến các công cụ,
phương tiện phục vụ cho hoạt động sản xuất và các hoạt động khác của xã hội.
Khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp thì dứt khoát phải gắn liền với
14


kỹ thuật và công nghệ. Song như thế chưa đủ. Khoa học còn phải được người lai
động tiếp thu vận dụng để nâng cao kỹ năng, kỹ xảo lao động, phát triển tư duy
kinh tế nhanh nhạy, trau dồi đạo đức, lối sống, v.v..., mới có thể trở thành lực
lượng sản xuất trực tiếp và mạnh mẽ. Người lao động là chủ thể sử dụng các
phương tiện kỹ thuật. Do đó họ không thể sử dụng được các phương tiện hiện
đại để lao động tốt nếu có trình độ học vấn thấp và không được đào tạo, hay đào
tạo kém.
Có thể nói, khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp vì mấy lẽ sau:
- Nền sản xuất hiện nay đang phát triển mạnh mẽ, ngày càng có tính chất
quốc tế cao, biến động mau lẹ, phức tạp đang đặt ra nhiều vần đề, mà thiếu khoa
học thì không thể giải quyết và phát triển nhanh chóng được. Đồng thời bản thân
nền khoa học hiện đại cũng đã phát tiển đến mức có đủ điều kiện để có thể giải
quyết được những vấn đề của sản xuất.
- Ngày nay các máy móc kỹ thuật, công nghệ ngày càng hiện đại, tinh vi
và có hàm lượng trí tuệ cao, thị trường mở rộng, phong phú, phức tạp và đầu

biến động, hợp tác giao lưu nhưng cạnh tranh giữa các quốc gia cũng gay gắt.
Muốn sản xuất đạt chất lượng và hiệu quả cao, người lao dộng không thể chỉ
dừng lại ở những kinh nghiệm cảm tính, mà còn rất cần có nhiều tri thức khoa
học, kỹ thuật và kinh tế. Mặt khác, khoa học phải được con người vận dụng vào
hoạt đông thực tiễn sản xuất, hình thành nên những thao tác công nghệ, kỹ năng,
… hợp thành năng lực sáng tạo mới trở thành một lực lượng vật chất.
- Kỹ thuật công nghệ hiện đại phải có khoa học định hướng, dẫn đường và
làm cơ sở lý thuyết mới có thể phát triển nhanh. Đồng thời các lý thuyết khoa
học phải được vật chất hóa thành các phương tiện kỹ thuật, công nghệ hiện đại
mới tác động trực tiếp tới lực lượng sản xuất.
- Trong điều kiện của cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật- công nghệ
hiện đại, thời gian để một lý thuyết khoa học đi vào thực tế sản xuất, trực tiếp
tạo tra sản phẩm hàng hoá đang ngày càng được rút ngắn.
4. Các nguồn lực để phát triển Khoa học - Công nghệ
4.1. Chăm lo phát triển nguồn nhân lực Khoa học - Công nghệ
15


* Nhân tố con người:
Nhân tố con người, đã và đang là điều kiện quyết định trong sự nghiệp
phát triển Khoa học - Công nghệ của nước ta. Thành công của chúng ta là ở chỗ
đã tạo ta một lực lượng cán bộ Khoa học - Công nghệ ban đầu tương đối đông
đảo. Mặt khác, chính lĩnh vực này cũng là nơi đang đặt ta những vấn đề bức
thiết, mà việc giải quyết chúng, về thực chất, sẽ quyết định tính hiện thực của
những bước tiếp theo.
Đối với Khoa học - Công nghệ vấn đề không chỉ là những nhà khoa học,
các kỹ sư, kỹ thuật viên với nghề nghiệp chính thức của họ là làm công tác Khoa
học - Công nghệ, mà trước hết phải nói đến cả phong trào quần chúng nhân dân
đang tham dự vào hoạt đông công nghệ trong sản xuất xã hội. Bất cứ hoạt động
gì trong thực tiễn đời sống và sản xuất đều có quan hệ tới Khoa học - Công

nghệ.
Yếu tố quan trọng hàng đầu cho tiến bộ khoa và công nghệ là phải tạo ra
một mội trường xã hội thuận lợi cho khoa học và công nghệ phát triển. ở một
mức độ đáng kể, môi trường đó được tạo nên bởi nhận thức của con người ở mọi
tầng lớp xã hội về vai trò của khoa học và công nghệ.
Thấy được ý nghĩa của môi trường khoa học và công nghệ dân chúng là
để từ đó cần chú trọng các biện pháp tác động về mọi mặt: giáo dục, đào tạo,
tuyên truyền, phổ biến, kích thích kinh tế và các biện pháp khác.
* Đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học:
Đào tạo là khâu đầu tiên của một chu trình hình thành và sử dụng nguồn
nhân lực quốc gia về mặt khoa học và công nghệ. Nói đến đào tạo đối với nguồn
nhân lực này trước hết phải kể đến toàn bộ hệ thống giáp dục các cấp, từ phổ
thông cơ sở, phổ thông trung học, giáo dục chuyên nghiệp đến đại học và trên
đại học.
Tuy nhiên, so với yêu cầu chuẩn bị cán bộ khoa học và công nghệ để đẩy
mạnh công nghệ hoá trong giai đoạn sắp tới thì đội ngũ cán bộ ấy vẫn thiếu về
số lượng và yếu về chất lượng. Không thể vì một số khó khăn trước mắt mà hạn
chế qui mô và tốc độ đào tạo. Con người luôn luôn là vốn quý nhất và đào tạo
16


nhân lực lao động khoa học là vấn đề chiến lược trọng yếu mà bất cứ nước nào
muốn phát triển thành công cũng đều phải hết sức quan tâm.
Hệ thống giáo dục phổ thông, khâu đầu của đào tạo khoa học và công
nghệ của chúng ta hiện nay đang gặp rất nhiều khó khăn. Và hệ thống giáo dục
đại học và chuyên nghiệp còn nhỏ bé, chưa cân đối với các bậc học trong hệ
thống giáo dục quốc dân. Về cơ bản, cách giáo dục của ta còn nặng về trang bị
kiến thức, nặng về lý thuyết, nhẹ về bồi dưỡng kỹ năng thực hành, ít chú trọng
phương pháp tự đào tạo trong hoạt động thực tiễn. Đó cũng là nhược điểm phổ
biến của hệ thống giáo dục của nhiển nước xã hội chủ nghĩa mà một bộ phận

quan trọng cán bộ khoa học và công nghệ của chúng ta đã được đào tạo qua.
Chúng ta không thể vừa lòng với tình trạng sử dụng cán bộ khoa học và
công nghệ không bình thường như hiện nay và càng không thể định con đường
phát triển của ngành đào tạo đại học,mà không tính đến bước phát mạnh mẽ của
nước ta sau này. Dù có những khó khăn tạm thời ngày hôm nay, chúng ta vẫn
phải ra sức mở rộng quy mô và tốc độ đào tạo nhân lực nhân lực khoa học và
công nghệ cho những thập kỷ sắp tới. Đào tạo con người, như kinh nghiệm cho
thấy không bao giờ là thừa đối với một nước đang phát triển như nước ta.
* Vấn đề sử dụng cán bộ Khoa học - Công nghệ:
Nếu người cán bộ được sử dụng tốt, trong quá trình làm việc sẽ diễn ra sự
hiện đại hóa, đổi mới kiến thức do đào tạo trước đó, sẽ không có sự hao mòn vô
hình và cán bộ khoa học, công nghệ đó sẽ trưởng thành, phát triển với đà tiến bộ
chung.
Bức tranh sẽ hoàn toàn ngược lại khi nhân viên được đào tạo ra không
được sử dụng kiến thức nghề nghiệp của mình một cách thoả đáng. Khối lượng
kiến thức ban đầu sẽ không có cơ hội trau dồi và hiện đại hoá, không được bổ
xung những nhân tố mới, giá trị sử dụng ngày càng kém đi. Nó sẽ bị sói mòn với
tốc độ cực kỳ nhanh chóng.
Từ đây phải thường xuyên đánh giá lại năng lực đã có, không thể coi năng
lượng Khoa học - Công nghệ là bất biến.Sử dụng là tiền đề và điều kiện tiên

17


quyết cho phát triển nhân lực Khoa học - Công nghệ. Tiềm lực cán bộ chỉ có thể
phát triển trong điều kiện được phát huy năng lực của mình một cách thoả đáng.
Không ít trường hợp sự đánh gía tiềm lực khoa học- công nghệ của đất
nước ta hiện nay tỏ ra lạc quan, khi chỉ nhìn vào số lượng cơ cấu, trình độ đào
tạo ban đầu của đội ngũ cán bộ. Chúng ta hầu như đã có đủ tất cả các ngành
nghề với số lượng khá đông cho một nền kinh tế như nước ta. Song nhiều lĩnh

vực chúng ta không thể huy động được lực lượng cần thiết, mặc dù, trên danh
nghĩa, chuyên ngành nào đó đã có một đội ngũ cán bộ được đào tạo không nhỏ.
Như vậy, năng lực thực tế kém xa năng lực trên danh nghĩa.
Như vậy nếu đào tạo không đi đôi với sử dụng và phát huy trình độ đã có
thì không làm tăng thêm tiềm lực Khoa học - Công nghệ của đất nước, trái lại
còn có thể giảm sút so với tích tụ ban đầu của nguồn nhân lực.
4.2. Bảo đảm nguồn vốn cho sự phát triển Khoa học - Công nghệ
Bên cạnh nhân lực thì vốn là điều kiện quan trọng cho phát triển Khoa học
- Công nghệ. Muốn cho sự nhiệp công nghiệp hoá, hiện đai hoá được tiến hành
với tốc độ nhanh cần phải có cơ chế, chính sách và biện pháp huy động được
nguồn vốn nhiều nhất, quản lý và sử dụng vốn có hiệu quả nhất.
Vấn đề huy động vốn cho quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá có ý
nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế nước ta. Song song với việc huy động các
nguồn vốn, vấn đề sử dụng, bảo toàn và phát triển vốn cũng có ý nghĩa cực kỳ
quan trọng. Yêu cầu bảo toàn vốn được thể hiện trước hết trong công tác tổ chức
tài chính, có nghĩa là phải lựa chọn các phương án tối ưu trong tạo nguồn tài
chính. Sự cần thiết của chế độ bảo toàn và phát triển vốn trước hết xuất phát từ
yêu cầu của cơ chế quản lý kinh tế mới, phải hoạch toán kinh tế kinh doanh,
xuất phát từ yêu cầu của sự nghiệp CNH-HĐH là phải đảm bảo tính hiệu quả
kinh tế cao. Vì vậy, để quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá và dản xuất kinh
doanh đạt hiệu quả kinh tế cao, để nền kinh tế phát triển bền vững, tất yếu phải
bảo toàn và phát triển vốn, phải nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.
II. THỰC TRẠNG KHOA HỌC - CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
1.Thành công
18


Khoa học - Công nghệ đã tập trung vào sử dụng hợp lý tài nguyên thiên
nhiên và bảo vệ môi trường. Đã áp dụng các công nghệ và phương pháp nghiên
cứu tiên tiến : viễn thám, địa vật lý… vào công tác điều tra, thăm dò tài nguyên

thiên nhiên. Nhiều kết quả nghiên cứu môi trường được đánh giá cao: nghiên
cứu chính sánh và biện pháp bảo vệ sự đa dạng sinh học, cân bằng sinh thái và
xử lý ô nhiễm nước, không khí ở các khu công nghiệp tập trung, các thành phố
lớn… các biện pháp trồng rừng, chống suy thái đất, cải tạo đất…
Khoa học - Công nghệ đã chú ý phát triển các ngành khoa học tự nhiên và
công nghệ cao. Nhiều thành tựu toán học, cơ học, vất lý của ta… được đánh giá
cả ở nước ngoài. Công nghệ thông tin đã phát triển và mở rộng ứng dụng trong
hệ thống ngân hàng, quản lý hành chính, sản xuất, kinh doanh. Đồng thời, công
nghệ chế tạo vật hiệu mới, công nghệ sinh học, tự động hoá… đã từng bước
được quan tâm. Trong nông nghiệp. Nhờ áp dụng những tiến bộ Khoa học Công nghệ về giống cây trồng, quy trình kỹ thuật thâm canh và chuyển đổi cơ
cấu mùa vụ, chúng ta đã tuyển chọn, lai tạo hàng chục giống lúa mới, phù hợp
các vùng sinh thái khác nhau, tạo mức tăng trưởng quan trọng. Nghiên cứu và
tạo nhiều loại giống gia súc, gia cầm, có giá trị kinh tế cao, thúc đẩy chăn nuôi
phát triển. Hơn 10 năm qua, năng suất lúa bình quân đã tăng hơn 2 lần. Tổng sản
lượng lương thực 1998 đạt hơn 31 triệu tấn. Nhiều loại phân vi sinh, thuốc trừ
sâu vi sinh, chất kích thích tăng trưởng thực vật… đã được sử dụng vào sản
xuất, bảo vệ, phát triển các loại cây lương thực. Cơ cấu cây trồng đã được thay
đổi cơ bản. Trước năm 1989, từ chỗ còn thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành
nước xuất khẩu gạo đéng thứ 3 thế giới, sau Thái Lan, Mỹ.
Về thuỷ sản, nhờ áp dụng kỹ thuật mới, nhiều năm nay, nuôi ba ba, sinh
sản đã thành nghề giàu có ở nông thôn. Đặc biệt, kỹ thuật nuôi tôm đã được ứng
dụng khắp nơi, tạo công ăn việc làm cho 350.000 ngư dân ven biển góp phần cải
thiện và tăng kim ngạch xuất khẩu của ngành thuỷ sản, năm 1993 đạt 368 triệu
USD, 1994 : 551,2 triệu, 1996 : 670 triệu, 1997 : 750 triệu và 2000 : 1000 triệu,
tăng kơn 10 lần so với 1980. Việc nuôi trồng hải sản đã có sự đầu tư khoa học
thích đáng trong việc tận dụng mặt nước ao, hồ, nước biển, nước lợ, kết hợp sản
19


xuất nông nghiệp với nuôi tôm cá, phát triển nuôi trồng với giữ gìn môi trường,

môi sinh, nuôi xen ghép, quảng canh, chọn giống tốt… toàn ngành hiện có 59 cơ
sở đủ tiêu chuẩn sản xuất hàng xuất khẩu.
Trong công nghiệp, hàng loạt kỹ thuật tiên tiến được áp dụng, tạo nhiều
sản phẩm chất lượng cao: hàng may mặc, thuốc lá, đồ nhựa, cao su, đồ điện máy,
điện tử… nhất là trong chế tạo máy móc, thiết bị phụ tùng và đổi mới công
nghệ, kinh doanh sản xuất ô tô, xe máy, nhằm giải quyết nguyên vật kiệu, thiết
bị thay thế. Trong công nghiệp đầu khí… đội ngũ cán bộ khoa học trong nước,
đã có khả năng tiếp thu và làm chủ công nghệ mới. Công nghệ chế biến nông lâm - hải sản cũng được đẩy mạnh một bước.
Trong lĩnh vực năng lượng, nhiều công trình, nghiên cứu Khoa học Công nghệ đã tập trung vào công tác quy hoạch, sử dụng hợp lý các nguồn năng
lượng. Đổi mới công nghệ xây dựng các nhà máy thuỷ điện, nhiệt điện, nghiên
cứu các phương pháp giảm tổn thất năng lượng trong truyền tải điện và đổi mới
công nghệ. Hệ thống năng lượng đã phát triển nhanh chóng: 80% địa bàn xã ở
khu vực nông thôn, hơn 50% hộ gia đình đã có điện sử dụng.
Trong giao thông vận tải, Khoa học - Công nghệ đã góp phần quan trọng
vào việc nâng cấp và phát triển mạng lưới, đường bộ, đường sắt, đường thuỷ,
đường sông… đã xây dựng một số công trình quan trọng bằng việc áp dụng các
công nghệ mới: đóng tàu biển trọng tải 3.000 tấn, công trình hạ tầng cất cánh
sân bay Tân Sơn Nhất, thắng thầu nhiều công trình giao thông ở Lào,
Campuchia… với việc áp dụng công nghệ mới trong gia cố nền móng và thi
công mặt đường.
Trong viễn thông, đã xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng thông tin hiện đại
bằng việc áp dụng kỹ thuật số, thông tin vệ tinh, cáp sợi quang… đủ mạnh để
hoà nhập mạng thông tin quốc tế và khu vực. Viễn thông nước ta hiện được xếp
vào một trong những nước có tốc độ phát triển nhanh nhất thế giới. Bên cạnh
mạng lưới hữu tuyến điện phát triển rộng khắp với các loại hình dịch vụ đa
dạng, các hệ thống thông tin di động, máy sóng ngắn, cực ngắn, cũng phát triển
mạnh, được các tổ chức kinh tế, cơ quan trong và ngoài nước sử dụng. Thị
20

trường tin học nước ta những năm qua, có tốc độ tăng trưởng trung bình hằng
năm khoảng 40-50%. Hiện các cơ quan Đảng, chính phủ đang sử dụng hàng vạn
chiếc máy vi tính, trong đó lưu giữ nhiều thông tin, số liệu bí mật quan trọng.
Liên quan đến kinh tế, quốc phòng và an ninh quốc gia. Trên đà ấy, việc sử dụng
máy vi tính ở nước ta bắt đầu chuyển từ giai đoạn sử dụng riêng lẻ, sang hình
thức sử dụng mạng cục bộ và mạng diện rộng.
Trong y tế, hàng loạt các thành tựu chăm sóc sức khoẻ ban đầu, miễn dịch
học, cắt giảm, tỷ lệ mắc các chứng bệnh nguy hiểm: lao, phong, sốt rét, ho gà,
bại liệt, sởi… Kết hợp y học truyển thống với y học hiện đại, sản xuất nhiều mặt
hàng thuốc mới. Nâng cao trình độ trong phòng và chuẩn đoán bệnh, ngăn ngừa
bệnh truyền nhiễm: viêm gan, viêm não Nhật Bản…
Đến nay nước ta đã có đội ngũ cán bộ Khoa học - Công nghệ hơn 800.000
người trình độ đại hoc, 8.775 phó tiến sĩ - tiến sĩ, gần 3.000 giáo sư - phó giáo
sư, hơn 45.000 cán bộ nghiên cứu triển khai thuộc hơn 300 viện nghiên cứutrung tâm và hơn 20.000 nhà khoa học vừa nghiên cứu, vừa giảng dạy trong 105
trường đại học, cao đẳng, hơn 80 cơ sở đào tạo sau đại học. Đây thực sự là một
vốn quý cho sự nghiệp CNH-HĐH, được đào tạo từ nhiều nguồn khác nhau.
2. Hạn chế
2.1. Đầu tư cho khoa học công nghệ còn ở mức thấp
Việt Nam chưa có chính sách khoa học dông nghệ nhất quán thể hiện bằng
hệ thống pháp luật như các quốc gia khác. Thời gian qua Đảng và Nhà nước đã
có nhiều cố gắng tạo nguồn tài chính để đầu tư cho khoa học và công nghệ
nhưng chưa thể đáp ứng được nhu cầu phát triển. Theo số liệu thống kê từ năm
1965 đến nay, mức đầu tư tài chính từ ngân sách nhà nước dành cho hoạt đông
nghiên cứu và triển khai chiếm từ 0,2% đến 0,82% thu nhập quốc dân. Trong 10
năm đổi mới, nước ta đạt được những thành tựu kinh tế đáng mừng, tổng kinh
phí đầu tư cho khoa học và công nghệ được nâng lên dần, nhưng do giá cả hàng
hóa tăng cho nên giá trị thực tế của vốn đầu tư không tăng. Theo số liệu của Bộ
Khoa học - Công nghệ và môi trường thì đầu tư tài chính cho kha học công nghệ
chưa vượt quá 1% ngân sách tiêu dùng hằng năm. Chi phí bình quân hằng năm
21

cho một cán bộ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nước khoảng 1.000 USD,
rất thấp so với mức bình quân của thế giới hiện là 55.324 USD và kếm các nước
trong khu vực châu Á. Mức đầu tư thấp nhưng lại phân tán và không ít trường
hợp sử dụng lãng phí. Tuy Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, nghị
quyết sáng suốt, nhấn mạnh vai trò của khoa học công nghệ và coi trọng nó
không kém gì các quốc gia khác trên thế giới, nhưng mức đầu tư cho khoa học
vẫn rất thấp. Có 2 khả năng lý giải tình hình trên. Thứ nhất, nếu huy động gấp
đôi vốn cho nghiên cứu khoa học và công nghệ thì việc nghiên cứu khoa học có
mang lại hiệu quả thiết thực hay không trong khi trình độ quản lý khoa học hiện
tại còn yếu kém. Thứ hai, ngân sách nhà nước trong nhiều năm thâm hụt, phải
bảo đảm chi cho nhiều ngành cũng quan trọng, do đó mức đầu tư kinh phí cho
khoa học nhiều khi lại phụ thuộc vào quan điểm của người lãnh đạo và các cơ
quan quản lý của Nhà nước. Rốt cục quy định trong các văn bản và chỉ thị của
Đảng dành 2% ngân sách hằng năm cho hoạt động khoa học và công nghệ vẫn
không thực hiện được.
Với mức đầu tư như vậy nên chỗ làm việc chật chội, thiết bị lạc hậu,
phòng thí nghiệm và cụng cụ thí nghiệm thiếu… cơ quan khoa học và công nghệ
chỉ có thể hoạt động cầm chừng, chỉ giải quyết những vấn đề trước mắt mà
không thể tạo ra được thành quả khoa học có tầm chiến lược. Nếu không có các
chính sách điều chỉnh, các cơ quan nghiên cứu khoa học chắc chắn sẽ rơi vào
tình trạng tồi tệ hơn, đội ngũ cán bộ nghiên cứu có thể bị chia xẻ và giã từ những
công việc chuyên môn mà lâu nay họ tâm huyết.
2.2. Lực lượng cán bộ nòng cốt thiếu và già yếu
Kết quả điều tra 233 cơ quan khoa học công nghệ chủ yếu thuộc trung
ương cho thấy: trong số 22.313 cán bộ công nhân viên thì số người có trình độ
trên đại học là 2.509 người, cao đẳng và đại học 11.447 người và dưới cao đẳng
là 8.357.
Trong số các cán bộ có trình độ tiến sĩ và phó tiến sĩ chỉ có 15,1% là nữ,

cũng trong số các cán bộ có trình độ học vấn cao này chỉ có 19,9% giữ các chức
vụ lãnh đạo.
22


So với yêu cầu phát triển thì nhiều ngành còn thiếu lực lượng lao động có
trình độ khoa học- kỹ thuật. Trước tình hình mở cửa nhiều công ty có vốn đầu tư
nước ngoài, công ty tư nhân đã thu hút số lượng đáng kể lao động có trình độ
chuyên môn cao từ các cơ quan khoa học công nghệ của nhà nước. Ở tất cả các
đối tượng lao động, số trường hợp ra đi nhiều hơn số trường hợp đến, đặc biệt
với số cán bộ khoa học có học vị cao, số ra đi vượt hẳn số đến.
Tuổi trung bình của cán bộ khoa học có học vị, học hàm khá cao. Bình
quân chung là 57,2 tuổi trong đó giáo sư là 59,5 tuổi và phó giáp sư là 56,4 tuổi.
Số cán bộ cán học vị, học hàm cao ở tuổi 50 chỉ chiếm 12% trong khi đó tuổi từ
56 trở lên là 65,7%, riêng giáo sư chiếm tới 77,4% và phó giáo sư chiếm 62%.
Khi phân chia theo lứa tuổi các cán bộ khoa học công nghệ có học hàm thì phần
đông giáo sư có tuổi trên 60 và phó giáo sư có tuổi từ 56 đến 60. Khi một bộ
phận lớn các cán bộ khoa học chủ chốt đang về già và sẽ không có khả năng làm
việc thì đội ngũ cán bộ trẻ thay thế lại chưa được chuẩn bị bồi dưỡng đào tạo.
Hẫng hụt đội ngũ cán bộ khoa học công nghệ đầu ngành sẽ diễn ra trong tương
lai rất gần.
2.3. Sự phân bố lực lượng lao động khoa học không hợp lý
Có thể nói sự phân bố lực lượng lao động mất cân đối giữa các ngành, các
khu vực giữa các vùng, giữa các thành phần kinh tế đã gây ra hậu quả xấu cho
quá trình phát triển, càng làm sâu sắc thêm sự chênh lệch và phát triển giữa các
vùng, các ngành.
Một điều mà nhiều người nhìn thấy rất rõ là trong nhiều năm, đặc biệt sau
khi chuyển sang kinh tế thị trường thì các ngành khoa học cơ bản bị xem nhẹ và
dường như đang bị bỏ rơi. Đó là một cách nhìn rất thiển cận và hậu quả của nó
sau một số năm thấm dần sẽ gây tác hại nghiêm trọng. Khoa học công nghệ là

một hệ thống, cũng như một nền kinh tế nếu không có hạ tầng cơ sở tốt thì
không thể phát triển được. Trong khoa học nếu chỉ coi trọng những ngành ứng
dụng có lãi nhanh mà coi nhẹ khoa học cơ bản rút cục sẽ đưa khoa học đến chỗ
bế tắc và không có đủ năng lực tiếp thu làm chủ các lĩnh vực khoa học công
nghệ mới.
23


2.4. Những bất cập giữa Khoa học - Công nghệ và hoạt động kinh tế ở
Việt Nam.
Mối quan hệ thống nhất giữa hoạt động khoa học công nghệ và hoạt động
kinh tế là cơ sở quan trọng bảo đảm cho sự phát triển của một quốc gia. Tuy
nhiên, ở Việt Nam hiện nay giữa hoạt động khoa học công nghệ và hoạt động
kinh tế lại bộc lộ những bất cập rõ rệt.
- Mặc dù tồn tại số lượng đáng kể các cơ quan nghiên cứu khoa học công
nghệ và dưới nhiều dạng thực phong phú, nhưng các viện nghiên cứu, các
trường đại học thường mạng nặng tính hàn lâm và ít gắn bó hữu ích với các tổ
chức kinh tế. Ngoài mối quan hệ lỏng lẻo giữa cơ quan nghiên cứu và các đơn vị
kinh tế còn một khía cạnh nữa là bản thân hệ thống cơ quan nghiên cứu vẫn
thiếu phương pháp luận tiếp cận có hiệu quả tới hệ thống kinh tế. ở đây đòi hỏi
sự hợp tác, trao đổi qua lại nhiều vòng giữa các nhà khoa học và đại diện của
các khu vực sản xuất. Các hãng luôn được coi như nhân vật trung tâm của đổi
mới Khoa học - Công nghệ … Đáng tiếc phương pháp này còn xa lạ đối với Việt
Nam.
Thiếu những định hướng rõ ràng, cụ thể đã làm cho các chương trình
nghiên cứu khoa học công nghệ trở nên kéo hiệu quả.
- Cơ cấu của đội ngũ hoạt động khoa học công nghệ hiện mất cân đối
đáng kể so với cơ cấu nền kinh tế. Trong các lĩnh vực công nghệ tiên tiến, việc
khắc phục khoảng trống bằng cách chuyển các nhà nghiên cứu khoa học cơ bản
sang cũng chưa đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi tối thiểu.

Mặt khác, sự phân bố của lực lượng khoa học công nghệ không sát với địa
bản hoạt động kinh tế. Trên thực tế, có nhiều vùng kinh tế còn như vùng trắng
của hoạt động Khoa học - Công nghệ.
- Thực tế đổi mới vừa qua đã xuất hiện một nghịch lý và mở của mang lại
sự khởi sắc cho nền kinh tế thì nó lại làm cho vị thế của các nhà khoa học trong
nước giảm xuống tương đối. Một bộ phận không nhỏ đội ngũ các nhà khoa học
công nghệ buộc phải làm thêm nghề khác hoặc đổi hẳn nghề.

24


Sự lão hoá của đội ngũ khoa học cũng lý giải một phần cho hiện tượng
này. Tuổi trung bình của cán bộ khoa học công nghệ làm việc ở các viện nghiên
cứu là 45- 46 tuổi, tuổi trung bình của cán bộ nghiên cứu có trình độ cao vào
khoảng 55 và 60… có thể do nhiều lý do, trong đó một lý do quan trọng là : coi
giai đoạn hiện nay như là quá độ chuyển đổi từ mô hình nghiên cứu khoa học
công nghệ kiểu cũ sang mô hình nghiên cứu kiểu mới. Đối với lớp trẻ, hình mẫu
các nhà nghiên cứu thế hệ trước không còn mấy hấp dẫn, họ đang tìm kiếm
những con đường khác, những phương thức hoạt động khoa học khác.
- Chúng ta từng hy vọng có thể thông qua hoạt động đầu tư nước ngoài
vào Việt Nam để nhận được những công nghệ cần thiết tiến hành CNH-HĐH.
Tuy nhiên thực tế diễn ra không như mong muốn. Trước hết, luồng đầu tư nước
ngoài đang có xu hướng chững lại sẽ hạn chế khuôn khổ chuyển giao công nghệ.
Thứ hai, cơ cấu đầu tư với 18,7% vào khách sạn dụ lịch… là một nhân tố góp
phần hạn chế quy mô chuyển giao công nghệ tiên tiến. Thứ ba, ngay trong bản
thân lĩnh vực công nghiệp, các chủ đầu tư nước ngoài dường như chẳng hề sốt
sắng du nhập các công nghệ tiên tiến vào Việt Nam, thay vào đó, họ chú ý nhiều
đến các công nghệ thế hệ cũ cho phép thu lại lợi nhuận tức thì từ lao động rẻ,
môi trường đầu tư dễ dãi và miền đất đầu tư mới mẻ.
3. Nguyên nhân của những thực trạng ấy

Do tỷ lệ cán bộ Khoa học - Công nghệ trong các doanh nghiệp còn thấp;
cấu trúc và phân bố đội ngũ chưa hợp lý; số cán bộ được đào tạo về các ngành
khoa học và kỹ thuật chỉ chiếm 15,4% trong tổng số đội ngũ cán bộ Khoa học Công nghệ; sự phân bố cán bộ Khoa học - Công nghệ theo vùng lãnh thổ còn
mất cân đối lớn. Đội ngũ cán bộ khoa học đông nhưng chưa mạnh.
Chất lượng đào tạo cán bộ Khoa học - Công nghệ thấp. Về trình độ, chưa
cập nhật công nghệ và tri thức hiện đại của thế giới, bị hổng nhiều về công nghệ
cao, quản tri kinh doanh, tiếp thị, ngoại ngữ… Đội ngũ cán bộ Khoa học - Công
nghệ nước ta có tiềm năng trí tuệ đáng kể, tiếp thu nhanh tri thức mới, nhưng
còn thiếu tính liên kết cộng đồng, khó hợp tác giữa cơ quan và cá nhân, thiếu
cán bộ đầu đàn có khả năng tổ chức và thực hiện những chương trình nghiên cứu
25