Tư tưởng chính trị của huỳnh thúc kháng và ý nghĩa lịch sử của nó tt

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI


NGUYỄN HỮU SƠN

TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ
CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG VÀ Ý NGHĨA
LỊCH SỬ CỦA NÓ
Ngành: Triết học
Mã số: 92.29.001

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
Người hướng dẫn khoa học::
1. PGS.TS. Trương Văn Chung
2. TS. Phạm Đào Thịnh

HÀ NỘI - 2018


Công trình đã được hoàn thành tại:
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Trương Văn Chung
2. TS. Phạm Đào Thịnh

Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Trọng Chuẩn
Phản biện 2: PGS.TS. Đỗ Thị Hòa Hới
Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Minh Tường

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến
sĩ, tổ chức tại Học viện Khoa học xã hội
Vào lúc phút, Ngày Tháng Năm 20

Có thể tìm hiểu luận án tại:
Thư viện Quốc gia
Thư viện Học viện Khoa học xã hội.


-1PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Huỳnh Thúc Kháng là một trong những nhân vật lịch sử đặc
biệt của miền Trung nói riêng và của dân tộc Việt Nam nói chung
trong giai đoạn lịch sử cuối thế kỷ XIX nửa đầu thế kỷ XX. Về mặt
lý luận, Huỳnh Thúc Kháng là người yêu nước có quá trình chuyển
đổi từ tư tưởng Nho giáo phong kiến sang lập trường dân chủ tư sản
ôn hòa tiến đến tư tưởng dân tộc cách mạng theo Hồ Chí Minh.
Hiện nay, khi nghiên cứu về tư tưởng của Huỳnh Thúc
Kháng, vẫn còn có không ít những tranh luận dưới những góc độ
khác nhau như Huỳnh Thúc Kháng là chí sĩ yêu nước hay là nhà cách
mạng dân tộc, hay ông chỉ là nhà tư tưởng thông qua các hoạt động
thực tiễn để truyền bá các quan điểm mới, là nhà báo và thực chất tư
tưởng của ông thuộc hệ tư tưởng nào, v.v.. Luận án của tác giả
nghiên cứu về “Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng và ý
nghĩa lịch sử của nó” sẽ góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề
tranh luận nêu trên cũng như cung cấp một hệ thống quan điểm, tư
tưởng về chính trị của Huỳnh Thúc Kháng.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục đích nghiên cứu:Luận án rõ nội dung, đặc điểm cơ bản

trong tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng. Trên cơ sở đó, tác
giả rút ra những giá trị, hạn chế và ý nghĩa lịch sử tư tưởng chính trị
của Huỳnh Thúc Kháng.
Nhiệm vụ nghiên cứu: làm rõ những điều kiện, tiền đề lý
luận, năng lực, phẩm chất cá nhân góp phần hình thành tư tưởng
chính trị của Huỳnh Thúc Kháng; hệ thống hóa những nội dung và


-2đặc điểm cơ bản tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng; rút ra
những giá trị, hạn chế và ý nghĩa lịch sử tư tưởng chính trị của
Huỳnh Thúc Kháng nửa đầu thế kỷ XX.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: những quan điểm, tư tưởng chính trị
của Huỳnh Thúc Kháng.
Phạm vi nghiên cứu: giai đoạn lịch sử Việt Nam từ cuối thế
kỷ XIX đến nửa đầu thế kỷ XX (1947).
4. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Luận án được thực hiện trên cơ sở thế giới quan và phương
pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và
quan điểm chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam. Bên cạnh đó còn
có hệ thống các phương pháp khác: phương pháp văn bản học,
phương pháp logic-lịch sử, phương pháp phân tích – tổng hợp, hệ
thống hóa tư liệu, văn bản, so sánh …
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa khoa học: hệ thống hoá những nội dung, đặc điểm
cơ bản trong tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng, góp phần
làm rõ thêm nội dung của lịch sử tư tưởng chính trị Việt Nam nói
chung và tư tưởng chính trị Việt Nam đầu thế kỷ XX nói riêng. Qua
đó, rút ra ý nghĩa lịch sử tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng.
Ý nghĩa thực tiễn: luận án được sử dụng làm tài liệu tham

khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy lịch sử tư tưởng Việt Nam
giai đoạn đầu thế kỷ XX tại các trường Đại học – Cao đẳng, các cơ
quan nghiên cứu chính trị, cơ quan chuyên môn của Đảng và Nhà
nước.
6. Những điểm mới, kết quả nghiên cứu của luận án


-3Điểm mới của luận án: là làm sáng tỏ những nội dung cơ bản
trong tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng giai đoạn đầu thế kỷ
XX;
Kết quả nghiên cứu của luận án: rút ra những đặc điểm, giá
trị, hạn chế và ý nghĩa lịch sử của tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc
Kháng giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX.
7. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo,
luận án gồm: 4 chương và 11 tiết.
Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến
đề tài
Chương 2: Những điều kiện và tiền đề và quá trình hình
thành tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng
Chương 3: Nội dung và đặc điểm cơ bản tư tưởng chính trị
của Huỳnh Thúc Kháng
Chương 4: Giá trị, hạn chế và ý nghĩa lịch sử tư tưởng chính
trị của Huỳnh Thúc Kháng
Kết luận


-4CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
Huỳnh Thúc Kháng là một trong những nhà cách mạng dân

chủ tư sản tiêu biểu của phong trào yêu nước Việt Nam nửa đầu thế
kỷ XX. Cuộc đời và sự nghiệp của ông đã được rất nhiều các nhà
khoa học, các học giả quan tâm nghiên cứu. Trong quá trình tìm hiểu
về tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng, tác giả của luận án
nhận thấy đã có các hướng nghiên cứu sau đây:
1.1 NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN VỀ ĐIỀU KIỆN,
TIỀN ĐỀ GÓP PHẦN HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ
CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Những nghiên cứu của các nhà khoa học với các công trình
có liên quan như: nhóm Giáo sư Trương Hữu Quýnh, Giáo sư Đinh
Xuân Lâm và Phó giáo sư, Tiến sĩ Lê Mậu Hãn trong bộ ba tập Đại
cương Lịch sử Việt Nam, Giáo sư Lê Văn Quán (Lịch sử tư tưởng
chính trị - xã hội Việt Nam thời kỳ Lê – Nguyễn, nhà xuất bản Chính
trị Quốc gia, Hà Nội, 2013), Phó Giáo sư Doãn Chính (Lịch sử tư
tưởng Triết học Việt Nam từ thời kỳ dựng nước đến đầu thế kỷ XX,
nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2013), Phó Giáo sư Nguyễn
Minh Tường với giáo trình sau đại học Lịch sử tư tưởng phương
Đông và Việt Nam, nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 2012)
v.v.. đã có đóng góp nhất định vào những nội dung cơ bản của lịch sử
tư tưởng phương Đông nói chung và lịch sử tư tưởng Việt Nam nói
riêng xuyên suốt chiều dài quá trình dựng nước và giữ nước của dân
tộc. Trên cơ sở đó, các nhà khoa học đã hệ thống hóa các quan điểm,
phân tích và đánh giá các luận điểm của các nhà tư tưởng, khẳng định


-5vai trò và ý nghĩa lịch sử của tư tưởng Việt Nam qua từng giai đoạn
trên cơ sở những quy định của điều kiện, tiền đề kinh tế - xã hội.
1.2 NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN VỀ QUÁ TRÌNH
HÌNH THÀNH VÀ CHUYỂN BIẾN TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ
CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG

Tư tưởng chính trị cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX chủ yếu
tập trung trên hai mặt: đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược với
tinh thần yêu nước và tinh thần canh tân dân tộc chống lại nền Hán
học cổ hủ, bảo thủ, tiếp thu văn minh tiến bộ phương Tây với các giá
trị về dân chủ, dân quyền. Trên cơ sở đó, các công trình nghiên cứu
của các nhà khoa học như Giáo sư Trần Văn Giàu (tác phẩm Sự phát
triển của tư tưởng ở Việt Nam – từ thế kỷ XIX đến Cách mạng Tháng
Tám, nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997); Phó Giáo sư
Chương Thâu (Góp phần tìm hiểu Nho giáo – Nho sĩ – Trí thức Việt
Nam trước năm 1945, nhà xuất bản Văn hóa – Thông tin, 2007, Hà
Nội); …cùng với nhiều tác giả khác trong tập Kỷ yếu Hội thảo Khoa
học Quốc tế với chủ đề Tư tưởng triết học Việt Nam trong bối cảnh
du nhập các tư tưởng Đông – Tây nửa đầu thế kỷ XX… đã góp phần
quan trọng cho việc nhận thức về tư tưởng chính trị, gợi mở nhiều
vấn đề mới cần được quan tâm và tiếp tục nghiên cứu, phát triển
thêm. Đó là nguồn tài liệu phong phú, có giá trị cao, để luận án kế
thừa, chọn lọc, hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu.
1.3 NHỮNG NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN VỀ NỘI DUNG,
ĐẶC ĐIỂM TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HỲNH THÚC
KHÁNG
Nghiên cứu về nhà yêu nước Huỳnh Thúc Kháng đã được
các nhà khoa học trong nước tiến hành ở nhiều góc độ khác nhau qua


-6các luận án tiến sĩ và những công trình khoa học khác như: Luận án
Tiến sĩ của tác giả Phạm Đào Thịnh với đề tài Bước chuyển tư tưởng
chính trị Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX – giá trị và bài học
lịch sử (tại Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Thành phố
Hồ Chí Minh năm 2009); Luận văn Thạc sĩ Triết học với đề tài Tư
tưởng yêu nước của Huỳnh Thúc Kháng (2002) và luận án Tiến sĩ

của tác giả Trần Thị Hạnh với đề tài Quá trình chuyển biến tư tưởng
của Nho sĩ Việt Nam trong 30 năm đầu thế kỷ XX (tại Trường Đại
học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội năm 2012); PGS Chương
Thâu đã nghiên cứu và có những sưu tầm, hệ thống hóa những tác
phẩm, bài viết của Huỳnh Thúc Kháng thành các công trình tiêu biểu
như: quyển Thơ văn Huỳnh Thúc Kháng (Nhà xuất bản Đà Nẵng,
1989), quyển Huỳnh Thúc Kháng - Tuyển tập (cùng tác giả Phạm
Ngô Minh của nhà xuất bản Đà Nẵng, 2012),v.v..
Các công trình khoa học đã nghiên cứu khá sâu sắc với nhiều
góc nhìn về tư tưởng triết học, chính trị ở các nhà tư tưởng khác nhau
như Phan Châu Trinh, Phan Bội Châu, Nguyễn An Ninh, Huỳnh
Thúc Kháng, …. trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Tuy nhiên, việc nghiên cứu cụ thể về nội dung tư tưởng chính trị của
Huỳnh Thúc Kháng vẫn chưa có tác giả nào đi sâu hệ thống hóa toàn
diện với tư cách là một mắt khâu quan trọng của bước chuyển tư
tưởng trong tiến trình phát triển của lịch sử tư tưởng nói riêng và lịch
sử Việt Nam nói chung.


-71.4 NHỮNG NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ LIÊN QUAN VỀ GIÁ
TRỊ, HẠN CHẾ VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ TƢ TƢỞNG CHÍNH
TRỊ CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Việc công bố các nghiên cứu về Huỳnh Thúc Kháng nói
riêng và các nhà tư tưởng yêu nước cùng thời với ông nói chung
trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã được thực hiện từ
những năm cuối thế kỷ XX cho đến nay, trong đó có thể điểm qua
một số các công trình như sau: Kỷ yếu Hội thảo Khoa học về Phan
Châu Trinh và Huỳnh Thúc Kháng tháng 9 năm 1992; kỷ yếu hội
thảo về Thân thế và Sự nghiệp cụ Huỳnh Thúc Kháng (1876 – 1947)
tháng 4 năm 2012; kỷ yếu hội thảo khoa học về “Huỳnh Thúc Kháng

với Cách mạng Việt Nam và quê hương Quảng Nam” tháng 9 năm
2016; tác giả Trần Thị Hạnh trong bài: “Quá trình chuyển biến tư
tưởng ở Huỳnh Thúc Kháng” (Tạp chí Triết học, số 10 (185) 2006, tr
56-63); tác giả Nguyễn Thế Anh với bài “Một trường hợp trường tồn
của tinh thần Nho giáo Việt Nam vào thế kỷ XX – Huỳnh Thúc Kháng
và tờ báo Tiếng Dân” (Tạp chí Nghiên cứu Huế, số 4, tr.22-32,
2002); tác giả Minh Hương qua bài viết “Chủ tịch Hồ Chí Minh với
cụ Huỳnh Thúc Kháng” (Tạp chí Lịch sử Đảng, số 10, tr.63-65,
2006); tác giả Lê Thí qua bài viết “Phan Châu Trinh – Huỳnh Thúc
Kháng đôi bạn chân tình” (Tạp chí Xưa và Nay, số 334 (6), tr.14 –
18, 2009); Nguyễn Xuân Trung viết Huỳnh Thúc Kháng và Hồ Chí
Minh – Sự gặp gỡ hai tư tưởng, nhân cách lớn trên báo Quân Đội
Nhân Dân số ra ngày 30 tháng 9 năm 2016; .v.v..
Mặt khác, sự chi phối bởi những điều kiện, hoàn cảnh của
lịch sử mà ít nhiều những nghiên cứu về Huỳnh Thúc Kháng từ các
học giả, nhà nghiên cứu nước ngoài còn hạn chế. Việc nghiên cứu về


-8một nhân vật như Huỳnh Thúc Kháng có sự liên quan đến chính
quyền cách mạng vô sản của Hồ Chí Minh còn có những trở ngại từ
góc nhìn và cách tiếp cận do sự khác biệt về ý thức hệ tư tưởng.
Ngoài ra những ảnh hưởng của Huỳnh Thúc Kháng ở bên ngoài vượt
khỏi phạm vi biên giới quốc gia tiếp cận với thế giới là rất ít, hầu như
không có vì ông chưa từng xuất dương như các Phan Bội Châu, Phan
Châu Trinh, Phan Văn Trường, Nguyễn An Ninh… Vì vậy, những
nghiên cứu có thể sẽ ít nhiều vẫn còn có những chủ quan, định kiến
trong nước, chưa thể khách quan một cách toàn diện như cách nhìn từ
bên ngoài vào của các học giả quốc tế, phương Tây cũng như phương
pháp luận tiếp cận vấn đề cũng hết sức quan trọng còn có những cách
khác nhau theo những khuynh hướng tư tưởng và quan điểm khác

nhau.
Các công trình nghiên cứu đã góp phần làm rõ thân thế, sự
nghiệp và quá trình hoạt động yêu nước, nhiệt thành với quần chúng
nhân dân của Huỳnh Thúc Kháng. Tuy nhiên, việc hệ thống hóa toàn
bộ nội dung, đặc điểm tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng về chính trị,
đặc biệt là quá trình chuyển biến tư tưởng từ ý thức hệ phong kiến
sang ý thức hệ dân chủ tư sản đến với tư tưởng cách mạng vô sản
chưa được làm sáng tỏ và đầy đủ. Đây chính là nhiệm vụ chủ yếu đặt
ra đối với luận án này trong quá trình nghiên cứu.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1
Vấn đề về tư tưởng nói chung và tư tưởng chính trị của
Huỳnh Thúc Kháng nói riêng đã được các nhà khoa học trong nước
quan tâm, nghiên cứu. Các công trình nói trên đã khai thác, tiếp cận
dưới những góc độ khác nhau, song đều đi đến thống nhất Huỳnh
Thúc Kháng là một nhà yêu nước tâm huyết, với tư tưởng tiến bộ


-9mong muốn góp phần vào việc chấn hưng dân tộc. Các tác giả đã đưa
ra hệ thống lý luận chung nhất về quá trình chuyển biến tư tưởng của
các nhà Nho yêu nước từ ý thức hệ Nho giáo sang tư tưởng dân chủ
tư sản theo những khuynh hướng khác nhau (bạo lực hay hòa bình);
khẳng định rằng, trong điều kiện lịch sử xã hội nhất định của Việt
Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã chi phối nhận thức của các
nhà Nho về đấu tranh đòi quyền tự do, dân sinh, dân chủ và giải
phóng dân tộc.
Trong nghiên cứu về tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc
Kháng giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX cũng cần được kế
thừa những thành quả nghiên cứu của các thế hệ đi trước, nhất là các
nghiên cứu của các nhà khoa học về Lịch sử, Triết học, Chính trị,
Văn hóa, Xã hội … từ cuối thế kỷ XX cho đến hiện nay. Việc này

giúp tác giả rút ngắn thời gian nghiên cứu và có được cái nhìn tổng
thể về quá trình chuyển biến tư tưởng Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu
thế kỷ XX, mà tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng là một bộ
phận trong dòng chảy lịch sử tư tưởng ấy.
CHƢƠNG 2. NHỮNG ĐIỀU KIỆN, TIỀN ĐỀ VÀ QUÁ
TRÌNH HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA
HUỲNH THÚC KHÁNG
Nghiên cứu tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng cần
phải gắn với bối cảnh thời đại, điều kiện xã hội Việt Nam cuối thế kỷ
XIX đầu thế kỷ XX bên cạnh những tiền đề lý luận và phẩm chất,
năng lực cá nhân góp phần hình thành tư tưởng ấy.


- 10 2.1 NHỮNG ĐIỀU KIỆN HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CHÍNH
TRỊ CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Tình hình thế giới và điều kiện kinh tế - xã hội Việt Nam từ
cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX là những yếu tố quan trọng ảnh
hưởng đến quá trình hình thành tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc
Kháng. Những yếu tố đó là: sự xâm nhập của chủ nghĩa tư bản ở
phương Tây vào Việt Nam làm cho xã hội Việt Nam biến đổi nhiều
mặt từ kinh tế, chính trị, văn hoá, cơ cấu giai cấp, khoa học, kỹ
thuật.v.v..
2.1.1 Bối cảnh thời đại từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX
Từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản trên
thế giới đã có những bước phát triển mới – từ giai đoạn tư bản tự do
cạnh tranh chuyển sang giai đoạn tư bản độc quyền - kéo theo những
thay đổi về kinh tế, xã hội ở cả phương Tây lẫn phương Đông: (1) sự
phát triển của chủ nghĩa tư bản ở phương Tây đã đưa các quốc gia
dân tộc ở đây thoát khỏi đêm trường Trung Cổ, làm cho Châu Âu
chuyển mình từ xã hội phong kiến lạc hậu sang xã hội văn minh, hiện

đại với các thành tựu khoa học; (2) sự mở rộng của phương thức sản
xuất tư bản chủ nghĩa đồng nghĩa với việc tìm kiếm, mở rộng những
thị trường tiêu thụ sản phẩm và khai thác các nguồn tài nguyên mới
buộc các quốc gia tư bản chủ nghĩa tiến hành những cuộc khai phá
các vùng đất mới (như ở Châu Phi, Châu Mỹ, Châu Úc…); (3) chủ
nghĩa tư bản tiến hành các cuộc chiến tranh xâm lược thuộc địa ở các
quốc gia dân tộc phong kiến phương Đông (như ở Ấn Độ, Trung
Quốc, Nhật Bản, Đông Nam Á…).
Đồng thời làm xuất hiện những mâu thuẫn lớn và ngày càng
gay gắt (mâu thuẫn giữa các quốc gia tư bản chủ nghĩa trong việc


- 11 tranh giành thị trường, đất đai trên thế giới; giữa giai cấp vô sản bị áp
bứt bóc lột với giai cấp tư sản cầm quyền áp bức bóc lột; giữa các
dân tộc thuộc địa với các nước đế quốc; giữa quần chúng nhân dân
lao động với chính quyền phong kiến và thuộc địa, v.v.. ) đặt ra vấn
đề bức thiết cần phải được giải quyết để đảm bảo sự tồn tại xã hội,
làm xuất hiện những yếu tố cần thiết cho các cuộc đấu tranh nhằm
giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải phóng con người.
2.1.2 Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX nửa đầu thế kỷ XX
Xã hội Việt Nam có những biến chuyển dẫn đến những mâu
thuẫn hết sức sâu sắc và quyết liệt: mâu thuẫn giữa nông dân với địa
chủ phong kiến; mâu thuẫn giữa công nhân với tư sản; mâu thuẫn
giữa dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp. Tất cả những mâu thuẫn
đó tạo tiền đề cho các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và giải
phóng giai cấp ngày càng mạnh mẽ.
2.2 NHỮNG TIỀN ĐỀ LÝ LUẬN GÓP PHẦN HÌNH THÀNH
TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Bên cạnh những yếu tố của bối cảnh thời đại cũng như hoàn
cảnh lịch sử xã hội Việt Nam tác động đối với quá trình hình thành,

phát triển tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng còn kế thừa
những tư tưởng lý luận của các thế hệ đi trước cùng với những năng
lực, phẩm chất cá nhân của ông, đó là: Chủ nghĩa yêu nước Việt
Nam; Tư tưởng Nho giáo; Tư tưởng Canh tân, Tân thư và những
năng lực tự thân riêng biệt.
2.2.1 Chủ nghĩa yêu nƣớc Việt Nam
Trải qua những giai đoạn, thời kỳ khác nhau của lịch sử, chủ
nghĩa yêu nước đều phản ánh sự trăn trở của xã hội đương thời nhằm
củng cố, bảo vệ chủ quyền quốc gia dân tộc, đấu tranh chống lại kẻ


- 12 thù xâm lược và ổn định, phát triển đất nước. Tuy nhiên, chủ nghĩa
yêu nước thế kỷ XIX có những khác biệt so với chủ nghĩa yêu nước
trong các giai đoạn lịch sử trước đó. Điều này đã tác động mạnh mẽ
vào tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng, bên cạnh những yếu tố khác
góp phần hình thành nên con đường đấu tranh cách mạng của ông sau
này: đó là giữa tư tưởng yêu nước mang đậm chất Nho giáo của tinh
thần “trung quân ái quốc” với yêu nước mang tư tưởng dân chủ tư
sản phương Tây là đổi mới, thương dân, đề cao vai trò của nhân dân
trong sự vận động phát triển của đất nước.
2.2.2 Tƣ tƣởng Nho giáo triều Nguyễn
Tư tưởng thiên nhân tương cảm trong quan điểm về mệnh và
mệnh trời cùng với luận điểm về “hình nhi thượng học” của Đổng
Trọng Thư được nhà Nguyễn kế thừa đã gắn chặt nhận thức của mọi
Nho sĩ theo một con đường duy nhất: học hành, thi cử, đỗ đạt ra làm
quan và làm quan để “tận trung báo quốc” với vua, triều đình. Do đó
mà tư tưởng của tầng lớp Nho sĩ triều Nguyễn ngày càng lạc hậu, bảo
thủ, giáo điều và xa rời thực tế, trọng xưa khinh nay, mê tín những
thánh hiền. Nho sĩ không biết đến lao động sản xuất, lao động chân
tay, không thấy được vai trò của lao động sáng tạo ra cuộc sống và

cải tạo thế giới xung quanh.
2.2.3 Tƣ tƣởng Canh tân và Tân thƣ
Tư tưởng canh tân là một trào lưu tư tưởng của một bộ phận
trí thức yêu nước tiến bộ xuất hiện, chủ trương vận dụng những tri
thức mới, những tiến bộ của văn minh phương Tây nhằm đổi mới
toàn diện đất nước, phát triển kinh tế - xã hội theo kịp sự phát triển
chung của thời đại, khắc phục tình trạng lạc hậu, đáp ứng yêu cầu bảo
vệ độc lập dân tộc.


- 13 Tân thư là những quan điểm, tư tưởng mới so với hệ tư tưởng
Nho giáo phong kiến cũ kĩ, được viết thành sách và truyền bá rộng
rãi xuất hiện ở những phong trào của giới trí thức yêu nước Nhật Bản
và Trung Quốc khởi xướng nhằm tiếp thu những tư tưởng tiến bộ và
thành tựu văn minh tư bản phương Tây.
2.2.4 Phẩm chất cá nhân với sự hình thành tƣ tƣởng chính trị của
Huỳnh Thúc Kháng
Sinh trưởng trong gia tộc có một nền tảng Nho học đã góp
phần hun đúc ngay từ nhỏ ở Huỳnh Thúc Kháng những giá trị truyền
thống về nhân, lễ, nghĩa, trí, tín. Là một người thông minh, lại ham
học hỏi nên Huỳnh Thúc Kháng tiếp thu rất nhanh, đồng thời trong
bối cảnh loạn lạc cùng với khí chất vốn có của quê hương xứ Quảng
đã góp phần hình thành trong ông những phẩm chất đặc biệt, đó là:
tinh thần sẵn sàng từ bỏ cái cũ, luôn tìm kiếm cái mới; tính cách rất
trung thực, thẳng thắn, khẳng khái, quyết liệt và không dây dưa; và
sự điềm đạm, đầy khí phách, trách nhiệm trước nhân dân.
2.3 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, CHUYỂN BIẾN TRONG TƢ
TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Quá trình vận động trong tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc
Kháng là một sự nối tiếp liên tục với tính chất quá độ đan xen giữa

“cái cũ” và “cái mới”. Việc phân chia về mặt thời gian đối với quá
trình chuyển biến tư tưởng của ông chỉ mang tính chất tương đối
nhằm hệ thống hóa sự phát triển trong nhận thức trước những đổi
thay của điều kiện hoàn cảnh lịch sử.


- 14 2.3.1 Thời kỳ hình thành tƣ tƣởng chính trị yêu nƣớc thân dân
ảnh hƣởng Nho giáo (từ 1884 đến 1904)
Từ khi bắt đầu đi học (1884) cho đến trước năm 1904, ở
Huỳnh Thúc Kháng thẫm đẫm tinh thần của Nho học. Những tác
động của hoàn cảnh thực tiễn xã hội đã làm cho ông có những suy
nghĩ mới về thời cuộc, về thời đại mới trong mối liên hệ Việt Nam
với khu vực và thế giới.
2.3.2 Thời kỳ chuyển biến từ tƣ tƣởng Nho giáo sang tƣ tƣởng
dân chủ tƣ sản (từ 1904 – 1945)
Tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng ít nhiều bị bó hẹp, hạn chế
trong giới hạn của bối cảnh xã hội Việt Nam và sự tiếp thu không
trọn vẹn những gì đang diễn ra trên thế giới bởi sự kiểm soát gắt gao
thông tin của chính quyền thực dân. Tư tưởng của ông rơi vào sai lầm
của lập trường đấu tranh yêu nước bằng phương pháp “hòa bình”
theo khuynh hướng dân chủ tư sản – bênh vực quyền lợi của quần
chúng bị áp bức nhưng không nhìn thấy được sức mạnh to lớn ở nhân
dân, càng không thấy được ý nghĩa, trách nhiệm của giải phóng dân
tộc dưới sự tổ chức và lãnh đạo của một giai cấp thực sự cách mạng –
giai cấp công nhân đang có những chuyển mình to lớn.
2.3.3 Thời kỳ chuyển biến từ lập trƣờng dân chủ tƣ sản tiếp cận
với tƣ tƣởng cách mạng của Hồ Chí Minh (từ 1945 đến 1947)
Tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng đã có những biến chuyển
theo từng giai đoạn lịch sử từ chỗ yêu nước với những quan niệm của
Nho giáo truyền thống “trung quân ái quốc” chuyển sang lập trường

dân chủ tư sản, đấu tranh yêu nước bằng con đường “hoà bình” kêu
gọi sự cải cách từ phía nhà cầm quyền cũng như nỗ lực trong việc
“thức tỉnh” quần chúng nhân dân. Tuy nhiên, phương pháp đấu tranh


- 15 “hoà bình” đó chỉ bó hẹp trong một phạm vi nhất định của hoạt động
nghị trường và báo chí ở Trung Kỳ trong bối cảnh quần chúng nhân
dân và điều kiện xã hội còn nhiều hạn chế. Cho đến khi gặp Hồ Chí
Minh trong hoàn cảnh lịch sử mới, tư tưởng của ông đã đổi thay,
chuyển sang lập trường cách mạng, kiên quyết đấu tranh bằng “bạo
lực” chống ngoại xâm nhằm bảo vệ độc lập tự do của đất nước.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2
Sự tiếp thu về mặt tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng không
chỉ dừng lại ở những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mà còn
thể hiện sự nhạy bén tiếp cận với những giá trị tư tưởng của phương
Tây hiện đại trong bối cảnh tác động của khu vực và thế giới. Qua
đó, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng có sự chuyển biến liên
tục phù hợp với từng điều kiện, hoàn cảnh lịch sử - xã hội nhằm góp
phần vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập tự do cho dân tộc và xây
dựng đời sống mới cho quần chúng nhân dân. Đó cũng chính là đặc
điểm chủ yếu tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng đặt trong bối
cảnh hiện thực lịch sử luôn vận động phát triển không ngừng, đi từ ý
thức hệ phong kiến Nho giáo sang tư tưởng dân chủ tư sản phương
Tây và tiến tới tiếp cận đi theo tư tưởng cách mạng vô sản của Hồ
Chí Minh.
CHƢƠNG 3. NỘI DUNG VÀ ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN TRONG
TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Ở chương 3 của luận án, tác giả đi vào nghiên cứu, làm rõ
nội dung tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng trên cơ sở thực
tiễn quá trình hoạt động đấu tranh yêu nước thông qua những tác

phẩm trên các lĩnh vực của ông. Từ đó, hệ thống hóa rút ra những đặc
điểm cơ bản trong tư tưởng chính trị của ông.


- 16 3.1 NỘI DUNG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HUỲNH THÚC
KHÁNG
Trong sự chuyển biến của thời đại và các điều kiện của lịch
sử xã hội đã tác động đến tư duy, nhận thức của ông khi trải qua các
giai đoạn lập trường tư tưởng hác nhau tiến tới với tư tưởng cách
mạng của Hồ Chí Minh. Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng
tập trung chủ yếu là các vấn đề: phê phán tư tưởng Nho giáo qua nền
giáo dục Nho học; về giai cấp và đấu tranh giai cấp; về dân chủ và
dân sinh; về mục đích chính trị, và phương pháp đấu tranh cách
mạng; v.v..
3.1.1 Phê phán tƣ tƣởng tôn quân quyền
Huỳnh Thúc Kháng phê phán tư tưởng tôn quân quyền thông
qua mục tiêu, nội dung và phương pháp của nền giáo dục Nho giáo.
Tuy nhiên ông vẫn thừa nhận những yếu tố tích cực và giá trị của nền
Hán học trước đây kết hợp với những nhân tố mới của văn minh
phương Tây nhằm từng bước xây dựng một nền giáo dục, văn hoá
mới cho quốc dân. Trong tư duy nhận thức của mình, ông có cách
nhìn hài hòa, không thiên vị hay cực đoan, càng không mâu thuẫn,
phiến diện mà ông chỉ vào cụ thể nguồn gốc của vấn đề khi muốn
xây dựng một xã hội mới cần bắt đầu từ sự thay đổi về tư tưởng, trình
độ nhận thức, hiểu biết của đa số quần chúng nhân dân.
3.1.2 Tƣ tƣởng về mục đích chính trị và phƣơng pháp đấu tranh
cách mạng
Mục đích chính trị của Huỳnh Thúc Kháng là, trong điều
kiện hiện thời khi Pháp đã áp đặt được sự cai trị trên toàn cõi Đông
Dương này thì chi bằng mở đường phục hưng dân tộc: khai thông dân

trí, cổ động tân học, đả phá khoa cử, kêu gọi thương gia, thân hào lập


- 17 hội thương, hội công, hội nông, thay đổi nếp sinh hoạt theo đời sống
mới, văn minh phát triển kinh tế - xã hội từng bước đấu tranh giành
độc lập dân tộc.
Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng về phương pháp
cách mạng có một quá trình vận động từ đấu tranh “hoà bình” đòi
nhà cầm quyền thực dân Pháp phải tiến hành những cải cách chính trị
về dân sinh dân chủ cho xã hội, cho đến việc nhận thấy vai trò quan
trọng của “bạo lực” và ủng hộ phải bằng bạo lực cách mạng là cần
thiết nhằm bảo vệ độc lập dân tộc. Đây là sự phát triển tiến bộ mang
tính bước ngoặt trong tư duy Huỳnh Thúc Kháng phù hợp với quy
luật vận động của xã hội.
3.1.3 Tƣ tƣởng về giai cấp, đấu tranh giai cấp và tổ chức đảng
Theo thời gian, tư tưởng về đấu tranh giai cấp của Huỳnh
Thúc Kháng có những bước phát triển mới nhưng vẫn thiếu cơ sở
hiện thực và lý luận của nó nên không triệt để. Ông không tìm thấy
được sức mạnh thực sự ở quần chúng nhân dân, giai cấp lao động mà
đội tiên phong của nó sẽ là một chính đảng đại diện để lãnh đạo toàn
thể nhân dân làm cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, xây dựng xã
hội mới. Tuy nhiên, mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau đã góp phần tạo
nên những nấc thang phát triển trong quá trình chuyển biến tư tưởng
của ông.
3.1.4 Tƣ tƣởng về xây dựng chính thể nhà nƣớc, về dân chủ
Vấn đề xây dựng chính thể nhà nước và dân quyền trong tư
tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng là một trong những yêu cầu
chính đáng mà ông luôn đòi hỏi, mong mỏi cho dân tộc, cho quần
chúng nhân dân. Đó là những đòi hỏi phải cải cách chính trị, mở rộng

- 18 quyền tự do dân chủ cho người bản xứ, mở trường học, tự do lập hội,
tự do ngôn luận báo chí, khai hóa quốc dân, bình đẳng trong xã hội,
đưa đất nước tiến lên giàu mạnh để cuối cùng thoát khỏi vòng nô lệ
của thực dân.
3.1.5 Tƣ tƣởng về đại đoàn kết dân tộc
Tư tưởng đại đoàn kết dân tộc của Huỳnh Thúc Kháng là một
bộ phận quan trọng trong hệ thống tư tưởng chính trị, yêu nước của
ông gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng. Ông là
người đã có những đóng góp rất quan trọng và tích cực vào việc tập
hợp, củng cố khối đại đại đoàn kết toàn dân, góp phần vào sự thắng
lợi của Cách mạng Việt Nam trong buổi đầu giành và giữ chính
quyền cách mạng non trẻ. Huỳnh Thúc Kháng cho rằng, đại đoàn kết
dân tộc là sự tập hợp tất cả quần chúng nhân dân những người yêu
nước, không phân biệt giai cấp, đảng phái, vùng miền, tôn giáo và kể
cả những người có nguồn gốc nước ngoài nhưng đã định cư sinh sống
trên đất nước mảnh đất Việt Nam này như quê hương thứ hai. Ông
còn kêu gọi toàn dân đoàn kết nhất trí trên dưới một lòng xung quanh
Chủ tịch Hồ Chí Minh bởi giữa hai ông có cùng điểm chung là tinh
thần đại đoàn kết toàn dân tộc, tấm lòng yêu nước thương dân và một
bầu nhiệt huyết với cách mạng mong muốn bảo vệ giữ gìn độc lập
dân tộc.
Thực tiễn thành quả cách mạng của Đảng Cộng sản Đông
Dương và nhân cách Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm cho tư tưởng
chính trị của Huỳnh Thúc Kháng thay đổi.


- 19 3.2 ĐẶC ĐIỂM TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HUỲNH THÚC
KHÁNG
Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng ngoài tính phổ

biến như các nhà tư tưởng khác ở chỗ gắn liền với quá trình chuyển
biến tư tưởng chính trị Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX và
chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là sợi chỉ đỏ xuyên suốt còn thể hiện
tính đặc thù riêng biệt là sự kết hợp hài hòa tư tưởng cách mạng của
Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh.
3.2.1 Tƣ tƣởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng gắn liền với quá
trình chuyển biến của tƣ tƣởng chính trị Việt Nam cuối thế kỷ
XIX đầu thế kỷ XX
Huỳnh Thúc Kháng là một trong những nhà yêu nước có
bước chuyển tư tưởng tiêu biểu góp phần vào quá trình chuyển biến
tư tưởng chính trị Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, từ ý
thức hệ Nho giáo phong kiến chuyển sang lập trường dân chủ tư sản
và tiến tới tiếp cận với tư tưởng cách mạng của Hồ Chí Minh. Những
nhà tư tưởng khác đã ít nhiều bị những giới hạn khách quan của hoàn
cảnh lịch sử và chủ quan của cá nhân mà không thể có được bước
chuyển tư tưởng tiến đến con đường đấu tranh cách mạng giải phóng
dân tộc cùng với Hồ Chí Minh góp phần vào quá trình thống nhất đất
nước cũng như chứng kiến hòa bình, độc lập dân tộc thực sự của dân
tộc.
3.2.2 Chủ nghĩa yêu nƣớc là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong tƣ tƣởng
chính trị của Huỳnh Thúc Kháng
Thực tiễn cuộc đời hoạt động, đấu tranh cách mạng trên các
lĩnh vực dân sinh, dân chủ của Huỳnh Thúc Kháng không nằm ngoài
mục đích là hướng tới sự độc lập dân tộc, thống nhất chủ quyền quốc


- 20 gia, lãnh thổ. Đó là những minh chứng sinh động của tinh thần yêu
nước, thương dân sâu sắc, nồng nàn với tư cách là sợi chỉ đỏ xuyên
suốt trong tư tưởng chính trị của ông – chủ nghĩa yêu nước, gắn bó
với mỗi con người Việt Nam.

3.2.3 Sự kết hợp hài hòa giữa hai khuynh hƣớng cách mạng của
Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu
Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng là sự kết nối giữa
các quan điểm dân chủ và dân tộc của Phan Châu Trinh với Phan Bội
Châu, nó được cụ thể hóa thành những hành động thiết thực trong
thực tiễn xã hội Việt Nam lúc bấy giờ. Những quan điểm về dân chủ,
nhân quyền và hành động thực tế của Huỳnh Thúc Kháng đã có
những tác động tích cực và bước đầu góp phần vào phong trào đấu
tranh yêu nước theo hình thức dân chủ tư sản đầu thế kỷ XX ở Việt
Nam.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3
Nghiên cứu nội dung và đặc điểm cơ bản tư tưởng chính trị
của Huỳnh Thúc Kháng có thể rút ra một số kết luận sau đây:
Một là, Huỳnh Thúc Kháng có những bước đi nhằm tìm kiếm
một con đường cứu nước cứu dân khác với những bậc tiền nhân và
cùng thời bấy giờ.
Hai là, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng có sự
chuyển biến liên tục phù hợp qua từng giai đoạn, thời kỳ lịch sử góp
phần xây dựng những quan điểm chính trị mới trong xã hội Việt
Nam.
Ba là, việc nhận thức từ thực tiễn và tiếp thu những lý luận
mới để có sự chuyển biến trong tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng


- 21 không phải là một hiện tượng đơn giản mà trải qua một quá trình lâu
dài, phức tạp với nhiều yếu tố đan xen, tác động.
Bốn là, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng có sự quá
độ trở thành một trong những tiêu biểu cho quá trình chuyển biến tư
tưởng Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
CHƢƠNG 4. GIÁ TRỊ, HẠN CHẾ VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ

TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Cho đến nay, những nội dung tư tưởng của Huỳnh Thúc
Kháng vẫn tiếp tục thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu, là đề tài
cho những công trình nghiên cứu khoa học gắn liền với cuộc đời và
sự nghiệp hoạt động yêu nước của ông ở nhiều phương diện khác
nhau. Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng có giá trị và ý nghĩa
nhất định đối với lịch sử.
4.1 GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ TRONG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ
CỦA HUỲNH THÚC KHÁNG
Việc làm sáng tỏ những giá trị trong tư tưởng chính trị của
Huỳnh Thúc Kháng cũng đồng thời phải đánh giá đúng những hạn
chế và nguyên nhân của nó một cách khách quan, toàn diện nhằm
khẳng định vị trí, vai trò tư tưởng chính trị của ông trong dòng chảy
tư tưởng chính trị Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
4.1.1 Giá trị
Thứ nhất, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng góp
phần nâng cao nhận thức về chính trị, về thực hành đấu tranh đòi
quyền dân sinh, dân chủ.
Thứ hai, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng đã góp
phần vào quá trình hình thành những hình thức, nội dung và phương


- 22 pháp đấu tranh chính trị trong xu thế các dân tộc thuộc địa, phụ thuộc
đấu tranh chống lại chủ nghĩa thực dân, đế quốc.
Thứ ba, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng thể hiện
tinh thần trách nhiệm của một trong những trí thức yêu nước đối với
xã hội đương thời đang trong bước chuyển mình từ xã hội lạc hậu
sang xã hội mới.
4.1.2 Hạn chế
Trước hết, do Huỳnh Thúc Kháng xuất thân từ tầng lớp Nho

sĩ phong kiến nên chịu ảnh hưởng sâu sắc thế giới quan Nho giáo
trong quá trình chuyển biến tư tưởng.
Hai là, tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng thiếu sự
nhất quán và không triệt để.
Ba là, trong tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng chưa
xem xét một cách toàn diện về vị trí, vai trò của quần chúng nhân
dân.
4.2 Ý NGHĨA LỊCH SỬ TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA
HUỲNH THÚC KHÁNG
4.2.1 Về nhận thức
- Tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng để lại bài học sâu sắc về
tinh thần duy tân – đổi mới, sự nhạy bén nắm bắt thời cơ, nhận thức
và tiếp thu những thay đổi của bối cảnh thời đại.
- Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng góp phần xây
dựng ý thức tự lực tự cường của dân tộc Việt Nam.
4.2.2 Về thực tiễn
- Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng có tác dụng góp
phần thúc đẩy hoạt động đấu tranh vì dân chủ, dân quyền và dân sinh
trong thực tiễn đời sống xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX.


- 23 - Tư tưởng chính trị của Huỳnh Thúc Kháng góp phần làm
tăng thêm vốn kinh nghiệm hoạt động chính trị cho các lực lượng
cách mạng yêu nước cũng như bổ sung vào kho tàng giá trị văn hóa
truyền thống của dân tộc.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 4
Nội dung sự chuyển biến trong nhận thức và hành động cách
mạng của Huỳnh Thúc Kháng từ cuối thế kỷ XIX đến nửa đầu thế kỷ
XX là một quá trình với các mối liên hệ biện chứng với nhau. Sự
chuyển biến này có nguồn gốc xuất phát từ thực tại khách quan là

những biến chuyển của thời đại, của hoàn cảnh lịch sử Việt Nam lúc
bấy giờ cùng với tính tích cực, chủ động, sáng tạo của chủ thể đóng
một vai trò quan trọng hình thành nên hệ thống tư tưởng, quan điểm
về chính trị của Huỳnh Thúc Kháng. Sự chuyển biến tư tưởng chính
trị và thực tiễn phương thức hoạt động cách mạng của Huỳnh Thúc
Kháng đã thực sự đóng một vai trò quan trọng như một mắt khâu
trong tiến trình phát triển của lịch sử tư tưởng Việt Nam nói riêng và
lịch sử đấu tranh cách mạng nói chung. Những thành tựu và hạn chế
của nó đã để lại những bài học kinh nghiệm với ý nghĩa lịch sử sâu
sắc cho các thế hệ sau vượt qua hoàn cảnh lịch sử gánh vác sứ mệnh
giải phóng dân tộc, thống nhất non sông và xây dựng một chế độ mới
cho dân tộc Việt Nam.
KẾT LUẬN
Những nội dung, đặc điểm cơ bản trong tư tưởng chính trị
của Huỳnh Thúc Kháng đều có những giá trị, hạn chế và ý nghĩa lịch
sử nhất định thể hiện trên cả hai mặt lý luận nhận thức và thực tiễn
hành động cách mạng. Các quan điểm chính trị được hình thành trên
cơ sở thực tiễn hoạt động đấu tranh yêu nước cùng với đánh giá chủ