Kháng nghị giám đốc thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự việt nam từ thực tiễn tỉnh quảng ngãi
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (417.98 KB, 96 trang )
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN MINH TÚ
KHÁNG NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM
THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI
LUẬN VẪN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI, năm
2018
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN MINH TÚ
KHÁNG NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM
THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI
Chuyên ngành : Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số
:
838.01.04
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN VĂN HUYÊN
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi;
các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.
rp r _
•2
1
^_____ w_______
Tác giả luận văn
Trần Minh Tú
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHÁNG NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM
TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ......................................................................................5
1.1.......................................................................................................................... Kh
ái niệm, nội dung, đặc điểm, ý nghĩa kháng nghị giám đốc thẩm.....................5
1.2.......................................................................................................................... N
ội dung kháng nghị giám đốc thẩm...................................................................9
1.3.......................................................................................................................... Đ
ặc điểm kháng nghị giám đốc thẩm..................................................................17
1.4.......................................................................................................................... Ý
nghĩa của kháng nghị giám đốc thẩm...............................................................19
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ KHÁNG
NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH QUẢNG NGÃI
(2007-2017).............................................................................................................21
2.1.......................................................................................................................... Q
uy định của pháp luật về kháng nghị giám đốc thẩm........................................21
2.2.
Thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về kháng nghị giám đốc thẩm
tại tỉnh
Quảng Ngãi.................................................................................................................27
2.3.......................................................................................................................... Kế
t quả kháng nghị giám đốc thẩm (từ 31/5/2015 trở về trước)...........................30
2.4.
Hoạt động báo cáo kháng nghị giám đốc thẩm và kết quả (từ 01/6/2015
đến
nay - theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014).........................................................44
2.5.......................................................................................................................... Hạ
n chế của kháng nghị giám đốc thẩm và nguyên nhân......................................48
CHƯƠNG 3. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT
ĐỘNG KHÁNG NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM..............................................................62
3.1.......................................................................................................................... Yê
u cầu nâng cao chất lượng kháng nghị giám đốc thẩm.....................................62
3.2.......................................................................................................................... Gi
ải pháp nâng cao chất lượng kháng nghị giám đốc thẩm..................................66
KẾT LUẬN................................................................................................................. 80
DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BLHS
Bộ luật hình sự
BLHS 1999
Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009
BLHS 2015
Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017
BLTTHS 2003
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
BLTTHS 2015
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015
BLTTDS 2015
Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015
CQĐT
Cơ quan điều tra
ĐTV
Điều tra viên
HĐTPTANDTC
Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao
KSV
Kiểm sát viên
LTTHC 2015
Luật tố tụng hành chính năm 2015
LTCTAND 2002
Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002
LTCTAND 2014
Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014
LTCVKSND 2002 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002
LTCVKSND 2014 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014
NBC
Người bào chữa
NBVQLHPCĐS
Người bảo vệ quyền lợi hợp pháp của đương sự
NCQL&NVLQ
Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan
NTGTT
Người tham gia tố tụng
NTHTT
Người tiến hành tố tụng
TAND
Tòa án nhân dân
TAND huyện
Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã
TAND tỉnh
Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
TANDCC
Tòa án nhân dân cấp cao
TANDTC
Tòa án nhân dân tối cao
TP
Thẩm phán
VKS
Viện kiểm sát
VKSND
Viện kiểm sát nhân dân
VKSNDCC
Viện kiểm sát nhân dân cấp cao
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hoạt động tố tụng hình sự đòi hỏi các chủ thể phải áp dụng đúng và đầy đủ các
quy định của pháp luật để giải quyết đúng đắn từng vụ án. Quá trình thực hiện các hoạt
động này, vai trò của Tòa án vô cùng quan trọng vì vừa kiểm tra, đánh giá chứng cứ đã
có, vừa thu thập chứng cứ và chứng minh qua nghiên cứu hồ sơ vụ án, chuẩn bị xét xử,
xét xử, nghị án, phán quyết ra bản án đảm bảo có căn cứ, đúng pháp luật, nghiêm minh
và kịp thời.
Tuy nhiên, hoạt động áp dụng pháp luật trong tố tụng hình sự cũng còn nhiều
bất cập cả về lý luận và thi hành. Thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi những năm qua cho thấy
không ít bản án đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án cấp huyện có vi phạm nghiêm trọng
nên bị kháng nghị giám đốc thẩm. Sau khi xét xử giám đốc thẩm, không ít vụ án khi
điều tra lại đã thay đổi tội danh khởi tố hoặc xét xử sơ thẩm lại không cho bị cáo hưởng
án treo hoặc cấp sơ thẩm giải quyết lại về phần dân sự, án phí dân sự hoặc cấp giám đốc
thẩm tuyên hủy và đình chỉ phần dân sự, án phí dân sự của bản án sơ thẩm... Tuy nhiên,
có trường hợp kháng nghị thiếu căn cứ hoặc không đúng thẩm quyền nên không được
chấp nhận. Ngược lại, cũng có nhiều bản án có sai lầm vi phạm nghiêm trọng nhưng lại
không được kháng nghị hoặc báo cáo đề nghị cấp có thẩm quyền kháng nghị; tình trạng
trên đã ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết các vụ án hình sự, ảnh hưởng đến quyền,
lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng trong vụ án.Tuy vậy, cho đến nay
vẫn chưa có tác giả nào nghiên cứu đề tài về thực tiễn hoạt động kháng nghị giám đốc
thẩm trong tố tụng hình sự trên địa bàn tỉnh hoặc toàn quốc ở tầm luận án hoặc luận văn
nhằm tìm ra giải pháp để khắc phục.
Với mong muốn góp phần vào chiến lược Cải cách tư pháp và Khoản 1 Điều
102 Hiến pháp 2014 về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án và Khoản 3 Điều 2
LTCTAND năm 2014 về trách nhiệm, nghĩa vụ chứng minh của Tòa án, trong đó có xét
xử các vụ án hình sự, tác giả chọn đề tài “Kháng nghị giám đốc thẩm theophápluật tố tụng hình sự Việt
NamtừthựctiễntỉnhQuảngNgãi” làm luận văn thạc sỹ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Dù đã có nhiều bài viết, công trình nghiên cứu ở nhiều góc độ, khía cạnh, phạm
vi khác nhau, như: Tập bài giảng “Chứngcứ,nhữngvấnđềlýluậnvàthựctiễn” của
1
TS. Đặng Quang Phương (2014); “Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự về thủ tục
phiêntòasơthẩmđápứngyêucầucảicáchtưpháp” của Ts. Hoàng Thị Minh Sơn (Tạp chí Luật học
số 10/2009); “ Cần sửa đổi, bổ sung một số thủ tục tố tụng hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp” của Ths.
Nguyễn Văn Trượng (Tạp chí TAND số 6/2010); Luận án Tiến sĩ luật học “Xét xử sơ thẩm
trongTốtụng HìnhsựViệt Nam” của Võ Thị Kim Oanh; Luận án tiến sĩ luật học “ Quátrìnhchứng
minhtrongvụánhìnhsựởnướctà’" của Nguyễn Văn Du (Hà Nội, năm 2006); Luận văn Thạc sỹ
luật học - Học viện Khoa học xã hội Việt Nam năm 2015 “ Chứngminhtrongtốtụnghìnhsự Việt
Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” của tác giả Dương Ngọc An; Luận văn Thạc sỹ Luật học Học viện Khoa học xã hội Việt Nam năm 2009, “Thủtụcxétxửsơthẩm theo BộluậtTốtụngHìnhsự
Việt Nam và hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp của nước ta” của tác giả Nguyễn Thị Thủy; Luận
văn Thạc sỹ Luật học - Học viện Khoa học xã hội Việt Nam năm 2013, “Phiên tòa xét xử
hình sự sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Thị
Mai Thùy; .. .và một số bài viết đăng trên Báo Bảo vệ pháp luật, Tạp chí Kiểm sát, Tạp
chí nghề luật liên quan đến hoạt động kháng nghị giám đốc thẩm, như bài viết “Hoàn
thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp
quyền" (PGS.TS Lê Văn Cảm. Tạp chí Kiểm sát số 15 tháng 8/2010 và 17 tháng
9/2010); bài viết “Dấu ấn sâu sắc từ một vụ án” (Báo Bảo vệ pháp luật số Chuyên đề
tháng 10/2012) và “Kháng nghị để bảo vệ quyền lợi cho công dân” (Báo Bảo vệ pháp
luật số Chuyên đề tháng 9/2007) của KSV Dương Ngọc An; đề tài “Kháng nghị giám
đốc thẩm, tái thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Như Thắng
(Luận văn Thạc sỹ, Đại học quốc gia Hà Nội, 2014, Chuyên ngành Luật hình sự. Mã số:
60 38 40). Các công trình trên chứa dựng rất nhiều thông tin, đem lại nhiều ý nghĩa cho
việc nghiên cứu hoàn thiện pháp luật tố tụng, công tác học tập, giảng dạy. Tuy nhiên,
chúng tôi thấy các công trình này chưa có nội dung đề cập chuyên sâu đến thủ tục
kháng nghị giám đốc thẩm từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi. Do đó, đề tài nghiên cứu là
không trùng lặp.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1.
Mục đích nghiên cứu
Mục đích của Luận văn là đánh giá, tổng kết hoạt động kháng nghị giám đốc thẩm
trong thời gian mười năm qua tại tỉnh Quảng Ngãi để chỉ ra cụ thể những ưu điểm,
2
những hạn chế và nguyên nhân của nó; từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực để nâng
cao hiệu quả hoạt động kháng nghị giám đốc thẩm trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Luận
văn còn có thể góp phần bổ sung lý luận ngày càng hoàn thiện, nhằm nâng cao ý thức
trách nhiệm của người tiến hành tố tụng, ý thức pháp luật của nhân dân, góp phần đấu
tranh phòng chống tội phạm ngày càng hiệu quả và cung cấp thông tin cho người quan
tâm nhằm góp phần trong việc nghiên cứu, giảng dạy, ứng dụng trong thực tiễn không
chỉ trong hoạt động xét xử, mà còn có ý nghĩa cả trong quá trình tố tụng hình sự.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ mục đích đó, nhiệm vụ đặt ra là phải: Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý
luận về khái niệm, đặc điểm, nội dung của kháng nghị giám đốc thẩm; Nghiên cứu có
tính hệ thống các quy định của BLTTHS và pháp luật liên quan về hoạt động kháng
nghị giám đốc thẩm để thấy những điểm bất cập không phù hợp với thực tiễn nhằm đề
xuất sửa đổi hoàn thiện; Khảo sát số liệu làm rõ thực tiễn áp dụng các quy định của
BLTTHS về kháng nghị giám đốc thẩm tại tỉnh Quảng Ngãi để thấy kết quả, hạn chế và
tìm nguyên nhân hạn chế nhằm đề ra giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động này tại
tỉnh Quảng Ngãi.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
về đối tượng nghiên cứu, do hoạt động kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng
hình sự Việt Nam là vấn đề rất rộng, nên Luận văn chỉ nghiên cứu các quy định của
pháp luật và thực tiễn thực hiện các quy định đó về thủ tục này.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
về nội dung, Luận văn nghiên cứu những vấn đề liên quan đến kháng nghị giám
đốc thẩm. về không gian, nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật về kháng nghị giám
đốc thẩm trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. về thời gian, nghiên cứu thực tiễn áp dụng từ
năm 2007 đến năm 2017.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lê nin và quan
điểm của Đảng ta, tư tưởng Hồ Chí Minh về vận dụng lý luận Mác - xít vào quá trình
thực tiễn cách mạng việt Nam trong các lĩnh vực của đời sống xã hội như về bản chất
3
nhà nước và pháp luật, đấu tranh giai cấp, quyền con người, hoạt động áp dụng pháp
luật,.. .và gắn với chủ trương cải cách tư pháp của Đảng.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết những nội dung của đề tài, Luận văn có sử dụng các phương pháp
nghiên cứu sau đây: phương pháp lịch sử - cụ thể, so sánh, quy nạp, phân tích và tổng
hợp, thống kê, tác giả còn trực tiếp nghiên cứu hồ sơ án sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc
thẩm, nghiên cứu, phân tích các văn bản tố tụng, biên bản phiên tòa, biên bản nghị án,
bản án sơ thẩm, trực tiếp tham dự nhiều phiên tòa sơ thẩm của 2 cấp, phiên tòa phúc
thẩm, tham khảo ý kiến chuyên gia, những người tiến hành tố tụng.v.v.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận văn góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quá trình chứng minh
trong tố tụng hình sự kể từ giai đoạn tiếp nhận, xử lý tin báo, tố giác tội phạm, kiến
nghị khởi tố, hoạt động điều tra, truy tố, xét xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, hoạt động
kháng nghị và xét xử giám đốc thẩm và thi hành quyết định (bản án) của cấp giám đốc
thẩm nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tố tụng tại tỉnh Quảng Ngãi nói riêng để bảo
đảm điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật; không bỏ lọt người
phạm tội, không làm oan người vô tội, góp phần bảo đảm pháp chế thống nhất và phục
vụ yêu cầu chính trị của địa phương trong quá trình thực hiện các mục tiêu phát triển
trên địa bàn tỉnh nhà nói riêng, toàn quốc nói chung.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ hoạt động quản lý
chỉ đạo điều hành trong quản lý hành chính - tư pháp.
7. Cơ cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận luận văn gồm ba chương.
Chương 1: Những vấn đề lý luận về kháng nghị giám đốc thẩm trong tố tụng
hình sự
Chương 2: Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về kháng nghị giám đốc thẩm
và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Quảng Ngãi
Chương 3: Yêu cầu và giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động kháng nghị
giám đốc thẩm tại tỉnh Quảng Ngãi.
4
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHÁNG NGHỊ GIÁM ĐỐC THẨM
TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
1.1. Khái niệm, nội dung, đặc điểm, ý nghĩa kháng nghị giám đốc thẩm
Về thuật ngữ “Khángnghị”
Theo Từ điển Tiếng Việt của tác giả Phan Canh (Nxb Mũi Cà Mau, 1997, [19],
thì
“Kháng
nghị”
là
“bày tỏ ý kiến để phản kháng một việc gì”.
Theo
this pageJul [48], 2010 , thì
“Kháng nghị” được định nghĩa như sau: Kháng là phản kháng, nghị là đề nghị. Theo
[23] thì “Kháng nghị” được hiểu như sau: “Bày tỏ ý kiến chống
lại điều đã quyết nghị”[23]. Chúng tôi đồng tình cao quan điểm của tác giả Hồ Ngọc Đức; các
quan điểm còn lại cũng có tính hợp lý nhưng chưa thực sự thuyết phục nếu vận dụng
vào đề tài nghiên cứu cũng như quy định về các thủ tục xét xử trong tố tụng hình sự
theo pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tác giả Hồ Ngọc Đức đưa ra
quan điểm trên đã thể hiện bước tiếp cận đến các dạng kháng nghị nói chung theo
truyền thống của hệ thống pháp luật nước ta từ khi có Hiến pháp năm 1959 đến nay.
Các quan điểm còn lại quá sơ sài.
Tuy nhiên, từ các quy định của hệ thống pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam hiện hành, có thể hiểu “Kháng nghị” - là sự chống đối về mặt nhà
nước, được thể hiện bằng một văn bản mang tính chất áp dụng pháp luật của cơ quan
Nhà nước có thẩm quyền, được người có thẩm quyền của cơ quan đó ban hành đối với
sản phẩm (văn bản, các loại tài liệu dưới dạng văn bản) áp dụng pháp luật, tuân thủ
pháp luật, sử dụng pháp luật, thi hành pháp luật (gọi chung là áp dụng pháp luật - vì
hoạt động này nó đã bao hàm tất cả các hoạt động còn lại), hoặc đối với hành vi pháp lý
(mang tính hợp pháp hoặc không hợp pháp) của cơ quan, tập thể, cá nhân bị kháng
nghị, khi chủ thể ra kháng nghị cho rằng (giả thiết; giả định; khả năng) có vi phạm sai
lầm nghiêm trọng và yêu cầu chủ thể ban hành văn bản hoặc thực hiện hành vi đó phải
chấm dứt vi phạm, yêu cầu trực tiếp khắc phục vi phạm hoặc yêu cầu tập thể, cơ quan
có thẩm quyền giải quyết kháng nghị thực hiện các biện pháp, trình tự, thủ tục theo
5
pháp luật quy định để khắc phục sai lầm, vi phạm. Việc kháng nghị và giải quyết kháng
nghị đều phải được tuân theo đúng các quy định của pháp luật.
Về thuật ngữ “Giám đốc thẩm”. Có nhiều quan điểm khác nhau về thuật ngữ này,
nhất là đối với những người tiến hành tố tụng. Chúng tôi xin nêu ra một số quan điểm
sau đây: Có nhiều quan điểm cho rằng, giám đốc thẩm là một thủ tục đặc biệt được áp
dụng khi bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị phát hiện có
những vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án. Thủ tục này là hình
thức đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tố tụng. Cũng có nhiều quan điểm cho
rằng, giám đốc thẩm là thủ tục tố tụng đặc biệt nhằm xem xét lại bản án, quyết định của
Tòa án đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị vì phát hiện có vi phạm pháp luật
nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án. Các quan điểm trên đều có tính hợp có lý.
Nhưng cũng có quan điểm cho rằng, giám đốc thẩm được hiểu là việc Tòa án đã áp
dụng sai luật nội dung vào giải quyết vụ án. Tòa án đã sử dụng những căn cứ dựa vào
đó để kết luận vụ việc không đúng với bản chất sự việc đó. Chúng tôi thấy quan điểm
này chưa thể hiện đúng nội hàm của vấn đề vì chỉ đề cập đến vi phạm về luật nội dung
của bản án, quyết định là chưa đủ. Tuy nhiên, vì cho rằng các mệnh đề trên chưa thể
hiện được thuộc tính của thuật ngữ này, nên tác giả luận văn cho rằng: Giám đốc thẩm, là
một thủ tục đặc biệt được áp dụng để phát hiện và khắc phục bản án, quyết định giải quyết vụ án của tòa án đã có hiệu
lựcphápluậtnhưngcósailầmnghiêmtrọngtrongápdụngphápluậttrongquátrìnhgiảiquyết.
Về thuật ngữ “Thủ tục giám đốc thẩm”. Nghiên cứu các quy định của BLTTHS 1988,
BLTTHS 2003 và BLTTHS 2015 về thủ tục, chế độ hai cấp xét xử và thủ tục giám đốc
thẩm, tái thẩm; riêng thủ tục giám đốc thẩm, thấy rằng, thủ tục giám đốc thẩm là một
thủ tục đặc biệt trong tố tụng chứ không phải là cấp xét xử.Thủ tục này chỉ được áp
dụng trong các trường hợp đặc biệt. Tính chất đặc biệt thể hiện ở đặc điểm sau:
Thủ tục giám đốc thẩm là thủ tục xét lại các bản án, quyết định giải quyết vụ án
của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật chứ không phải xét xử lại các bản án, quyết định
đó. Thủ tục giám đốc thẩm không mở công khai và bắt buộc phải có sự tham gia của
viện kiểm sát. Đối tượng của thủ tục giám đốc thẩm là những bản án, quyết định đã có
hiệu lực pháp luật. Căn cứ làm phát sinh thủ tục giám đốc thẩm là khi phát hiện bản án,
quyết định có vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong giải quyết vụ án. Chủ thể làm phát
6
sinh thủ tục giám đốc thẩm chỉ có một số người có thẩm quyền theo quy định của pháp
luật.Thủ tục giám đốc thẩm khác với thủ tục tái thẩm vì thủ tục tái thẩm là do xuất hiện
tình tiết mới làm thay đổi bản chất vụ án nhưng người tiến hành tố tụng, cơ quan tiến
hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án đó vì lý do khách quan mà không biết
được dẫn đến áp dụng sai pháp luật.
Thủ tục giám đốc thẩm khác với thủ tục xét xử sơ thẩm hoặc xét xử phúc thẩm ở
chỗ: Thủ tục xét xử sơ thẩm trên cơ sở Cáo trạng truy tố của VKS. Thủ tục xét xử phúc
thẩm là xét xử lại vụ án khi có kháng cáo của người tham gia tố tụng hoặc kháng nghị
của VKS cùng cấp với Tòa án sơ thẩm hoặc của VKS cấp trên trực tiếp của Tòa án cấp
sơ thẩm hoặc xét cả kháng cáo, kháng nghị mà các kháng cáo, kháng nghị này làm cho
một phần hoặc toàn bộ bản án hoặc quyết định sơ thẩm giải quyết vụ án chưa có hiệu
lực pháp luật. Khi xét thấy cần thiết, Tòa án cấp phúc thẩm có thể xét xử ngoài phạm vi
kháng cáo, kháng nghị nếu có liên quan mật thiết đến việc giải quyết vụ án. Thủ tục xét
xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm thông thường được mở phiên tòa công khai, trừ những
trường hợp phải xét xử kín và các thủ tục này được các BLTTHS nước ta quy định thể
hiện sự kết hợp giữa xét hỏi với tranh tụng theo hướng ngày càng hoàn thiện của mô
hình tố tụng đan xen.
Thủ tục giám đốc thẩm là xét lại bản án hoặc quyết định giải quyết vụ án của
Tòa án đã có hiệu lực pháp luật đã được đưa ra thi hành, đang thi hành hoặc hoãn thi
hành án nhưng do phát hiện bản án hoặc quyết định đó có vi phạm sai lầm nghiêm
trọng trong hoạt động áp dụng các quy định của pháp luật để giải quyết vụ án; cho nên
thủ tục này chỉ có những cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng có thẩm
quyền theo quy định của pháp luật tố tụng, pháp luật chuyên ngành mới có quyền năng
pháp lý tham gia quan hệ pháp luật tố tụng giám đốc thẩm và thủ tục giám đốc thẩm
không có những trình tự thủ tục tố tụng của thủ tục xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm
như: thủ tục bắt đầu phiên tòa, thủ tục hỏi, thủ tục tranh tụng, trở lại việc xét hỏi, Kiểm
sát viên rút cáo trạng,...nghị án và tuyên án....Phiên họp (phiên tòa) giám đốc thẩm
không mở công khai và thường thì những người tham gia tố tụng liên quan đến kháng
nghị lại không được tham gia.
7
Về “Tính chất của giám đốc thẩm”: Nghiên cứu các quy định của BLTTHS 2003 và
2015 thấy, tính chất của thủ tục này là xét lại bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực
pháp luật nhưng bị kháng nghị vì phát hiện có vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong
việc xử lý vụ án. về nguyên tắc, bất cứ bản án hoặc quyết định nào của Tòa án các cấp
xử lý vụ án có hiệu lực pháp luật mà có vi phạm pháp luật nghiêm trọng và đủ căn cứ
kháng nghị, thì phải được kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm để giải quyết theo
quy định của pháp luật nhằm khắc phục vi phạm đó của bản án, quyết định đã có hiệu
lực pháp luật [14],[15].
Cần nhận thức đúng về đối tượng có thể bị kháng nghị giám đốc thẩm; do vậy,
nếu quyết định của Tòa án có thẩm quyền có hiệu lực pháp luật nhưng không phải là
quyết định xử lý vụ án, mà là quyết định tố tụng khác (như: quyết định tạm đình chỉ vụ
án, quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung, quyết định trưng cầu giám định, quyết định
khởi tố vụ án hình sự của HĐXX...) thì đều không phải là đối tượng của kháng nghị
giám đốc thẩm.
Mặc dù quy định như trên nhưng về nhận thức và thực tiễn thì chúng ta cần hiểu
rằng, bản án có vi phạm pháp luật nghiêm trọng bị kháng nghị ở đây - là toàn bộ hoặc
một phần bản án đó, nhưng sự vi phạm đó đã hoặc tất yếu sẽ ảnh hưởng đến lợi ích của
nhà nước trong hoạt động áp dụng pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự, pháp
luật dân sự, pháp luật chuyên ngành và các văn bản hướng dẫn thi hành hoặc xâm phạm
đến quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng, gồm: người bị kết án,
người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự,.
Cấp xét xử là hình thức tổ chức tố tụng.Cấp xét xử và thủ tục xét xử là hai khái
niệm khác nhau nhưng có quan hệ mật thiết với nhau.Theo nguyên tắc/chế độ hai cấp
xét xử, thì thủ tục giám đốc thẩm được thực hiện sau khi bản án, quyết định đã có hiệu
lực pháp luật chứ không phải là thủ tục nối tiếp của cấp sơ thẩm và cấp phúc
thẩm.Giám đốc thẩm không phải là cấp xét xử. về nguyên tắc, sau khi vụ án đã xét xử
xong ở cấp phúc thẩm thì bản án có hiệu lực pháp luật.
Tuy nhiên, xuất phát từ trách nhiệm của Nhà nước, sự tôn trọng chân lý và công
lý, lẽ công bằng trong tố tụng hình sự, cũng như để những người tham gia tố tụng thực
hiện trọn vẹn các quyền của mình, cho nên pháp luật tố tụng quy định về trách nhiệm
8
phát hiện sai lầm của bản án, quyết định và trách nhiệm kháng nghị giám đốc thẩm, quy
định quyền của chủ thể khiếu nại hoặc kiến nghị Tòa án có thẩm quyền xem xét lại theo
thủ tục giám đốc thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng có sai
lầm nghiêm trọng; điều đó khác với việc những người tham gia tố tụng làm đơn kháng
cáo hoặc Viện kiểm sát kháng nghị phúc thẩm đối với bản án hoặc quyết định sơ thẩm
chưa có hiệu lực pháp luật và yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm xét xử lại vụ án. Hai thuật
ngữ "xét xử lại" và "xét lại" đã trả lời cho sự khác nhau của hai thủ tục tố tụng là phúc
thẩm và giám đốc thẩm.
Thuật ngữ “Kháng nghị giám đốc thẩm”.Trong thực tiễn, đa số quan điểm của người
tiến hành tố tụng cho rằng, kháng nghị giám đốc thẩm là hành vi tố tụng của chủ thể có
thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng yêu cầu Tòa án xem xét lại những bản
án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật khi có căn cứ theo quy định của pháp luật khi
phát hiện có vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong giải quyết vụ án. Chủ thể có thẩm
quyền kháng nghị giám đốc thẩm được pháp luật giới hạn trong phạm vi nhất định.
Chúng tôi thấy quan điểm trên có lý là đã xem đây là hành vi tố tụng của chủ thể có
thẩm quyền can thiệp trực tiếp vào bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật và yêu
cầu Tòa án có thẩm quyền xét lại bản án, quyết định đó vì cho rằng có vi phạm pháp
luật nghiêm trọng.
Từ phân tích trên có thể rút ra khái niệm: Kháng nghị giám đốc thẩm trong tố
tụng hình sự là việc người có thẩm quyền ban hành một văn bản tố tụng can thiệp trực
tiếp vào một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật
do có sai lầm nghiêm trọng trong quá trình xử lý vụ án. Kháng nghị giám đốc thẩm làm
phát sinh việc xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm có thể dẫn đến sự thay đổi hoặc chấm
dứt hiệu lực pháp luật của một phần hay toàn bộ bản án, quyết định bị kháng nghị.
1.2. Nội dung kháng nghị giám đốc thẩm
Nội dung của kháng nghị giám đốc thẩm có thể nói chính là phạm vi kháng nghị
và hướng kháng nghị, hay có thể được hiểu rằng đó là căn cứ để kháng nghị giám đốc
thẩm và thẩm quyền của cấp giám đốc thẩm. Phạm vi kháng nghị giám đốc thẩm về
hình sự bao gồm trực tiếp can thiệp vào một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định xử lý
vụ án có hiệu lực pháp luật nhưng có sai lầm nghiêm trọng trong hoạt động áp dụng
9
pháp luật (về hình sự, về dân sự trong hình sự, luật chuyên ngành.. ..được Tòa án áp
dụng để giải quyết vụ án hình sự). Do vậy, nội dung về phạm vi của kháng nghị giám
đốc thẩm phải chỉ ra được từng căn cứ pháp lý cụ thể của bản án hoặc quyết định đó có
sai lầm mà đã gây ra hệ lụy xấu trong hoạt động áp dụng pháp luật và có thể hoặc đã
gây ra mâu thuẫn xã hội.
Nội dung về hướng kháng nghị giám đốc thẩm trong từng trường hợp cụ thể là,
người ban hành kháng nghị phải căn cứ vào các quy định cụ thể của pháp luật (hình sự,
pháp luật dân sự, pháp luật chuyên ngành.) có hiệu lực để yêu cầu Hội đồng giám đốc
thẩm xét xử và ra quyết định giám đốc thẩm để trực tiếp khắc phục sai lầm của bản án,
quyết định sơ thẩm có hiệu lực pháp luật hoặc yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng, người
tiến hành tố tụng có thẩm quyền áp dụng các quy định của pháp luật để khắc phục vi
phạm, sai lầm của bản án hoặc quyết định đó bằng các hoạt động tố tụng theo pháp luật
quy định. Có như vậy thì tập thể, cá nhân ra bản án, quyết định xử lý vụ án bị kháng
nghị cũng như hội đồng giám đốc thẩm khi giải quyết kháng nghị mới có cơ sở pháp lý
vững chắc để chấp nhận kháng nghị hoặc căn cứ quy định của pháp luật mà xét đến cả
những phần của bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật không bị kháng nghị; nếu
không, kháng nghị sẽ không được chấp nhận vì không có căn cứ pháp lý thể hiện xác
định vi phạm và căn cứ pháp lý khắc phục vi phạm. Nội dung kháng nghị giám đốc
thẩm còn có ý nghĩa hướng dẫn xét xử và nhằm phòng ngừa sai lầm trong hoạt động áp
dụng pháp luật của cơ quan, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng trong quá
trình tố tụng. Nghiên cứu về nội dung của kháng nghị giám đốc thẩm bao gồm các yếu
tố cơ bản sau đây:
1.2.1. Căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm
Kháng nghị giám đốc thẩm là một quyền năng đặc biệt của Viện kiểm sát, của
Tòa án bởi vì đã can thiệp trực tiếp vào bản án hoặc quyết định giải quyết vụ án đã có
hiệu lực pháp luật, làm cho toàn bộ hoặc một phần bản án, quyết định đó không được
đưa ra thi hành, hoặc nếu đang thi hành thì có thể phải tạm đình chỉ thi hành hoặc nếu
đã thi hành xong thì có thể phải được xét lại tùy theo phạm vi và hướng kháng nghị và
kết quả xét xử giám đốc thẩm và phát sinh một quan hệ pháp luật tố tụng hình sự.
10
Tuy nhiên, việc kháng nghị trước hết có thể phát sinh thủ tục giám đốc thẩm xét
kháng nghị; còn kết quả xét kháng nghị phục thuộc vào hoạt động áp dụng pháp luật
của Hội đồng xét xử khi kết luận xác định kháng nghị có căn cứ vững chắc hay không,
dù người có thẩm quyền của VKS hoặc Tòa án có quyền báo cáo đề nghị lên cấp trên có
thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm đối với bản án giám đốc thẩm khi cấp giám đốc
thẩm không chấp nhận kháng nghị. Kết quả xét xử giám đốc thẩm còn có ý nghĩa tác
động trở lại đến hiệu quả kháng nghị và quan điểm áp dụng pháp luật của chủ thể ra
kháng nghị nói riêng.
Trong tố tụng hình sự, VKS, Tòa án là những chủ thể áp dụng pháp luật bao
gồm Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật dân sự, luật chuyên ngành nhất là
khi pháp nhân là chủ thể tội phạm, pháp luật về án phí, lệ phí Tòa án.. .và các văn bản
hướng dẫn của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền liên quan phải được áp dụng đầy đủ
trong từng vụ án cụ thể. Do đó, khi cho rằng bản án hoặc quyết định giải quyết vụ án
của Tòa án cấp sơ thẩm có hiệu lực pháp luật, của Tòa án cấp phúc thẩm hoặc của Tòa
án cấp giám đốc thẩm, nhưng có sai lầm, vi phạm nghiệm trọng cần phải được kháng
nghị để yêu cầu Tòa án cấp giám đốc thẩm trực tiếp khắc phục hoặc để Tòa án cấp giám
đốc thẩm có hướng khắc phục theo quy định của pháp luật, thì Viện kiểm sát hoặc Tòa
án đã ra kháng nghị giám đốc thẩm phải có nghĩa vụ chỉ ra cụ thể căn cứ pháp luật về
sai lầm, vi phạm của bản án, quyết định đó, như: vi phạm trong việc áp dụng pháp luật
hình sự, dân sự, pháp luật về án phí hoặc pháp luật về chuyên ngành, văn bản hướng
dẫn thi hành pháp luật.
Căn cứ để kháng nghị giám đốc thẩm ngoài việc chỉ ra sai lầm, vi phạm nghiêm
trọng trong hoạt động áp dụng pháp luật của bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật,
còn phải xét đến cả việc kháng nghị yêu cầu Hội đồng xét xử giám đốc thẩm áp dụng cụ
thể quy định nào của pháp luật để giải quyết trên cơ sở tính chất của xét xử giám đốc
thẩm và thẩm quyền của cấp giám đốc thẩm theo quy định của BLTTHS và có liên quan
mật thiết đến các quy định cụ thể của BLHS, pháp luật chuyên ngành,. và văn bản pháp
lý hướng dẫn.
Tuy nhiên trong thực tiễn không phải chỉ có quy định của pháp luật tố tụng về
thẩm quyền của Hội đồng xét xử giám đốc thẩm mới là cơ sở để kháng nghị, mà việc
11
kháng nghị và chấp nhận kháng nghị còn nhằm đáp ứng yêu cầu hoàn thiện pháp luật,
tổng kết kinh nghiệm xét xử, tổng kết hoạt động kháng nghị. Chẳng hạn, khác với
BLTTHS 2015, BLTTHS 2003 không quy định VKS, Tòa án kháng nghị giám đốc thẩm
theo hướng hủy án sơ thẩm để xét xử sơ thẩm lại không áp dụng hình phạt tù nhưng cho
hưởng án treo đối với bị cáo, và cũng không quy định Hội đồng xét xử giám đốc thẩm
hủy án sơ thẩm về hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo để xét xử sơ thẩm lại theo
hướng áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người bị kết án, nhưng thực tiễn để đáp
ứng yêu cầu phòng chống tội phạm thì nhiều năm qua Tòa án cấp giám đốc thẩm trong
toàn quốc vẫn chấp nhận rất nhiều trường hợp kháng nghị theo hướng này, kể cả Tòa án
cấp phúc thẩm khi xét kháng nghị phúc thẩm cũng vậy.
1.2.2. Chủ thể kháng nghị giám đốc thẩm
Một trong những điểm mới của BLTTHS 2015 là tiếp tục hoàn thiện chế độ 2
cấp xét xử và các thủ tục tố tụng đặc biệt, trong đó có thủ tục giám đốc thẩm và quy
định về kháng nghị giám đốc thẩm của Viện Kiểm sát và Tòa án. Kháng nghị giám đốc
thẩm là sự kiện pháp lý làm phát sinh thủ tục xét xử giám đốc thẩm nếu không xảy ra
việc rút kháng nghị theo quy định của pháp luật. Xuất phát từ tính chất của thủ tục giám
đốc thẩm, cho nên không phải người nào của các cơ quan nêu trên cũng có quyền ban
hành kháng nghị giám đốc thẩm, mà chỉ có người tiến hành tố tụng có thẩm quyền theo
quy định của LTCTAND, LTCVKSND mà cụ thể là BLTTHS mới có quyền ra kháng
nghị giám đốc thẩm. Theo đó, chủ thể có quyền ban hành kháng nghị là Viện trưởng
VKS có thẩm quyền hoặc Phó Viện trưởng được Viện trưởng phân công nhiệm vụ và
Chánh án Tòa án có thẩm quyền hoặc Phó Chánh án được Chánh án phân công; nếu
Phó Viện trưởng VKS hoặc Phó Chánh án kháng nghị giám đốc thẩm nhưng không
được thủ trưởng của mình phân công (ủy quyền) kháng nghị, thì kháng nghị đó không
thể được coi là hợp pháp. Việc xác định chủ thể kháng nghị là đánh giá tính hợp pháp
về hình thức của kháng nghị.
1.2.3. Phạm vi kháng nghị, hướng kháng nghị giám đốc thẩm
- Phạm vi kháng nghị. Là một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định giải quyết vụ án
của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật (bản án, quyết định sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc
thẩm), và phạm vi kháng nghị đó thông thường phải được BLTTHS quy định thuộc
12
thẩm quyền giải quyết của cấp giám đốc thẩm khi ra bản án hoặc quyết định giám đốc
thẩm đối với bản án hoặc quyết định bị kháng nghị. Những gì mà bản án, quyết định
giải quyết vụ án của Tòa án có hiệu lực pháp luật không giải quyết thì không thể phát
sinh thủ tục giám đốc thẩm, hay nói một cách khác không thể bị kháng nghị. Bên cạnh
đó, xét theo hình thức pháp luật thành văn thể hiện bằng quy phạm pháp luật, nếu phạm
vi kháng nghị giám đốc thẩm không được pháp luật quy định thuộc thẩm quyền giải
quyết của Hội đồng xét xử giám đốc thẩm, thì cấp giám đốc thẩm không thể chấp nhận
kháng nghị vì không có cơ sở pháp lý.
Tuy nhiên, không phải mọi quyết định của Tòa án đều là phạm vi của kháng
nghị giám đốc thẩm, mà chỉ có thể kháng nghị giám đốc thẩm đối với quyết định tạm
đình chỉ vụ án, quyết định đình chỉ vụ án, quyết định tạm đình chỉ vụ án đối với bị can,
bị cáo, quyết định đình chỉ vụ án đối với bị can, bị cáo và quyết định khác của Tòa án theo
quy định của BLTTHS. Từ vấn đề này, chúng tôi cho rằng những quyết định sơ thẩm,
phúc thẩm sau đây có thể bị kháng nghị giám đốc thẩm: Quyết định tạm đình chỉ vụ án
hoặc quyết định đình chỉ vụ án do Thẩm phán ban hành trong giai đoạn chuẩn bị xét xử
sơ thẩm hoặc bản án, quyết định do Hội đồng xét xử sơ thẩm,bản án, quyết định của
Tòa án cấp phúc thẩm.
về nguyên tắc chung thì phạm vi kháng nghị giám đốc thẩm không đồng nghĩa
với phạm vi xét xử giám đốc thẩm, với thẩm quyền của Hội đồng xét xử giám đốc
thẩm, mà phạm vi kháng nghị giám đốc thẩm trước hết được xem là căn cứ để phát sinh
thủ tục xét xử giám đốc (nếu không rút kháng nghị). Khác với BLTTHS 2003, BLTTHS
2015 có rất nhiều quy định mới góp phần phù hợp đòi hỏi của thực tiễn xét xử giám đốc
thẩm cũng như kháng nghị giám đốc thẩm nói riêng. Quy định về phạm vi xét xử giám
đốc thẩm và thẩm quyền của cấp giám đốc thẩm nhằm nâng cao trách nhiệm, chất
lượng, hiệu quả kháng nghị và xét xử giám đốc thẩm, góp phần thực hiện tốt các
nguyên tắc cơ bản của pháp luật hình sự. Chúng tôi dùng cụm từ phạm vi kháng nghị giám đốc
thẩm mà không dùng cụm từ đốitượngcủakhángnghịgiám đốc thẩm vì như thế nó đã bao hàm cả
giới hạn về đối tượng và giới hạn về phạm vi của kháng nghị giám đốc thẩm.
- Hướng kháng nghị. Qua nghiên cứu các quyết định kháng nghị giám đốc thẩm và
các bản án giám đốc thẩm trong mười năm qua tại tỉnh Quảng Ngãi, chúng tôi cho rằng,
13
hướng kháng nghị giám đốc thẩmchính là việc kháng nghị chỉ ra cụ thể vi phạm, sai
lầm của bản án, quyết định bị kháng nghị và yêu cầu của người ra kháng nghị đối với
Hội đồng xét xử giám đốc thẩm về áp dụng cụ thể các quy định của pháp luật để khắc
phục hoặc có biện pháp pháp lý để cơ quan tố tụng cấp dưới khắc phục vi phạm, sai lầm
đó trên cơ sở quy định của BLTTHS về bản án giám đốc thẩm và thẩm quyền của cấp
giám đốc thẩm.
1.2.4. Thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm
Do chế độ 2 cấp xét xử, tính chất của thủ tục giám đốc thẩm, phạm vi kháng
nghị và phạm vi xét xử giám đốc thẩm chi phối, cho nên pháp luật tố tụng quy định rất
cụ thể về thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm theo hướng bất lợi hoặc có lợi cho người
bị kết án hoặc người tham gia tố tụng khác trong vụ án mà có bản án, quyết định bị
kháng nghị.
Pháp luật tố tụng quy định về thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm nhằm nâng
cao trách nhiệm của những cơ quan và người tiến hành tố tụng ở các cấp theo các thủ
tục, bảo đảm nghĩa vụ pháp lý trong việc phát hiện vi phạm của bản án, quyết định giải
quyết vụ án của Tòa án các cấp và quyền, nghĩa vụ kháng nghị giám đốc thẩm của các
chủ thể để bảo vệ lợi ích của các chủ thể tham gia tố tụng, lợi ích của xã hội, lợi ích của
Nhà nước cũng như để thi hành các phần của bản án, quyết định không bị kháng nghị
giám đốc thẩm.
Quy định của pháp luật tố tụng về thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm giúp
chúng ta khẳng định rằng không được kháng nghị quá hạn theo hướng làm xấu đi tình
trạng của người bị kết án trong mọi trường hợp, nên cũng không có thủ tục xét kháng
nghị quá hạn và xét bổ sung, thay đổi kháng nghị quá hạn theo hướng làm xấu đi tình
trạng của người bị kết án; quy định về thời hạn kháng nghị để chủ thể có thẩm quyền
thực hiện đúng các quy định của BLTTHS về kháng nghị, về bổ sung, thay đổi, rút
kháng nghị trong từng trường hợp cụ thể và bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của các
chủ thể tham gia tố tụng trong vụ án có liên quan đến kháng nghị, xác định phạm vi xét
xử giám đốc thẩm không chỉ trong kháng nghị, xác định hiệu lực pháp luật của những
phần trong bản án, quyết định không bị kháng nghị, thẩm quyền của cấp giám đốc thẩm
14
trong việc can thiệp trực tiếp vào những phần của bản án, quyết định bị kháng nghị
hoặc không bị kháng nghị và đã có hiệu lực pháp luật.
1.2.5. Hậu quả của kháng nghị giám đốc thẩm
Hậu quả pháp lý của kháng nghị giám đốc thẩm là một phần hoặc toàn bộ bản án
có hiệu lực pháp luật nếu chưa thi hành thì không được đưa ra thi hành, nếu đã thi hành
thì đó là hệ quả của sự sai lầm nghiêm trọng của bản án hoặc quyết định đó đã có hiệu
lực và có thể phải được khắc phục hậu quả, nếu chưa thi hành thì không được đưa ra thi
hành và có thể được tạm đình chỉ thi hành. Hậu quả pháp lý của kháng nghị giám đốc
thẩm cũng còn phải xét đến cả kết quả xét kháng nghị: nếu bản án, quyết định bị kháng
nghị mà có đủ các căn cứ pháp lý của kháng nghị và được Hội đồng giám đốc thẩm
chấp nhận kháng nghị, hoặc tại phiên tòa người có thẩm quyền bổ sung kháng nghị và
được Hội đồng xét xử chấp nhận khi thuộc thẩm quyền của cấp giám đốc thẩm, thì khi
đó việc kháng nghị có thể nói mới có giá trị vì đem lại hậu quả tích cực; ngược lại, nếu
kháng nghị không được chấp nhận vì không có hoặc không đủ căn cứ pháp lý, thì dù
sao việc kháng nghị đã kéo dài việc xử lý vụ án sẽ gây thiệt hại về thời gian, thiệt hại về
vật chất, thiệt hại phi vật chất khi chúng ta xét theo nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
giữa các sự vật hiện tượng và quan hệ nhân quả. Ở góc độ kết quả xét kháng nghị giám
đốc thẩm của Hội đồng giám đốc thẩm, thì hậu quả của kháng nghị có thể như sau: Khả
năng thứ nhất, nếu bản án, quyết định xử lý vụ án bị kháng nghị mà có đủ các căn cứ
kháng nghị và được cấp xét xử giám đốc thẩm chấp nhận kháng nghị hoặc mở rộng kể
cả ngoài phạm vi kháng nghị nếu có căn cứ và đúng pháp luật về thẩm quyền của cấp
giám đốc thẩm và thời hạn xét lại bản án hoặc quyết định đó, thì khi đó việc kháng nghị
có thể nói mới có giá trị. Ngược lại, nếu kháng nghị không được chấp nhận (một phần
hoặc toàn bộ), thì điều đó nói lên rằng kháng nghị không có hoặc không có đầy đủ căn
cứ pháp lý. Hậu quả kháng nghị chính là “Phạm vi giám đốc thẩm” và “Thẩm quyền
của Hội đồng giám đốc thẩm” theo quy định của BLTTHS.
Trong thực tiễn không phải kháng nghị giám đốc thẩm nào cũng đúng; hoặc có
trường hợp phải kháng nghị nhưng vì lý do nào đó không kháng nghị; hoặc kháng nghị
có cơ sở nhưng không được chấp nhận, có thể nói dù sao cũng ảnh hưởng đến trật tự
pháp luật; điều đó đòi hỏi nhận thức và cần luật hóa rằng kháng nghị và xét kháng nghị
15
là quyền và nghĩa vụ pháp lý của chủ thể có nhiệm vụ và quyền hạn, không nên cho
rằng đó chỉ là quyền của người có quyền ra kháng nghị, quyền của tập thể xét kháng
nghị mà tùy nghi kháng nghị hoặc không kháng nghị, chấp nhận hoặc không chấp nhận
kháng nghị.
1.2.6. Thay đổi, bổ sung, rút kháng nghị giám đốc thẩm
Việc thay đổi, bổ sung, rút kháng nghị đều xảy ra hậu quả pháp lý về tố tụng
hình sự. Nghiên cứu các quy định pháp luật về kháng nghị, thay đổi, bổ sung, rút kháng
nghị chúng tôi nhận thức đúng như sau: Nếu người ra kháng nghị mà thay đổi, bổ sung
kháng nghị trước khi mở phiên tòa hoặc tại phiên tòa giám đốc thẩm mà theo hướng
làm xấu đi tình trạng của người bị kết án , thì phải đảm bảo còn trong thời hạn kháng
nghị là một năm kể từ ngày bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật; khi đã hết thời hạn
kháng nghị, thì người kháng nghị chỉ có thể thay đổi, bổ sung kháng nghị theo hướng
có lợi cho họ và được tiến hành bất cứ lúc nào, kể cả khi họ đã chết mà cần phải được
minh oan cho họ. Nếu đã ban hành kháng nghị theo hướng bất lợi cho một hoặc một số
người bị kết án, thì trước khi mở phiên tòa hoặc tại phiên tòa, người đã ra kháng nghị
vẫn có quyền bổ sung, thay đổi kháng nghị theo hướng có lợi hoặc thay đổi kháng nghị
từ bất lợi sang hướng có lợi cho một hoặc một số người bị kết án đó mà không bị giới
hạn về thời hạn thay đổi, bổ sung kháng nghị. Nếu kháng nghị về phần dân sự đối với
các đương sự thì việc kháng nghị, thay đổi, bổ sung kháng nghị phải trong thời hạn
kháng nghị theo quy định của pháp luật Tố tụng dân sự. Trước khi hoặc tại phiên tòa
giám đốc thẩm, người đã ra kháng nghị, đã bổ sung, thay đổi kháng nghị có thể rút một
phần hoặc toàn bộ kháng nghị, kể cả phần đã thay đổi, bổ sung kháng nghị. Việc rút
kháng nghị, thay đổi, bổ sung kháng nghị trước khi xét xử giám đốc thẩm chỉ có thể do
người có thẩm quyền của Tòa án hoặc VKS đã ra kháng nghị thực hiện. Còn việc rút
kháng nghị, bổ sung, thay đổi kháng nghị tại phiên tòa xét xử giám đốc thẩm, nếu là
Tòa án kháng nghị thì có thể do người ra kháng nghị thực hiện; nếu VKS kháng nghị,
thì có thể sẽ do Kiểm sát viên thực hiện khi Kiểm sát viên được Viện trưởng ủy quyền
tham gia phiên tòa giám đốc thẩm (do diễn biến phiên tòa đặt ra hoặc có sự chỉ đạo của
Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng VKS được Viện trưởng ủy quyền).
16
1.3. Đặc điểm kháng nghị giám đốc thẩm
Với biểu hiện là một dạng đặc thù của hoạt động áp dụng pháp luật của chủ thể
ra kháng nghị và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về kháng nghị đó, nên kháng
nghị sẽ làm phát sinh quan hệ pháp luật nếu không rút kháng nghị (do hết thời hiệu
kháng nghị hoặc pháp luật thay đổi hoặc sự kiện pháp lý làm chấm dứt hiệu lực pháp
luật của đối tượng bị kháng nghị hoặc hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.. .v..
.v...), cho nên hoạt động kháng nghị giám đốc thẩm có những đặc điểm sau:
1.3.1. Chỉ ra sai lầm nghiêm trọng của bản án, quyết định bị kháng nghị
Người ra kháng nghị giám đốc thẩm phải có nghĩa vụ chỉ ra cụ thể và chính xác
trong kháng nghị về các căn cứ pháp lý đối với các sai lầm nghiêm trọng của đối tượng
bị kháng nghị là phần nào trong bản án, quyết định xử lý vụ án cụ thể đó, dẫn đến bị
kháng nghị, và chỉ ra cụ thể căn cứ pháp lý để cấp giám đốc thẩm khắc phục. Đây là
vấn đề quan trọng nhất của kháng nghị
1.3.2. Ban hành kháng nghị giám đốc thẩm là quyền và nghĩa vụ pháp lý của người
có thẩm quyền
Người có thẩm quyền khi phát hiện hoặc thông qua các nguồn thông tin mà phát
hiện bản án, quyết định xử lý vụ án có sai lầm nghiêm trọng trong hoạt động áp dụng
pháp luật mà đã gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp
của Nhà nước hay chủ thể khác, thì phải kịp thời ra kháng nghị nhằm khôi phục lại trật
tự pháp luật nếu có đủ các căn cứ pháp lý để kháng nghị; đây không chỉ là quyền mà
còn là nghĩa vụ pháp lý của chủ thể ra kháng nghị.
1.3.3. Kháng nghị phải tuân theo trình tự, thủ tục, thẩm quyền pháp luật quy
định
Vì kháng nghị giám đốc thẩm là một thủ tục đặc biệt của người có thẩm quyền
theo quy định của pháp luật khi trực tiếp can thiệp vào bản án hoặc quyết định xử lý vụ
án của Tòa án nhân danh Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã có hiệu lực
pháp luật nhưng do có sai lầm nghiêm trọng, cho nên hoạt động này bản thân nó chứa
đựng những ý nghĩa về chính trị - pháp lý - văn hóa - tư tưởng và những giá trị khác khi
chúng ta so sánh về lợi ích mà người có thẩm quyền cần phải kháng nghị. Chính vì
kháng nghị giám đốc thẩm là hoạt động có định hướng của chủ thể có thẩm quyền và
17
thể hiện sự văn minh của xã hội cũng như của pháp luật, cho nên việc ra kháng nghị
phải tuân theo trình tự, thủ tục, thẩm quyền chặt chẽ thì mới có giá trị pháp lý để chủ
thể có bản án, quyết định bị kháng nghị cũng như cấp giám đốc thẩm xem xét, giải
quyết tính hợp pháp hay không hợp pháp cả về hình thức và nội dung của kháng nghị.
1.3.4. Việc kháng nghị mang tính khách quan
Hoạt động kháng nghị phải mang tính khách quan của sự xem xét đối với đối
tượng bị kháng nghị và phạm vi, hướng kháng nghị; không phụ thuộc vào ý muốn chủ
quan của người ra kháng nghị. Có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi của
kháng nghị; tránh việc ra kháng nghị không có căn cứ, không hợp pháp hoặc không cần
thiết khi xét ở góc độ pháp lý vì bất cứ lý do gì.
1.3.5. Kháng nghị thể hiện tính cá biệt trong áp dụng pháp luật
Hoạt động xét xử ra bản án, quyết định giải quyết vụ án của Tòa án mà cụ thể là
Hội đồng xét xử, Thẩm phán được phân công thụ lý giải quyết vụ án và chủ tọa phiên
tòa cũng là hoạt động áp dụng pháp luật với những đặc điểm và các giai đoạn của quá
trình áp dụng pháp luật. Từ đó, căn cứ của kháng nghị là chỉ ra bản án, quyết định cụ
thể mà chủ thể ra kháng nghị cho rằng có vi phạm pháp luật nghiêm trọng và đủ căn cứ
kháng nghị để khắc phục hậu quả, mâu thuẫn xã hội từ sản phẩm đó nảy sinh, theo quy
định của pháp luật; do vậy, tuyệt đối không được kháng nghị đối với nhiều bản án,
quyết định trong một quyết định kháng nghị.
1.3.6. Việc xem xét kháng nghị phụ thuộc vào phán quyết của Hội đồng
Hoạt động áp dụng pháp luật ra văn bản cá biệt khi giải quyết từng vụ án có các
giai đoạn phổ biến là: phân tích đánh giá bản chất vụ việc, lựa chọn quy phạm pháp luật
để áp dụng và kiểm tra lại việc lựa chọn đó, ra văn bản áp dụng pháp luật, tổ chức thi
hành văn bản áp dụng pháp luật đó. Đặc điểm của hoạt động áp dụng pháp luật là mang
tính ý chí, tính quyền lực Nhà nước, tính cá biệt, tính bắt buộc thực hiện và tính sáng
tạo, linh hoạt của chủ thể. Chủ thể có quyền ra kháng nghị đối với đối tượng bị kháng
nghị khi cho rằng có sai lầm nghiêm trọng trong áp dụng pháp luật, nhưng việc giải
quyết kháng nghị lại phụ thuộc vào hội đồng giám đốc thẩm, trong đó người ra kháng
nghị là một thành viên hoặc chủ tọa phiên họp giám đốc thẩm, còn kết quả xét kháng
nghị về nghuyên tắc phải phụ thuộc vào đa số các thành viên của hội đồng giám đốc
18
