Ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học trường cao đẳng kinh tế công nghiệp hà nội ( Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM THỊ LĨNH

NGÔN NGỮ PHẢN HỒI CỦA GIÁO VIÊN TRÊN LỚP HỌC
(TRƢỜNG HỢP TRƢỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ
CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI)

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ

Hà Nội - 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM THỊ LĨNH

NGÔN NGỮ PHẢN HỒI CỦA GIÁO VIÊN TRÊN LỚP HỌC
(TRƢỜNG HỢP TRƢỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ
CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI)

Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
Mã số: 8229020

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. VŨ THỊ THANH HƢƠNG

Hà Nội - 2018


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chuơng 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ............................................................................ 7
1.1. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................... 7
1.2. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 10
1.3. Đặc điểm của giao tiếp thầy và trò trên lớp học ở bậc cao đẳng đại học ....... 21
Chƣơng 2: CÁC ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ LỜI PHẢN HỒI CỦA
GIÁO VIÊN ................................................................................................... 30
2.1. Đặc điểm ngơn ngữ của lời phản hồi tích cực ......................................... 31
2.2. Đặc điểm ngôn ngữ của lời phản hồi tiêu cực ......................................... 39
Chƣơng 3: THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN ĐỐI VỚI NGÔN NGỮ
PHẢN HỒI CỦA GIÁO VIÊN .................................................................... 49
3.1. Khái niệm thái độ ngôn ngữ và phương pháp xác định thái độ ngôn ngữ ..... 49
3.2. Tư liệu và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 51
3.3. Kết quả nghiên cứu .................................................................................. 52
KẾT LUẬN .................................................................................................... 71
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 73
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 76


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1: Bảng thống kê các loại phản hồi của giáo viên trường cao đẳng Kinh
tế công nghiệp Hà Nội. ................................................................................... 30
Bảng 2: Bảng thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi tích cực .................... 52

Bảng 3: Bảng thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi tiêu cực .................... 60

DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi khen ngợi ..............53
Sơ đồ 2: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi chấp nhận trực tiếp.......54
Sơ đồ 3: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi lặp lại câu trả
lời đúng...........................................................................................................56
Sơ đồ 4: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi xác nhận gián
tiếp bằng cách chuyển lượt lời .......................................................................57
Sơ đồ 5: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi xác nhận bằng
câu hỏi siêu ngôn ngữ.....................................................................................59
Sơ đồ 6: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi chê, phê bình
trực tiếp...........................................................................................................61
Sơ đồ 7: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi sửa lỗi trực tiếp ......63
Sơ đồ 8: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi yêu cầu giải
thích thêm .......................................................................................................64
Sơ đồ 9: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi nhắc lại lỗi với
ngữ điệu hoài nghi ..........................................................................................66
Sơ đồ 10: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi nhắc lại lỗi câu
trả lời sai .........................................................................................................67
Sơ đồ 11: Sơ đồ thống kê thái độ sinh viên đối với lời phản hồi siêu ngôn ngữ ......68


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xã hội ngày càng phát triển theo xu hướng hơi nhập và tồn cầu hóa,
u cầu con người khơng ngừng phải nâng cao trình độ. Vì vậy đào tạo con
người là một khâu quan trọng cho nguồn nhân lực chất lượng cao. Nhận thức
được điều này, Đảng và Nhà nước ta đã chỉ đạo cho ngành giáo dục và các cơ
quan phải chú ý nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo con người.

Bộ giáo dục đã tiến hành cải cách chương trình sách giáo khoa, sách
tham khảo, thường xuyên tổ chức các lớp học nâng cao nghiệp vụ, giúp giáo
viên tiếp cận với những phương pháp dạy học hiện đại, áp dụng công nghệ
thông tin vào giảng dạy… Tất cả những việc làm trên đều nhằm mục đích gây
hứng thú cho người học, giúp người học chủ động khám phá tri thức, từ đó sẽ
tăng khả năng tư duy, tiếp nhận bài học một cách hiệu quả nhất. Thế nhưng,
một trong những phương tiện được sử dụng nhiều nhất là ngôn ngữ lại ít được
chú trọng đến. Khi giao tiếp với sinh viên trên lớp học, ngoài lượt lời khởi
xướng, giáo viên cịn sử dụng lượt lời phản hồi, đây có thể nói là lượt lời có
tác động rất lớn đến thái độ của học sinh. Theo Dictionary of Language
Teaching & Applied Linguistcs (Longman, 1992) thì phản hồi (trong dạy và
học) là “những nhận xét hay thông tin mà học sinh nhận được cho mỗi hoạt
động học tập”[dẫn theo 12, tr71]. Như vậy, ngôn ngữ phản hồi trên lớp học ở
nghĩa rộng nhất được hiểu là ngôn ngữ giáo viên sử dụng để hồi đáp lại tất cả
những gì học sinh sản sinh ra trong giờ học. Có lẽ tất cả những ai đã từng dù
ít dù nhiều đứng lớp đều cảm nhận được giá trị động viên của lời phản hồi,
nhưng cịn những khía cạnh ngơn ngữ và nhận thức khác nữa cũng cần được
giáo viên chú ý đến khi họ hồi đáp học sinh. Cho đến nay, các công trình
nghiên cứu về phản hồi ngơn ngữ trên lớp học của giáo viên chưa nhiều. Lần
đầu tiên được đề cập đến là năm 2003 với cái tên “ Ngôn ngữ phản hồi của
1


giáo viên trên lớp học ở bậc tiểu học” của Vũ Thị Thanh Hương. Trong bài
viết này tác giả đã đưa ra kết luận “các phản hồi khác nhau có giá trị khác
nhau đối với quá trình học và tiếp nhận kiến thức của học sinh. Tuy những
thông tin phản hồi tích cực nhìn chung có giá trị động viên học sinh, nhưng
lời phản hồi khách qua có hiệu quả hơn lời phản hồi tích cực chủ quan trong
việc cổ vũ sự nhiệt tình của học sinh. Lời phản hồi tiêu cực chủ quan là
những lới phản hồi dễ làm nản lòng học sinh nhất…những lời phản hồi tiêu

cực khách quan là những lời phản hồi có hiệu quả nhất trong việc giúp học
sinh chủ động tìm hiểu kiến thức và tham gia tích cực vào kiến tạo giờ
học”[12, tr 79-80]. Song, đề tài này mới dừng lại ở bậc tiểu học. Cho nên, có
thể nói, đề tài nghiên cứu về ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học
cịn là một khoảng trống…Vì vậy, tơi chọn đề tài “Ngôn ngữ phản hồi của
giáo viên trên lớp học trƣờng cao đẳng Kinh tế Cơng nghiệp Hà Nội”. Có
thể nói đây là một đề tài mới mà từ trước đến nay chưa có một tác giả nào
nghiên cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thơng qua việc phân tích tương tác giữa giáo viên và sinh viên trên lớp
học và dữ liệu điều tra bảng hỏi đề tài có mục tiêu nghiên cứu tìm ra được các
đặc trưng ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học và thái độ của sinh
viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo viên. Đề tài hướng đến việc làm rõ
giá trị của lời phản hồi trên lớp học ở bậc cao đẳng, đại học.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận văn của chúng tôi sẽ hướng tới giải
quyết các nhiệm vụ sau:
- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài.
- Tìm hiểu thực trạng sử dụng ngơn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học.
2


- Làm rõ đặc điểm sử dụng ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học.
- Tìm hiểu thái độ của sinh viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo viên.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là lời phản hồi của giáo viên trên lớp học và thái
độ của sinh viên đối với lời phản hồi của giáo viên ở trường cao đẳng Kinh tế
Công nghiệp Hà Nội.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Luận văn tập chung nghiên cứu các đặc trưng ngôn ngữ
phản hồi của giáo viên theo hai hướng là tích cực, tiêu cực và thái độ của sinh
viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo viên để đưa ra một số gợi ý ngôn
ngữ giảng dạy hữu hiệu nhất.
Về địa bàn nghiên cứu: Do điều kiện thời gian và năng lực của bản thân
còn hạn chế nên tôi chỉ xin nghiên cứu các đối thoại trong tiết giảng của giáo
viên trong trường cao đẳng Kinh tế Công nghiệp Hà Nội.
4. Tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Tư liệu
Tư liệu sử dụng cho luận văn này là:
- Các băng ghi âm ngôn ngữ giao tiếp thầy trị diễn ra tại 6 tiết học
chính quy của các lớp từ năm thứ nhất đến các lớp năm thứ ba tại trường cao
đẳng Kinh tế Công nghiệp Hà Nội. Các lớp học này có nội dung thuộc kiểu
bài lĩnh hội tri thức mới, thuộc các môn học khác nhau. Tư liệu ghi âm này để
tìm hiểu lời phản hồi của giáo viên.
- Khảo sát 146 lời phản hồi thu được từ việc gỡ băng 6 tiết học của sinh
viên năm thứ nhất, thứ hai và năm thứ ba của trường cao đẳng Kinh tế Công
nghiệp Hà Nội.

3


- Tư liệu điều tra bảng hỏi điều tra xã hội học đối với 200 sinh viên
năm thứ nhất và năm thứ hai của trường cao đẳng Kinh tế Công nghiệp Hà
Nội để từ đó có được tư liệu nghiên cứu về thái độ của sinh viên đối với lời
phản hồi của giáo viên.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp thu thập tư liệu: để thu thập được tư liệu và xây
dựng được bảng hỏi điều tra xã hội học tơi đã tiến hành:

Ghi âm những tương tác thầy trị trên lớp học.
Sau đó, chúng tơi tiến hành gỡ băng để:
- Nhận diện các lời phản hồi của giáo viên
- Dựa vào kết quả nhận diện, phân tích chúng tơi xây dựng bảng hỏi
điều tra xã hội học để tiếp tục phát cho sinh viên lấy tư liệu nghiên cứu về thái
độ của sinh viên đối với những lời phản hồi của giáo viên.
4.2.2. Phương pháp phân tích
- Phương pháp phân tích hội thoại : dựa trên cơ sở tài liệu thu thập
được từ việc ghi âm, tôi tập chung vào việc phân tích các cuộc hội thoại giữa
giáo viên và học sinh trên lớp học để chỉ ra được các đặc trưng ngôn ngữ phản
hồi của giáo viên.
- Phương pháp phân tích định lượng: dựa trên dữ liệu thu thập được
từ việc lập bảng hỏi, tôi tiến hành tổng hợp và phân tích số liệu để chỉ ra được
xu hướng thái độ của sinh viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo viên.
4.2.3. Phương pháp miêu tả
- Dựa vào kết quả nhận diện các lời phản hồi, chúng tôi đi miêu tả từng
lời phản hổi để chỉ ra được các đặc trưng ngôn ngữ của giáo viên trên lớp học.
4.2.4. Phương pháp so sánh
- Dựa vào kết quả nhận diện các lời phản hồi chúng tơi có so sánh với
các cơng trình đi trước để chỉ ra được điểm giống và khác giữa lời phản hồi
của giáo viên ở bậc cao đẳng đại học với các bậc học khác.
4


4.2.5. Thủ pháp thống kê
- Dựa trên dữ liệu thu được chúng tôi tiến hành thống kê các quan điểm
của sinh viên đối với các lời phản hồi để chỉ ra được thái độ của sinh viên đối
với từng loại phản hồi.
5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luân văn
5.1. Ý nghĩa lý luận

Trong đề tài này, lần đầu tiên ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp
học ở bậc cao đẳng, đại học được thu thập, xử lý, phân tích bằng các thao tác,
thủ pháp của ngôn ngữ học như ghi âm và điều tra bảng hỏi
Đề tài đã chỉ ra được các đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ phản hồi của
giáo viên trên lớp học bậc cao đẳng, đại học và thái độ của sinh viên đối với
ngôn ngữ phản hồi của giáo viên, dựa trên các tư liệu đáng tin cậy.
Luận văn sẽ cung cấp cho các nhà ngôn nghiên cứu những tư liệu ngơn
ngữ học góp phần giải quyết câu hỏi: Ngơn ngữ giáo viên sử dụng trên lớp
học có vai trị gì trong việc truyền đạt và tiếp nhận kiến thức, có vai trị gì
trong việc định hình chiến lược giảng dạy của giáo viên trên lớp học và thái
độ của sinh viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo viên như thế nào.
5.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn sẽ cung cấp kiến thức thiết thực để phát triển ngôn ngữ phản
hồi tích cực cho giáo viên bậc cao đẳng, đại học tạo điều kiện nâng cao chất
lượng giảng dạy.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, thư mục tham khảo, phụ lục, luận văn dự
kiến gồm 3 chương:
Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý luận thuyết liên quan đến
đề tài. Chương này, trình bày tổng quan về các cơng trình nghiên cứu liên

5


quan đến đề tài và một số đặc trưng của giao tiếp thầy trò trên lớp học ở bậc
cao đẳng, đại học.
Chƣơng 2: Các đặc điểm ngôn ngữ phản hồi của giáo viên. Chương này
chúng tơi tập trung tìm hiểu các đặc điểm ngôn ngữ giảng dạy của giáo viên
trong tương tác với sinh viên.
Chƣơng 3: Thái độ của sinh viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo

viên. Chương này, chúng tơi tìm hiểu về xu hướng của sinh viên đối với các
chiến lược phản hồi của giáo viên.
Kết luận
Tài liệu tham khảo
Phụ lục bảng hỏi
Nội dung chi tiết của luận văn như sau:

6


Chuơng 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
Trong chương này chúng tơi sẽ trình bày khái qt các cách tiếp cận
phân tích ngơn ngữ lớp học, các đặc trưng của ngôn ngữ lớp học, thái độ ngôn
ngữ và các hành vi phản hồi trong hội thoại sư phạm của các tác giả đi trước
để làm cơ sở cho việc nghiên cứu ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp
học ở bậc cao đẳng đại học và quan điểm của luận văn trong việc xác định
cách tiếp cận để phân tích các đặc trưng ngôn ngữ phản hồi của giáo viên và
thái độ của sinh viên đối với ngôn ngữ phản hồi của giáo viên.
1.1. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong thế kỉ của nền tri thức của hội nhập và tồn cầu hóa, song song
với việc phát triển nền kinh tế đất nước thì vấn đề đào tạo nguồn nhân lực lại
càng trở nên có ý nghĩa. Cũng bởi ý thức được điều này, nhà nước ta đã và
đang rất quan tâm tới giáo dục, đặc biệt là chất lượng giảng dạy. Khi nghiên
cứu về phương pháp giảng giạy của giáo viên, các nhà nghiên cứu thường chú
ý vào đổi mới các phương tiện giảng dạy như: áp dụng công nghệ thơng tin,
sử dụng các trang thiết bị máy tính, máy chiếu vào giảng dạy để tăng hứng thú
cho người học. Tuy nhiên, một vấn đề về phương pháp quan trọng nhưng ít
được chú ý nghiên cứu đó là phản hồi ngôn ngữ của giáo viên trên lớp học.

Hiện nay, trên thế giới đã có một số nhà ngơn ngữ học đã nghiên cứu về ngôn
ngữ lớp học. Theo Sinclaire & Coulthard (1975), khi phân tích cấu trúc các
trao đổi diễn ra trong hội thoại giảng dạy đã nhận xét rằng ngơn ngữ thầy –
trị trên lớp học thường có cấu trúc điển hình là:
Giáo viên: Khởi xướng
Học sinh: Hồi đáp

7


Giáo viên: phản hồi
[dẫn theo 12, tr 72]
Ở Việt Nam, Trong những năm gần đây cũng đã có nhiều tác giả đi vào
nghiên cứu ngơn ngữ của giáo viên. Có thể kể đến một số đóng góp rất lớn
như bài “ Ngôn ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học ở bậc tiểu học” được
đăng trên Tạp chí Ngơn ngữ, số 7, năm 2003 của Vũ Thị Thanh Hương. Bài
viết này được coi là nền tảng lý thuyết cho các cơng trình nghiên cứu về ngơn
ngữ phản hồi của giáo viên trên lớp học. Trong bài viết, tác giả miêu tả cấu
trúc thông tin trong ngôn ngữ phản hồi của giáo viên và phân tích giá trị của
nó đối với quá trình tiếp nhận kiến thức của học sinh. Căn cứ vào giá trị xác
nhận tính đúng/sai của câu trả lời của học sinh, tác giả phân lời phản hồi của
giáo viên trên lớp học thành lời phản hồi tích cực ( xác nhận tính đúng) và lời
phản hồi tiêu cực (khẳng định tính sai). Dựa vào nội dung thông tin chứa
đựng trong lời phản hồi, tác giả nhận diện được 5 loại phản hồi tích cực và 6
loại phản hồi tiêu cực. Các phản hồi tích cực và tiêu cực này lại được tiếp tục
phân thành phản hồi chủ quan (không chứa đựng thông tin về nội dung đúng
hay sai) và phản hồi khách quan (có chứa đựng thơng tin về tính đúng hay
sai). Tiếp theo Vũ Thị Thanh Hương có nghiên cứu các bài viết liên quan đến
giao tiếp thầy- trò như: “Tương tác thầy – trò trên lớp học: một phân tích
ngơn ngữ học xã hội vi mô” đăng trên Ngữ học trẻ 2005. Bài viết nghiên cứu

cấu trúc tương tác thầy – trò trên lớp học và các chiến lược giảng dạy của giáo
viên. Qua nghiên cứu tác giả đã đưa ra kết luận “ Những khác biệt trong cách
sử dụng hành vi ngôn ngữ của giáo viên không chỉ đơn thuần là sự khác biệt
ngôn ngữ, mà sự khác biệt ngôn ngữ này là tín hiệu về sự khác biệt trong
phong cách giảng dạy. Sự khác biệt về phong cách giảng dạy của giáo viên sẽ
làm cho những cơ hội học tập của học sinh trở nên rất khác nhau, một sự
khác nhau đáng để cho những người đứng lớp phải suy nghĩ về ngơn ngữ của
chính mình”.[14, tr39]
8


Luận vận đậy đu ở file:Luận vận Full