Phương pháp dạy học các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình ngữ văn 10

Lời Cảm Ơn
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên Th.S Nguyễn Thị Quế Thanh
đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu nhà trường, các thầy cô giáo khoa Khoa
học – Xã hội trường Đại học Quảng Bình đã giảng dạy tôi trong 4 năm học vừa qua,
đồng thời tạo những điều kiện thuận lợi nhất giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu
của mình.
Xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, người thân và bạn bè đã luôn
sát cánh, ủng hộ, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện
khóa luận tốt nghiệp.
Đồng Hới, tháng 5 năm 2018
Tác giả
Dương Thị Mai Thu


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài khóa luận tốt nghiệp “Phương pháp dạy học các tác
phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10” là kết quả nghiên cứu của
tôi, dưới sự hướng dẫn của Th.S Nguyễn Thị Quế Thanh. Nội dung của đề tài nghiên
cứu có tham khảo và sử dụng tài liệu, tôi đã trích đầy đủ trong mục tài liệu tham khảo
của khóa luận. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung khoa học của công
trình nghiên cứu này.
Tác giả
Dương Thị Mai Thu


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................................
A. MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài.........................................................................................................1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................4
5. Đóng góp của đề tài .....................................................................................................4
6. Kết cấu của đề tài.........................................................................................................5
B. NỘI DUNG .................................................................................................................6
CHƯƠNG 1: VĂN HỌC NƯỚC NGOÀI TRONG CHƯƠNG TRÌNH........................6
NGỮ VĂN 10 ..................................................................................................................6
1.1. Vai trò, vị trí của văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn THPT ............6
1.2. Khảo sát, thống kê các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ
văn 10 ..............................................................................................................................7
1.3. Thực trạng dạy học các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ
văn THPT ........................................................................................................................9
1.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học tác phẩm văn học nước ngoài .14
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CÁC TÁC PHẨM VĂN HỌC NƯỚC
NGOÀI TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT .................................................................20
2.1. Phương pháp đọc sáng tạo ......................................................................................21
2.2. Phương pháp dạy học nêu vấn đề ..........................................................................27
2.3. Phương pháp gợi mở ..............................................................................................32
2.4. Phương pháp giảng bình .........................................................................................35
CHƯƠNG 3: ỨNG DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VĂN VÀO GIẢNG
DẠY CÁC TÁC PHẨM VĂN HỌC NƯỚC NGOÀI TRONG CHƯƠNG TRÌNH
NGỮ VĂN 10 ................................................................................................................42
3.1. Uy-lít-xơ trở về của Hô-me-rơ ...............................................................................42
3.2. Hồi trống Cổ Thành của La Quán Trung ...............................................................52
3.3. Thơ Hai-cư của Ba-sô.............................................................................................66
C. KẾT LUẬN ..............................................................................................................76
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................78


A. MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề mang tính thời sự, một trong những
khâu đột phá để tạo nên sức mạnh cho giáo dục, nâng cao chất lượng của đào tạo. Phan
Trọng Luận đã từng nói: “Một phương pháp dạy học, một phương thức giáo dục trì
trệ, cổ hủ, giáo điều sẽ là những trở lực cho bước đi của nhân loại và của mỗi dân tộc
trong cuộc chạy đua về sức mạnh siêu quốc gia” [7]. Phương pháp giáo dục phải phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo, mở rộng vốn tri thức và bồi đắp
vẻ đẹp nhân cách cho người học. Chính vì vậy, phương pháp dạy học văn đòi hỏi sự
sáng tạo, cải tiến của giáo viên và học sinh qua từng bài học.
Văn học và cuộc sống con người luôn có mối quan hệ hữu cơ gắn kết với nhau.
“Học văn là học nhân, văn học là nhân học”. Thông qua những “đứa con tinh thần”
của nhà văn, nhà thơ, ta học được cách làm người, học cách sẻ chia, đau xót trước
những nỗi thống khổ của đồng loại. Có thể nói, văn học là “bộ bách khoa toàn thư” về
vô vàn những cung bậc cảm xúc của con người về những hỉ, nộ, ái ố,… Tất cả đều
sinh động và chân thực đến kì lạ! Văn học giúp ta thanh lọc tâm hồn, thắp lên trong ta
bao yêu thương, hoài bão, khát vọng. Văn học nuôi lớn và làm phong phú đời sống
tâm hồn, trang bị hành trang kiến thức cho mỗi chúng ta vững bước trên con đường
tương lai của mình.
Văn học nước ngoài được chọn giảng ở trường THPT chiếm một lượng không
nhỏ. Có nhiều tác phẩm nổi tiếng tiêu biểu cho các nền văn hóa qua các thời kỳ văn
học khác nhau. Ta bắt gặp những tác giả với các tác phẩm thơ ca đỉnh cao, mang màu
sắc của dân tộc và âm hưởng của cả thời đại. Nếu Lỗ Tấn là nhà văn cách mạng vĩ đại
của Trung Quốc thì Puskin được xem là “mặt trời của thi ca Nga”. Và rất nhiều nhà
thơ, nhà văn khác như: Sêch-xpia, Lí Bạch, Đỗ Phủ, Thôi Hiệu, Vanmiki, Sô-lôkhốp… Đó là những tên tuổi đã vượt qua sự thử thách khắc nghiệt của thời gian, được
bạn đọc nhiều thế hệ gọi tên.
Đặc biệt trong chương trình Ngữ văn 10 (ban cơ bản và nâng cao), số lượng tác
phẩm văn học nước ngoài khá nhiều, đan xen với văn học Việt Nam, giúp học sinh có
cái nhìn toàn diện hơn về văn học nước nhà; có cơ hội so sánh đối chiếu với nền văn
học thế giới; thấy được sự ảnh hưởng sâu rộng của văn học nước ngoài đến văn học
nước nhà và thấy được vị trí của văn học dân tộc trong kho tàng văn chương vô giá

1


của nhân loại; giúp học sinh thanh lọc tâm hồn và bồi đắp những giá trị nhân cách cao
đẹp. Từ đó, thấy được tầm quan trọng của văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ
văn 10 và chương trình THPT.
Nhân loại đang bước vào thế kỉ XXI – thế kỉ của chất xám, của trí tuệ, của nền
văn minh hiện đại. Giáo dục muốn phát triển, những nhà giáo dục cần phải năng động,
sáng tạo và không ngừng đổi mới. Vì vậy, tôi đã nghiên cứu đề tài “Phương pháp dạy
học các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10” nhằm tìm ra
những phương pháp giảng dạy tích cực. Hi vọng công trình nghiên cứu thành công sẽ
góp phần vào quá trình nghiên cứu phương pháp dạy tác phẩm văn học nước ngoài nói
riêng và giảng dạy bộ môn Ngữ văn nói chung, giúp cho nền giáo dục nước nhà ngày
càng phát triển vững mạnh và thành công hơn nữa.
2. Lịch sử vấn đề
Dạy văn không chỉ cần dạy đúng, truyền đạt đủ kiến thức mà còn phải dạy như
thế nào cho hay, dạy làm sao để tác phẩm đi vào tâm khảm của đọc giả một cách nhẹ
nhàng, sâu sắc. Vì vậy, dạy văn học nước ngoài cũng như dạy văn chương trong nhà
trường đòi hỏi những yêu cầu rất khắt khe bởi vì nó là sự dung hòa giữa bộ môn khoa
học và bộ môn nghệ thuật.
Việc dạy – học văn học nước ngoài trong nhà trường đã được nhiều giáo viên,
nhiều nhà văn, nhà giáo dục quan tâm, bàn bạc. Số lượng đề tài nghiên cứu khá phong
phú và đa dạng nhưng cho đến nay vẫn là một vấn đề mang tính thời sự của giáo dục.
Công cuộc đổi mới phương pháp dạy học văn ở nhà trường phổ thông là một quá trình
đổi mới lâu dài với những biện pháp vững chắc và hữu hiệu. Trong đó có việc nâng
cao chất lượng dạy học văn học nước ngoài. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về văn
học nước ngoài và những giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy văn học nước
ngoài.
Giáo trình “Phương pháp dạy học văn (1)” của Phan Trọng Luận có đề cập đến
phương pháp dạy học văn tích cực, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới phương

pháp dạy học.
Giáo trình “Phương pháp dạy học văn (2)” của Phan Trọng Luận (chủ biên) –
Trương Dĩnh đề cập đến lí thuyết tiếp nhận văn chương. Giáo sư đã nói đến việc đổi
mới phương pháp giảng dạy học văn với tư cách là phương pháp luận cần dựa trên cơ
sở của lí thuyết tiếp nhận.
2


Giáo trình nghiên cứu về “Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương (theo thể
loại)” của Nguyễn Viết Chữ cung cấp cho người đọc những tài liệu về phương pháp
dạy học văn theo đặc trưng của từng thể loại để đạt được kết quả cao trong giảng dạy.
Công trình nghiên cứu “Văn học nước ngoài” của Hội nhà văn Việt Nam, đã chỉ
ra một số nguyên tắc và thực trạng hoạt động dạy học văn học nước ngoài trong nhà
trường hiện nay.
Giáo trình “Lí luận văn học nước ngoài hiện nay và phương hướng biên soạn
giáo trình lí luận văn học Việt Nam trong tương lai” của Trần Đình Sử hay “Cảm thụ
và giảng dạy văn học nước ngoài” của giáo sư Phùng Văn Tửu đều cung cấp những
kiến thức giúp giáo viên nắm vững khi giảng dạy văn học nước ngoài.
Khóa luận tốt nghiệp đại học của sinh viên Nguyễn Thái Phong với đề tài
“Phương pháp dạy học tác phẩm văn học nước ngoài ở trường phổ thông dưới lí
thuyết tiếp nhận”, đã chỉ ra những yêu cầu cần thực hiện khi giảng dạy một tác phẩm
văn học nước ngoài ở cả ba khâu: tiền tiếp nhận, tiếp nhận và hậu tiếp nhận.
Lê Huyền Ái Mỹ với khóa luận tốt nghiệp “Dạy học tác phẩm văn học nước
ngoài từ góc độ lí thuyết tiếp nhận” của mình đã chỉ ra những phương pháp giảng dạy
văn học nước ngoài từ góc độ lí thuyết tiếp nhận.
Ngoài ra còn có nhiều công trình của các chuyên gia đầu ngành khác như:
Nguyễn Thanh Hùng, Nguyễn Đăng Mạnh, Đỗ Kim Hồi… Các công trình nghiên cứu
đã đưa đến cho đọc giả cái nhìn khái quát về văn học nước ngoài trong chương trình
THPT, phương pháp nâng cao hiệu quả dạy học văn. Tuy nhiên, chưa đi sâu vào ứng
dụng giảng dạy tác phẩm văn chương cụ thể.

Chính vì vậy, tôi chọn đề tài “Phương pháp giảng dạy các tác phẩm văn học
nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10” đem đến đọc giả một cái nhìn khái quát
và khách quan nhất về văn học nước ngoài trong nhà trường phổ thông, đồng thời, ứng
dụng một số phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả dạy học tác phẩm
văn học nước ngoài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
a. Đối tượng nghiên cứu
Phương pháp dạy học các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ
văn 10.

3


b. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ của khóa luận tốt nghiệp, đề tài “Phương pháp dạy học các tác
phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10” tập trung vào các phương
diện sau:
- Vai trò, vị trí của văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10.
- Nghiên cứu về phương pháp giảng dạy các tác phẩm văn học nước ngoài.
- Ứng dụng phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy 3 tác phẩm cụ thể trong
chương trình Ngữ văn 10: Uy-lít-xơ trở về, Hồi trống Cổ Thành, Thơ Hai-cư của Basô.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài khoa học của mình, chúng tôi đã sử dụng kết hợp
các phương pháp nghiên cứu sau đây: Phương pháp khảo sát, phương pháp thống kê,
phương pháp phân tích – tổng hợp, phương pháp đối chiếu so sánh, phương pháp xã
hội học.
Các thao tác này được sử dụng một cách có hệ thống, ngoài ra, trong khi thực
hiện đề tài này tôi cũng không loại trừ một số gợi ý phê bình trực giác.
5. Đóng góp của đề tài
Từ kết quả của nghiên cứu “Phương pháp dạy học các tác phẩm văn học nước

ngoài trong chương trình Ngữ văn 10”, đề tài có thể xem là công trình khảo sát tương
đối có tính hệ thống về các tác phẩm thuộc bộ phận văn học nước ngoài trong chương
trình Ngữ văn 10;
Đưa đến một cái nhìn tổng thể về thực trạng dạy học văn học nước ngoài trong
chương trình THPT hiện nay;
Chỉ ra các giải pháp khắc phục những khó khăn trong việc dạy và học để không
ngừng nâng cao chất lượng dạy học văn học nước ngoài nói riêng và hoạt động dạy
học nói chung.
Đề tài có tính ứng dụng, góp phần vào việc xây dựng hệ thống phương pháp dạy
học văn có hiệu quả nhất, áp dụng vào việc giảng dạy trong thực tiễn.
Bên cạnh đó, khóa luận là tham khảo đối với sinh viên ngành Ngữ văn. Đồng
thời, công trình nghiên cứu còn là tài liệu tham khảo cho các giáo viên và học sinh
THPT trong việc học tập và giảng dạy bộ phận văn học nước ngoài.

4


6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, Phần nội dung của khóa
luận gồm 3 chương:
Chương 1: Văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10
Chương 2: Phương pháp dạy học tác phẩm văn học nước ngoài
Chương 3: Ứng dụng phương pháp dạy học văn vào giảng dạy các tác phẩm văn
học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10.

5


B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: VĂN HỌC NƯỚC NGOÀI TRONG CHƯƠNG TRÌNH

NGỮ VĂN 10
1.1. Vai trò, vị trí của văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn
THPT
Ở bậc THCS, các em đã được tiếp xúc nhiều với tác giả và tác phẩm văn học
nước ngoài (gồm 33 tác phẩm) – một số lượng tác phẩm văn học nước ngoài khá lớn.
Mảng văn học này bước đầu giúp học sinh làm quen với đời sống tinh thần trong nền
văn học của các quốc gia có bề dày lịch sử văn học như Trung Quốc, Nhật Bản, Đức,
Hy Lạp, Mỹ…Vì thế, trong chương trình THPT, văn học nước ngoài vừa lạ vừa quen,
tuy khó nhưng lại gây tò mò, hứng thú đối với học sinh. Lạ vì những không gian bất
tận trải dài qua các châu lục, những phong tục, tập quán đa dạng và phong phú. Nhưng
những tư tưởng, tình cảm cao đẹp, giá trị nhân cách của con người, đạo lí sống và
những chân lí trong cuộc đời dù nó xuất hiện ở quốc gia nào vẫn mãi mang một vẻ đẹp
diệu kỳ, trường tồn mãi với thời gian.
Chương trình Ngữ văn THPT của Bộ Giáo dục – Đào tạo hiện hành, bên cạnh
văn học Việt Nam, mảng văn học nước ngoài chiếm vị trí không kém phần quan trọng.
Nhìn chung, các tác phẩm nước ngoài chứa đựng những nội dung đa dạng về cuộc
sống, con người, lịch sử đất nước, văn hóa tinh thần, nét văn minh, tư tưởng, tâm hồn
của các dân tộc trên thế giới. Các tác phẩm văn học nước ngoài đã có tác động sâu sắc,
lâu bền đến đời sống tâm hồn và trí tuệ của các thế hệ bạn đọc, các thế hệ học sinh.
Tác phẩm văn học nước ngoài đã trang bị cho học sinh THPT tri thức bộ môn Ngữ
văn, bồi đắp năng lực cảm thụ, nâng cao nhu cầu, khả năng thẩm mỹ cho học sinh,
giúp các em tiếp thu những giá trị tinh thần phong phú và những đặc sắc văn hóa – lịch
sử của các nền văn minh trên thế giới.
Các tác phẩm văn học nước ngoài được giảng dạy trong chương trình THPT
ngoài việc cung cấp tri thức văn học, tri thức về đời sống thực tiễn của các vùng đất
trên thế giới còn giúp học sinh bồi dưỡng nhân cách và rèn luyện kỹ năng sống, có
những hành động đúng đắn, cao đẹp, tránh xa lối sống thực dụng và ích kỷ. Bồi dưỡng
tâm hồn là một vai trò nồng cốt của văn học chân chính trong mọi thời đại, đặc biệt
nước ta đang bước vào kỷ nguyên mới, vai trò của việc bồi dưỡng trí tuệ và nhân cách
6

thế hệ trẻ ngày càng quan trọng. Mục tiêu của giáo dục chính là đào tạo ra những con
người vừa có tài vừa có đức. Trong chương trình Ngữ văn 10 (ban cơ bản): Ở đoạn
trích Uy-lít-xơ trở về (Trích sử thi Ô-đi-xê – Sử thi Hi Lạp của Hô-me-rơ) giáo dục cho
học sinh niềm tin, ý chí, tính gan dạ, mưu trí vượt qua khó khăn qua hình tượng chàng
dũng sĩ. Tại lầu Hoàng Hạc tiễn Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng là bức tranh tiễn
biệt đượm một màu sắc buồn, khúc hát tình bạn bất hủ, giáo dục cho học sinh sống
biết quý trọng tình cảm, quý trọng những người tri kỉ bên mình. Trong chương trình
Ngữ văn 11 (Ban cơ bản): Ở đoạn trích Tình yêu và thù hận (Trích Rô-mê-ô và Giu-liét của nhà soạn kịch vĩ đại Uy-li-am Sếch-xpia) giúp học sinh cảm nhận được tình yêu
cao đẹp bất chấp thù hận giữa hai dòng họ của Rô-mê-ô và Giu-li-ét. Tác phẩm giáo
dục học sinh về tình yêu chân chính, nhân cách trong sáng, nâng đỡ và cổ vũ con
người vượt qua thù hận.
Chương trình Ngữ văn THPT hiện nay, văn học nước ngoài là một thành tạo nên
sự cân đối, đa dạng. Các tác phẩm văn học nước ngoài được dạy học đan xen với các
tác phẩm văn học Việt Nam, phần Tiếng Việt, Tập làm văn. Việc tổ chức cấu trúc
chương trình đan xen như thế tránh được sự lặp lại phân môn bài học, tránh sự nhàm
chán, đơn điệu, tạo nên tính sinh động, đa dạng và phong phú trong chương trình giảng
dạy. Đồng thời, quán triệt được các yêu cầu về dạy học của Bộ Giáo dục – Đào tạo:
phát huy tính tích cực, chủ động, rèn luyện kỹ năng sống và kỹ năng sáng tạo cho
người học, giảm tải một số tác phẩm chưa phù hợp, để xây dựng được khung chương
trình hoàn chỉnh và hợp lí nhất.
1.2. Khảo sát, thống kê các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình
Ngữ văn 10
Bước vào bậc THPT, trong chương trình Ngữ văn 10, bộ phận văn học nước
ngoài tiếp tục được đan xen với văn học Việt Nam, học sinh có thể thấy được ảnh
hưởng sâu rộng của văn học nước ngoài đến văn học nước nhà và thấy được vị thế của
văn học dân tộc trong kho tàng văn chương vô giá của nhân loại. Văn học nước ngoài
trong chương trình Ngữ văn 10 chính là bức tranh phản ánh hiện thực sinh động về
cuộc sống các dân tộc trên thế giới. Văn học là nhịp cầu đưa các đất nước xích lại gần

nhau hơn. Đồng thời, thúc đẩy tình hữu nghị, giao lưu văn hóa của các dân tộc.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài này, tôi đã thực hiện khảo sát, thống kê các tác
phẩm văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10 để có cái nhìn khách quan
7


và bao quát hơn về bộ phận văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10 nói
riêng và chương trình THPT nói chung.
Dưới dây là bảng thống kê, tổng hợp các tác phẩm văn học nước ngoài trong sách
giáo khoa Ngữ Văn 10 của cả hai ban (cơ bản và nâng cao).
TT

Tác phẩm

Tác giả

Thể loại

Quốc gia

1

Uy-lít-xơ trở về

Hô-me-rơ

Sử thi

Hy Lạp

2

Ra-ma buộc tội

Van-mi-ki

Sử thi

Ấn Độ

Lí Bạch

Thơ

Trung Quốc

Tại lầu Hoàng Hạc tiễn
3

Mạnh Hạo Nhiên đi Quảng
Lăng

4

Cảm xúc mùa thu

Đỗ Phủ

Thơ

Trung Quốc

5

Tì bà hành

Bạch Cư Dị

Thơ

Trung Quốc

6

Hồi trống Cổ Thành

La Quán Trung Tiểu thuyết

7

Thơ hai-cư của Ba-sô

Ba-sô

Thơ

Nhật Bản

8

Lầu Hoàng Hạc

Thôi Hiệu

Thơ

Trung Quốc

Nỗi oán của người phòng

Vương Xương

khuê

Linh

Thơ

Trung Quốc

Khê chim kêu

Vương Duy

Thơ

Trung Quốc

9
10

11

12

Tào Tháo uống rượu luận
anh hùng
Dế chọi

Trung Quốc

La Quán Trung Tiểu thuyết

Trung Quốc

Bồ Tùng Linh

Trung Quốc

Truyện ngắn

Theo bảng thống kê, ta thấy đây là các tác phẩm thuộc giai đoạn văn học cổ đại
và trung đại thế giới. Các tác giả, tác phẩm được chọn giảng dạy trong chương trình
đều có tính tiêu biểu cho giai đoạn, trường phái, trào lưu văn học mà nó thể hiện. Đều
là những tác phẩm văn chương giá trị của nhân loại. Theo khảo sát, thống kê gồm 12
tác phẩm văn học nước ngoài. Cho thấy, chương trình Ngữ văn 10 khá nặng, gồm
nhiều tác phẩm văn học nước ngoài. Tuy nhiên, vẫn còn sự mất cân đối trong bộ phận
văn học nước ngoài. Số lượng các tác phẩm thuộc văn học Trung Quốc khá lớn. Tính
đơn vị bài, phần này chiếm tỉ lệ 9/12 tác phẩm và chiếm 75% tổng số tiết. Các tác
phẩm trải dài từ Đông sang Tây, đa dạng, phong phú về thể loại: Sử thi (Uy-lít-xơ trở
về và Ra-ma buộc tội); Thơ Đường (Tại lầu Hoàng Hạc tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi

8


Quảng Lăng, Cảm xúc mùa thu, Tì bà hành, Lầu Hoàng Hạc, Nỗi oán của người
phòng khuê, Khe chim kêu); Tiểu thuyết (Hồi trống Cổ Thành, Tào Tháo uống rượu
luận anh hùng); Thơ hai-cư (Thơ hai-cư của Ba-sô); Truyện ngắn (Dế chọi).
Qua quá trình khảo sát và thống kê, chúng ta có thể thấy các tác phẩm văn học
nước ngoài được đưa vào chương trình giảng dạy hiện hành ngày càng được bổ sung
về số lượng, đa dạng, phong phú về thể loại. Chương trình văn học ở trường phổ thông
trong những năm gần đây lại có nhiều đổi mới qua đợt cải cách giáo dục, tiếp theo đó
là đợt thực nghiệm hệ phổ thông phân ban… Có những tác giả mới hoặc trích đoạn
mới được bổ sung vào chương trình. Công trình nghiên cứu chưa có khả năng tìm hiểu
sâu từng tác phẩm cụ thể, chỉ tìm hiểu khái quát nhất và tập trung vào một số tác phẩm
tiêu biểu trong chương trình Ngữ văn 10.
1.3. Thực trạng dạy học các tác phẩm văn học nước ngoài trong chương trình
Ngữ văn THPT
Quá trình giảng dạy của giáo viên không chỉ là quá trình truyền đạt tri thức tới
học sinh mà còn là quá trình bồi đắp và học hỏi thêm cho vốn tri thức của bản thân
mình. Người giáo viên vừa dạy sao cho đúng vừa phải dạy sao cho hay. Truyền đạt tri
thức, truyền đạt niềm đam mê văn học cho học sinh. Bắt kịp với tốc độ và yêu cầu của
việc phát triển giáo dục. Vì vậy, giáo viên cần phải đổi mới được phương pháp giảng
dạy qua từng tiết dạy, từng bài học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực
xã hội, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
Gần đây GS. Nguyễn Lân Dũng đã có bài viết “Chúng ta nên tự hào hay lo lắng
về thực trạng nền giáo dục nước nhà?”. Một câu hỏi, một nỗi băn khoăn của nền Giáo
dục Việt Nam. Khi nhìn vào số học sinh được đến trường trong độ tuổi đi học, số sinh
viên và số lượng trường Đại học, Cao đẳng ngày càng nhiều, số huy chương của các
kỳ thi Olympic quốc tế, kết quả thi tốt nghiệp phổ thông hàng năm, về số học sinh giỏi
và xuất sắc của mỗi đơn vị trường, mỗi địa phương… thì đó là những điều tự hào của
nền giáo dục nước nhà. Văn học nước ngoài cũng như bộ môn Ngữ văn đã và đang có

nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển:
Thứ nhất, khi giảng dạy các tác phẩm văn học nước ngoài, học sinh vừa được
cung cấp các tri thức về văn chương, đồng thời có cơ hội cho các em tiếp xúc với
những nền văn hóa lớn của các quốc gia trên thế giới. Một mặt, mở rộng vốn tri thức,
hiểu biết sâu rộng cho người học, một mặt mở mang thêm những vùng đất, phong tục
9


tập quán mới, thế giới quan, nhân sinh quan được sinh động hơn. Chính vì lí do đó,
văn học nước ngoài tạo ra những nét mới lạ, gây hứng thú cho học sinh.
Khi học các tác phẩm thơ Đường hay tiểu thuyết của văn học Trung Quốc tạo
điều kiện cho người dạy và người học nắm bắt được những nét tinh hoa, nghệ thuật và
niêm luật độc đáo của thơ Đường, đồng thời những giá trị văn hóa Trung Hoa, phong
tục tập quán, con người của đất nước này cũng hiện lên một cách sinh động, thấy rõ
được sự ảnh hưởng của văn học Trung Quốc tới văn học Việt Nam và mối liên hệ giữa
văn học Trung Quốc với nền văn học dân tộc.
Thứ hai, đội ngũ giáo viên có năng lực chuyên môn, đạt chuẩn và trên chuẩn
ngày càng nhiều, tận tâm, nhiệt huyết với nghề giáo. Hiện nay, ngành Giáo dục đang
tiến hành việc đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp dạy học. Để quá trình
đổi mới này đạt được chất lượng và kết quả cao cần có đội ngũ nhân lực giàu chất
xám, giỏi về nghiệp vụ sư phạm. Chính vì thế, những năm gần đây đội ngũ nhà giáo có
nhiều cơ hội để học hỏi, nâng cao năng lực chuyên môn qua các khóa học, các chuyên
đề, các cuộc thi giáo viên dạy giỏi cấp trường, cấp tỉnh... Nhiều giáo viên có cơ hội
được đi du học ở các nước trên thế giới, nâng cao năng lực sư phạm cho bản thân, thấy
được tốc độ phát triển giáo dục của các nước phát triển, mở rộng được cái nhìn về con
người, phong tục tâp quán, nét văn hóa đặc trưng của các dân tộc trên thế giới. Những
nhận thức trên đây của giáo viên cũng chính là một yếu tố thuận lợi trong việc giảng
dạy các tác phẩm văn học nước ngoài.
Một số bộ phận giáo viên đã bắt kịp được với nhịp độ cải tiến để nâng cao chất
lượng đào tạo, đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả hơn. Tiếp tục vận dụng

những ưu điểm của phương pháp dạy học truyền thống kết hợp với tinh hoa của các
phương pháp dạy học tiến bộ, tích hợp và tích cực. Trong dạy học tích hợp, giáo viên
không những phải phối hợp các tri thức, kỹ năng thuộc từng phân môn của Ngữ văn
mà còn phải tích hợp nhiều bộ môn khác (tích hợp liên môn). Phát huy tính chủ động
sáng tạo của người học trong việc tiếp thu kiến thức.
Thứ ba, chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Một dân tộc dốt là một dân tộc
yếu”, vì thế từ xa xưa giáo dục luôn dược xem là quốc sách hàng đầu, chú trọng phát
triển giáo dục để tạo ra được nguồn nhân lực chất lượng và giàu chất xám nhất. Văn
kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII tiếp tục khẳng định giáo dục là quốc sách
hàng đầu, phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi
10


dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục trang bị kiến thức sang phát triển
toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Những năm gần đây, đất nước đang trong
thời kỳ Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa, bước vào một kỷ nguyên mới, nền kinh tế
ngày một tăng trưởng nhanh chóng, nền giáo dục của nước nhà có những điều kiện
thuận lợi để phát triển mạnh mẽ về cả số lượng và chất lượng, đồng thời, có cơ hội học
hỏi những tinh hoa của các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. Chính vì thế, bộ phận
văn học nước ngoài trong nhà trường cũng có những điều kiện thuận lợi để phát triển.
Ngay từ lúc bước vào bậc THCS học sinh đã được tiếp xúc với văn học nước ngoài. Số
lượng tác giả và tác phẩm trong chương trình THPT ngày càng được đa dạng hóa. Các
đầu sách tham khảo và tư liệu cung cấp cho việc giảng dạy và học tập về văn học nước
ngoài, tài liệu về phương pháp dạy học Ngữ văn ngày càng được đầu tư phong phú.
Thứ tư, trong những năm gần đây, sự phát triển của công nghệ thông tin đã mang
lại hiệu quả to lớn cho nhiều ngành nghề khác nhau, ngày càng nhiều những công cụ,
phương tiện mới đáp ứng mọi mặt đời sống xã hội trong đó có cả quá trình dạy học.
Các phương tiện dạy học ngày càng tiến bộ, phong phú và đa dạng: Hình vẽ trên bảng,
tranh, ảnh, máy tính, máy chiếu, băng đĩa, băng ghi âm, phiếu học tập, sự bùng nổ và
phát triển của công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông, sách, báo, tivi, …

góp phần thuận lợi cho việc tiếp xúc với văn học nước ngoài. Giúp học sinh dễ hiểu
bài, hiểu bài sâu sắc hơn và nhớ được lâu hơn, làm sinh động nội dung học tập, nâng
cao hứng thú học văn của học sinh, đồng thời, giúp giáo viên tiết kiệm được thời gian
trên lớp trong mỗi tiết học, giúp giáo viên điều khiển được hoạt động nhận thức của
học sinh, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của các em được thuận lợi và có hiệu
suất cao.
Tuy nhiên, khi nhìn vào chất lượng của nền giáo dục, năng lực của đội ngũ nhà
giáo, phương pháp dạy học hiện nay vẫn còn là vấn đề đáng lo ngại. Giáo trình
Phương pháp dạy học văn (1), tác giả Phan Trọng Luận có viết: “Bình tâm nhìn vào
thực trạng dạy học văn ở nhà trường phổ thông và cả đại học, chúng ta không thể
không thừa nhận một bước tụt hậu khá dài về nhận thức cũng như thực hành sư phạm
so với bước đi của một số nước tiến tiến nhất là so với yêu cầu chiến lược của thời
đại” [7;7]. Trong dạy học các tác phẩm văn học nước ngoài ở chương trình Ngữ văn
THPT còn có nhiều vấn đề bất cập và đáng chú ý:

11


Các tác giả và tác phẩm thuộc bộ phận văn học nước ngoài được đưa vào giảng
dạy trong chương trình Ngữ văn 10: Uy-lít-xơ trở về (Trích Ô-đi-xê – Sử thi Hy Lạp)
của Hô-me-rơ, Ra-ma buộc tội (Trích Ramayana – Sử thi Ấn Độ) của Van-mi-ki, Thu
hứng của Đỗ Phủ, Thơ Hai-cư của Ba-sô… là những đỉnh cao của văn chương nhân
loại. Vì thế, khá khó với học sinh khối 10 trong việc phân tích và đánh giá tác phẩm.
Để giúp học sinh chinh phục được những tri thức văn chương có giá trị là một việc làm
khó, đòi hỏi người giáo viên phải có kiến thức, tâm huyết với nghề giáo và lựa chọn
được những phương pháp truyền đạt khoa học nhất.
Chất lượng và năng lực chuyên môn của đội ngũ giáo viên còn chưa đồng đều.
Việc đổi mới nội dung chương trình và phương pháp dạy học ít nhiều gây sự lung túng
cho giáo viên. Trước đây, giáo viên giảng dạy theo lối truyền thống, sử dụng phương
pháp thuyết trình và bình giảng là chủ yếu. Hiện nay, theo yêu cầu đổi mới của

phương pháp dạy học văn nói riêng và phương pháp dạy học nói chung thì người dạy
giữ vai trò hướng dẫn người học chủ động lĩnh hội tri thức, “học sinh là trung tâm”,
“học sinh chủ động, tích cực”. Nội dung bài học, thời gian, cách trình bày bảng, cách
tổ chức hoạt động cho học sinh, cách đặt câu hỏi có thay đổi, đòi hỏi người dạy phải
linh hoạt, sáng tạo và giàu năng lực chuyên môn mới đáp ứng được các yêu cầu trên
vừa tạo được tâm thế chủ động vừa truyền đạt kiến thức tới người học một cách hiệu
quả nhất.
Việc ứng dụng phương pháp dạy học tích cực còn diễn ra một cách chạm chạp
hoặc chưa đồng đều. Ở một số vùng miền, giáo viên ít chú ý đến đổi mới phương pháp
giảng dạy, việc dạy – học văn vẫn nặng nề về trang bị kiến thức. Phương pháp thuyết
trìnhvẫn là phương pháp chủ đạo. Thầy thuyết giảng theo kiểu đọc, trò chép. Giáo
trình Phương pháp dạy học văn (tập 1) của Phan Trọng Luận nhắc tới vấn đề GS.
Đặng Thai Mai lên án lối dạy “thôi miên”, lối học “vểnh tai cho người ta ngoáy”
[7;18]. “Cách dạy và học này không còn phù hợp với mục tiêu của đổi mới phương
pháp dạy học văn hiện nay. Khuynh hướng giảng văn chỉ nhấm nháp, khai phá văn
bản cho dù là khám phá một cách tài hoa vẫn là một khuynh hướng cũ kĩ về khoa học
và ít hiệu quả giáo dục” [7;19]. Cũng bởi thực tế đó nên các tiết học chưa tạo ra được
hứng thú cho học sinh khi tiếp nhận tác phẩm.
Kiến thức còn mang tính chất lý thuyết, chưa tạo được điều kiện để học sinh áp
dụng những lý thuyết đó vào thực tiễn nhằm rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng giao
12


tiếp, kỹ năng xử lý tình huống… Người học tiếp thu một chiều, làm bài theo quy định
chung, theo quy định của giáo viên dẫn tới khuynh hướng tư duy đóng, thiếu tính sáng
tạo. Tất cả các đối tượng học sinh trong lớp học đều nghe chung một bài giảng, chưa
phân được mức độ kiến thức đối với từng đối tượng học sinh.
Một số ít giáo viên ít tìm kiếm tư liệu ngoài sách giáo khoa, ít sử dụng các
phương tiện dạy học (máy chiếu, băng đĩa, tranh ảnh…) trong khi giảng dạy. Một số
giáo viên chỉ chú ý đến bộ phận nhỏ tác phẩm văn học nước ngoài hay xuất hiện trong

các đề thi, đó cũng là một điều không hay. Xem nhẹ phương pháp đọc sáng tạo, một
trong những phương pháp truyền thống được dùng trong nhà trường. Đọc sáng tạo
không phải là một khâu chủ quan của người học mà là con đường cảm thụ văn học phù
hợp với quy luật sáng tác của nhà văn, nhà thơ. Do nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan
trọng của phương pháp đọc sáng tạo trong dạy học văn và dạy tác phẩm văn học nước
ngoài nên chỉ coi đọc là một công việc mang tính chất thủ tục mở đầu cho giờ dạy. Đó
cũng là một thực trạng ảnh hưởng đến chất lượng của giờ dạy tác phẩm văn học nước
ngoài.
Hầu hết giáo viên khi dạy truyện ngắn, thơ, kịch, sử thi… nước ngoài đều không
đặt tác phẩm vào tương quan văn hóa giữa hai dân tộc. Điều kiện địa lý, hoàn cảnh lịch
sử, ý thức triết học có ảnh hưởng rất rõ đến sự phát triển về văn hóa của mỗi dân tộc.
Không phải đi sa đà phân tích tác phẩm theo hướng xã hội học, nhưng nó cũng là một
yếu tố cần thiết. Hơn nữa, mỗi quốc gia có những nét văn hóa khác nhau. Nét văn hóa
tiêu biểu của các dân tộc phương Đông là hướng nội thì các dân tộc phương Tây
hướng ngoại, giáo viên phải nắm vững điều này để tạo điểm dựa vững chắc khi tiếp
cận tác phẩm. Vì thế, cần tìm ra mối quan hệ tương đồng hay khác biệt về văn hóa
giữa hai châu lục để tìm ra phương thức tốt nhất trong khi giảng dạy tác phẩm văn học
nước ngoài. Trong chương trình Ngữ văn 10, khi giảng dạy 3 tác phẩm sử thi: Ô-đi-xê
của Hy Lạp, Ramayana của Ấn Độ, Đam San của Việt Nam, giáo viên có thể nghiên
cứu trước và tìm ra mối quan hệ giữa 3 dân tộc, nét tương đồng và khác biệt về văn
hóa – lịch sử để tạo ra được điểm tựa khi phân tích, đồng thời cảm nhận tác phẩm có
chiều sâu, gây được hứng thú và hấp dẫn với học sinh.
Dạy và học tác phẩm văn học nước ngoài ở trường THPT hiện nay chủ yếu thông
qua các bản dịch. Người dịch văn học đứng trước một yêu cầu khó, đó là phải dịch làm
sao truyền tải được hết tâm tư, tình cảm và đặc sắc trong bút pháp nghệ thuật. Ngôn
13


ngữ của mỗi dân tộc lại có những nét đặc thù khác nhau, tạo nên mối quan hệ khá
phức tạp giữa lớp vỏ ngôn từ và nội dung tư tưởng tình cảm. Vì vậy, dạy và học tác

phẩm văn học nước ngoài chính là một trở ngại đối với giáo viên và học sinh. Có một
số ý kiến đã bàn về vấn đề này, trong đó PGS.TS. Nguyễn Viết Chữ từng cho rằng:
việc sử dụng bản dịch của một tác phẩm văn học nước ngoài để đưa vào giảng dạy ở
nhà trường phổ thông nước ta có điều gì đó chưa hợp lý. Giáo viên trong nhà trường
của ta hầu như chỉ giảng dạy bản dịch như nguyên tác, thậm chí cả khi khai thác từ
ngữ. Trong chương trình Ngữ Văn 10, học sinh được học những tác phẩm văn học
nước ngoài đều thông qua các bản dịch. Khi tìm hiểu các bài thơ Đường luật, hầu hết
giáo viên giảng dạy và học sinh học đều qua các bản dịch, còn nguyên tác của tác
phẩm chỉ một bộ phận nhỏ giáo viên và học sinh có điều kiện tiếp xúc. Vấn đề tiếp
nhận văn bản thường qua các bản dịch hay còn gọi là “hàng rào ngôn ngữ” nên gây ra
một số khó khăn trong việc phân tích đánh giá tác phẩm.
Một điều dễ nhận thấy qua các tiết học là học sinh chưa đọc tác phẩm trước ở
nhà nên khi giáo viên yêu cầu các em tái hiện kiến thức thì các em tỏ ra lúng túng. Bộ
phận văn học nước ngoài còn ít được đưa vào kiểm tra và đánh giá trong bộ môn Ngữ
văn. Vì vậy, văn học nước ngoài tuy gây được sự tò mò, thích thú cho học sinh nhưng
chưa được các em chú trọng nhiều so với mảng văn học nước nhà. Thậm chí, một số
học sinh còn học qua loa, xem nhẹ văn học nước ngoài trong nhà trường.
Từ những thực trạng trên có thể nhận thấy rằng, văn học nước ngoài ở trường
THPT thật sự là một mảng khó dạy đối với giáo viên. Bên cạnh những thuận lợi thì
còn gặp rất nhiều những khó khăn. Cần đưa ra những giải pháp cụ thể để nâng cao
hiệu quả, chất lượng của việc dạy và học các tác phẩm văn học nước ngoài.
1.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học tác phẩm văn học
nước ngoài
Tác phẩm văn chương nước ngoài là tiếng nói tâm tư, tình cảm, là cuộc sống của
những con người sống xa ta về không gian và thời gian nhưng lại có cùng một nhịp
đập trái tim với chúng ta. Phần khảo sát thực trạng của việc dạy học các tác phẩm văn
học nước ngoài trong chương trình THPT, tôi đã nêu lên những hạn chế trong việc
giảng dạy của giáo viên cũng như học tập của học sinh. Từ đó cho thấy rằng, muốn
nâng cao được chất lượng dạy học tác phẩm văn học nước ngoài không phải là sự
tương tác một chiều mà là sự tương tác đa chiều giữa Giáo viên – Tác phẩm văn học –

14


Học sinh. Từ đó, tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp về việc ứng dụng lí thuyết tiếp
nhận của trường phái Konstan vào giảng dạy tác phẩm văn học nước ngoài nhằm khắc
phục những điểm chưa tốt, đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc dạy và
học tác phẩm văn học nước ngoài trong nhà trường hiện nay:
Về phía giáo viên: tiếp nhận và cảm thụ văn học nước ngoài là một quá trình liên
tục, lâu dài và có nhiều khó khăn. Mikhancốp, viện sĩ Liên Xô trước đây, người đạt hai
lần danh hiệu anh hùng đã nhắc nhở nhà trường rằng: “điều quan trọng không phải là
dạy cái gì mà là dạy như thế nào. Diện mạo tinh thần của đất nước ra sao tùy thuộc vào
việc nhà trường giảng dạy như thế nào”. Yêu cầu cao nhất, trước nhất là giáo viên phải
có vốn am hiểu nhất định về tác phẩm văn học nước ngoài mình phụ trách giảng dạy.
Có như vậy, người giáo viên mới là những kỹ sư tâm hồn thắp sáng trái tim và trí tuệ
của tuổi thơ. Người giáo viên cần trang bị đầy đủ kiến thức văn học, kỹ năng giảng
dạy, đọc nhiều tác phẩm văn học, biết suy ngẫm về cuộc đời của tác giả văn học, rung
động thực sự trước tác phẩm văn học. Ngoài ra, một tác phẩm văn chương bao giờ
cũng mang trên mình dấu ấn của thời đại. Vì vậy, việc tìm hiểu bối cảnh lịch sử và
hoàn cảnh sáng tác là một yêu cầu có tính nguyên tắc. Học sinh nắm được hoàn cảnh
ra đời chắc chắn sẽ hiểu tác phẩm sâu hơn. Cần tìm hiểu phong tục tập quán sinh hoạt,
quan niệm về con người, các chuẩn mực đạo đức của dân tộc đã sản sinh ra tác phẩm
trong mối tương quan với văn hóa dân tộc Việt Nam. Việc đặt tác phẩm văn học vào
mối tương quan văn hóa của hai dân tộc là để hiểu sâu sắc hơn tác phẩm, thấu hiểu
hơn nhân loại. Bởi trên thực tế, dù có khác nhau về ngôn ngữ, màu da thì điểm chung
của con người vẫn là hướng đến vẻ đẹp chân – thiện – mỹ.
Vì vậy, để nâng cao chất lượng dạy học văn học nước ngoài ở trường phổ thông,
việc bồi dưỡng, đào tạo, nâng cao chất lượng của đội ngũ nhà giáo hết sức cần thiết.
Việc làm này là một hoạt động cần phải thực hiện thường xuyên, bắt buộc hàng năm
của ngành Giáo dục nước nhà. PGS.TS. Nguyễn Văn Hạnh từng có ý kiến: Để hỗ trợ
cho giáo viên hoàn thành nội dung bổ túc, bồi dưỡng kiến thức, Bộ Giáo dục – Đào tạo

nên hỗ trợ về kinh phí và có chế tài bắt buộc, xem đó là nhiệm vụ hàng năm của giáo
viên. Người giáo viên giỏi cần nắm vững lí luận dạy học nói chung và dạy học văn nói
riêng, nắm bắt xu thế phát triển bộ môn Ngữ văn. Đồng thời, nắm vững cấu trúc của
chương trình bộ môn, chuẩn kiến thức kỹ năng để có cái nhìn tổng thể, từ đó mới có
thể tích hợp trong dạy học.
15


Giáo viên phải nắm được tầm đón nhận của học sinh, là người am hiểu và dự
kiến được trình độ thực tế của học sinh, làm sao có thể đảm bảo cho học sinh toàn lớp
có cơ hội phát huy sáng tạo đồng đều, những học sinh cá biệt, học sinh yếu theo kịp,
nhưng cũng đảm bảo các em khá giỏi có cơ hội phát huy hết năng lực của mình. Biết
lắng nghe ý kiến phản hồi từ học sinh. Học sinh là chủ thể tiếp nhận tác phẩm văn học.
Trong những hoạt động đó, những suy luận, những thắc mắc được nêu ra thôi thúc các
em tìm câu trả lời. Lúc này vai trò của giáo viên được phát huy, giáo viên lắng nghe ý
kiến đó để giải đáp, bổ sung cho bài giảng, thảo luận dân chủ giữa người dạy – người
học, phát huy tính chủ thể của học sinh trong giờ học. Tầm đón nhận của học sinh sẽ
được bổ sung, nâng cao, giáo viên cũng phần nào bổ sung thêm kiến thức và hoàn
thiện hơn thiết kế giáo án của mình.
Trong quá trình dạy học tác phẩm văn học nước ngoài, giáo viên cần chú ý đến
ngôn ngữ của văn bản vì đây là tác phẩm văn học nước ngoài, tìm hiểu qua bản dịch.
Chuyển thể một tác phẩm từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác là một công việc vô
cùng khó khăn, có thể sẽ chưa truyền đạt được đầy đủ và trọn vẹn nội dung và ý nghĩa
của nguyên tác, nhất là thơ Đường. Vì thế, khi dạy tác phẩm văn học nước ngoài cần
tìm hiểu trước nguyên tác của tác phẩm, có sự so sánh, đối chiếu giữa bản dịch và
nguyên tác để học sinh có thể hiểu kỹ hơn. Đọc và giải thích những từ ngữ khó, giải
thích các điển tích, điển cố mà tác giả đã sử dụng.
Cần giao nhiệm vụ trước cho học sinh khi tìm hiểu bài mới. Đây là việc làm cần
thiết vì học sinh còn chưa chủ động trong việc tìm hiểu tác phẩm, sự thụ động đó càng
tăng lên khi tìm hiểu các tác phẩm văn học nước ngoài khó. Vì thế, giáo viên cần giao

nhiệm vụ cho học sinh cụ thể, rõ ràng cho từng các nhân, từng nhóm, chú ý các bài
tập, các dạng câu hỏi gợi sự tìm tòi, sáng tạo cho học sinh. Linh hoạt biến một tiết
giảng văn mang tính hàn lâm trở thành những cuộc đối thoại dân chủ giữa giáo viên –
học sinh, giữa học sinh – học sinh làm cho hiệu suất trao đổi thông tin cao hơn và chất
lượng hơn.
So với văn học Việt Nam, văn học nước ngoài cũng có những phần khó hơn
trong khi thời gian giảng dạy trên lớp không nhiều nên các giáo viên dạy văn nên kết
hợp với Nhà trường, các tổ chức đoàn thể để tổ chức các hoạt động ngoại khóa văn
học, cuộc thi tìm hiểu văn học nước ngoài giúp các em tiếp xúc nhiều hơn với tác
phẩm.
16


Cuối cùng, cần đổi mới phương pháp dạy học, chú trọng phát triển toàn diện
phẩm chất và năng lực người học. Đây cũng là một điều kiện nhằm quán triệt và thực
hiện tốt Nghị quyết số 88/204 QH13 của Quốc hội khóa 13: tạo chuyển biến căn bản,
toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người
và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến
thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, phát huy tốt
nhất tiềm năng của mỗi học sinh. Giáo viên phải có khả năng sư phạm nhằm vận dụng
linh hoạt các biện pháp tích cực, vận dụng phương pháp dạy học sao cho hiệu quả giờ
dạy cao nhất. Đổi mới phương pháp dạy học bắt nguồn từ thay đổi nhận thức của
người dạy. Người dạy cần phải thay đổi nhận thức của bản thân mình, phải có tư duy
mở và phải tiếp cận phương pháp dạy học tiên tiến thì mới đạt được chất lượng tốt
trong day học văn học nước ngoài nói riêng và dạy học văn nói chung.
Tóm lại, để nâng cao hiệu quả và chất lượng giờ dạy tác phẩm văn học nước
ngoài, giáo viên phải chủ động hơn, linh hoạt và sáng tạo hơn trong nội dung giảng
dạy cũng như sử dụng phương pháp truyền đạt. Đây cũng là một nhiệm vụ lớn, trọng
trách cao cả giúp học sinh đến được những chân trời nghệ thuật đặc sắc thông qua giờ
học tác phẩm văn học nước ngoài. Truyền niềm đam mê văn học cho những thế hệ học

sinh.
Về phía học sinh: khi tìm hiểu các tác phẩm văn học nước ngoài, giáo viên đóng
vai trò là người thiết kế bài giảng, tổ chức các hoạt động, hướng dẫn học sinh chiếm
lĩnh tri thức. Học sinh là tâm điểm của mọi hoạt động, chủ động tìm hiểu bài học. Vì
thế, mỗi học sinh cần chú ý đến những vấn đề như sau:
Cần phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập. Nâng cao tinh thần
tự học hỏi, tự tìm hiểu thông qua sách báo, các phương tiện truyền thông, internet…,
chuẩn bị các câu hỏi, bài tập ở nhà trước khi lên lớp mà giáo viên đã giao cho. Lênin
từng nói: “Học, học nữa, học mãi”. Bác Hồ nói: “Lấy tự học làm tốt”. Chúng ta có thể
trích hàng trăm câu danh ngôn về việc tự học.“Tự học là con đường tạo ra tri thức bền
vững cho mỗi con người trên con đường học vấn của cả cuộc đời. Con đường thử
thách rèn luyện và hình thành ý chí cao đẹp của mỗi con người trên con đường lập
nghiệp” [7;36]. “Là chìa khóa vàng cần được mài sáng thêm trong giai đoạn công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” [7;38]. Ngoài việc tự học, tự thân học sinh phải
biết vận động tích lũy, đọc, tự nghiên cứu sách tham khảo… để ngày càng nâng cao
17


tầm đón nhận của mình, đuổi kịp nhịp độ học tập của bạn bè. Học sinh không được
lười biếng, ỷ lại vào giáo viên, vì dù giáo viên có nỗ lực tới đâu cũng không có kết quả
gì nếu không có sự hợp tác tích cực từ phía học sinh.
Đối với những tác phẩm văn học nước ngoài, học sinh phải đọc kỹ tác phẩm
trước khi học, tìm tòi các tài liệu liên quan, tìm đọc nguyên tác và so sánh giữa nguyên
tác với bản dịch để có cái nhìn sâu sắc, đa chiều hơn khi học tác phẩm. Mạnh dạn đóng
góp ý kiến của cá nhân, hăng hái tham gia các trò chơi, hoạt động nhóm, hoạt động
ngoại khóa. Bởi sau mỗi hoạt động như thế, giúp các em hứng thú hơn trong học tập,
cởi mở hơn trong giao tiếp và rèn luyện được các kỹ năng sống, năng lực thẩm mỹ cho
học sinh. Đây là một trong những yêu cầu qua trọng trong quá trình nâng cao chất
lượng đào tạo của ngành Giáo dục hiện nay.
Tóm lại, muốn nâng cao được chất lượng và hiệu quả của dạy học tác phẩm văn

học nước ngoài đòi hỏi giáo viên và học sinh phải có quá trình hợp tác với nhau chặt
chẽ mới tạo được không khí dân chủ trong giờ học văn, để cả người dạy và người học
mạnh dạn đối thoại, trao đổi, lúc đó chúng ta trở thành người đồng sáng tạo với nhà
văn khi tiếp nhận tác phẩm. Mỗi tiết học là một quá trình đi chinh phục những miền tri
thức mới một cách lí thú và hấp dẫn.
Về quy trình kiểm tra, đánh giá: chương trình môn Ngữ văn, trong đó văn học
nước ngoài, cần giảm bớt những tri thức mang tính hàn lâm. Điều này vừa đáp ứng
mục tiêu giáo dục phổ thông vừa phù hợp tâm lý, khả năng tiếp nhận của học sinh
THPT.
Chương trình, nội dung dạy học phải có trọng tâm, tránh dàn trải. Ưu tiên trước
hết những tác giả mới, tác phẩm tiêu biểu của nền văn học thế giới. “Trong chương
trình, bên cạnh văn học Việt Nam, số tiết văn học nước ngoài chiếm gần khoảng 25%”
[10;9]. Những tác phẩm đã được học trong chương trình THCS thì không nên tiếp tục
đưa vào chương trình THPT, tránh sự lặp lại. Trong chương trình Ngữ văn 10, học
sinh vừa tiếp xúc với cách học của bậc THPT, cần giảm bớt một số tác phẩm khó. Các
tác phẩm Thơ Đường và các tác phẩm văn học Trung Quốc còn chiếm khá nhiều, cần
đa dạng thể loại, thêm một số tác phẩm văn học của các nước khác để làm phong phú
hơn bộ phận văn học nước ngoài.
Về nội dung kiểm tra, đánh giá thường xuyên nên có quy định bắt buộc phải có
nội dung phần văn học nước ngoài. Ngoài việc văn học nước ngoài chiếm 20% số
18


điểm trong kỳ thi tốt nghiệp thì thi kiểm tra thường xuyên, cuối kỳ bắt buộc phải có
nội dung văn học nước ngoài theo một tỉ lệ tương ứng với các nội dung khác trong
chương trình môn học. Để đảm bảo tính khách quan, tránh việc học tủ, giáo viên dạy
qua loa, các trường THPT nên xây dựng ngân hàng đề thi giữa kì, cuối kì cho môn
học. Trong đó, các phân môn văn học Việt Nam và văn học nước ngoài đều có nội
dung kiểm tra đánh giá hợp lí nhất, văn học nước ngoài hiện tại còn ít. Trong chương
trình thi quốc gia ở môn Ngữ văn bắt buộc có phần văn học nước ngoài trong nội dung

của đề thi.
Từ việc tăng cường đưa nội dung văn học nước ngoài vào trong chương trình
Ngữ văn cũng như việc kiểm tra đánh giá, một mặt giúp học sinh thấy được vai trò, vị
trí và tầm quan trọng tương đương của văn học nước ngoài với văn học Việt Nam,
thúc đẩy ý thức học tập và tìm hiểu của học sinh. Mặt khác, tạo cơ hội để các em được
nghiên cứu nhiều hơn về văn học nước ngoài trong nhà trường phổ thông. Thấy được
mối quan hệ, ảnh hưởng của văn học thế giới với nền văn học dân tộc.
Về các điều kiện khác: ngoài các giải pháp về phía giáo viên, học sinh, kiểm tra
và đánh giá, còn có một số điều kiện khác như hệ thống cơ sở vật chất dạy học (trường
học, phòng thực hành, phòng thư viện, tư liệu…), phương tiện dạy học (máy chiếu,
máy tính, băng đĩa về văn học nước ngoài…) cần được bổ sung và đầu tư nhiều hơn,
đặc biệt ở các trường THPT vùng sâu vùng xa, dân tộc thiểu số còn khó khăn. Việc đổi
mới đồng bộ về những điều kiện này không phải ngày một ngày hai. Tuy nhiên cần có
sự đầu tư dần dần và ưu tiên trong đầu tư nhằm nâng cao cơ sở hạ tầng vật chất cũng
chính là góp phần nâng cao chất lượng của dạy học văn học nước ngoài.

19


CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CÁC TÁC PHẨM VĂN HỌC
NƯỚC NGOÀI TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT
Nhìn một cách tổng quát, nhiệm vụ của môn văn trong nhà trường phổ thông là
góp phần hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh bằng phương tiện đặc thù
của môn văn. Khái niệm phát triển trong giáo dục được hiểu một cách rộng và toàn
diện trên nhiều phương diện (hiểu biết, tâm hồn, kĩ năng, phẩm chất và hành động).
Nói đến tính chất bộ môn của văn học trong nhà trường là nói đến yêu cầu về nội dung
giáo dục nhận thức cho học sinh. Dạy văn có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh những
hiểu biết về thế giới bên ngoài, về xã hội và con người. Hình thành nhân cách cho
người học.
Nâng cao chất lượng đào tạo là một nhu cầu bức thiết của xã hội ngày nay đối

với các cơ sở đào tạo, là sự sống còn có tác động mạnh mẽ đến chất lượng đào tạo
nguồn lực cho sự phát triển xã hội. “Trong rất nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất
lượng đào tạo thì giải pháp đổi mới phương pháp dạy học được xem là khâu vô cùng
quan trọng hiện nay ở tất cả các cơ sở giáo dục. Những năm gần đây, công cuộc đổi
mới phương pháp dạy học trong nhà trường phổ thông và phần nào ở đại học đang
đặt ra những yêu cầu mới đối với các nhà phương pháp” [5;3]. Có thể nói việc đổi
mới phương pháp dạy học vừa đáp ứng mục tiêu, yêu cầu của sự nghiệp giáo dục, của
đất nước, của nhân dân trong thời kỳ phát triển mới, vừa là tâm tư, nguyện vọng, niềm
mong mỏi của những nhà quản lý giáo dục và đội ngũ giáo viên.
Đổi mới giảng dạy văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10 nói riêng
và chương trình Ngữ văn THPT nói chung cũng không nằm ngoài quỹ đạo ấy. Những
tác phẩm văn học nước ngoài là những sáng tạo tinh thần độc đáo của các dân tộc trên
thế giới. Hiệu quả của việc dạy tác phẩm văn chương phải tính đến những tác động về
tâm hồn, tư tưởng, tình cảm, thẩm mỹ… cho học sinh. Ngữ văn là môn học công cụ,
mang tính nhân văn. Các đặc trưng này thể hiện qua những mục tiêu cơ bản của nó và
cách tiếp cận những mục tiêu đó. Môn Ngữ văn giúp học sinh phát triển các năng lực
và phẩm chất, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường phổ thông nói
chung.
Những năm gần đây, nhờ vận dụng lí thuyết tâm lí hoạt động, lí luận cảm thụ văn
học, tư tưởng dạy học mới, quan điểm tiếp cận tác phẩm văn chương, việc thay đổi
phương pháp dạy học văn mới của chúng ta đã có cơ sở lí luận đáng tin cậy, có triển
20


vọng. Bức tường ngăn cách nhà trường với các hoạt động xã hội khác, ngăn cách giữa
phương pháp dạy học văn và dạy học các ngành khoa học khác đang được xóa dần, mở
ra triển vọng mới cho việc cải tiến phương pháp dạy học văn. Đây là một điều đáng
mừng về phương pháp luận nghiên cứu khoa học sư phạm và lí luận dạy học văn.
Mỗi phương pháp dạy học đều có những ưu điểm và những hạn chế nhất định.
Trên thực tế, không có phương pháp nào là vạn năng, tối ưu, hoàn hảo. Người dạy phải

biết vận dụng phương pháp nào và vận dụng ra sao để đem lại kết quả tốt nhất cho
người học. Nhất là các phương pháp dạy học tích cực hiện nay luôn coi trọng quan
điểm dạy học lấy người học làm trung tâm.
Với tinh thần không ngừng đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng
giảng dạy trong nhà trường theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
học sinh, trong công trình nghiên cứu khoa học “Phương pháp giảng dạy văn học
nước ngoài trong chương trình Ngữ văn 10” của tôi, chắt lọc những tinh hoa, ưu điểm
của các phương pháp giảng dạy truyền thống, đồng thời kết hợp với một số phương
pháp dạy học văn cải tiến theo hướng tích cực để nâng cao hiệu quả dạy và học các tác
phẩm văn học nước ngoài cũng như việc dạy và học bộ môn Ngữ văn. Một số phương
pháp dạy học tích cực nhằm phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh, đó là:
Phương pháp đọc sáng tạo
Phương pháp gợi mở
Phương pháp nêu vấn đề
Phương pháp giảng bình
2.1. Phương pháp đọc sáng tạo
Phương pháp đọc sáng tạo là một trong những phương pháp dạy học văn tích
cực, là hoạt động tiếp nhận văn bản bao gồm đọc, hiểu và cảm thụ. Là quá trình đi giải
mã hệ thống ngôn từ, kí hiệu trong văn bản văn học. Học sinh đọc có vận động kết hợp
tư duy logic với tư duy hình tượng, giọng đọc và điệu bộ. Đọc văn là hình thái tự vận
động của nội dung tác phẩm văn chương vào thế giới tinh thần của bạn đọc, là con
đường tự vận động của chủ thể cảm thụ, tiếp nhận văn chương.“Chỉ qua hành động
đọc của người đọc văn bản mới trở thành tác phẩm” [16;11]. Người đọc luôn là người
đưa văn bản văn học trở thành tác phẩm văn học. Đề cao vai trò năng động sáng tạo
của cá thể bạn đọc và phương pháp đọc sáng tạo.

21


Giáo sư Trần Đình Sử nói: Bất cứ ai đã thoát nạn mù chữ thì mới chỉ đọc được

chữ chứ chưa chắc đã đọc hiểu được văn. Thoát nạn mù chữ chứ chưa chắc đã thoát
nạn mù văn. Đọc văn là một hoạt động tổng hợp nhiều của tư duy để cảm được nó.
Đọc văn là một hoạt động đi tìm nghĩa nhân sinh qua các văn bản thẩm mỹ của văn
học bằng chính tâm hồn người đọc. Từ nhận định này, rõ ràng tiếp nhận là một hoạt
động của con người mang tính sáng tạo và tham gia vào sáng tạo. Dù tiếp nhận tác
phẩm nước ngoài ở mức độ nào, theo phương thức nào thì điều cơ bản nhất là đọc tác
phẩm đó.
Đọc sáng tạo đã trở thành một phương pháp truyền thống trong các nhà trường
phương Đông và phương Tây. Đọc văn là nền tảng của học văn. Đỗ Phủ đã nói: Đọc
rách vạn quyển sách, hạ bút có như thần. Nó tác động, kích thích, nuôi dưỡng sự hiểu
biết, rung động cảm thụ của người học trong giờ văn. Con đường đi vào tác phẩm nhất
thiết phải từ đọc, gắn liền với việc đọc. Nó là con đường đầu tiên và cần thiết nhất. Tư
tưởng của nhà văn gửi gắm cho bạn đọc thông qua hệ thống ngôn ngữ kết dệt nên hình
tượng văn học. Từ âm vang của việc đọc kích thích quá trình tri giác, tưởng tượng và
tái hiện hình ảnh. Cảm xúc bắt đầu từ đọc và tư duy phát triển trong quá trình đọc.
Nhập thân vào tác phẩm bắt đầu bằng quá trình đọc, nó kích thích quá trình tâm lí cảm
thụ, tri giác tưởng tượng, xúc cảm. Giáo sư Lê Trí Viễn tại Hội nghị giảng văn của
Khoa Văn trường Đại học sư phạm Hà Nội đã kết luận từ kinh nghiệm nhiều năm
nghiên cứu và giảng dạy văn như sau: “Nói nhập thân vào nhân vật, chẳng qua cũng
nói một khía cạnh của bản thân mình phải sống trong bài thơ mà thôi. Sống như nhà
thơ đã sống để dựng dậy các cảm xúc đang ngủ yên trong chữ nghĩa. Để giúp công
việc ấy tôi có thói quen đọc, ngâm theo cách riêng của tôi. Quy luật của nghệ thuật là
người hát điều khiển giọng hát của mình nhưng giọng hát cũng trở lại tác động tâm
hồn người hát. Giữa giọng đọc và tâm hồn người đọc cũng có ảnh hưởng tương hỗ.
Hiểu bài văn rồi mới đọc tốt nhưng đọc tốt càng giúp hiểu thêm bài văn”. Trong giáo
trình “Phương pháp dạy học văn (1)” của Đại học Sư phạm Hà Nội do GS. Phan
Trọng Luận chủ biên, xuất bản năm 1988, lần đầu tiên, phương pháp đọc được đề cập
đến trong việc xây dựng hệ phương pháp dạy học văn ở nhà trường THPT. Đây là
bước thực hiện việc tiếp cận quan điểm đổi mới phương pháp dạy học văn do Bộ Giáo
dục chủ trương bắt đầu từ khi soạn sách giáo khoa cải cách cấp II, khi phương pháp

đọc sáng tạo và một vài hình thức khác cho học sinh làm việc trên tác phẩm đã được
22