Xác định một số yếu tố gây bệnh của vi khuẩn escherichia coli phân lập từ lợn con bị tiêu chảy tại trung tâm nghiên cứu lợn thụy phương

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-------------------

ðINH NG C DŨNG

XÁC ð NH M T S

Y UT

GÂY B NH C A VI KHU N

Escherichia coli PHÂN L P T L N CON B TIÊU CH Y
T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U L N THU PHƯƠNG.
TH

NGHI M KHÁNG TH HANVET K.T.E Hi PHÒNG
VÀ TR B NH

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành

: THÚ Y

Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. NGUY N BÁ HIÊN

HÀ N I - 2010

L I CAM ðOAN
- Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là
trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
- Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñư c ch rõ
ngu n g c.
Tác gi lu n văn

ðinh Ng c Dũng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn này, tơi ln nh n đư c s hư ng d n chu đáo
t n tình c a th y giáo TS. Nguy n Bá Hiên - trư ng b môn Vi sinh - Truy n
nhi m - khoa Thú y - trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
M t l n n a tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i th y.
Tơi xin đư c c m ơn Ban giám đ c, cán b và cơng nhân Trung tâm
Nghiên c u l n Thu Phương, Ban nghiên c u Cơng ty Hanvet đã giúp đ ,
t o m i ñi u ki n thu n l i ñ tơi th c hi n đ tài nghiên c u và hoàn thành
lu n văn.

Hà N i, ngày

tháng

năm 2010

Tác gi

ðinh Ng c Dũng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t và ký hi u

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c hình

vii

1.

M

ð U

1

1.1

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u

2

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n

2

2

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

M t s hi u bi t chung v h i ch ng tiêu ch y

4

2.2

M t s nghiên c u v vi khu n E. coli gây b nh ñư ng tiêu hóa

3

ð I TƯ NG, NGUYÊN LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG

17

PHÁP NGHIÊN C U

33

3.1

ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u

33

3.2

N i dung nghiên c u

33

3.3

Nguyên li u dùng trong nghiên c u

34

3.3

ð ng v t thí nghi m

34

3.4

Phương pháp nghiên c u

34

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

45

4.1

Tình hình m c b nh c a l n con t sơ sinh ñ n 21 ngày tu i nuôi
t i TTNC l n Th y Phương

4.2

45

K t qu phân l p vi khu n E. coli t các m u b nh ph m c a l n
con theo m m c tiêu ch y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iii

47


4.3

K t qu giám ñ nh m t s ñ c tính sinh h c c a các ch ng vi
khu n phân l p ñư c

4.4

K t qu xác ñ nh các y u t gây b nh c a các ch ng vi khu n E.
coli phân l p ñư c

4.4.1

58

K t qu ki m tra ñ c l c c a m t s ch ng vi khu n E. coli phân
l p ñư c trên chu t b ch

4.8

56

K t qu xác ñ nh serotyp kháng nguyên O c a các ch ng vi
khu n E. coli phân l p ñư c

4.7

53

T h p các y u t gây b nh c a các ch ng vi khu n E. coli phân
l p ñư c

4.6

51

K t qu xác đ nh kháng ngun bám dính c a các ch ng vi
khu n E. coli phân l p ñư c.

4.5

51

K t qu xác ñ nh các lo i ñ c t ñư ng ru t c a các ch ng vi
khu n E. coli phân l p ñư c

4.4.2

49

60

K t qu xác ñ nh kh năng m n c m v i kháng sinh c a các
ch ng vi khu n E. coli phân l p ñư c

63

4.9

K t qu th nghi m phác ñ ñi u tr tiêu ch y cho l n

66

5

KÊT LU N VÀ ð NGH

74

5.1

K t lu n

74

5.2

ð ngh

75

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iv

76


DANH M C CÁC CH

VI T T T VÀ KÝ HI U

Tên vi t t t

Tên ñ y ñ

Bet

Bromide Ethidium

BHI

Brain Heart Infusion

C. perfringens

Clostridium perfringens

DNA

Deoxyribo Nucleic Acid

E. coli

Escherichia coli

ETEC

Enterotoxigenic Escherichia coli

F

Fimbriae

LT

Heat - labile toxin

NCCLS

National Commintee for Clinical Laboratory Standards

PCR

Polymerase Chain Reaction

ST

Heat - stable toxin

TAE

Tris - Acetic – EDTA

TGE

Transmissible Gastro Enteritis
(B nh viêm d dày ru t truy n nhi m)

TTNC

Trung tâm nghiên c u

VTEC

Verotoxigenic Escherichia coli

WTO

World Trade Organization

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... v

DANH M C B NG
STT
2.1

Tên b ng

Trang

Tiêu chu n ñánh giá m c ñ m n c m và kháng kháng sinh theo
NCCLS (1999)

4.1

T l m c m t s b nh thư ng g p

42
l n con t sơ sinh ñ n 21

ngày tu i
4.2

45

K t qu phân l p vi khu n E. coli t các m u bÖnh phÈm c a l n
b tiêu ch y

4.3

K t qu giám đ nh m t s đ c tính sinh h c

47
c a các ch ng vi

khu n phân l p ñư c
4.4a

50

K t qu xác ñ nh t l các ch ng mang gen quy ñ nh kh năng
s n sinh ñ c t ñư ng ru t

51

4.4b T l các ch ng vi khu n E. coli mang gen quy ñ nh s n sinh
kháng nguyên bám dính
4.5

54

T h p các gen quy đ nh các y u t gây b nh có trong các ch ng
E. coli phân l p ñư c

4.6

57

K t qu xác ñ nh serotyp kháng nguyên O c a các ch ng vi khu n E.
coli phân l p ñư c b ng ph n ng ngưng k t nhanh trên phi n kính

4.7

K t qu ki m tra đ c l c c a m t s ch ng vi khu n E. coli phân
l p ñư c trên chu t b ch

4.8

62

K t qu xác ñ nh kh năng m n c m c a m t s ch ng vi khu n
E. coli phân l p ñư c t l n b nh víi kh¸ng sinh

4.9

59

64

K t qu th c nghi m c a m t s phác ñ ñi u tr h i ch ng tiêu
ch y l n con trư c cai s a

68

4.10a K t qu theo dõi v hi u qu c a kháng th Hanvet K.T.E Hi khi
s d ng phßng bƯnh cho l n con theo m
4.10b K t qu c a m t s phác ñ ñi u tr h i ch ng tiêu ch y

71
l n con

theo m b ng kháng th Hanvet K.T.E Hi, kháng sinh HamcoliS.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vi

72


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

3.1

Quy trình phân l p và giám ñ nh vi khu n E. coli

4.1

35

So sánh t l các ch ng E. coli mang gen quy ñ nh s n sinh ñ c
t ñư ng ru t theo l a tu i

4.2

52

So sánh t l t h p các y u t gây b nh theo l a tu i

57

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vii


1.M

ð U

1.1 Tính c p thi t c a đ tài
Sau khi Vi t Nam gia nh p WTO, th trư ng kinh t ñư c m r ng,
vi c xu t nh p kh u con gi ng và các s n ph m ngu n g c ñ ng v t ñư c
quan tâm nhi u hơn. Làm th nào đ có con gi ng t t, ch t lư ng th t ñ t tiêu
chu n qu c t , trong khi d ch b nh x y ra tràn lan kh p nơi là nh ng bài tốn
đ t ra cho các nhà chăn ni - thú y, cho dù th i gian g n ñây, nhà nư c đã có
nhi u chính sách h tr và đ u tư cho chăn ni, đ c bi t là cơng tác phịng
ch ng d ch b nh, nhi u d án đã giúp ngư i nơng d©n v n và k thu t ñ tăng
năng su t chăn ni, đ c bi t là cơng tác phịng ch ng d ch b nh.
Tiêu ch y v n là m t trong nh ng nguyên nhân gây thi t h i l n cho
ngành chăn ni, đ c bi t là chăn nuôi l n. B nh x y ra
gây ch t nhi u và ñi u tr ít hi u qu , nh t là
nguyên nhân có th

l n m i l a tu i,

l n con trư c cai s a. Có nhi u

gây ra h i ch ng tiêu ch y (E. coli, Clostridium

perfringens, Rotavirus gây viêm d dày ru t truy n nhi m và các ký sinh
trùng như c u trùng, giun ñũa…), trong đó vi khu n E. coli v n đư c ñánh giá
là nguyên nhân gây b nh ph bi n và quan tr ng nh t.
nư c ta, b nh x y ra quanh năm. Nhưng r m r nh t v n là cu i đơng
và đ u xn do khí h u thay đ i đ t ng t, l nh, mưa nhi u, m ư t, ñây là
ñi u ki n lý tư ng ñ vi khu n E. coli phát tán và gây b nh. Các y u t k
trên, k t h p v i các đi u ki n chăm sóc, ni dư ng không t t s làm phát
sinh ra b nh và gây thi t h i l n v kinh t . B nh là n i lo thư ng tr c c a
ngư i chăn ni, đ c bi t là nh ng nhà chăn nuôi l n nái sinh s n quy mô l n
. Trung tâm nghiên c u (TTNC) l n Th y Phương, thu c Vi n Chăn ni có

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 1


ch c năng nuôi gi gi ng l n cho qu c gia cũng không tránh kh i s

nh

hư ng c a b nh này gây ra ñ i v i ñàn l n con theo m .
ð gi m thi u thi t h i c a b nh do vi khu n E. coli gây ra và xây d ng
bi n pháp phịng và đi u tr b nh có hi u qu , chúng tơi đã ti n hành nghiên
c u ñ tài: "Xác ñ nh m t s y u t gây b nh c a vi khu n Escherichia
coli phân l p t l n con b tiêu ch y t i Trung tâm Nghiên c u l n Thu
Phương. Th nghi m kháng th Hanvet K.T.E Hi phòng và tr b nh”
1.2 M c tiêu nghiên c u
- ði u tra tình hình m c b nh c a l n con t sơ sinh đ n 21 ngày tu i
ni t i TTNC l n thu phương.
- Phân l p, giám ñ nh m t s đ c tính sinh h c c a vi khu n E. coli
phân l p ñư c t l n con theo m b tiêu ch y
- Xác ñ nh m t s y u t gây b nh c a vi khu n E. coli phân l p ñư c

- Xác ñ nh serotyp và kh năng kháng kháng sinh c a vi khu n E. coli
phân l p ñư c.
- Th nghi m m t s phác ñ ñi u tr b nh tiêu ch y do vi khu n E.
coli gây ra

l n con theo m

- Th nghi m kháng th Hanvet K.T.E Hi phòng b nh tiêu ch y

l n

con do vi khu n E. coli gây ra.
1.3 Ý nghĩa khoa h c và th c ti n
- Cơng trình đã ch ng minh vai trò c a vi khu n E. coli trong b nh tiêu
ch y l n t sơ sinh ñ n 21 ngày tu i t i TTNC l n Th y Phương
- ðã ñưa ra phác ñ ñi u tr có hi u qu , giúp cho thú y cơ s và các h
chăn nuôi tham kh o trong phòng tr h i ch ng tiêu ch y cho l n, góp ph n
gi m thi t h i và tăng thu nh p trong chăn nuôi l n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 2


- Bư c ñ u ñánh giá ñư c hi u l c c a kháng th Hanvet K.T.E Hi
phòng b nh tiêu ch y do vi khu n E. coli gây ra

l n con, hư ng t i áp d ng

r ng rãi cho các cơ s chăn nuôi.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài là cơ s khoa h c ph c v cho các nhà
nghiên c u ti p theo, ñ ng th i đóng góp tư li u tham kh o cho các nhà

nghiên c u thú y và ngư i chăn nuôi.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. M t s hi u bi t chung v h i ch ng tiêu ch y
2.1.2. Khái ni m chung v h i ch ng tiêu ch y
Tiêu ch y là bi u hi n lâm sàng c a quá trình b nh lý đ c thù c a
đư ng tiêu hóa, là hi n tư ng con v t a nhanh, nhi u l n trong ngày, phân có
nhi u nư c do r i lo n ch c năng tiêu hóa (ru t tăng cư ng co bóp và ti t
d ch) (Ph m Ng c Th ch, 1996) [53]. Hi n tư ng lâm sàng này tùy theo ñ c
ñi m, tính ch t di n bi n, tùy theo ñ tu i m c b nh, loài gia súc, tùy theo y u
t nào ñư c coi là nguyên nhân chính mà nó đư c g i theo nhi u tên b nh
khác nhau như: b nh x y ra ñ i v i gia súc non theo m ñư c g i là b nh l n
con phân tr ng hay bê nghé phân tr ng,

gia súc sau cai s a là ch ng khó

tiêu, ch ng r i lo n tiêu hóa, ho c h i ch ng r i lo i tiêu hóa…
Xét đ n ngun nhân chính gây b nh thì có các tên g i như: B nh
colibacilosis do vi khu n E. coli gây ra, b nh phó thương hàn l n do vi khu n
Salmonella choleraesuis gây ra, b nh viêm d dày ru t truy n nhi m (TGE)
do Coronnavirus gây ra… Tuy nhiên, cho dù nguyên nhân nào d n ñ n tiêu
ch y thì h u qu c a nó cũng gây viêm nhi m, t n thương th c th đư ng tiêu
hóa và cu i cùng là quá trình nhi m khu n (Tr nh Văn Th nh, 1985 [55], H
Văn Nam và c ng s , 1997 [29]
2.1.2. M t s nguyên nhân gây ra tiêu ch y

l n

Tiêu ch y là m t hi n tư ng b nh lý có liên quan đ n nhi u y u t , có
y u t là nguyên nhân nguyên phát, có y u t là nguyên nhân th phát . Vì
v y vi c phân bi t gi a các nguyên nhân gây tiêu ch y là r t khó khăn (Ph m
Ng c Th ch, 1996) [53]. B ng r t nhi u cơng trình nghiên c u các nhà khoa
h c ñã ñưa ra các nguyên nhân chính gây h i ch ng tiêu ch y

l n như sau:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 4


2.1.2.1 Ỹu tè mơi trư ng ngo i c nh
Mơi trư ng ngo i c nh là m t trong 3 y u t cơ b n gây ra b nh
d ch, m i quan h gi a Cơ th - M m b nh - Môi trư ng là ngun nhân
c a s

khơng n đ nh s c kh e, ñưa ñ n phát sinh b nh (Nguy n Như

Thanh, 2001) [51].
Môi trư ng ngo i c nh bao g m các y u t :Th i ti t,khí h u, nhi t ñ ,
m ñ , các ñi u ki n v chăm sóc ni dư ng, v sinh chu ng tr i, di chuy n,
th c ăn, nư c u ng.
Khi gia súc b nhi m l nh kéo dài s làm gi m ph n ng mi n d ch,
gi m tác d ng th c bào, làm cho gia súc d b nhi m khu n gây b nh (H
Văn Nam và c ng s , 1997) [29].
L nh, m gây r i lo n h th ng đi u hịa trao đ i nhi t, d n đ n q
trình r i lo n trao ñ i ch t c a cơ th , b t ñ u t r i lo n tiêu hóa, h p th đ n
r i lo n trao ñ i ch t c a các cơ quan, trao ñ i ch t

mô và t bào c a cơ th

. ði u đó d n t i vi c làm gi m s c ñ kháng c a cơ th , nhưng virus và vi
khu n có s n trong ru t có th i cơ tăng cư ng ñ c l c và gây b nh.
gia súc non, d ch v chưa có đ axit HC1 t do nên khơng ho t hóa
đư c men pepsin, do đó khơng tiêu hóa h t s a m trong khi s a l i là môi
trư ng phát tri n t t c a nhi u lo i vi khu n (S An Ninh, 1995) [30].
Trư ng h p ñi u ki n ngo i c nh không thu n l i, thay ñ i ñ t ng t v
th c ăn, vitamin, protein, th i ti t, v n chuy n… làm gi m s c ñ kháng c a
con v t thì vi khu n thư ng tr c s tăng ñ c l c và gây b nh (Bùi Quý Huy,
2003) [18].
Kh u ph n ăn cho v t ni khơng thích h p, tr ng thái th c ăn không
t t, th c ăn kém ch t lư ng như m c, th i, nhi m các t p ch t, các vi sinh v t
có h i d d n ñ n r i lo n tiêu hóa kèm theo viêm ru t, a ch y

gia súc

(Tr nh Văn Th nh, 1985 [55], H Văn Nam, 1997 [29]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 5


Như v y, nguyên nhân do các ñi u ki n ngo i c nh mang tính t ng h p
ch khơng ph i là đ c hi u.
2.1.2.2. Ngun nhân do vi sinh v t
Vi sinh v t bao g m các lo i virus, vi khu n và n m m c. Chúng v a là
nguyên nhân nguyên phát, v a là nguyên nhân th phát gây ra tiêu ch y.
Tiêu ch y do vi khu n
Trong ñư ng tiêu hóa c a gia súc có h vi khu n g i là h vi khu n
ñư ng ru t, ñư c chia thành 2 lo i, trong ñó vi khu n có l i có tác d ng lên

men phân gi i các ch t dinh dư ng, giúp cho q trình tiêu hóa đư c thu n l i
và vi khu n có h i khi g p ñi u ki n thu n l i thì gây ra b nh.
Nguy n Lương và c ng s (1963) [27] ñã phân l p t l n con tiêu ch y
ñư c 5 serotyp E. coli và cho r ng nó là m t trong nh ng nguyên nhân gây
tiêu ch y cho l n.
Lê Văn T o và c ng s (1993) [46] cho bi t, trong d ch ch a

đư ng

tiêu hóa c a l n kh e cũng như l n m c b nh tiêu ch y đ u tìm thây 100% vi
khu n E. coli, tuy nhiên không ph i t t c các ch ng vi khu n E. coli này ñ u
có ñ c l c và có kh năng gây b nh. ðây cũng là tác nhân ch y u gây tiêu
ch y l n con.
ðào Tr ng ð t và c ng s (1996) [8] khi nghiên c u b nh l n con
phân tr ng ñã cho bi t: khi s c ñ kháng c a v t ch gi m sút, E. coli thư ng
xuyên cư trú trong ru t l n th a cơ sinh s n r t nhanh và gây nên s m t cân
b ng h vi khu n ñư ng ru t, t đó gây tiêu ch y.
Các vi khu n ñư ng ru t là nh ng vi khu n c ng sinh trư ng tr c trong
ñư ng ru t. H vi khu n này, mu n t vi khu n c ng sinh tr thành vi khu n
gây b nh ph i có 3 đi u ki n (Jones, 1980, d n theo Lê Văn T o, 1997) [48].
+Trên cơ th v t ch có c u trúc giúp cho vi khu n th c hi n ñư c
ch c năng bám dính

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 6


+ Vi khu n có kh năng s n sinh các y u t gây b nh, ñ c bi t là s n
sinh ñ c t ñư ng ru t Enterotoxin
+ Có kh năng xâm nh p vào l p t bào bi u mô c a niêm m c ru t, t
đó phát tri n nhân lên.

T Th V nh và ð ng Khánh Vân (1995) [62] khi ti n hành nghiên c u
h i ch ng tiêu ch y các t nh phía b c Vi t Nam ñã k t lu n: vi khu n E. coli
th y

l n b b nh cao hơn l n bình thư ng. Tiêu ch y

l n con t 1- 28

ngày tu i có vi khu n E. coli mang kháng nguyên F4 (K88) cao hơn nhi u so
v i l n m c ti u ch y

các l a tu i khác.

H Văn Nam và c ng s (1997) [29], Archie (2001) [1] ñã nh n m nh:
vi khu n đư ng ru t có vai trị khơng th thi u ñư c trong h i ch ng tiêu
ch y.
Vũ Bình Minh, Cù H u Phú (1999) [28] khi nghiên c u v E. coli và
Salmonella

l n tiêu ch y cho bi t t l phát hi n E. coli ñ c trong phân là

80 - 90% s m u xét nghi m.
Có m t vài nghiên c u ñã kh ng ñ nh: m t trong nh ng tác nhân quan
tr ng gây tiêu ch y

l n con là vì khu n y m khí Clostridium perfringens typ

C ( Taylo và c ng s , 2002) [11]. Vi khu n này là nguyên nhân gây viêm ru t
ho i t , xu t huy t tr m tr ng

l n sơ sinh, t n th t do b nh gây ra t 50 -

100%.
Nguy n Bá Hiên (2001) [17] đã cơng b : có lồi vi khu n hi u khí là
Slamonella, E. coli, Klebsiella, Staphylococcus sp, Streptococcus sp, Bacillus
subtilis và các loài vi khu n y m khí: Clostridium perfringens, Peptococus sp,
thư ng xun có m t tr ng đư ng tiêu hóa c a gia súc kh e m nh, cũng như
gia súc tiêu ch y.
Nguy n Như Pho (2003) [38] cho r ng kh năng gây b nh c a các lo i
vi khu n ñ i v i l a tu i l n khác nhau là khác nhau. ð i v i l n con theo
m , lơn sau cai s a ho c giai đo n đ u ni th t thì t l m c tiêu ch y do

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 7


Salmonella cao hơn; giai ño n t lúc sơ sinh ñ n sau cai s a thư ng do E.
coli; l a tu i 6 - 12 tu n thì thư ng do xo n khu n Treponema
hyodysenterriae, còn vi khu n y m khí C. perfringens thư ng gây b nh n ng
cho l n con theo m trong kho ng 1 tu n tu i ñ n cai s a.
Trong trư ng h p b nh lý, s lo i vi khu n trung bình tăng khơng đáng
k , s vi khu n trên 1g phân tăng kho ng 2 l n

l n con tiêu ch y so v i l n

con bình thư ng. Lo i khu n trong tiêu ch y ch y u liên quan ñ n s tăng s
lư ng ñ t ng t c a 3 lo i vi khu n ch

y u E. coli, Salmonella sp, và

C. perfringens ( Cù H u Phú và c ng s (2004) [42].

* Tiêu ch y do virus
Virus cũng là m t nguyên nhân chính gây tiêu ch y. ðã có nhi u cơng
trình nghiên c u kh ng đ nh vai trị c a m t s

virus như : Rotavirus,

Enterovirus, Transmissble Gastroenteritis Virus (TGE) là nh ng nguyên nhân
ch y u gây viêm d dày, ru t và gây tri u ch ng tiêu ch y ñ c trưng

l n.

Các virus này tác ñ ng gây viêm ru t và gây r i lo n q trình tiêu hóa, h p
th c a l n và cu i cùng d n ñ n tri u ch ng tiêu ch y.
Khooteng Huat (1995) [79] ñã th ng kê có hơn 10 lo i virus có tác
đ ng làm t n thương đư ng tiêu hóa, gây viêm ru t a ch y như: Enterovirus,
Rotavirus, Coronavirus, Adenovirus typ IV, virus d ch t l n…
S xu t hi n c a virus ñã làm t n thương niêm m c ru t, làm suy gi m
s c ñ kháng c a cơ th và thư ng gây a ch y

d ng c p tính v i t l ch t

cao (Ph m Ng c Th ch, 1996) [53].
Theo tài li u c a Bergeland (1980) (trích theo ðào Tr ng ð t 1996) [8]
trong s nh ng m m b nh thư ng g p

l n trư c và sau cai s a b tiêu ch y

có r t nhi u lo i virus: 20, 9% s l n b nh phân l p ñư c Rotavirus; 11, 2%
có virus viêm d dày - ru t truy n nhi m; 2% có Enterovirus; 0,7% có
Parvovirus .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 8


Rotavirus và Coronavirus là nh ng virus gây tiêu ch y quan tr ng

gia

súc non m i sinh như nghé, dê c u con, l n con, ng a con và ñ c bi t là bê do
nh ng virus này có kh năng phá h y màng ru t và gây tiêu ch y n ng
(Archie, 2001) [1]. Các nghiên c u khác c a Lê Minh Chí (1995) [3] và
Nguy n Như Pho (2003) [38] cũng ñã cho r ng: Rotavirus và Coronavirus
gây tiêu ch y ch y u

l n con trong giai ño n theo m , v i các tri u ch ng

tiêu ch y c p tính, nơn m a, m t nư c v i t l m c và t l ch t cao.
* Tiêu ch y do n m m c
N m m c d xâm nh p vào th c ăn t khi cịn là ngun li u đ n khi ra
s n ph m n u như các khâu b o qu n hay ch bi n khơng đ m b o ñúng yêu
c u k thu t. M t s lồi như: Aspergillus, Penicllinum, Fusarium… có kh
năng s n sinh nhi u ñ c t , nhưng quan tr ng nh t là nhóm đ c t (Aflatoxin
B1, B2, G1, G2, M1).
ð c t Aflatoxin gây ñ c cho ngư i và gia súc, gây b nh nguy hi m
nh t cho ngư i là ung thư gan, h y ho i gan, ñ c cho th n, sinh d c và th n
kinh. Aflatoxin gây ñ c cho nhi u loài gia súc, gia c m, m m c m nh t là v t,
gà, lơn. L n thư ng b ăn, thi u máu, vàng da, a ch y ra máu. N u trong
kh u ph n có 500 - 700 ug Afatoxin/kg th c ăn s làm cho l n con ch m l n,
còi c c, gi m s c ñ kháng v i các b nh truy n nhi m khác (Lê Th Tài
(1997) [45].

ð c t n m m c v i hàm lư ng cao có th gây ch t hàng lo t gia súc,
v i bi u hi n là nhi m đ c đư ng tiêu hóa, gây tiêu ch y d d i, mà thư ng
chúng ta không nghĩ ñ n nguyên nhân này, nên m i phác ñ ñi u tr kháng
sinh ñ u không hi u qu . Ngoài vi c gây tiêu ch y cho gia súc, đ c t n m
m c cịn gây đ c tr c ti p cho ngư i t th c ph m b ô nhi m n m m c ho c
gián ti p t nh ng ñ c t t n dư trong th c ph m (Biri, 1985) [65].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 9


* Tiêu ch y do ký sinh trùng
Tác h i c a ký sinh trùng đư ng tiêu hóa khơng ch là cư p ñi các ch t
dinh dư ng c a v t ch mà cịn tác đ ng ñ n v t ch thông qua n i và ngo i
ñ c t do chúng ti t ra làm gi m s c ñ kháng, gây chúng ñ c, t o ñi u ki n
cho các b nh khác phát sinh. Ngồi ra, ký sinh trùng cịn gây t n thương niêm
m c đư ng tiêu hóa, gây viêm ru t, a ch y (Ph m Văn Khuê, Phan L c,
1998) [21]. Có nhi u lo i ký sinh trùng gây tiêu ch y

l n như: c u trùng

Eimeria, Isospora suis, Crytosporidium, Ascaris suum, Trichuris suis… ho c
m t s lồi giun trịn l p Nematoda..
Tiêu ch y

l n con cũng hay g p

nh ng đàn l n có ch đ dinh

dư ng, chăm sóc và v sinh kém. Theo tác gi Nguy n Kim Thành (1999)
[52], trong ñư ng ru t c a l n tiêu ch y ñã tìm th y giun ñũa ký sinh v i m t

s lư ng không nh , gây t n thương thành ru t, gây viêm ru t và tiêu ch y.
C u trùng và m t s lo i giun trịn (giun dũa, giun tóc, giun lươn) là
m t trong nh ng nguyên nhân gây tiêu ch y
h

l n sai cai s a ni trong các

gia đình t i Thái Nguy n (Nguy n Th Kim Lan và c ng s , 2006a

[23]).ð c ñi m ch y u c a tiêu ch y do ký sinh trùng là con v t m c tiêu
ch y nhưng không liên t c, có s xen k gi a tiêu ch y và bình thư ng, cơ th
thi u máu, da nh t nh t, gia súc kém ăn, th tr ng sa sút.
Giun ñũa ký sinh trong ru t non c a l n là lồi Ascaris suum. Giun đũa
l n không c n v t ch trung gian, l n tr c ti p nu t ph i tr ng ( u trùng gây
nhi m) r i phát tri n thành giun trư ng thành (Phan ð ch Lân (1995) [26].
Các đi u ki n chăm sóc, ni dư ng khơng đúng k thu t có th gây
tiêu ch y như: th c ăn kém ph m ch t, b ôi thiu, n m m c, t p khu n và các
ch t ñ c khác, kh u ph n ăn m t cân ñ i gi a các thành ph n protit, gluixit,
lipit, nguyên t vi lư ng và các vitamin, thay ñ i kh u ph n th c ăn ñ t ng t
làm cho kh năng ti t men tiêu hóa c a l n khơng ñáp ng k p và không tiêu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


hóa đư c th c ăn, ch đ ngh ngơi ăn u ng không h p lý ho c l n con sinh
ra khơng đư c bú s a m k p th i hay s a m kém ph m ch t do l n m
khơng đư c ni dư ng, chăm sóc khai thác h p lý cũng gây cho l n con m c
h i ch ng tiêu ch y (ðào Tr ng ð t và c ng s , 1996) [8].
Như v y có th th y, có r t nhi u nguyên nhân gây tiêu ch y, nhưng
theo m t s chuyên gia nghiên c u v tiêu ch y

l n như Nguy n Th N i

(1985) [36], Lê Văn T o (1993) [46], H Văn Nam (1997) [29] thì cho dù
nguyên nhân nào gây tiêu ch y cho ñàn l i ñi n a, cu i cùng cũng là quá trình
nhi m khu n, vi khu n k phát viêm ru t, tiêu ch y n ng thêm, có th d n đ n
ch t ho c viêm ru t tiêu ch y mãn tính.
2.1.3. B nh lý lâm sàng c a h i ch ng tiêu ch y
2.1.3.1. Cơ ch sinh b nh
Cơ ch sinh b nh c a h i ch ng tiêu ch y là quá trình r i lo n ch c
ph n b máy tiêu hóa và nhi m khu n. Hai q trình này có th di n ra đ ng
th i, ho c cũng có th q trình này trư c, quá trình kia sau và ngư c l i,
song khơng th phân bi t rõ đư c t ng quá trình.
Theo Ph m Ng c Th ch (1996) [53], khi thi u m t thì t i 60% m
khơng tiêu hóa đư c gây ra ch ng đ y b ng, khó tiêu và a ch y, ho c vi c
gi m h p thu cũng d n ñ n a ch y.
Vũ Văn Ng và c ng s (1982) [32], Tr nh Văn Th nh (1985 [55] cho
r ng: do m t tác nhân b t l i nào đó, tr ng thái cân b ng c a khu h vi khu n
ñư ng ru t b phá v t t c ho c ch m t lồi nào đó sinh s n q nhi u s gây
hi n tư ng lo n khu n, gây ra s bi n đ ng
cũng như

nhóm vi khu n đư ng ru t,

nhóm vi khu n vãng lai, các vi khu n gây b nh có cơ h i tăng

m nh c v s lư ng và ñ c l c, các vi khu n có l i cho q trình tiêu hóa do
khơng c nh tranh n i nên gi m ñi, cu i cùng lo n khu n x y ra, h p thu b r i
lo n gây tiêu ch y.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


2.1.3.2. B nh lý, lâm sàng c a h i ch ng tiêu ch y
B nh lý, lâm sàng c a h i ch ng tiêu ch y

gia súc là s bi n đ i v t

ch c, tình tr ng m t nư c và ñi n gi i, tr ng thái trúng ñ c c a cơ th b nh.
Khi nghiên c u v tiêu ch y

l n do vi khu n E. coli, Nguy n Như

Pho (2003) [38] cho r ng, ru t ch xung huy t, khơng th y xu t huy t, khơng
có v t loét ho c ho i t như trong b nh phó thương hàn.
S m t nư c kéo theo mát các ch t đi n gi i trong đó đ c bi t là các
ion: HCO3, K+, Na+, Cl-…ñ ng th i, khi gia súc b r i lo n tiêu hóa thì cũng
làm c n tr đ n kh năng tái h p thu nư c.

gia súc a ch y, n u lư ng d ch

m t ñi trong ñư ng ru t vư t quá lư ng d ch ñưa vào khi ăn u ng, th n s c
g ng bù l i b ng cách cơ đ c nư c ti u ñ gi m lư ng nư c th i ra. N u th n
không bù ñư c m c d ch th trong t ch c b gi m và máu b ñ c l i. Hi n
trư ng này g i là m t nư c và tri u ch ng lâm sàng ch y u là: b ăn, thân
nhi t h th p và có th tr y tim, m t b hõm sâu, nhìn l đ , da khơ khi véo da
lên n p da ch m tr l i v trí cũ (Archie, 2000 [1]). L n b tiêu ch y g y sút
nhanh, da nhăn, tính đàn h i kém; n u tiêu ch y lâu ngày l n gày nhô xương
s ng, da thô, lông d ng ngư c. M t khác khi cơ th m t nư c và ch t ñi n
gi i kéo theo s bi n ñ i hàng lo t các b nh lý khác nhau.

Hi n tư ng trúng ñ c x y ra do th c ăn lên men phân gi i sinh đ c t ,
hƯ vi khu n đư ng ru t sinh sôi, s n sinh ra nhi u ñ c t . Các ñ c t ñó cùng
v i các s n ph m c a viêm, t ch c phân h y ng m vào máu tác ñ ng vào
gan làm ch c năng gan r i lo n, gia súc b trúng ñ c, ñ ng th i tác đ ng c n
tr q trình tiêu hóa ti p t c quá trinh gây tiêu ch y n ng hơn, tăng nguy cơ
nhi m ñ c máu và gây t vong.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


2.1.3.3. H u qu trong h i ch ng tiêu ch y
H u qu tr c ti p và n ng n c a hi n tư ng tiêu ch y là s m t nư c
và các ch t ®i n gi i c a cơ th , kéo theo hàng lo t các bi n ñ i b nh lý (Lê
Minh Chí, 1995 [3]). Hi n tư ng m t nư c r t nghiêm tr ng và có th gây
ch t n u khơng đư c đi u ch nh. Gia súc non d tr d ch th tương ñ i th p
nên ñ c bi t m n c m v i s m t nư c. Vì v y, trong đi u tr tiêu ch y ln
ln ph i đ t v n đ đi u tr m t nư c lên hàng ñ u (Archie, 2000 [1]).
L n b tiêu ch y gi m kh năng tiêu hóa, chuy n hóa và h p th các
ch t dinh dư ng nên l n gày còm, ch m tăng tr ng, d dàng m c các b nh
khác (Ph m S Lăng và c ng s , 1997 [25]).
l n, hi n tư ng tiêu ch y thư ng có q trình nhi m khu n. Khi tiêu
ch y do nhi m khu n, các tri u ch ng tr m tr ng hơn và h u qu ñ l i n ng
n n hơn. B nh có th lây lan và k phát nhi u b nh khác, gây thi t h i cho
ngành chăn nuôi. Như v y, v i m i m t ngun nhân gây b nh khác nhau thì
cũng đ l i nh ng h u qu khác nhau.
2.1.4. M t s ñ c ñi m d ch t h i ch ng tiêu ch y
Có r t nhi u nguyên nhân gây nên h i ch ng tiêu ch y, các y u t như
mùa v , vùng mi n, tu i gia súc, chu ng tr i, th c ăn, đi u ki n chăm sóc
ni dư ng…đ u có nh hư ng đ n tiêu ch y

gia súc.

Khi nghiên c u m t s ñ c ñi m d ch t h i ch ng tiêu ch y

l nt

sau cai s a c a các h chăn nuôi sau cai s a c a các h chăn ni gia đình t i
Thái Ngun, Nguy n Th Kim Lan và c ng s (2006b) [24] cho r ng b nh
ch u nh hư ng rõ r t c a l a tu i m c b nh, mùa v trong năm, các lo i th c
ăn, n n chu ng và tình tr ng v sinh thú y.
V ñ tu i m c b nh, t l l n tiêu ch y gi m theo tu i, cao nh t
ño n cai s a ñ n 2 tháng (13,9), sau đó gi m d n và ch cịn 5,55%

giai

l n trên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


6 tháng tu i (Nguy n Th Kim Lan và c ng s , 2006b [24].
l n, h i ch ng tiêu ch y có th x y ra

m i l a tu i. Archie (2000)

[1], Frairbrother (1992) [71] cho r ng: khi tiêu ch y x y ra, thư ng gây thi t
h i l n cho ngành chăn nuôi. B nh thư ng xu t hi n

3 giai ño n phát tri n

c a l n:
- Giai ño n sơ sinh (1 - 4 ngày tu i)
- Giai ño n l n con theo m (5 - 21 ngày tu i)
- Giai ño n l n sau cai s a (>21 ngày tu i)
T l m c tiêu ch y trong m t s cơ s chăn nuôi ph thu c vào đi u
ki n chăm sóc, v sinh thú y, còn t l ch t, m c ñ tr m tr ng c a b nh
mt ñàn ph thu c vào giai ño n m c b nh (ðoàn Kim Dung, 2003 [6],
Hoàng Văn Tu n, 1998 [60]).
V th c ăn, khi l n đư c ni b ng th c ăn t ng h p d ng viên, không
qua ch bi n, t l m c tiêu ch y là 8,96%. T l này tăng lên khi cho th c ăn
truy n th ng mang tính t n d ng và ăn rau s ng (16,1%) (Nguy n Th Kim
Lan và c ng s , 2006b [24]).
ði u ki n chu ng tr i v sinh cũng có nh hư ng khá rõ r t đ n t l
m c tiêu ch y
tăng lên

l n. L n ni trong n n lát g ch có t l tiêu ch y là 9,49%,

chu ng có n n láng xi măng (12,64%) và cao nh t

ñ t n n (20,37%). L n đư c ni

chu ng n n

đi u ki n v sinh thú y t t t l tiêu ch y

là 8%, th p hơn rõ r t so v i ni trong đi u ki n v sinh thú y kém (20,35%)
(Nguy n Th Kim Lan và c ng s , 2006b [24]).
V mùa v , tiêu ch y

l n con theo m x y ra quanh năm, nhưng cao

nh t là tháng 5 -8 (Hoàng Văn Tu n và c ng s , 1998 [60]). Trong năm, l n
nuôi

mùa xuân và mùa hè m c tiêu ch y cao hơn (13,67 -14,75%) so v i 2

mùa còn l i (9,18 - 9,68%) (Nguy n Th Kim Lan và c ng s , 2006b [24]).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14


Ngồi các v n đ nêu trên, h i ch ng tiêu ch y còn b

nh hư ng b i

các tác nhân gây b nh do virus, vi khu n…Các tác gi ñ u cho r ng, khi l n
m c tiêu ch y do các tác nhân vi sinh v t, thư ng làm tăng t l m c b nh và
t l ch t.
2.1.5. Bi n pháp phòng tr tiêu ch y cho l n
2.1.5.1. Phịng b nh
Cơng tác phịng b nh là khâu vơ cùng quan tr ng, đơi khi nó cịn quan
tr ng hơn c ch a b nh, đây là hình th c ch đ ng đ b nh khơng x y ra. Các
bi n pháp phịng b nh t ng h p đư c ñưa lên hàng ñ u, xoay quanh các y u
t môi trư ng, v t ch và m m b nh.
M t s tác gi ñã t p trung nghiên c u ch t o và s d ng vacxin
phòng b nh nh m kích thích cơ th ch đ ng sinh s n kháng th ch ng l i
m m b nh. Nguy n Th N i (1985) [36] d a trên k t qu xác ñ nh t n xu t
các serotyp O c a E. coli gây b nh phân tr ng l n con ñ ch n các serotyp O
có t n su t hi n cao ché vacxin. Lê Văn T o (1996) [47] ñã ch n ch ng vi

khu n E. coli mang kháng nguyên K88 k t h p v i ít nh t 2 y u t gây b nh
khác nhau là Ent và Hly dùng ñ s n xu t vacxin cho u ng và tiêm phòng
b nh cho l n con phân tr ng.
Các tác gi Nguy n Th N i, Nguy n Ng c Nhiên, Cù H u Phú (1989)
[37] ti n hành nghiên c u m t lo i vacxin t ng h p g m các ch ng vi khu n
Salmonella, E. coli và Streptococcus đ phịng b nh tiêu ch y cho ñ n hi n
nay v n ñang ñư c ti p t c nghiên c u.
Ph m Kh c Hi u, Tr n Th L c (1998) [14] cho r ng: đ phịng tiêu
ch y, trư c h t c n h n ch lo i tr các y u t stress s mang l i hi u qu tích
c c, đ ng th i, kh c ph c nh ng y u t khí h u, th i ti t b t l i đ tránh r i
lo n tiêu hóa, gi

n đ nh tr ng thái cân b ng gi a cơ th và mơi trư ng. L n

con đ ra ph i ñư c sư i m

nhi t ñ 370C trong 7 ngày, sau đó gi m nhi t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 15


ñ d n, nhưng không ñư c th p hơn 300C.
Các tác gi Tr nh Văn Th nh (1985) [55], ðào Tr ng ð t (1985) [7] ñ
xu t bi n pháp phòng b nh: gi

m và sư i cho l n sơ sinh vào mùa đơng,

d n phân, rác th i trong chu ng, ñem

nhi t sinh v t, ñ nh kỳ t y u tiêu ñ c

chu ng tr i và d ng c chăn ni.
Ngồi s d ng vacxin, m t s tác gi ñã ñi sâu nghiên c u và ch ph m
dùng đ phịng b nh tiêu ch y. ðây là bi n pháp v a giúp tăng kh năng ñ
kháng, v a kh ng ch s phát tri n quá m c c a m t s lồi vi khu n có h i
cho cơ th gia súc. T Th V nh, ð ng Th Hịe (2002) [63] đã s d ng ch
ph m VITOM1.1 (có ch a Bacillus subtilis ch ng VKPMV - 7092) đ phịng
tr tiêu ch y cho l n con t sơ sinh ñ n 3 tu n tu i. Tr n Th H nh và c ng s
(2004) [12] ñã ch t o sinh ph m E. coli - s a và C. perfringens - toxoid dùng
phòng tiêu ch y cho l n con. Công ty c ph n dư c và v t tư thú y - Hanvet
ñã ch t o kháng th Hanvet K.T.E Hi khi phòng và tr tiêu ch y cho l n con
r t hi u qu .
Lê Văn T o và c ng s (2003) [49] ñã s n xu t kháng th t lịng đ
tr ng gà đ phịng và tr b nh tiêu ch y cho l n con, l n dùng ch ph m đ u
an tồn, đi u tr kh i b nh ñ i v i l n con b tiêu ch y do vi khu n E. coli.
Huỳnh Kim Di u (2001) [4] dùng cơm m cho l n con ăn có k t qu t t
gi m t l b b nh tiêu ch y, tăng t l kh i b nh sau 3 ngày ch a, rút ng n
th i gian b b nh, gi m t l tái phát, gi m t l ch t

l n con theo m và l n

con sau cai s a.
Như v y, v n đ phịng h i ch ng tiêu ch y cho l n đã có r t nhi u tác
gi nghiên c u. M i m t cơng trình nghiên c u đ u đi sâu vào m t s khía
c nh, m t s nguyên nhân gây b nh và ñã ñ t ñư c m t s k t qu kh quan.
Tuy nhiên, do có nhi u nguyên nhân và y u t gây b nh nên v n còn nhi u v n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 16

ñ th c ti n ñòi h i ph i gi i quy t trong phòng h i ch ng tiêu ch y cho l n.
2.1.5.2. ði u tr b nh
Lê Minh Chí (1995) [3] cho r ng: trên th c t lâm sàng, ñi u tr m t
nư c là ñi u tr b t bu c và là ñi u ki n ñ h th p m c ñ thi t h i do tiêu
ch y gây ra.
Ph m Ng c Th ch (2005) cho bi t: ñ ñi u tr h i ch ng tiêu ch y

gia

súc nên t p trung vào 3 khâu là:
- Lo i tr sai sót trong ni dư ng như: lo i b th c ăn kém ph m ch t
(ôi m c), chăm sóc ni dư ng t t.
- Kh c ph c r i lo n tiêu hóa và ch ng nhi m khu n - nh ng vi khu n
ñã phân l p ñư c

gia súc viêm ru t a ch y.

- ði u tr hi n tư ng m t nư c và ch t ñi n gi i.
Hi n nay, ñ ñi u tr h i ch ng tiêu ch y

l n, nhi u tác gi i nghiên

c u cho r ng, c n ph i xác ñ nh ñư c nguyên nhân gây b nh, hi u rõ cách
sinh b nh và tri u ch ng b nh. Vi c s d ng kháng sinh trong ñi u tr tiêu
ch y do nhi m khu n ñư c nhi u ngư i nghiên c u và ñưa ra nhi u phác ñ
khác nhau, nhưng các tác gi ñ u th ng nh t r ng: s d ng kháng sinh có hi u
qu c n ph i xét kh năng m n c m và tính kháng thu c c a vi khu n. V n đ
này chúng tơi s trình bày rõ hơn

các ph n ti p sau.

2.2. M t s nghiên c u v vi khu n E. coli gây b nh ñư ng tiêu hóa
Vi khu n Escherichia coli (E. coli) trư c ñây g i là Bacterium coli
commune hay Bacilus coli communis, l n ñ u tiên phân l p t phân tr em b
tiêu ch y năm 1885 và ñ t theo tên c a bác sĩ nhi khoa ð c Theodor Escherich
(1857 - 1991) (Nguy n Vĩnh Phư c, 1974 [39], Nguy n Lân Dũng, 1976 [5],
Nguy n Như Thanh và c ng s , 1997 [50], Lê Văn T o, 1997 [48].
Vi khu n E. coli thu c h Enterobacteriaceae, h v khu n thư ng tr c
trong ru t, chi m t i 80% các v khu n hi u khí (Hồng Th y Ngun và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 17