Thực trạng và giải pháp phát triển cây thạch đen tại huyện thạch an, tỉnh cao bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

MÃ VĨNH QUYẾT

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÂY THẠCH ĐEN TẠI HUYỆN
THẠCH AN, TỈNH CAO BẰNG
Chuyên ngành: Phát triển Nông thôn
Mã số: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SI PHAT TRIÊN NÔNG THÔN

Người hướng dẫn khoa học: PGS .TS. Đinh Ngọc Lan

THÁI NGUYÊN - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

n


i
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luân văn "Thực trạng và giải pháp phát triển cây Thạch đen tại
huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng" là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Đề tài hoàn
toàn trung thực và chưa đươc sư dung đê bao vê môt học vi nao. Cac thông tin sử dụng
trong đề tài đa đươc chi ro nguồn gốc, các tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ, mọi
sự giúp đỡ cho việc thực hiện luân
văn nay đa đươc cam ơn.
Tác giả đề tài

Mã Vĩnh Quyết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

n


ii
LỜI CẢM ƠN

Tôi xin trân tron
̣ g cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo như các khoa chuyên
môn, phòng ban của Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đa tạo điều kiện thuận lợi
cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Để hoàn thành nội dung đề
tài "Thực trạng và giải pháp phát triển cây Thạch đen tại huyện Thạch An, tỉnh
Cao Bằng ", ngoài sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp
đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS .TS. Đinh Ngọc Lan, người đa tận
tình chỉ bảo, hướng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành đề tài này.
Trong quá trình làm việc, xin trân tron
̣ g cảm ơn sự tạo điều kiện giúp đỡ của
UBND huyện Thạch An, các phòng, ban, đơn vi trên địa bàn huyện: Phòng Nông nghiệp &
PTNT, Chi cục Thống kê, phòng Tài Nguyên và Môi trường, phòng Lao động - Thương binh
&Xa hội; Đảng ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ và các đoàn thể chính tri - xa hội, các tổ chức
xa hội các xa Tron
̣ g Con, Đức Thông, Minh Khai đa tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong
việc thu thập số liệu thứ cấp, sơ cấp và các thông tn hữu ích phục vụ nghiên cứu.
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đa giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá
trình thực hiện đề tài tốt nghiệp.

Thái Nguyên, ngày

tháng

Tác giả luận văn

Mã Vĩnh Quyết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

n

năm 2016


iii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




iv
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN
..................................................................................................

ii

MỤC

LỤC

....................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC KÝ
HIỆU,

CÁC

CHỮ

VIẾT

TẮT

.............................

.....................................................................................

vii

viii

........................................................................................

DANH
DANH

ix

MỤC

MỤC
MỞ

.......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 2
3. Ý nghĩa của đề tài.......................................................................................... 2
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 4
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 4
1..1.1. Đặc điểm của cây Thạch đen ................................................................. 4
1.1.2. Vai trò của cây Thạch đen đối với đời sống con người .......................... 5
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh Thạch đen............. 6
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 13
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ Thạch đen ở Việt Nam ............................. 13
Chương 2 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU .................................................................................... . 17
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................ 17
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 17
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................... 17
2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................ 17
2.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu ............................................................. 17
2.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................................ 18

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

BẢNG
HÌNH

ĐẦU


v
2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 18
2.3.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 18
2.3.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 18
2.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 18
2.4.1. Phương pháp chọn mẫu điều tra............................................................ 18
2.4.2. Phương pháp điều tra thu thập thông tn ............................................... 19
2.4.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .................................................... 20
2.4.4. Phương pháp so sánh............................................................................. 20
2.5. Hệ thống các chỉ têu phân tích ................................................................ 20
2.5.1 . Các chỉ tiêu phản ánh tình hình sản xuất của hộ.................................. 20
2.5.2. Các chỉ têu đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất Thạch đen .................. 22
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 23
3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên - kinh tế - xa hội của huyện Thạch An, tỉnh Cao
Bằng.................................................................................................. 23
3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên ................................................................. 23
3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xa hội của huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng .......... 27
3.2. Thực trạng phát triển sản xuất Thạch đen của huyện Thạch An, tỉnh
Cao Bằng ......................................................................................................... 39
3.2.1. Tình hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ Thạch đen của huyện
Thạch An ........................................................................................................ 39
3.2.2. Một số khó khăn, thuận lợi, cơ hội và thách thức của các hộ nông dân trồng Thạch
đen............................................................................................... 48
3.3. Đánh giá chung về phát triển sản xuất Thạch đen tại huyện Thạch An, tỉnh Cao
Bằng.................................................................................................. 52
3.3.1. Những mặt đạt được.............................................................................. 52
3.3.2. Những mặt còn hạn chế......................................................................... 53

3.3.3. Nguyên nhân ảnh hưởng ....................................................................... 53

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


vi
3.4. Một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất Thạch đen của huyện Thạch
An, tỉnh Cao Bằng ........................................................................................... 53
3.4.1. Quy hoạch vùng sản xuất Thạch đen .................................................... 53
3.4.2. Kế hoạch mở rộng diện tích, năng suất chất lượng Thạch đen............. 54
3.4.3. Nâng cao chất lượng sản phẩm Thạch đen, xây dựng hệ thống quản
lý, kiểm tra giám sát đánh giá chất lượng Thạch đen ..................................... 55
3.4.4. Tăng cường hoạt động thông tn thi trường và xúc tiến thương mại để
têu thụ sản phẩm Thạch đen của huyện ......................................................... 57
3.4.5. Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật ...................................... 58
3.4.6. Giải pháp về các chính sách phát triển sản xuất Thạch đen của huyện
Thạch An, tỉnh Cao Bằng ................................................................................ 59
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 63
1. Kết luận ....................................................................................................... 63
2. Kiến nghi ..................................................................................................... 64
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 67

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

vii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BQ

: Bình quân

CNH - HĐH

: Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

CNXH

: Chủ nghĩa xa hội

đ

: Đơn vi tính đồng Việt Nam

ĐVT

: Đơn vi tính

HĐND

: Hội đồng nhân dân

HTX

: Hợp tác xa KD

: Kinh doanh LĐ

: Lao

động
LĐNN

: Lao động nông nghiệp NLNTS

lâm nghiệp thuỷ sản NN&PTNT
nông thôn SL
SP
SXKD

: Nông nghiệp và phát triển

: Số lượng
: Sản phẩm
: Sản xuất kinh doanh

Tr.đồng

: Triệu đồng

UBND

: Uỷ ban nhân dân

WTO

: Tổ chức thương mại thế giới

XDCB

: Xây dựng cơ bản

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

: Nông

n


viii
DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Diện tích, năng suất, sản lượng một số cây trồng chủ yếu ở huyện Thạch
An năm 2013 - 2015 .............................................. 30
Bảng 3.2: Tình hình phân bố giàu, nghèo ở huyện Thạch An năm 2013 - 2015 . 36
Bảng 3.3: Cơ cấu diện tch canh tác nông nghiệp của huyện Thạch An năm 2015
............................................................................. . 40
Bảng 3.4: Diện tích, sản lượng và năng suất Thạch đen của huyện Thạch
An giai đoạn năm 2012 - 2015 .................................................... 40
Bảng 3.5: Tổng thu trung bình từ trồng trọt của hộ sản xuất Thạch đen tại một số xa
chọn mẫu điều tra năm 2016 ........................................ 41
Bảng 3.6: Ý kiến của hộ nông dân về những hạn chế trong chế biến ........... 43
Bảng 3.7: Chi phí sản xuất bình quân của hộ nông dân trên 01 ha trồng thạch đen
năm 2015 ..................................................................... 46

Bảng 3.8: Kết quả và hiệu quả sản xuất 01 ha Thạch đen của huyện năm
2014 - 2015.......................................................................... . 47
Bảng 3.9: Chỉ têu đánh giá khó khăn tron g sản xuất Thạch đen của các
hộ điều tra............................................................................ . 49
Bảng 3.10: Nguyện vọng của người dân về chính sách của Nhà nước .......... 51
Bảng 3.11: Kế hoạch mở rộng diện tch trồng Thạch đen giai đoạn 2016 2020 của huyện Thạch An ............................................................ 55

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


ix
DANH MỤC HÌNH

Hình 3.1: Tổng thu trung bình từ trồng trọt của các hộ trồng Thạch tại
các xa điều tra .....................................................................................41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Thạch đen còn được gọi là cây Sương sáo hay Lương phấn thảo. Có tên khoa học là

Mesona Chinesis Benth, thuộc ho hoa môi Lamiacea. Đây là loại cây thân thảo thấp, chiều
cao trung bình từ 40 - 60 cm.
Ở Việt nam, thạch đen thường được trồng tại huyện Thạch An (Cao Bằng), Tràng
Đin
̣ h (Lạng Sơn), Bảo Lộc (Lâm Đồng), Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc - (An Giang), Bình
Minh (Vĩnh Long)... Riêng huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng hiện nay có trên 335 ha, năng
suất đạt 5,5 - 6 tấn cây Thạch khô/ha, như vậy sản lượng Thạch đen hàng năm của huyện
là 1.500 - 1.700 tấn. Vài năm gần đây do có thi trường và giá tăng mạnh do phần lớn
Thạch đen được xuất khẩu theo con đường tiểu ngạch sang Trung Quốc, nên Thạch đen
đa trở thành một mặt hàng quan tron
̣ g của một số vùng. Tại một số xa miền núi của
tỉnh cao Bằng, Thạch đen đa trở thành một cây xóa đói giảm nghèo cho người dân. Nhiều
gia đình bà con các dân tộc Tày, Nùng, Dao... có thu nhập từ 10 - 20 triệu đồng/năm nhờ
trồng và bán cây Thạch đen.
Thạch đen không chỉ là thứ giải khát thông thường mà là một tân dược, có vi ngoṭ ,
tính mát, có thác dụng giải nhiệt, giúp hạ huyết áp, tri cảm mạc, đau khớp... Chính do
có tác dụng lớn trên mà sản phẩm cây Thạch đen khô hiện nay được bán với giá khá cao
từ 7.000 - 9.000 đồng/kg, cá biệt có lúc lên tới 15.000 - 20.000 đồng/kg. Như vậy trồng
Thạch đen cho hiệu quả cao hơn nhiều so với trồng các cây trồng khác trong vùng. Đây
chính là một lợi thế tạo điều kiện cho việc sản xuất cây Thạch đen ngày càng phát triển.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


2
Trong nhiều năm gần đây, sản xuất Thạch đen của huyện Thạch An tỉnh Cao
Bằng đa có bước phát triển, song kết quả phát triển sản phẩm cây Thạch đen còn chưa

cao so với tiềm năng và còn nhiều vấn đề cần phải xem xét, giải quyết. Khả năng phát
triển về quy mô diện tích còn chậm, việc kết nối với thi trường đầu ra còn nhiều bất
cập, cần có sự tham gia của các nhà: nhà nước, nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh
nghiệp trong việc phát triển sản xuất cây Thạch đen tại huyện. Xuất phát từ yêu cầu đó tôi
lựa chọn đề tài "Thực trạng và giải pháp phát triển cây Thạch đen tại huyện Thạch
An, tỉnh Cao Bằng" làm đề tài nghiên cứu nhằm góp phần thiết thực triển khai chiến lược
phát triển nông nghiệp, nông thôn của Đảng và Nhà nước trên địa bàn huyện Thạch An,
tỉnh Cao Bằng.
2. Mục tiêu của đề tài
- Phân tch được tình hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ cây Thạch đen của các hộ
nông dân ở huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng.
- Xác định được các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình sản xuất, kinh doanh sản
phẩm cây Thạch đen của các hộ nông dân trên địa bàn huyện.
- Đánh giá được hiệu quả kinh tế từ hoạt động sản xuất, kinh doanh cây
Thạch đen của các hộ nông dân trong huyện.
- Đánh giá được những mặt đạt được và hạn chế trong sản xuất và kinh
doanh cây Thạch đen của các hộ nông dân tại huyện.
- Đưa ra được đin
̣ h hướng, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu
quả phát triển cây Thạch đen huyện Thạch An trong những năm tới.
3. Ý nghĩa của đề tài
3.1. Ý nghĩa trong học tập

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


3

Nghiên cứu đề tài này giúp tôi có cơ hội được vận dụng những kiến thức đa
học vào trong thực tiễn, được học hỏi và tích lũy những kinh nghiệm, nâng cao năng lực
chuyên môn để phục vụ cho công việc sau này. Ngoài ra nó còn là tài liệu tham khảo
cho các sinh viên trong trường.
3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn
Đề tài sẽ giúp cho các hộ nông dân trồng Thạch đen nhận thấy được tình hình
sản xuất, kinh doanh cây Thạch đen của họ, so sánh hiệu quả kinh tế từ cây Thạch đen với
các cây trồng khác để lựa chọn cho nhân rộng sản xuất cây Thạch đen. Từ đó giúp ho đưa
ra các biện pháp, cách khắc phục các mặt bất lợi, phát huy những mặt thuận lợi nhằm
đạt hiệu quả kinh tế cao hơn. Đồng thời giúp nâng cao giá tri kinh tế cho cây Thạch đen
ở huyện Thạch An, liên kết chặt chẽ giữa các khâu trong quá trình sản xuất, tiêu thụ sản
phẩm từ cây Thạch đen.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


4
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Cơ sở lý luận
1..1.1. Đặc điểm của cây Thạch đen
1.1.1.1. Nguồn gốc
Cây Thạch đen có nguồn gốc ở Đông và Đông Nam Châu Á, phân bố nhiều ở
Đông Nam Trung Quốc, Đài Loan và khu vực Đông Nam Á. Loài cây này mọc mạnh trên các
khu vực đất cỏ, đất cát và đất khô.
Ở Trung Quốc, Thạch đen được sử dụng để tạo ra sản phẩm từ rất lâu đời. Người

dân Trung Quốc thường sử dụng Thạch đen trong món chè, đặc biệt sản phẩm dưới
dạng chè đóng gói, chè đóng hộp...
Ở Việt Nam, cây Thạch đen về sau này khi được du nhập từ Trung Quốc về
được trồng ở nhiều vùng đồng bằng như ở Đồng bằng sông Cửu Long, Miền Đông Nam Bộ
và một số huyện của các tỉnh phía Đông Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn và Bắc Kạn.
1.1.1.2.Đặc điểm hình thái
- Thân:
Cây Thạch đen là loại cây ho hòa thảo, thân có bốn cạnh, hình đứng mềm, bên
ngoài thân có phủ một lớp lông thô, rậm. Cây có chiều dài trung bình từ 40 - 60 cm,
tùy điều kiện chăm sóc và và thổ nhưỡng có thể dài tới
1m. Cây thạch đen có khả năng phân nhánh nhiều từ gốc, nhánh toả ra phủ
kín trên mặt đất giống như cây bạc hà.
- Chồi và lá:
Lá cây Thạch đen mọc ra từ các mấu, chồi mọc ra từ nách lá. Lá Thạch đen thuộc
loại lá đơn, mọc đối, dày, màu xanh nhạt, hình trứng hoặc trứng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


5
thuôn, thon hẹp ở gốc, nhọn ở chóp. Lá dài từ 3 - 6 cm, rộng 1 - 2 cm, cuống lá
dài 1 - 2 cm. Hai mặt lá đề có phủ một lớp lông mỏng, mép lá có hình răng cưa.
- Hoa và quả:
Hoa mọc thành cụm dày đặc ở đầu cành, khá dày đặc vào lúc hoa nở rộ, cuống hoa
có thể kéo dài tới 10 - 12 cm, có lông. Đài hoa có lông, 3 răng ở môi trên; tràng trắng
hay hồng nhạt, môi trên 3 thuỳ, môi dưới to; nhi 2, thò dài, chỉ nhi tím. Quả của cây Thạch
đen nhỏ, nhẵn, thon dài khoảng 0,7 mm. Cây Thạch đen ra hoa vào cuối thu, đầu mùa

đông.
- Hệ rễ:
Rễ cây Thạch đen có dạng chùm, rễ tỏa rộng và ăn nông. Rễ của cây Thạch đen có
thể mọc từ gốc, thân khi tiếp xúc trực tiếp với đất ẩm. Do vậy, khi cây Thạch đen phát
triển, thân cây dài có thể có nhiều đốt thân mọc rễ cắm xuống để hỗ trợ hút chất dinh
dưỡng.
1.1.2. Vai trò của cây Thạch đen đối với đời sống con người
Cùng với thời gian, cây Thạch đen đóng một vai trò quan tron
̣ g đối với người dân
trồng Thạch nói riêng và mọi người tiêu dùng nói chung. Thạch đen không chỉ là thứ
giải khát thông thường mà còn là một tân dược. Theo Đông y, lá cây Thạch đen có vi ngoṭ ,
tính mát, có tác dụng giải nhiệt, giúp các quá trình chuyển hóa trong cơ thể diễn ra dễ
dàng… nên thường được sử dụng để nấu và chế biến thành món Thạch giải nhiệt trong
những ngày hè oi bức, nóng nực.
Ngoài chức năng giải khát thông thường, Thạch đen có tác dụng sinh lý rõ rệt đối
với sức khỏe của con người, được dùng để phòng tri và chữa nhiều loại bệnh khác nhau,
giúp hạ huyết áp, tri cảm mạo do nắng nóng, đau nhức cơ và các xương khớp, hỗ trợ
điều tri bệnh tiểu đường, viêm gan cấp...
Bên cạnh giá tri về mặt sức khỏe, giải khát, cây Thạch đen còn có giá
tri kinh tế to lớn. Chính vì Thạch đen có tác dụng tốt cho sức khỏe của con

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


6
người nên nó ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng, làm cho những người dân
trồng, chế biến và kinh doanh Thạch đen có nguồn thu nhập đáng kể, giải quyết việc làm

và góp phần nâng cao đời sống người dân. Như ở các vùng trồng thạch đen của nước ta,
cây Thạch đen đa và đang mang lại hiệu quả kinh tế to lớn cho người dân, hiện nay
cây Thạch đen đang được phát triển rộng rai tại các vùng phía Đông Bắc cụ thể tại các
tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn và các tỉnh vùng đồng bằng như ở Đồng bằng sông Cửu
Long và Miền Đông Nam Bộ như Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc (An Giang)...
Phát triển cây Thạch đen cần một lượng lao động khá lớn, do vậy trồng Thạch đen
thu hút và điều hòa lao động nông nghiệp. Hiện nay, Thạch đen đa trở thành mặt hàng ưa
chuộng của Việt Nam cũng như một số nước trên thế giới mang lại nguồn thu nhập lớn.
Ngoài ra, nhu cầu về Thạch đen của các vùng miền trên thế giới ngày càng cao. Vì vậy,
phát triển sản xuất và tiêu thụ Thạch đen góp phần đáng kể cải thiện chất lượng cuộc
sống của người dân trồng Thạch, đặc biệt là đối với đồng bào miền núi.
Như vậy, cây Thạch đen có tiềm năng khai thác trên những vùng đất đai rộng
lớn, nhất là ở các vùng miền núi. Việt Nam là một trong những nước có điều kiện sinh
thái thuận lợi cho sự sinh trưởng và phát triển của cây Thạch, người dân có kinh
nghiệm và nguồn lao dộng dồi dào. Do đó có tiềm năng sản xuất và kinh doanh Thạch đen
là rất lớn.
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh Thạch đen
Cũng như bất cứ một loại cây trồng nào, trong quá trình sản xuất và kinh
doanh Thạch đen, tnh từ lúc Thạch đen được trồng cho đến khi được bán ra thi
trường và đến tay người tiêu dùng thì Thạch đen chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố
khác nhau. Các yếu tố này có thể tác động riêng lẻ hoặc tổng hợp, cả tích cực và tiêu cực
lên các hoạt động sản xuất, kinh doanh đó.
1.1.3.1. Nhóm điều kiện sinh thái
Thạch đen là cây chịu ảnh hưởng lớn của các điều kiện sinh thái,
nguyên sản của cây Thạch đen là ở vùng khí hậu nhiệt đới. Nghiên cứu điều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

7
kiện sinh thái của cây Thạch đen là đề cập đến các điều kiện sống thích hợp nhất về các
mặt như khí hậu, đất đai... của cây Thạch. Nắm vững những yêu cầu sinh thái của cây
Thạch thì sẽ giúp cho nó sinh trưởng và phát triển tốt. Sau đây ta xét một số điều kiện
sinh thái chủ yếu:
+ Đất đai và địa hình
Thạch đen là cây không yêu cầu khắt khe lắm về đất. Tuy nhiên để cây Thạch đen
sinh trưởng và phát triển tốt, có khả năng cho năng suất cao và ổn đin
̣ h thì Thạch đen
nên được trồng ở những nơi đất tốt. Đất trồng Thạch đen tốt phải đạt yêu cầu đất xốp,
đất cát, nhiều mùn, có khả năng thoát nước và có độ dốc thoải. Từ những yêu cầu đó ta
thấy ở nước ta có nhiều vùng có đất đai thích hợp với cây Thạch đen, đặc biệt là vùng núi
phía Bắc.
Về thành phần cơ giới, Thạch đen ưa các loại đất từ pha cát đến đất đối đồi, độ
mùn cao. Thạch đen được trồng trên những loại đất có thành phần cơ giới nhẹ sản phẩm
Thạch sẽ có màu đen đẹp, hương thơm tự nhiên, vi mát. Muốn Thạch có chất lượng cao
và hương vị đặc biệt thì Thạch đen phù hợp
trồng ở độ cao nhất định, thông thường Thạch đen chỉ phù hợp với đất rẫy có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


8
độ dốc  25 0 . Cây ưa đất dốc nhẹ, đất ven suối ẩm thuộc loại đất thịt pha cát
màu xám hoặc xám vàng có tầng sâu dày, không lẫn đá. Trồng Thạch đen trên đất ruộng

cây phát triển tốt, cho năng suất cao. Tuy nhiên về chất lượng Thạch, vi ngọt, mát
và hàm lượng chất tan trong cây Thạch đen thấp hơn so với trồng trên đất rẫy, có độ
dốc phù hợp.
+ Điều kiện khí hậu
Các điều kiện khí hậu có ảnh hưởng lớn nhất đến sự sinh trưởng và phát triển
của cây Thạch đen là nhiệt độ, ẩm độ. Cây Thạch đen phát triển tốt
ở nhiệt độ từ

20 0  250 C , lượng mưa bình quân là từ 1.500 - 2.000 mm, độ ẩm

không khí là 80 - 85%, độ ẩm đất là từ 70 - 80%.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


Ánh sáng cũng là nhân tố ảnh hưởng tới quá trình sản xuất Thạch đen, cây Thạch
đen là cây ưa ánh sáng. Cũng như các thực vật khác, không khí rất cần đối với đời sống
của cây Thạch đen, chỉ cần một sự thay đổi nhỏ về hàm lượng CO2 cũng có ảnh hưởng tới
sự quang hợp của cây Thạch. Sự lưu thông không khí, gió nhẹ và có mưa rất có lợi cho sự
sinh trưởng của cây Thạch.
Như vậy, điều kiện sinh thái có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của cây Thạch đen,
tới năng suất và chất lượng Thạch. Do đó, cần nắm bắt được các nhân tố đó để có những
giải pháp cho cây Thạch đen phát triển tốt, cho năng suất và chất lượng cao hơn.
1.1.3.2. Nhóm nhân tố kinh tế kỹ thuật
+ Giống
Cây Thạch đen để giống theo phương pháp nhân giống bằng con đường vô tính,
nguồn giống chủ yêu để trồng Thạch đen là gốc thân của vụ trước. Hiện nay chưa có

nghiên cứu nào về phân loại giống Thạch đen, chủ yếu người dân trồng Thạch đen giữ
giống theo phương pháp cổ truyền bằng gốc, thân. Tuy nhiên hiện nay theo các biện pháp
khoa học kỹ thuật có thể trồng bằng ngọn là phương pháp có nhiều ưu điểm hơn như
mau cho thu hoạch, cho năng suất cao, phẩm chất tốt. Nên lựa chọn những khóm
cây sinh trưởng khoẻ, không sâu bệnh, mỗi hom có chiều dài từ 20 - 30 cm, không quá
non hoặc quá già thì khi đem trồng tỷ lệ sống mới đảm bảo
+ Áp dụng tiến bộ của khoa học kỹ thuật
Trong quá trình sản xuất và chế biến Thạch đen cần áp dụng những tiến bộ của
khoa học kỹ thuật hiện đại ngày nay để gia tăng cả về số và chất lượng của thạch, tạo nên
những sản phẩm Thạch đen có hương vi và màu sắc đặc trưng, thỏa man nhu cầu của
người tiêu dùng.
- Phòng trừ cỏ dại cho cây Thạch đen:


Có thể sử dụng các biện pháp như chăm sóc tốt tạo điều kiện cho cây Thạch đen
nhanh phủ kín mặt đất vừa chống xói mòn vừa hạn chế tốt cỏ dại, vừa có tác dụng giữ ẩm
cho chè và hạn chế cỏ, sử dụng phân chuồng đa ủ. Ngày nay, người dân sản xuất Thạch
đen thường áp dụng phương pháp phòng trừ cỏ bằng việc phủ rơm hoặc nilon khi trồng có
hiệu quả cao, không tốn nhiều thời gian làm cỏ.
- Tưới nước:
Tiến hành tưới nước cho Thạch đen khi khô hạn để thúc đẩy sinh trưởng và
phát triển của cây Thạch đen tạo cho năng suất và chất lượng Thạch đều tăng. Đối với
cây Thạch đen có thể trồng xen canh trên cùng một diện tch đất với cây ăn trái như
cam, quýt, nhãn, nho, xoài.... Trồng xen canh dưới bóng tán cây giúp cân bằng độ ẩm, kéo
dài thời gian tưới nước của Thạch đen.
- Bón phân:
Là biện pháp kỹ thuật cần thiết để nâng cao năng suất và chất lượng Thạch đen.
Cây Thạch đen có khả năng hút chất dinh dưỡng liên tục trong suốt quá trình sinh
trưởng và sinh thực. Nó còn có khả năng thích ứng với điều kiện dinh dưỡng rất
rộng, có thể sống ở những nơi đất màu mỡ song cũng có thể sống ở những nơi cằn

cỗi, nghèo kiệt dinh dưỡng mà vẫn cho năng suất nhất định. Tuy nhiên muốn Thạch
đen cho năng suất cao và ổn đin
̣ h, chất lượng tốt thì cần phải bón phân đầy đủ. Có
thể bón các loại phân hóa học cho Thạch đen như đạm (không nên bón quá nhiều), lân,
kali. Ngoài ra có thể sử dụng các loại phân hữu cơ để cung cấp trực tếp chất dinh dưỡng
cho cây, cải tạo đất.
Lượng phân cho 1 ha trồng Thạch đen có thể sử dụng khoảng 6 - 8 tấn phân
chuồng, 75kg phân đạm Urê, 200kg phân Supe lân, 100kg phân Kali. Khi trồng sử dụng
phân chuồng, lân, kali để bón lót, trong quá trình chăm sóc


có thể bón thúc từ 2 - 3 lần theo từng giai đoạn cho đảm bảo đủ dinh dưỡng
cho cây phát triển.
- Phòng trừ sâu bệnh:
Khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển nên đa có các công trình nghiên cứu về các
loại sâu bệnh hại trên các loại cây ho hòa thảo trong đó có cây Thạch đen, từ đó kèm
theo các biện pháp phòng trừ hiệu quả. Có thể phòng trừ bằng thuốc hóa học hay các
biện pháp sinh học khác nhằm tạo điều kiện cho cây Thạch đen phát triển tốt.
Đối với cây Thạch đen thì sâu hại rất ít, chủ yếu chỉ có các loại sâu ăn lá, sâu
cuốn lá làm khuyết lá, trụi lá. Có thể sử dụng các loại thuốc thông dụng hiện nay như
Padan 95SP; Ofatox 400 EC, Trebon 10EC. Trên cây Thạch đen có một số bệnh có thể
gặp như bệnh thối cổ rễ, bệnh sương mai, bệnh phấn trắng, có thể sử dụng Validan 5DD;
Topan 0 wp, Coperznic, Anvil
5SC, Zineb 8%...để phun trừ hiệu quả.
- Thu hoạch, bảo quản và chế biến Thạch đen:
Đây là những công đoạn ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng Thạch đen. Thu
hoạch khi cây xuất hiện nụ hoa ở ngọn là năng suất cao nhất. Cần cắt sát gốc, thân và
lá thu về rải đều, phơi nắng nhẹ một ngày sau đó đánh đống lại 1-2 ngày mới đem ra
phơi tiếp. Khoảng 2-3 ngày phơi là có thể khô hoàn toàn. Nếu ruộng không bón phân để
phát triển tự nhiên, thì mỗi năm chỉ thu một lần vào tháng 10 – 11. Thường 10 kg thân lá

Thạch tươi thì được 1 kg khô. Bảo quản ở những nơi khô ráo và thoáng mát để tránh hiện
tượng thối mốc. Sau đó, có thể tến hành chế biến, Thạch đen hiện nay vẫn chủ yếu đươc
chế biến dưới dạng đóng Thạch khô thô sơ để dễ vận chuyển. Vấn đề xây dựng nhà
máy chế biến sản phẩm Thạch ngay tại địa phương là điều cần được quan tâm. Để chế
biến Thạch ăn, chủ yếu người dân chế biến theo phương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


pháp nấu thủ công nên số lượng là hạn chế, chỉ phục vụ được nhu cầu têu dùng hàng
ngày tại địa phương.
1.1.3.3. Nhóm nhân tố về điều kiện kinh tế xã hội.
+ Thị trường
Thi trường là một trong những yếu tố quan tron
̣ g và có tnh chất quyết
đin
̣ h đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh Thạch đen. Mục đích cuối cùng của các nhà
sản xuất kinh doanh là tạo ra các sản phẩm đáp ứng yêu cầu của thi trường, thu
được nguồn lợi nhuận cao. Chỉ khi nào có nhu cầu của thi trường thì những người sản
xuất mới tạo ra các sản phẩm của mình. Thi trường đóng vai trò là khâu trung gian
giữa người sản xuất và têu dùng. Do đó, để sản phẩm sản xuất ra có chỗ đứng
trên thi trường thì các nhà sản xuất cần phải tìm kiếm thi trường tiêu thụ, lựa chọn
phương thức sản xuất phù hợp sao cho thu được nguồn lợi nhuận lớn nhất. Thực tế cho
thấy nhu cầu của người tiêu dùng về các sản phẩm Thạch đen ngày càng tăng mà
sản lượng Thạch đen hiện tại chưa đáp ứng đủ. Bên cạnh đó Thạch đen khô lại có thời
gian bảo quản lâu dài nên sản phẩm Thạch có tiềm năng ổn đin
̣ h trên thi trường.

+ Giá cả
Giá của các sản phẩm Thạch đen nói riêng và của các sản phẩm khác nói chung
là yếu tố được quan tâm hàng đầu của những người trực tiếp sản xuất. Khi giá cả thu mua
Thạch đen tăng lên làm cho lợi nhuận của người sản xuất tăng, từ đó ho có các biện
pháp để tạo ra ngày càng nhiều lượng sản phẩm. Sự biến động của giá cả ảnh hưởng
trực tếp tới những người trồng Thạch và sự ổn đinh của việc phát triển cây Thạch đen của
địa phương. Do đó cần có các giải pháp nhất định để ổn định thi trường giá cả cho các cơ
sở sản xuất kinh doanh yên tâm tạo ra sản phẩm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


+ Nguồn lao động
Lao động là hoạt động có mục đích của con người nhằm tạo ra các sản phẩm thỏa
man các nhu cầu. Đây là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp tới giá tri của các sản phẩm. Trong
quá trình sản xuất kinh doanh Thạch đen, đặc biệt là ở các hộ gia đình cần một lượng
lao động đủ để tham gia vào các hoạt động từ trồng, chăm sóc, thu hoạch, và bảo quản,
têu thụ sản phẩm Thạch khô. Do đó, hoạt động sản xuất Thạch đen góp phần giải
quyết việc làm cho một lượng lao động ở các vùng nông thôn. Như vậy, sản xuất thạch
đen không chỉ mang lại giá tri kinh tế cao mà còn có ý nghĩa về mặt xa hội, tạo công ăn
việc làm cho người dân.
+ Hệ thống các sơ sở chế biến Thạch đen
Chế biến là một trong những công đoạn cần được chú tron
̣ g, sau khi thạch đen
được thu hoạch thì bắt đầu tiến hành chế biến. Đây là giai đoạn cuối cùng để tạo ra các
sản phẩm Thạch. Hiện nay, trong khâu chế biến Thạch đen đa có nhiều nước nghiên cứu
các công nghệ chế biến như Trung Quốc chế biến các sản phẩm Thạch đen dạng bột

đóng gói, Thạch đóng hộp, vỉ.. Tại Thái Lan, Đài Loan, Malaisia... có các sản phẩm Thạch
dừa, Thạch rau câu... Ở Việt Nam, trong thời gian gần đây bột cây Thạch đen cũng đa
được nghiên cứu chế biến thành thức uống công nghiệp. Công nghệ chế biến có
nhiều bước phát triển đáng kể, các công cụ dùng để chế biến Thạch ngày càng hiện đại
đặc biệt là trong các công ty, doanh nghiệp đa sử dụng các dây chuyền sản xuất với công
suất cao. Chính vì vậy, việc xây dựng hệ thống các cơ sở chế biến là một trong những
công việc cần thiết và có ý nghĩa lớn cho sự phát triển của Thạch đen nói chung.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


+ Hệ thống chính sách của nhà nước
Các chính sách đóng vai trò quan tron
̣ g trong quá trình phát triển, mở rộng quy
mô và chất lượng của Thạch đen nói riêng và các ngành khác nói chung. Để quá trình sản
xuất kinh doanh Thạch đen có hiệu quả cao, mang lại giá tri kinh tế và xa hội thì Nhà nước
cần phải có các chính sách cụ thể góp phần làm cho người sản xuất có động lực và yên
tâm phát triển. Các chính sách này có thể tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên sự
phát triển của hoạt động sản xuất. Có thể kể đến các chính sách như: Khuyến nông, đất
đai, thuế...có ảnh hưởng lớn tới việc phát triển của cây Thạch đen tại một địa phương hay
khu vực nào đó.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ Thạch đen ở Việt Nam
1.2.1.1. Tình hình sản xuất thạch đen ở Việt Nam
Việt Nam nằm trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương có điều kiện tự nhiên khí
hậu nhiệt đới gió mùa, đất nước trải dài từ bắc vào nam với 2/3 là diện tích đất đồi núi,
điều kiện tự nhiên thuận lợi cho cây Thạch đen sinh trưởng và phát triển. Thạch đen được

trồng ở Việt Nam từ khá lâu, nhưng nó chưa thực sự được coi là cây công nghiệp quan
trọng, chưa được tập trung sản xuất đại trà. Trong những năm gần đây Chính phủ, các
địa phương, các tổ chức phi chính phủ quốc tế cũng đa có nhiều quan tâm đến sự phát
triển của cây Thạch đen.
Ở Việt Nam cây Thạch đen có một vi trí quan trọng trong việc phát triển kinh
tế tại một số vùng phía bắc như Lạng Sơn, Bắc Kạn và Cao Bằng. Ở miền nam có một số
vùng phát triển thạch đen như Bảo Lộc (Lâm Đồng), Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc (An
Giang). Do đó phát triển trồng Thạch đen ở nước ta không những phát huy được vai trò
kinh tế của hộ gia đình, lợi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


thế của từng vùng mà còn góp phần to lớn trong việc sử dụng có hiệu quả đất đai, lao
động nông nghiệp nông thôn, thúc đẩy sản xuất phát triển. góp phần nâng cao đời sống
vật chất, văn hoá tinh thần người dân. Chính điều đó càng khẳng định việc đầu tư sản
xuất phát triển Thạch đen là một hướng đi đúng của các địa phương, các công ty, các cơ
sở sản xuất kinh doanh trên cả nước. Những năm gần đây đa có nhiều cơ chế chính sách
đầu tư ưu tiên phát triển Thạch đen. Cây Thạch đen được coi là cây trồng xóa đói giảm
nghèo và tến lên làm giàu của nhiều hộ nông dân khu vực miền núi.
1.2.1.2. Tình hình têu thụ, xuất khẩu Thạch đen ở Việt Nam.
Thi trường Thạch đen của Việt Nam bao gồm cả thi trường trong nước và nước
ngoài. Trong đó ở Việt Nam, người nông dân sản xuất Thạch đen với mục tiêu hướng vào
xuất khẩu sang thi trường Trung Quốc là chủ yếu.
Thạch đen của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc lại chủ yếu dưới dạng sản
phẩm thô. Sản phẩm xuất khẩu không có bao gói, nhan mác nên giá bán thấp, chưa có thi
trường ổn định và bền vững. Bên cạnh đó, hiện nay chưa có nhiều công ty tham gia xuất

khẩu Thạch. Chủ yếu là các hộ kinh doanh cá thể, học chưa tập trung vào phát triển sản
xuất mà chỉ kinh doanh thuần túy, có lãi là làm nên sẵn sàng thu mua và chào bán các
loại sản phẩm Thạch đen chất lượng thấp.
1.2.1.3. Khái quát về tình hình sản xuất, kinh doanh Thạch đen ở huyện
Thạch An, tỉnh Cao Bằng
* Tình hình sản xuất Thạch đen ở huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng.
Thạch An là một huyện miền Đông của tỉnh Cao Bằng, một trong những
tỉnh miền núi phía Bắc. Thạch An có diện tích và sản lượng Thạch đen lớn của tỉnh
cũng như của cả nước ta, chỉ đứng sau huyện Tràng Đin
̣ h tỉnh Lạng Sơn. Từ lâu, Thạch
An đa có nhiều xa sản xuất với diện tích lớn cây Thạch đen như xa Trọng Con, Đức
Thông, Canh Tân, Minh Khai, Kim

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n