NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI VƯỜN QUỐC GIA BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------

ĐỖ TUYẾT NGÂN

NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT PHÁT TRIỂN
DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI VƯỜN QUỐC GIA BA BỂ,
TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH

Hà Nội, 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------

ĐỖ TUYẾT NGÂN

NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT PHÁT TRIỂN
DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI VƯỜN QUỐC GIA BA BỂ,
TỈNH BẮC KẠN
Chuyên ngành: Du lịch
(Chương trình đào tạo thí điểm)

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Mạnh Hà

Hà Nội, 2015


MỤC LỤ

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.......................................................................2
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ................................................................3
1. Lý do chọn đề tài................................................................................................4
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................12
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................5
4. Lịch sử nghiên cứu.............................................................................................6
5. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................8
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài..........................................................10
7. Bố cục của luận văn..........................................................................................12
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DU LỊCH MẠO HIỂM.........13
1.1. Các khái niệm và cách tiếp cận.....................................................................13
1.2. Đặc điểm của loại hình du lịch mạo hiểm.....................................................15
1.3. Phân loại du lịch mạo hiểm...........................................................................16
1.4. Nguyên tắc phát triển sản phẩm du lịch mạo hiểm........................................17
1.5. Các điều kiện phát triển của du lịch mạo hiểm..............................................18
1.6. Mối quan hệ giữa du lịch mạo hiểm và các loại hình du lịch khác................18
1.7. Thị trường và đối tượng khách tham gia vào du lịch mạo hiểm....................29
1.8. Thực tiễn tổ chức và khai thác du lịch mạo hiểm..........................................32
Chương 2. ĐIỀU KIỆN VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM
TẠI VƯỜN QUỐC GIA BA BỂ.............................................................................40
2.1. Khái quát về vườn quốc gia Ba Bể................................................................40
2.2. Điều kiện phát triển du lịch mạo hiểm tại vườn quốc gia Ba Bể...................44
2.3. Hiện trạng khai thác phát triển du lịch mạo hiểm tại vườn quốc gia Ba Bể...50
2.4. Nguyên nhân của thực trạng phát triển du lịch mạo hiểm ở Ba Bể................65
2.5. Đánh giá chung hoạt động du lịch mạo hiểm tại vườn quốc gia Ba Bể.........67

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI
VƯỜN QUỐC GIA BA BỂ.................................................................................70
3.1. Những căn cứ chủ yếu...................................................................................70
3.2. Một số giải pháp cụ thể.................................................................................72
KẾT LUẬN.............................................................................................................84
KIẾN NGHỊ............................................................................................................85
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
1


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ATTA

: Adventure Travel Trade Association

Bộ NN&PTNN
CSHT

Tổ chức Du lịch Thương mại Mạo hiểm
: Ban Quản lý
: Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
: Cơ sở hạ tầng

CSVCKT

: Cơ sở vật chất kỹ thuật

DLMH
DLST

KBTTN
KT-XH
MICE

: Du lịch mạo hiểm
: Du lịch sinh thái
: Khu bảo tồn thiên nhiên
: Kinh tế - Xã hội
: Meeting, Incentive, Conventions and Exhibition

BQL

Du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, tổ chức sự kiện,
Sở VHTT&DL
TAT

du lịch khen thưởng của các công ty cho nhân viên
: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch
: Tourism Authority of Thailand

UNWTO

Cơ quan Du lịch Thái Lan
: United National World Tourism Organization

VQG

Tổ chức Du lịch Thế giới
: Vườn Quốc Gia

2


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ
Bảng biể

Bảng 1.1. So sánh giữa du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm.................................27
Bảng 2.1. Số liệu khí hậu khu vực VQG Ba Bể………………………………..…..46
Bảng 2.2. Dân số các xã trong khu vực VQG Ba Bể……………..……….………47
Bảng 2.3. Nơi lưu trú của khách du lịch tại Ba Bể……………………….….…….56
Bảng 2.4. Trình độ cán bộ TTGDMT&DVMTR VQG Ba Bể………………….....59
Biểu đồ
Biểu đồ 2.1. Lượng khách du lịch tại Ba Bể giai đoạn 2012 - 2014........................42
Biểu đồ 2.2. Cơ cấu khách tham gia du lịch mạo hiểm tại VQG Ba Bể...................54
Biểu đồ 2.3. Các hoạt động du lịch mạo hiểm du khách tham gia...........................58
Biểu đồ 2.4. Các kênh thông tin về du lịch mạo hiểm Ba Bể...................................63
Sơ đồ
Sơ đồ 2.1. Bản đồ du lịch VQG Ba Bể…………………………………….…...….41

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trên thế giới, du lịch mạo hiểm đã được biết đến từ những năm đầu của thế kỷ
XX và có sự tăng trưởng khá nhanh thông qua việc ra đời của các sản phẩm cũng
như điểm đến mới. Ngày càng nhiều khách du lịch từ nhiều độ tuổi khác nhau,
không phân biệt giới tính tham gia vào các chương trình du lịch mạo hiểm. Đối
tượng khách du lịch mạo hiểm thường có khả năng chi trả cao, đi du lịch dài ngày.
Vì vậy, những nước quan tâm phát triển du lịch thường trú tâm tới loại hình du lịch

này nhằm đề ra chiến lược quảng bá hiệu quả.
Việt Nam là quốc gia có tiềm năng du lịch và đang nổi lên là một điểm đến
mới, hấp dẫn trên bản đồ du lịch thế giới. Với 3/4 địa hình là đồi núi, hệ thống sông
ngòi đa dạng, các dãy núi đá vôi, nhiều hang động đẹp, nhiều khu rừng nguyên sinh
nhiệt đới, với hơn 3.000 km bờ biển tạo nên những cảnh đẹp vô cùng phong phú,
v.v. là những điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các loại hình du lịch mạo hiểm.
Các hoạt động đi bộ băng rừng, leo núi, mô tô, xe đạp địa hình, khám phá hang
động, lặn biển, xuôi dòng bằng bè mảng, đua thuyền, lướt ván, nhảy dù, đu dây v.v.
trở thành các hoạt động du lịch hấp dẫn cho cả du khách trong nước và quốc tế.
Hiện nay đã có một số doanh nghiệp lữ hành nghiên cứu, tổ chức các chương trình
du lịch mạo hiểm như chương trình chinh phục đỉnh Fan Xi Păng, đỉnh Lang Biang,
đỉnh Bạch Mã, đèo Prenn, các chương trình lặn biển ở Nha Trang, Cù Lao Chàm,
Phú Quốc, Côn Đảo, đi xe đạp địa hình, xe mô tô thể thao ở Hà Giang, chèo thuyền
kayak trên vịnh Hạ Long, đảo Cát Bà, các trò chơi dây nước, dây cáp ở Phong Nha
– Kẻ Bàng, v.v. Tuy nhiên, các hoạt động đó mới chỉ khai thác tài nguyên du lịch tại
khu vực đồng bằng, ven biển và một số khu vực miền núi gần các thị trấn, gần
đường quốc lộ, còn một phần lớn các khu vực có điều kiện phát triển loại hình du
lịch mạo hiểm vẫn chưa được đánh giá, khai thác. Việc xây dựng các chương trình
du lịch mạo hiểm cho khách còn tương đối manh mún, khai thác ở mức thí điểm,
thăm dò, chưa được tổ chức hiệu quả. Do đó, cần có những nghiên cứu, đánh giá
4


sâu về loại hình du lịch được đánh giá là tiềm năng này ở Việt Nam nhằm có các đề
xuất cho việc khai thác hiệu quả giá trị đó, góp phần vào việc thực hiện chiến lược
du lịch của quốc gia và của địa phương.
Vườn quốc gia Ba Bể được thành lập năm 1992 theo Quyết định số 83/TTg, là
nơi bảo tồn sinh cảnh rừng thường xanh mưa ẩm nhiệt đới điển hình với đa dạng
sinh học cao. Ngoài ra, Ba Bể cũng được công nhận là một trong các khu đất ngập
nước quan trọng của thế giới, và gần đây cũng được công nhận là một trong các khu

RAMSAR của Việt Nam.
Trung tâm VQG Ba Bể là hồ Ba Bể - hồ kiến tạo tự nhiên lớn nhất ở Việt
Nam, được UNESCO xếp vào một trong 20 hồ nước ngọt tự nhiên đẹp trên thế giới
cần được bảo vệ và phát triển. Hồ có diện tích mặt nước khoảng trên 500 ha với
chiều dài khoảng 7km, được bao bọc bởi vách núi đá và dạng địa hình đá vôi điển
hình. Tại khu vực hồ Ba Bể có nhiều điểm tham quan, thắng cảnh đẹp và hấp dẫn,
tiêu biểu là thác Đầu Đẳng, Ao Tiên, hệ thống các hang động có vẻ đẹp kỳ vĩ là điều
kiện rất thuận lợi cho các hoạt động tham quan, khám phá, mạo hiểm.
Tuy nhiên du lịch mạo hiểm tại Ba Bể phát triển chưa xứng đáng với tiềm
năng. Các sản phẩm, dịch vụ còn đơn điệu, khai thác chưa đồng bộ, hấp dẫn và chưa
giữ chân được khách du lịch. Chính vì vậy việc tạo ra yếu tố mới, lạ về loại hình sản
phẩm, phương thức tổ chức phù hợp sẽ là điều kiện quan trọng nhằm phát huy được
các tiềm năng du lịch ở đây, đặc biệt là loại hình du lịch mạo hiểm.
Từ những thực tế và sự cấp thiết đó, tác giả đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu
thực trạng và đề xuất phát triển du lịch mạo hiểm tại vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc
Kạn”.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Du lịch mạo hiểm VQG Ba Bể.

Phạm vi nghiên cứu:
5


+ Về không gian: Vườn quốc gia Ba Bể và các bên liên quan đến hoạt động du
lịch mạo hiểm ở Ba Bể.
+ Về thời gian: Từ tháng 09/2014 đến tháng 08/2015.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu, đánh giá thực trạng và kinh nghiệm phát triển du lịch mạo hiểm
tại Ba Bể nhằm đề xuất các giải pháp cho việc phát triển, khai thác hoạt động du
lịch mạo hiểm ở Ba Bể theo hướng hiệu quả, bền vững và trách nhiệm hơn.

4. Lịch sử nghiên cứu
Du lịch mạo hiểm được nghiên cứu ở nhiều nơi cả trên thế giới cũng như Việt
Nam. Mỗi nghiên cứu, đều thể hiện những quan điểm riêng, đánh giá vào các vấn
đề riêng của hoạt động du lịch mạo hiểm, từ tiềm năng, cách tổ chức, vận hành, lợi
ích, hiệu quả cũng như các tác động của chúng.
Trên thế giới có một số nghiên cứu đánh giá điển hình về du lịch mạo hiểm
như:
John Swarbrooke (2003), “Du lịch mạo hiểm: Lĩnh vực mới” (Adventure
tourism: The New Frontier): Tài liệu đã đề cập tới các vấn đề lý luận của du
lịch mạo hiểm như khái niệm du lịch mạo hiểm, các nhân tố của du lịch mạo
hiểm, thị trường cung – cầu, việc quảng bá du lịch mạo hiểm, vấn đề quản lý
trong du lịch mạo hiểm.
Ralf Buckley (2006), “Du lịch mạo hiểm” (Adventure tourism): Tác giả dành
ra 23 trong 27 chương để mô tả các loại hình du lịch mạo hiểm cụ thể tại các vùng
trên thế giới như đi xuyên rừng, chèo thuyền vượt thác, leo núi, lặn dưới đáy biển,
nhảy dù. Ralf Buckley nhấn mạnh hai khía cạnh tạo nên sản phẩm du lịch đó là hoạt
động và nơi diễn ra các hoạt động ấy, đồng thời ông cũng đánh giá du lịch mạo
hiểm sẽ là tiềm năng của ngành du lịch nhằm tạo ra nét đặc sắc riêng giữa một môi
trường cạnh tranh du lịch đang ngày càng gay gắt hiện nay.
Tại Việt Nam có một số nghiên cứu khoa học trong nước như:
6


Trương Quang Hải (2006): “Nghiên cứu tuyến Du lịch mạo hiểm Phong Nha –
Kẻ Bàng”. Đề tài tập trung vào vấn đề khai thác tiềm năng của một số tuyến du lịch
mạo hiểm, từ đó đưa ra định hướng phát triển du lịch mạo hiểm tại Phong Nha – Kẻ
Bàng.
Phạm Trung Lương (2008): “Cơ sở khoa học để phát triển các sản phẩm du
lịch thể thao - mạo hiểm ở vùng núi phía Bắc”. Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý
luận, tiềm năng, thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển sản phẩm du lịch mạo

hiểm – thể thao ở khu vực vùng núi Phía Bắc, xây dựng những sản phẩm du lịch
phù hợp, đáp ứng nhu cầu xã hội.
Trịnh Lê Anh (2006): “Du lịch Trekking ở Việt Nam: Loại hình và phương
thức tổ chức (Nghiên cứu trường hợp ở Sa Pa – Lào Cai)”. Đề tài bước đầu khái
quát cơ sở khoa học loại hình du lịch trekking và hiện trạng phương thức tổ chức
trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn (trong phân hệ du lịch thể thao – khám phá, mạo
hiểm). Từ đó khuyến nghị phương thức tổ chức khai thác du lịch trekking phù hợp
tại Sa Pa.
Trương Việt Trường (2010): “Nghiên cứu du lịch sinh thái kết hợp với du lịch
mạo hiểm tại khu mỏ Kẽm - Chì Chợ Đồn, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn”. Nghiên
cứu trình bày cơ sở lý luận về du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm, hiện trạng các
loại hình du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm trên thế giới nói chung và Việt Nam
nói riêng, phân tích hiện trạng khu mỏ Kẽm – Chì, huyện Chợ Đồn, làm rõ các tiềm
năng, khả năng phát triển và đưa ra một số định hướng nhằm phát triển du lịch sinh
thái, du lịch mạo hiểm cho khu mỏ này.
Các công trình trên đều tập trung vào việc phân tích, đánh giá về tiềm năng du
lịch của điểm nghiên cứu và đề xuất khai thác các hoạt động du lịch nên được khai
thác và phát triển cho địa phương. Đây cũng là các nghiên cứu quan trọng nhất về
cở sở lý luận và định hướng cho việc phát triển du lịch mạo hiểm ở Việt Nam, đặc
biệt là ở Bắc Kạn và Ba Bể.
7


5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Các phương pháp nghiên cứu
Thu thập và xử lý thông tin: Mục đích của hoạt động này là nhằm tìm hiểu lịch
sử nghiên cứu, kế thừa thành tựu, bài học mà đồng nghiệp đã làm về cùng một vấn
đề. Do vậy, việc thu thập và đánh giá thông tin nhằm không lặp lại những công việc
mà đồng nghiệp đã thực hiện. Trong khuôn khổ của luận văn, tác giả thực hiện việc
thu thập các nghiên cứu, văn bản, tài liệu lý luận, các bài báo, công bố nghiên cứu

khác nhau về du lịch mạo hiểm, từ đó lựa chọn thông tin quan trọng phục vụ cho đề
tài nghiên cứu của mình. Các thông tin được thu thập từ các nghiên cứu, đánh giá,
bài bao khoa học, luận văn, đề án nghiên cứu, từ các nguồn khác nhau, các thông tin
về Ba Bể và các hoạt động du lịch ở Ba Bể được tập trung thu thập ở Sở
VHTT&DL tỉnh Bắc Kạn, Ban Quản lý VQG Ba Bể, v.v. Dựa trên nguồn thông
tin đó tác giả đã đánh giá, chọn lọc nội dung, thông tin, kinh nghiệm, so sánh,
bình luận, nhận định và trích dẫn trong luận văn.
Khảo sát thực địa: Các hoạt động nghiên cứu, đánh giá tại thực địa đã giúp tác
giả kiểm tra, đánh giá lại độ chính xác của các tư liệu, tài liệu và thu thập các số liệu
thực tế, các nguồn thông tin mới nhất mà các tài liệu chưa cập nhật được. Khảo sát
thực địa được thực hiện thông qua các hoạt động thăm, quan sát, trải nghiệm và
đánh giá về hoạt động du lịch mạo hiểm tại Ba Bể. Tác giả đã tiến hành khảo sát
thực tế trên các tuyến du lịch chính đang được khai thác tại Ba Bể như:
1. Tuyến du lịch sông: Bến thuyền Buốc Lốm - Động Puông - Bản làng ven
sông Năng (Bản Cám, Bản Tàu) - Thác Đầu Đẳng.
2. Tuyến du lịch hồ: Hồ Ba Bể - Đảo Bà Goá - Đền An Mã - Ao Tiên.
3. Tuyến du lịch rừng: Đường đi bộ trong rừng nguyên sinh VQG, các chòi
quan sát ngắm cảnh hồ, làng bản.
4. Tuyến du lịch làng bản ven hồ: Bản Pác Ngòi (Phía nam hồ) - Bản Bó Lù
(Phía Tây nam hồ) - Bản Cốc Tộc (Phía Tây nam hồ).
8


5. Các điểm tham quan du lịch lân cận hồ Ba Bể: Động Hua Mạ (Xã Quảng
Khê) - Thác Bạc (Xã Hoàng Trĩ).
Khảo sát ở các tuyến và điểm du lịch chính này nhằm tìm hiểu, đánh giá được
hiện trạng cơ sở hạ tầng – vật chất kĩ thuật, phương thức tổ chức, hiệu quả và các
bất cập từ mô hình và cách quản lý vận hành các mô hình này.
Phương pháp điều tra xã hội học: Tác giả sử dụng phương pháp điều tra xã
hội học để lấy ý kiến chủ quan của các đối tượng bằng những câu hỏi về nhu cầu

và mức độ hài lòng của đối tượng được khảo sát về du lịch mạo hiểm tại VQG
Ba Bể. Phương pháp này được tiến hành với các giai đoạn như sau:
Giai đoạn 1: Lựa chọn nhóm đối tượng điều tra
Đối tượng tác giả lựa chọn là các bên liên quan tới hoạt động du lịch mạo
hiểm tại VQG Ba Bể. Tuy nhiên, việc am hiểu về tiềm năng và thực trạng của du
lịch mạo hiểm tại đây có thể khác nhau đối với từng nhóm đối tượng. Vì vậy, tác
giả đã phân khúc ra một số nhóm như sau:
- Những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy có hiểu biết sâu rộng về
du lịch mạo hiểm.
- Những người làm công tác tại ban quản lý và hướng dẫn viên tại địa
phương tiến hành khảo sát.
- Người dân địa phương sinh sống quanh khu vực nghiên cứu.
- Khách du lịch đến VQG Ba Bể.
Giai đoạn 2: Thực hiện khảo sát
Tác giả trực tiếp điều tra theo từng nhóm đối tượng dựa trên bảng hỏi (Xem
phụ lục 5, 7). Có 2 loại bảng hỏi đã được sử dụng là:
Bảng hỏi dành cho du khách (cho cả khách Việt Nam và khách nước ngoài)
nhằm thu thập thông tin về những đánh giá, cảm nhận và góp ý của du khách về du
lịch mạo hiểm Ba Bể. Nội dung bảng hỏi gồm 2 phần chính: Phần thông tin của du
9


khách và đánh giá của du khách về du lịch mạo hiểm Ba Bể. Tổng số phiếu phát ra
là 60 phiếu, tổng số phiếu thu về là 52 phiếu (chiếm tỉ lệ 86,7%), số phiếu không
hợp lệ (không gửi lại hoặc không điền đầy đủ thông tin) là 8 phiếu (chiếm 13,3%).
Bảng hỏi dành cho người dân kinh doanh du lịch tại VQG Ba Bể nhằm thu
thập thông tin về nhận thức và nhu cầu của cộng đồng dân cư bản địa sinh sống
quanh khu vực nghiên cứu. Tổng số phiếu phát ra và thu về là 20 phiếu.
Nhờ sự giúp đỡ của ban quản lý và hướng dẫn viên tại VQG Ba Bể, tác giả đã
thu nhận được phần lớn bảng hỏi của du khách quốc tế. Theo tác giả nhận định, việc

tiếp cận với khách nội địa khó khăn hơn người nước ngoài, bởi tính cách của người
Việt ngại hoặc chưa quen với hoạt động cho ý kiến.
Giai đoạn 3: Tổng hợp và đưa ra kết quả đánh giá
Sau khi tiến hành điều tra khảo sát, tác giả xử lý dữ liệu thu thập được để từ đó
đưa ra các ý kiến mang tính khách quan nhất có thể. Để trình bày và xử lý những số
liệu điều tra, tác giả đã áp dụng phương pháp tính tỉ lệ phần trăm. Phương pháp này
được thực hiện qua việc lập bảng thống kê các số liệu thu được và tính tỉ lệ phần
trăm của các biến được chọn trong tổng số những người trả lời câu hỏi (áp dụng cho
những câu hỏi được soạn theo thang định danh như các câu hỏi về độ tuổi, giới tính,
v.v). Ngoài ra, việc sử dụng thang đo xếp hạng theo thứ tự cho biết được khoảng
cách giữa các thứ bậc. Ví dụ, khi đánh giá về tài nguyên du lịch, cơ sở hạ tầng – vật
chất kỹ thuật phục vụ du lịch mạo hiểm tại VQG Ba Bể, du khách sẽ đánh giá dựa
trên 5 mức độ: 1: Rất kém; 2: Kém; 3: Trung bình; 4: Tốt; 5: Rất tốt. Việc đánh giá
qua các mức độ của từng yếu tố giúp tác giả xác định mức độ giá trị, xếp hạng các
yếu tố và từ đó có thể rút ra nhận xét khách quan, khoa học.
Tham vấn chuyên gia: Trong quá trình thực hiện nghiên cứu, ngoài những
phương pháp kể trên, tác giả cũng đã tiến hành lấy ý kiến của các hãng lữ hành, các
chuyên gia du lịch, các nhà quản lý tại VQG Ba Bể (phụ lục 8) về các vấn đề: Nhận
thức chung về du lịch mạo hiểm, những điều kiện thuận lợi, hiện trạng, tồn tại và
10


thách thức, các đề xuất, định hướng trong việc phát triển du lịch mạo hiểm tại VQG
Ba Bể.
5.2. Kế hoạch thực hiện luận văn
ST

Thời gian thực

T

1

hiện
15/8/2014 -

Xác định tên đề tài và lập đề cương chi tiết

2

15/09/2014
15/09/2014-

Thu thập tài liệu

30/10/2014

Nội dung

- Những nghiên cứu trong nước và nước ngoài về du
lịch mạo hiểm

3

30/10/2014-

- Những tài liệu liên quan đến VQG Ba Bể.
Khảo sát tại Ba Bể

09/11/2014

- Các điều kiện , thực trạng phát triển du lịch mạo hiểm

4

09/11/20114-

Ba Bể như tài nguyên du lịch, cơ sở hạ tầng, v.v.
Thu thập ý kiến của các chuyên gia

5

15/12/2014
15/12/2014-

Phân tích xử lý số liệu, tổng hợp tài liệu

6

15/02/2015
15/02/2015-

Viết, chỉnh sửa và hoàn thiện luận văn

20/08/2015

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa khoa học: Đề tài góp phần bổ xung cơ sở lý luận khoa học thực tiễn
cho việc phát triển loại hình du lịch mạo hiểm ở Việt Nam, đặc biệt là Ba Bể.
Ý nghĩa thực tiễn: Bước đầu tìm hiểu về thực trạng và các kinh nghiệm thực
tế từ mô hình du lịch mạo hiểm ở Ba Bể với các kinh nghiệm, bài học thành công,

thất bại. Từ bài học và kinh nghiệm đó, đề xuất giải pháp nhằm phát triển, khai thác
hiệu quả hơn, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các nhà quản lý, cộng đồng địa
phương và du khách khi tham gia du lịch mạo hiểm tại Ba Bể.
11


7. Bố cục của luận văn
Luận văn gồm các phần chính sau:
Mở đầu
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về du lịch mạo hiểm
Chương 2. Điều kiện và thực trạng phát triển du lịch mạo hiểm tại VQG Ba Bể
Chương 3. Một số giải pháp phát triển du lịch mạo hiểm tại VQG Ba Bể
Kết luận
Kiến nghị
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

12


Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
DU LỊCH MẠO HIỂM
1.1. Các khái niệm và cách tiếp cận
Theo Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO), du lịch bao gồm tất cả mọi hoạt
động của những người du hành, tạm trú, trong mục đích tham quan, khám phá và
tìm hiểu, trải nghiệm hoặc trong mục đích nghỉ ngơi, giải trí, thư giãn cũng như
mục đích hành nghề và những mục đích khác nữa, trong thời gian liên tục nhưng
không quá một năm, ở bên ngoài môi trường sống định cư; nhưng loại trừ các
chuyến du hành mà có mục đích chính là kiếm tiền. Còn lữ hành là việc thực hiện
chuyến đi từ nơi cư trú và làm việc thường xuyên của con người đến một nơi khác

nhằm những mục đích nhất định và những hoạt động phục vụ cho chuyến đi ấy
(Trần Đức Thanh, 2005). Như vậy, những chuyến đi không nhất thiết nhằm mục đích

du lịch cũng được coi là chuyến lữ hành. Khái niệm “lữ hành” mở rộng hơn khái
niệm “du lịch” cả về nội hàm và ngoại diên của nó. Du lịch mạo hiểm là một
trong những loại hình du lịch đang thu hút sự quan tâm của nhiều du khách, đặc
biệt là những người ưa khám phá, hoạt động mạo hiểm, gần gũi với thiên nhiên,
xu hướng hiểu và hòa mình với tự nhiên. Tuy nhiên, đây là một loại hình du
lịch còn mới, đang tiếp tục phát triển do đó thuật ngữ du lịch mạo hiểm vẫn
chưa thực sự thống nhất và được hiểu theo nhiều cách với nhiều khái niệm.
Theo John Swarbrooke và cộng sự (2003), du lịch mạo hiểm là một hoạt động
giải trí, vì vậy có nhiều tên để chỉ loại hình du lịch này: sự mạo hiểm thú vị, hoạt
động giải trí mạo hiểm tự nhiên, sự theo đuổi những hoạt động ngoài trời, hoạt động
giải trí mạo hiểm, v.v.
Trong nghiên cứu của Millington (2001), ông cho rằng du lịch mạo hiểm là
một hoạt động giải trí được tổ chức tại một nơi xa nơi cư trú thường xuyên, mới lạ
và hoang sơ, kết hợp với các hoạt động có mức độ vận động cao, chủ yếu là các
hoạt động ngoài trời. Người tham gia loại hình du lịch mạo hiểm mong muốn được
trải nghiệm sự mạo hiểm ở nhiều mức độ mạo hiểm khác nhau, cảm nhận sự thú vị,
tận hưởng sự mới lạ và rèn luyện bản thân.
13


Muller & Cleaver (2000) đã đưa ra một định nghĩa dưới góc độ của những
người cung cấp dịch vụ rằng du lịch mạo hiểm được đặc trưng bằng khả năng cung
cấp cho du khách các mức độ cảm nhận hào hứng thường có được nhờ đưa các
thành tố thực nghiệm có tính chất thách thức về mặt thể chất vào trải nghiệm của du
khách (thường là ngắn). Trong định nghĩa này, các tác giả nhấn mạnh cảm nhận của
du khách thông qua việc tham gia trực tiếp vào các hoạt động đòi hỏi nỗ lực về mặt
thể chất để vượt qua một thách thức.

Theo Trương Quang Hải (2006) thì “Du lịch mạo hiểm là một hoạt động
ngoài trời diễn ra ở nơi chúng ta không thường xuyên tới hay ở một nơi đặc biệt
nào đó. Hoạt động này có thể dẫn đến một số rủi ro, song qua đấy chúng ta có
thể học được những kinh nghiệm mới để chế ngự chúng và vượt qua những thử
thách đối với bản thân” [21, tr.2].
Tác giả Phạm Trung Lương (2008) trong báo cáo Cơ sở khoa học để phát
triển các sản phẩm du lịch thể thao mạo hiểm vùng núi phía bắc cho rằng “Du
lịch mạo hiểm là loại hình du lịch tại những khu vực tự nhiên còn tương đối
hoang sơ, nơi du khách sẽ được thỏa mãn nhu cầu khám phá những điều không
ngờ tới cũng với những cảm xúc bị “đe dọa” bởi những hoạt động “mạo hiểm”
mà trước đó họ chưa thể hình dung được song đã tự nguyện chấp nhận tham
gia”[9, tr.18]. Ngoài ra, để làm rõ hơn nội hàm của khái niệm này, tác giả cũng
đồng thời đưa ra khái niệm về du lịch thể thao – mạo hiểm: “Du lịch thể thao –
mạo hiểm là loại hình du lịch mang tính chất thể thao dựa vào việc khai thác các
giá trị tự nhiên có thể kết hợp với văn hóa địa phưởng những khu vực còn tương
đối hoang sơ, nhằm thỏa mãn nhu cầu tăng cường sức khỏe và khám phá những
điều không ngờ tới với những cảm giác mạo hiểm”. Như vậy, du lịch mạo hiểm
thực chất là một phần nằm trong du lịch thể thao – mạo hiểm và cùng bao gồm
những yếu tố nỗ lực cao về mặt thể chất, tinh thần. Tuy nhiên du lịch mạo hiểm
chú trọng vào mục đích khám phá, vượt qua những khó khăn, thử thách, điều
kiện khắc nghiệt để đạt được cảm giác “mạo hiểm” còn du lịch thể thao – mạo
hiểm, ngoài mục đích trên còn hướng vào các hoạt động mang tính thể thao để
14


tăng cường sức khỏe. Đây chính là dấu hiệu quan trọng để nhận biết sản phẩm
của 2 loại hình này.
Từ các định nghĩa, khái niệm, cách hiểu trên, có thể thấy rằng du lịch mạo
hiểm là loại hình du lịch trong đó cần có những đặc trưng cụ thể sau đây: Tác động
linh hoạt, sự mạo hiểm, sự thách thức, tính mục đích, tính mới lạ, sự kích thích, sự

độc lập, sự thám hiểm và khám phá, sự say mê, sự trải nghiệm cảm xúc.
1.2. Đặc điểm của loại hình du lịch mạo hiểm
Du lịch mạo hiểm là một hình thức giải trí tạo cảm giác mạnh, có thể hoặc
không kết hợp việc di chuyển từ vùng nay sang vùng khác theo lịch trình, đòi hỏi
phải có sự nghiên cứu kĩ lưỡng lịch trình chuyến đi và khu chọn làm địa điểm để
thực hiện chuyến đi, bởi trên nguyên tắc địa điểm được chọn phải đáp ứng đầy đủ
các tính chất phục vụ cho du lịch mạo hiểm (như tạo được thử thách cho du khách,
cảm giác gần gũi với thiên nhiên, gắn liền với văn hóa và phong tục địa phương).
Không nhất thiết tất cả các chuyến mạo hiểm đều dựa vào thiên nhiên (trong
một vài trường hợp có thể được tổ chức ở trong các thành phố lớn theo ý đồ của các
nhà tổ chức), đó có thể là sự kết hợp giữa các yếu tố mạo hiểm và giải trí ở các công
viên, cầu vượt trong thành phố hoặc là các trò chơi mang tính xếp hạng giữa các đội
chơi kết hợp với các yếu tố mạo hiểm.
Du lịch mạo hiểm rất an toàn khi có sự hỗ trợ của các trang thiết bị hiện đại,
và tùy theo mức độ hoạt động mà sự cần thiết của các trang thiết bị là khác nhau.
Nguồn nhân lực phục vụ loại hình du lịch mạo hiểm cần là những người có
trình độ chuyên môn, nghiệp vụ liên quan đến các loại hình du lịch này. Thông
thường các hướng dẫn viên trong các tuyến, điểm du lịch mạo hiểm là các huấn
luyện viên cho các trò chơi, trải nghiệm, khám phá thử thách sẽ diễn ra trên tuyến.
Cũng như những loại hình khác, du lịch mạo hiểm cần có các sản phẩm và
dịch vụ đặc biệt dành riêng cho nó. Các sản phẩm dành cho du lịch mạo hiểm là các
trang thiết bị giúp du khách trải nghiệm được các hoạt động du lịch và công cụ để
đảm bảo an toàn cho du khách. Đối với các hoạt động trên cạn như đi bộ băng rừng,
leo vách núi cần dây leo, móc khóa, lều bạt, mũ bảo hiểm, các dụng cụ bảo vệ đầu
15


gối, cổ tay, máy bộ đàm, v.v. Các hoạt động trên không như nhảy dù, tàu lượn cần
mũ bảo hiểm, dù nhảy, các dụng cụ bảo về đầu, đầu gối khửu tay, v.v. Tùy theo các
hoạt động mà các thiết bị giống nhau được thiết kế khác nhau. Ví dụ, các công cụ để

tham gia các hoạt động khám phá dưới nước khác với trên cạn, mặc dù chúng có tên
gọi tương tự (như mũ bảo hiểm các hoạt động leo núi khác với mũ bảo hiểm các
hoạt động dưới nước). Đối với du lịch mạo hiểm, yếu tố an toàn là yêu cầu quan
trọng nhất, trong đó bao gồm các dụng cụ cơ bản như hộp y tế và thông tin liên lạc
đơn giản, bên cạnh đó là các thiết bị chuyên dụng để trải nghiệm các hoạt động du
lịch cụ thể tại từng điểm.
Cơ sở nghỉ ngơi, lưu trú dành cho loại hình du lịch mạo hiểm cũng rất phong
phú, có thể là các khách sạn đạt tiêu chuẩn, nhà dân hoặc chỉ là điểm cắm trại ngoài
trời để phù hợp với nhu cầu và ý thích của du khách. Các dịch vụ đi kèm như hướng
dẫn kỹ thuật, khuân vác, dẫn đường, bán và cho thuê trang thiết bị, cứu hộ, v.v. luôn
là các gói dịch vụ cần có trong bất cứ loại hình nào của du lịch mạo hiểm.
1.3. Phân loại du lịch mạo hiểm
Trên thế giới, du lịch mạo hiểm được phân loại theo một số nhóm, mục tiêu,
đặc điểm chính như sau:
Phân loại theo mục đích chuyến đi
Phân loại theo mục đích chuyến đi có 2 loại: Du lịch với mục đích khám phá,
trải nghiệm; Du lịch với mục đích và khám phá, nghiên cứu của các nhà khoa học
qua việc thực hiên các chuyến khảo sát, phân tích, tìm hiểu các loài động, thực vật,
các hiện tượng trong tự nhiên.
Phân loại theo tính chất và đặc điểm
Phân loại theo tính chất và đặc điểm có 3 loại: Du lịch mạo hiểm trên cạn (leo
núi, khám phá hang động, đi bộ băng rừng); Du lịch mạo hiểm dưới nước (chèo
thuyền, vượt thác, lặn biển khám phá đại dương); Du lịch mạo hiểm trên không
(nhảy dù, tàu bay, tàu lượn).
Phân loại theo mức độ mạo hiểm

16


Phân loại theo mức độ nguy hiểm có 3 loại: Loại hình có mức độ mạo hiểm

thấp (đi xe đạp địa hình, chèo thuyền, đi bộ băng rừng); Loại hình có mức độ mạo
hiểm trung bình (leo núi, chèo thuyền vượt thác); Loại hình có mức độ mạo hiểm
cao – đây là các hoạt động mang tính chất rủi ro cao hay địa điểm tổ chức là những
nơi có điều kiện tự nhiên khắc nghiệt (trượt tuyết trên miệng núi lửa ở Nhật Bản,
bay lượn trên không trung ở Brazil, nhảy xuống hồ cá mập ở Mexico, nhảy từ cao
ốc ở Dubai, leo núi băng ở Nepal).
Như vậy, sự phân loại du lịch mạo hiểm có thể dựa trên nhiều tiêu chí khác
nhau tùy theo mục đích, tính chất hay mức độ mạo hiểm.
1.4. Nguyên tắc phát triển sản phẩm du lịch mạo hiểm
Một số nguyên tắc đặc thù cần lưu ý khi phát triển du lịch mạo hiểm gồm:
Tăng cường các dịch vụ đảm bảo an toàn cho du khách, theo đó các dịch vụ
như huấn luyện, hướng dẫn, hỗ trợ an toàn phải được đưa vào cấu thành chính mang
tính bắt buộc của sản phẩm du lịch mạo hiểm.
Ngoài các giá trị về tài nguyên như đặc điểm địa hình, độ cao, độ hoang sơ,
v.v. đóng vai trò chính ảnh hưởng tới việc xây dựng các sản phẩm du lịch mạo hiểm,
cần chú trọng khai thác các giá trị văn hóa bản địa như sinh hoạt truyền thống cộng
đồng, kiến trúc nhà ở, văn nghệ dân gian, lễ hội truyền thống nhằm tạo sự khác biệt
và tăng tính hấp dẫn của sản phẩm.
Các sản phẩm du lịch mạo hiểm thường được phát triển ở những khu vực
hoang sơ nên cần phát triển chúng theo nguyên tắc chỉ thỏa mãn nhu cầu của một
nhóm nhỏ du khách tại một thời điểm phù hợp với sức chứa của tài nguyên để giảm
thiểu tác động của hoạt động du lịch đến môi trường. Đây là nguyên tắc quan trọng
đối với việc phát triển các loại hình du lịch dựa vào tự nhiên ở những khu vực
hoang sơ, nhạy cảm trước những tác động của du lịch.
Chính vì thế, nếu đảm bảo những nguyên tắc cơ bản có tính đặc thù này sẽ
giúp xây dựng các sản phẩm du lịch mạo hiểm có tính hấp dẫn và tính cạnh tranh
cao, đáp ứng kỳ vọng của du khách.
1.5. Các điều kiện phát triển của du lịch mạo hiểm
17

Trong khi các loại hình du lịch tham quan, nghỉ dưỡng, đòi hỏi hạ tầng cơ sở,
đặc biệt là hệ thống giao thông và cơ sở vật chất phục vụ du lịch đóng vai trò quan
trọng, thì đối với du lịch mạo hiểm những yếu tố trên ít có ảnh hưởng. Trong nhiều
trường hợp, sự khó khăn về hạ tầng và yếu kém về cơ sở vật chất lại là những yếu tố
góp phần làm tăng tính mạo hiểm của sản phẩm du lịch mạo hiểm mà du khách sẽ
trải nghiệm. Như vậy, đứng từ góc độ khái niệm về sản phẩm du lịch, có thể thấy có
những yếu tố cơ bản sau ảnh hưởng tới sự phát triển của du lịch mạo hiểm.
1.5.1. Hệ thống tài nguyên du lịch
Tài nguyên du lịch được phân loại theo tài nguyên thiên nhiên gắn liền với các
yếu tố tự nhiên, và tài nguyên nhân văn gắn liền với các nhân tố về con người và xã
hội. Tuy nhiên vai trò của tài nguyên du lịch nhân văn không quyết định mà chỉ là
yếu tố bổ trợ quan trọng (Luật du lịch, 2005).
Cũng theo Luật du lịch (2005) thì tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên,
di tích lịch sử, di tích cách mạng, giá trị nhân văn, công trình lao động sáng tạo của
con người có thể được sử dụng nhằm thoả mãn nhu cầu du lịch; là yếu tố cơ bản để
hình thành các điểm du lịch, khu du lịch nhằm tạo ra sự hấp dẫn du lịch.
Như vậy, tài nguyên du lịch được xem như tiền đề để phát triển sản phẩm du
lịch. Thực tế cho thấy, tài nguyên du lịch càng phong phú, càng đặc sắc bao nhiêu
thì sức hấp dẫn và hiệu quả hoạt động du lịch càng cao bấy nhiêu. Theo tác giả
Phạm Trung Lương (2008) thì các dạng tài nguyên có thể khai thác để phát triển
loại hình du lịch mạo hiểm (DLMH) bao gồm :
Các dạng địa hình: Các dạng địa hình sử dụng để khai thác du lịch mạo hiểm
phải có các yếu tố phức tạp, hiểm trở về độ cao, độ dốc. Độ dốc càng lớn thì tính
mạo hiểm của sản phẩm du lịch tạo ra cũng sẽ càng lớn. Hiện nay, các tuyến du lịch
mạo hiểm (đi bộ mạo hiểm xuyên rừng, đi xe máy, xe đạp địa hình mạo hiểm, tàu
lượn) thường được thiết kế ở những khu vực có độ dốc lớn nhằm khai thác tính
“mạo hiểm” ẩn chứa trong dạng tài nguyên này .
Ngoài ra, một dạng tài nguyên du lịch địa hình khác thường được khai thác là
phần mở rộng chưa được khám phá của hệ thống các hang động. “Những hang động

càng sâu, càng phức tạp (được cấu tạo hỗn hợp giữa 2 tính chất động thủy và động
18


khô) được quan tâm khai thác. Tất nhiên các giá trị cảnh quan, thẩm mỹ của hang
động cũng sẽ đóng vai trò quan trọng, tuy nhiên sẽ là thứ yếu nếu tài nguyên địa
hình này được khai thác cho mục đích du lịch mạo hiểm. Một dạng tài nguyên du
lịch địa hình khác hiện cũng thường được khai thác cho mục đích du lịch mạo hiểm
là dạng địa hình sa mạc (hoặc bán hoang mạc) này chứa yếu tố chinh phục hấp dẫn
du khách” [9, tr.28].
Hệ thống sông, suối và hồ: Các đặc điểm về tốc độ dòng chảy và địa hình của
lòng sông, suối, thác ghềnh thường được khai thác khi phát triển loại hình du lịch
mạo hiểm. Độ dốc, tốc độ dòng chảy càng lớn thì yếu tố mạo hiểm càng cao. Ngoài
đặc điểm cơ bản này, các giá trị cảnh quan xung quanh sẽ là yếu tố tài nguyên bổ trợ
quan trọng góp phần tạo nên tính hấp dẫn cho các hoạt động du lịch mạo hiểm.
Các giá trị cảnh quan, hệ sinh thái: Khi phân tích các dạng tài nguyên được sử
dụng phát triển các sản phẩm du lịch thể thao – mạo hiểm, tác giả Phạm Trung
Lương (2008) cho rằng giá trị cảnh quan, hệ sinh thái tại các vườn quốc gia, khu
bảo tồn thiên nhiên (KBTTT) là dạng tài nguyên du lịch bổ trợ quan trọng. Thực tế
cho thấy các tuyến du lịch mạo hiểm ở vùng núi thường được thiết kế đi qua các
khu vực có cảnh quan đẹp, hấp dẫn hay những vườn quốc gia (VQG), KBTTT có
các giá trị đa dạng sinh học cao. Như vậy, những giá trị tài nguyên này sẽ góp phần
không nhỏ tạo nên tính hấp dẫn của các sản phẩm du lịch mạo hiểm.
Các giá trị văn hóa bản địa: Tiêu biểu là phong tục tập quán, tín ngưỡng, sinh
hoạt sản xuất truyền thống, tính quần cư, kiến trúc công trình được xem là dạng tài
nguyên du lịch bổ trợ quan trọng đối với du lịch mạo hiểm ở vùng núi. Một số nước
phát triển du lịch mạo hiểm trên thế giới đã cho thấy rằng mức độ quan trọng của tài
nguyên du lịch chủ yếu trên đối với sự phát triển của loại hình du lịch mạo hiểm có
khác nhau. Cụ thể (theo thứ tự về mức độ quan trọng): Địa hình (độ cao, độ dốc,
hang động ); Hệ thống sông, suối và hồ; Các giá trị cảnh quan, hệ sinh thái; Các giá

trị văn hóa bản địa (Ralf Buckey, 2006).
Ngoài các yếu tố vừa nêu, còn có các điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng đến
hoạt động du lịch nói chung và du lịch mạo hiểm nói riêng như khí hậu, thời tiết, sự
an toàn và bất trắc của môi trường tự nhiên.
19


Với các nguyên tắc và yêu cầu đó, Ba Bể đáp ứng gần như đầy đủ các điều
kiện cơ bản mà một điểm du lịch mạo hiểm cần có: Ở Ba Bể có sự hội tụ của sự đa
dạng của địa hình, sự phong phú của các loài, tính đa dạng của hệ thống thủy vực,
suối, hồ, sông với mức độ khó khăn của địa hình, sự phong phú về văn hóa và đời
sống của người dân địa phương. Sự đa dạng và các tiềm năng đó cho thấy tiềm năng
thực sự và sự phù hợp của Ba Bể như một điểm lý tưởng cho những du khách yêu
thích loại hình du lịch mạo hiểm và vấn đề làm thế nào, phát triển ra sao để phát
huy được các tiềm năng và thế mạnh đó.
1.5.2. Điều kiện kinh tế - xã hội
Sự phát triển của nền sản xuất xã hội có tầm quan trọng hàng đầu làm xuất
hiện nhu cầu du lịch và biến nhu cầu của con người thành hiện thực. Nền sản xuất
xã hội phát triển tạo điều kiện ra đời của nhiều nhân tố khác nhau như nhu cầu nghỉ
ngơi, giải trí, mức sống, mức thu nhập, thời gian rỗi rãi. Ở các nước có nền kinh
tế chậm phát triển, nhìn chung nhu cầu nghỉ ngơi du lịch còn hạn chế, ngược lại
nhu cầu nghỉ ngơi ở các nước kinh tế phát triển rất đa dạng. Bên cạnh nhu cầu
giải trí cuối tuần, hàng năm người dân còn đòi hỏi những đợt nghỉ dài ngày ở
những vùng biển, trên núi, trong nước hoặc nước ngoài. Rõ ràng những nhu cầu
này phải dựa trên cơ sở vững chắc của nền sản xuất xã hội (Trần Thị Thúy Lan,
2005). Nhu cầu du lịch mạo hiểm cũng xuất phát từ các nước phát triển, khi
người dân đã được đáp ứng đầy đủ các nhu cầu về xã hội, thì người ta sẽ tìm tới
những nhu cầu cao cấp hơn.
VQG Ba Bể có đặc điểm khá phức tạp về mặt quản lý do địa bàn rộng lớn
với 15 điểm dân cư (hơn 3000 người) sinh sống cả ngoài và trong vùng lõi. Nhìn

chung đời sống kinh tế của đồng bào sống trong vùng đang gặp nhiều khó khăn,
đặc biệt là trong vùng lõi. Tỷ lệ hộ đói nghèo chung cho các xã là 26.5%, tỷ lệ
người mù chữ ở độ tuổi 15 – 60 là 9.36% . Sức ép về phát triển kinh tế - xã hội và
nhu cầu lâm sản vào VQG là không nhỏ (khai thác và săn bắt động vật hoang dã,
xâm lấn đất đai, sử dụng chất nổ, xung điện đánh bắt cá ở vùng lòng hồ, v.v.).
Thực tế này đã ảnh hưởng tới việc phát triển các loại hình dịch vụ nói chung
cũng như dịch vụ du lịch trên địa bàn
20


1.5.3. Điều kiện cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật
Điều kiện cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng có vai trò quan trọng đối với việc phát triển du lịch nói chung và
du lịch mạo hiểm nói riêng, đặc biệt kết cấu hạ tầng du lịch là những nhân tố quan
trọng hàng đầu. Kết cấu hạ tầng du lịch bao gồm hệ thống giao thông, thông tin liên
lạc, hệ thống cung cấp điện, nước và xử lý chất thải từ hoạt động du lịch. Giao
thông là một bộ phận của cơ sở hạ tầng kinh tế, nhưng có những loại phương tiện
giao thông sản xuất chỉ phục vụ riêng cho nhu cầu du lịch (Trần Thị Thúy Lan,
2005). Cũng như vậy, đối với du lịch mạo hiểm, giao thông là một điều kiện quan
trọng để du khách có thể tiếp cận tới nơi có các loại hình, hoạt động du lịch mạo
hiểm đang được khai thác.
Như vậy, cơ sở hạ tầng rất quan trọng trong phát triển du lịch. Tuy nhiên đối
với du lịch mạo hiểm nó không yêu cầu kết cấu hạ tầng du lịch ở những tiêu chuẩn
cao như đối với những loại hình du lịch khác (du lịch nghỉ dưỡng, du lịch thăm
quan, du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, tổ chức sự kiện, du lịch khen
thưởng v.v.). Đây là điều dễ hiểu bởi sự khó khăn, hạn chế đối với điều kiện trong
giao thông, nước được xem như một phần không thể thiếu để kiểm chứng bản lĩnh
của du khách tham gia loại hình du lịch này. Nói một cách khác sự phát triển loại
hình và các sản phẩm du lịch mạo hiểm không nhất thiết phải là những điều kiện về
hạ tầng du lịch hoàn hảo. Tuy nhiên điều này không có nghĩa là điều kiện hạ tầng du

lịch mạo hiểm không cần phát triển.
Điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật
Cơ sở vật chất kỹ thuật đóng một vai trò quan trọng trong quá trình tạo ra và
khai thác sản phẩm du lịch cũng như quyết định mức độ hiệu quả khai thác các tiềm
năng du lịch nhằm thỏa mãn các nhu cầu của khách du lịch.
Du lịch là một ngành sản xuất nhiều và đa dạng về thể loại dịch vụ, hàng hóa
nhằm thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch. Do vậy cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch
bao gồm nhiều thành phần khác nhau, như toàn bộ các phương tiện vật chất tham
21


gia vào việc tạo ra và thực hiện dịch vụ hàng hóa du lịch nhằm đáp ứng mọi nhu cầu
của khách du lịch (các cơ sở lưu trú, ăn uống, vui chơi giải trí, dịch vụ bổ sung
nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của du khách).
Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch mạo hiểm bao gồm hệ thống thống cơ
sở lưu trú, các biển báo an toàn, sơ đồ chỉ đường, các phương tiện bổ trợ cho các
hoạt động du lịch mạo hiểm, v.v. Tuy nhiên tỷ trọng này trong thành phần các sản
phẩm du lịch thuộc các loại hình du lịch khác nhau sẽ khác nhau. Ví dụ: hệ thống
khách sạn, đặc biệt là các khách sạn cao cấp sẽ có vai trò rất quan trọng trong việc
phát triển các sản phẩm du lịch nghỉ dưỡng chất lượng cao, các sản phẩm du lịch kết
hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, tổ chức sự kiện, du lịch khen thưởng của các công
ty cho nhân viên (MICE). Tuy nhiên loại cơ sở vật chất kỹ thuật này lại không thật
sự cần thiết khi phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái ở các khu bảo tồn thiên
nhiên hoặc du lịch làng quê, thiên nhiên. Đối với việc phát triển loại hình du lịch
mạo hiểm thì hệ thống cơ sở lưu trú, đặc biệt tại các khu trung tâm, nơi xuất phát
của các chuyến du lịch mạo hiểm là cần thiết nhất. Đối với du lịch mạo hiểm, nhu
cầu lưu trú ở các khách sạn cao cấp rất hạn chế. Do đó, điều kiện về cơ sở vật chất
kỹ thuật thường không được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết để phát triển loại hình
du lịch mạo hiểm. Tùy thuộc vào điều kiện của từng điểm, loại hình khai thác và
thời gian của chuyến du lịch mạo hiểm mà các cơ sở lưu trú sẽ được bố trí trên

tuyến.
Tác giả Phạm Trung Lương cho rằng “Ngoài các dịch vụ cơ bản có trong bất
cứ sản phẩm du lịch nào như dịch vụ lưu trú, đi lại, ăn uống, v.v. Một số dịch vụ đặc
thù chủ yếu cần có và luôn được đưa vào như một điều kiện cần khi khai thác du
lịch mạo hiểm bao gồm:
Dịch vụ huấn luyện: Nhằm trang bị cho du khách những kiến thức, kỹ năng cơ
bản để có thể làm chủ kỹ thuật, thiết bị, phương tiện được sử dụng trong quá trình
tham gia vào các hoạt động du lịch mạo hiểm.
Dịch vụ hướng dẫn: Dịch vụ này thường sẽ đặc biệt hơn so với dịch vụ hướng
dẫn ở những loại hình du lịch truyền thống như du lịch thăm quan, du lịch văn hóa.
22


Trong trường hợp này người hướng dẫn viên không chỉ đơn thuần được trang bị tốt
những kiến thức về tự nhiên, văn hóa bản địa ở những khu vực diễn ra hoạt động du
lịch mạo hiểm, để đáp ứng yêu cầu tìm hiểu của du khách, họ còn cần đáp ứng nhu
cầu trợ giúp kỹ thuật, cứu trợ trong các trường hợp khẩn cấp trong quá trình thực
hiện chương trình du lịch mạo hiểm. Đối với hoạt động phát triển du lịch mạo hiểm,
người hướng dẫn viên (trong nhiều trường hợp thực hiện cả vai trò huấn luyện viên)
được xem là yếu tố quan trọng có ý nghĩa đặc biệt đảm bảo sự thành công của các
hoạt động du lịch đó.
Dịch vụ ứng cứu: Du lịch mạo hiểm luôn chứa đựng những tình huống bất
ngờ, khó đoán trong quá trình thực hiện các hoạt động khám phá và thám hiểm.
Trong nhiều trường hợp, du khách có thể cần sự hỗ trợ ứng cứu kịp thời để đảm bảo
sự an toàn cho bản thân và các thành viên khác trong đoàn. Chính vì thế, dịch vụ
ứng cứu luôn được xác định là quan trọng cùng với đó là các phương tiện tìm kiếm,
cấp cứu phù hợp.
Dịch vụ bảo hiểm: Do tính đặc thù của du lịch mạo hiểm là luôn phải đối mặt
với những tình huống có thể nảy sinh ngoài ý muốn. Kết quả của tình trạng này có
thể ảnh hưởng đến sức khoẻ, thậm chí tính mạng của khách du lịch, chính vì vậy

dịch vụ bảo hiểm là một dịch vụ rất quan trọng không thể thiếu trong việc phát triển
loại hình du lịch mạo hiểm [9, tr.31]”.
Một số hoạt động du lịch mạo hiểm đã được khai thác ở Ba Bể trong đó tập
trung vào việc khai thác các đặc điểm nổi trội như chèo thuyền vượt thác Đầu Đẳng,
đi bộ qua các dạng địa hình phức tạp trong vườn quốc gia. Tuy nhiên, các điều kiện
hỗ trợ phát triển du lịch như hệ thống cơ sở hạ tầng và trang thiết bị phục vụ cho các
hoạt động du lịch này vẫn còn thiếu và tương đối đơn điệu. Hơn nữa, phần lớn các
nguyên tắc và yêu cầu cơ bản trên chưa có kế hoạch phát triển. Có thể hoạt động du
lịch mạo hiểm ở Ba Bể chưa thực sự được quan tâm phát triển như một hoạt động
mũi nhọn hoặc có thể du khách chưa thực sự quan tâm tới các loại hình này. Do đó,
việc đầu tư, khai thác mới ở quy mô đó.
1.5.4. Các điều kiện khác
23