Luận văn thạc sĩ nông nghiệp

Bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học nông nghiệp hà nội
------------------

DƯƠNG THị THảO CHINH

NghiÊn cứu đặc điểm sinh trởng, phát triển của một
số giống địa lan trồng chậu và ảnh hởng của giá thể,
phÂn bón qua lá đến hiệu quả sản xuất hoa địa lan
tại Sapa - Lào Cai

Luận văn thạc sĩ nông nghiệp
Chuyên ngành: trồng trọt
Mã số: 60.62.01

Ngời hớng dẫn khoa học: pgs.ts. vũ quang sáng

Hà Nội, 2008


Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong
luận văn này là trung thực và cha hề đợc sử dụng để bảo vệ
một học vị nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện
luận văn này đã đợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn đã đợc chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Dơng
Chinh

i

Thị

Thảo


Lời cảm ơn
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS.
Vũ Quang Sáng đã tận tình giúp đỡ, hớng dẫn tôi
trong suốt thời gian thực hiện đề tài, cũng nh trong
quá trình hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cám ơn các thầy cô giáo Khoa
Sau Đại học; Khoa Nông học, đặc biệt là thạc sỹ Đinh
Thi Thu Hà đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi
cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối
với cha mẹ, bạn bè, đồng nghiệp và bà con nông dân
nơi tôi tiến hành thực hiện đề tài đã luôn động viên,
giúp đỡ rất nhiều cả về tinh thần và vật chất cho tôi
hoàn thành chơng trình học tập và luận văn tốt
nghiệp.
Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn !
Tác giả luận văn
Dơng Thị Thảo Chinh

ii

iii


Mục lục
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
Lời cam đoan.............................................................i
Mục lục.....................................................................iv
Danh mục các chữ viết tắt.......................................vii
Danh mục bảng.......................................................viii
Danh mục hình........................................................xi
1. Mở đầu.................................................................1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài.............................................1
1.2. Mục đích, yêu cầu........................................................4
1.2.1. Mục đích.................................................................4
1.2.2. Yêu cầu....................................................................4
1.3. ý nghĩa khoa học và thực tiễn......................................4
1.3.1. ý nghĩa khoa học....................................................4
1.3.2. ý nghĩa thực tiễn....................................................4
2. Tổng quan tài liệu................................................6
2.1. Sơ lợc về cây hoa lan....................................................6
2.1.1. Nguồn gốc, vị trí, phân loại và đặc điểm thực
vật của cây hoa lan..........................................................6
2.1.2. Yêu cầu về điều kiện môi trờng sinh thái của cây
hoa lan.............................................................................16

2.1.3. Các iều kiện cơ bản để trồng lan......................22
2.2. Tình hình sản xuất hoa lan trên thế giới và Việt Nam
............................................................................................37
2.2.1. Tình hình sản xuất lan trên thế giới....................37
2.2.2. Tình hình sản xuất lan ở Việt Nam.....................39
2.2.3. Tình hình sản xuất hoa ở Sapa - Lào cai............42
3. Vật liệu, nội dung và phơng pháp nghiên cứu........45
3.1. Vật liệu nghiên cứu......................................................45
iv


3.1.1. Các giống hoa........................................................45
3.1.2. Các hoá chất...........................................................45
3.2. Nội dung và phơng pháp nghiên cứu...........................46
3.2.1. Nội dung nghiên cứu..............................................46
3.2.2. Phơng pháp nghiên cứu.........................................47
3.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu...............................48
3.3.1. Địa điểm...............................................................48
3.3.2. Thời gian................................................................48
3.3.3. Các chỉ tiêu theo dõi.............................................48
3.3.4. Phơng pháp phân tích và xử lý số liệu................51
4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận...........................52
4.1. Đặc điểm sinh trởng phát triển, năng suất, chất lợng
của một số giống hoa địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai
............................................................................................52
4.1.1. Đặc điểm ra lá của một số giống địa lan trồng
chậu tại Sapa - Lào Cai.....................................................52
4.1.2. Diện tích lá của một số giống địa lan trồng chậu
tại Sapa - Lào Cai..............................................................54
4.1.3. Đặc điểm hình thái và mầu sắc lá, thân, hoa của

một số giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.......55
4.1.4. Đặc điểm sinh trởng, đờng kính thân của một số
giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai...................57
4.1.5. Đặc điểm ra hoa và sinh trởng phát triển hoa của
một số giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.......59
4.1.6. Độ bền và thời gian nở hoa của một số giống địa
lan trồng chậu tại Sapa - Lào cai......................................64
4.1.7. Nghiên cứu diễn biến tình hình sâu bệnh hại trên
một số giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.......65
4.2. ảnh hởng của một số phân bón lá đến sinh trởng phát
triển và năng suất, chất lợng hoa địa lan Trần Mộng trồng
chậu tại Sapa - Lào Cai........................................................69
4.2.1. ảnh hởng của phân bón lá đến sự ra lá cây địa
lan giống Trần Mộng trồng chậu......................................70
4.2.2. ảnh hởng của phân bón lá đến diện tích lá của
cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu......................72
4.2.3. ảnh hởng của phân bón lá đến động thái tăng trởng đờng kính thân của cây địa lan giống Trần Mộng
trồng chậu........................................................................73

v


4.2.4. ảnh hởng của phân bón lá đến sự ra hoa và sinh
trởng phát triển hoa của cây địa lan giống Trần Mộng
trồng chậu........................................................................75
4.2.5. ảnh hởng của phân bón lá đến thời gian nở hoa và
độ bền hoa của cây địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu.................................................................................79
4.2.6. ảnh hởng của phân bón lá đến diễn biến thành
phần sâu bệnh hại trên cây địa lan giống Trần Mộng

trồng chậu........................................................................80
4.3. Nghiên cứu ảnh hởng của giá thể đến sự sinh trởng
phát triển, năng suất, chất lợng hoa địa lan giống Trần
Mộng trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.....................................81
4.3.1. ảnh hởng của giá thể đến sự ra lá cây địa lan
giống Trần Mộng trồng chậu............................................82
4.3.2. ảnh hởng của giá thể đến diện tích lá của cây
địa lan giống Trần Mộng trồng chậu..............................84
4.3.3. ảnh hởng của giá thể đến động thái tăng trởng đờng kính thân của cây địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu.................................................................................85
4.3.4. ảnh hởng của giá thể đến sự ra hoa và sinh trởng
phát triển hoa cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu
.........................................................................................87
4.2.5. ảnh hởng của giá thể đến thời gian nở hoa và độ
bền hoa của cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu. 93
4.2.6. ảnh hởng của giá thể đến diễn biến thành phần
sâu bệnh hại trên cây địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu.................................................................................94
4.4. Hiệu quả kinh tế của việc sử dụng phân bón lá và giá
thể trồng trong sản xuất hoa địa lan giống Trần Mộng
trồng chậu...........................................................................95
5. Kết luận và đề nghị.........................................100
5.1. Kết luận.....................................................................100
5.2. Đề nghị......................................................................101
Tài liệu tham khảo.................................................106
Phụ lục..................................................................110

vi

Danh mục các chữ viết tắt
CAQ

: Cây ăn quả

CT

: Công thức

DL

: Dài lá

ĐK

: Đờng kính

ĐKNHTB

: Đờng kính ngồng hoa trung bình

ĐVT

: Đơn vị tính

KHKT

: Khoa học kỹ thuật

RL

: Rộng lá

Slá

: Diện tích lá

TB

: Trung bình

TBKH

: Tiến bộ khoa học

vii


Danh mục bảng
STT

Tên bảng

Trang

Bảng 4.1. Động thái ra lá của một số giống địa lan
trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.......................................
Bảng 4.2. Diện tích lá của một số giống địa lan trồng
chậu tại Sapa - Lào Cai.................................................
Bảng 4.3. Đặc điểm hình thái và mầu sắc lá, thân,

hoa của một số giống địa lan trồng chậu tại
Sapa - Lào Cai..............................................................
Bảng 4.4. Động thái tăng trởng đờng kính thân của
một số giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào
Cai................................................................................
Bảng 4.5 a. Sự ra hoa và sinh trởng phát triển hoa của
một số giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào
cai................................................................................
Bảng 4.5b. Sự ra hoa và chất lợng hoa của một số giống
địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.........................
Bảng 4.6. Độ bền và thời gian nở hoa của một số giống
địa lan........................................................................
Bảng 4.7a. Thành phần bệnh hại chủ yếu trên một số
giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai...............
Bảng 4.7b. Thành phần sâu hại chủ yếu trên một số
giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai...............
Bảng 4.8. ảnh hởng của phân bón lá đến động thái ra
lá của cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu
.....................................................................................

viii


Bảng 4.9. ảnh hởng của phân bón lá đến diện tích lá
của cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu...........
Bảng 4.10. ảnh hởng của phân bón lá đến động thái
tăng trởng đờng kính thân của cây địa lan
giống Trần Mộng trồng chậu........................................
Bảng 4.11a. ảnh hởng của phân bón lá đến sự ra hoa
và sinh trởng phát triển hoa của cây địa lan

giống Trần Mộng trồng chậu........................................
Bảng 4.11b. ảnh hởng của phân bón lá đến sự ra hoa
và chất lợng hoa địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu tại Sapa - Lào Cai.................................................
Bảng 4.12. ảnh hởng của phân bón lá đến thời gian nở
hoa và độ bền hoa của cây địa lan giống Trần
Mộng trồng chậu..........................................................
Bảng 4.13. ảnh hởng của phân bón lá đến diễn biến
thành phần sâu bệnh hại chủ yếu trên cây địa
lan giống Trần Mộng trồng chậu..................................
Bảng 4.14. ảnh hởng của giá thể đến động thái ra lá
của cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu...........
Bảng 4.15. ảnh hởng của giá thể đến diện tích lá của
cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu..................
Bảng 4.16. ảnh hởng của giá thể đến động thái tăng
trởng đờng kính thân của cây địa lan giống
Trần Mộng trồng chậu..................................................
Bảng 4.17a. ảnh hởng của giá thể đến sự ra hoa và
sinh trởng phát triển hoa cây địa lan giống Trần
Mộng trồng chậu..........................................................

ix


Bảng 4.17b. ảnh hởng của giá thể đến sự ra hoa và
chất lợng hoa cây địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu.............................................................................
Bảng 4.18. ảnh hởng của giá thể đến thời gian nở hoa
và độ bền hoa cây địa lan giống Trần Mộng
trồng chậu....................................................................

Bảng 4.19. ảnh hởng của giá thể đến diễn biến thành
phần sâu bệnh hại trên cây địa lan giống Trần
Mộng trồng chậu..........................................................
Bảng 4.20a. Hiệu quả kinh tế của việc sử dụng phân
bón lá cho hoa địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu.............................................................................
Bảng 4.20b. Hiệu quả kinh tế của việc sử dụng các loại
giá thể trồng hoa địa lan giống Trần Mộng trồng
chậu.............................................................................

x


Danh mục hình
STT Tên hình
Trang
Hình 4.1. Động thái ra lá của một số giống địa lan trồng
chậu tại Sapa - Lào Cai...........................................53
Hình 4.2. Động thái tăng trởng đờng kính thân của một số
giống địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai..........58
Hình 4.3. Chiều dài nụ hoa của một số giống địa lan trồng
chậu tại Sapa - Lào Cai...........................................62
Hình 4.4. ảnh hởng của phân bón lá đến động thái ra lá
của cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu......71
Hình 4.5. ảnh hởng của phân bón lá đến động thái tăng trởng đờng kính thân của cây địa lan giống Trần
Mộng trồng chậu....................................................74
Hình 4.6. ảnh hởng của phân bón lá đến chiều dài ngồng
hoa của cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu
...............................................................................77
Hình 4.7. ảnh hởng của giá thể đến động thái ra lá của cây

địa lan giống Trần Mộng trồng chậu....................83
Hình 4.8. ảnh hởng của giá thể đến động thái tăng trởng đờng kính thân của cây địa lan giống Trần Mộng
trồng chậu..............................................................86
Hình 4.9. ảnh hởng của giá thể đến chiều dài ngồng hoa
cây địa lan giống Trần Mộng trồng chậu............89
Hình 4.10. ảnh hởng của giá thể đến chiều dài nụ hoa cây
địa lan giống Trần Mộng trồng chậu....................92

xi


1. Mở đầu
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong muôn ngàn loài hoa đua hơng khoe sắc mà thợng
đế đã ban cho loài ngời chúng ta, hoa lan đợc ngời á Châu
liệt vào hàng vơng giả, có vẻ đẹp quyến rũ đến mê hồn đợc thể hiện từ cấu trúc kiêu kỳ, phức tạp, những trạm trổ hết
sức tinh vi của cánh hoa đến những đờng nét phong độ
mà quý phái của bộ rễ, thân và lá, đặc biệt là hơng thơm
tao nhã. Mặt khác, hoa lan còn có đặc tính bền, tơi lâu, dễ
bảo quản. Chính vì vậy, hoa lan không chỉ chiếm u thế
trong đời sống tinh thần của con ngời mà chúng còn trở thành
một mặt hàng mang lại nguồn thu lớn cho ngành nông nghiệp.
Hoa lan thực sự đã trở thành sản phẩm nông nghiệp có
giá trị kinh tế cao, thúc đẩy ngành sản xuất kinh doanh phát
triển mạnh mẽ. Đặc biệt là các nớc thuộc châu á nhiệt đới nh
Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia Trong đó, Thái Lan
có kim ngạch xuất khẩu hoa lan cắt cành năm 1987 là 21 triệu
USD, năm 1990 là 26 triệu USD, năm 1991 là 30 triệu USD.
Singapore thu lợi nhuận từ lan cắt cành mỗi năm 10 triệu USD.
Kim ngạch xuất khẩu hoa lan trên thế giới hàng năm đạt 1,8 tỷ

USD (Phan Thúc Huân, 1989) [13].
Hiện nay, nghiên cứu về khoa học ở nớc ta chủ yếu tập
trung nghiên cứu nhân nhanh các giống hoa lan nhiệt đới. Kỹ
thuật nuôi trồng trên quy mô công nghiệp hầu nh còn ít, cha
có nhiều nghiên cứu về kỹ thuật trồng, chọn lọc loài lan rừng
thích hợp với điều kiện khí hậu Sapa nói riêng và miền Bắc

1


nói chung. Để phát triển lâu dài bền vững thì các chủng loại
lan rừng Việt Nam cần đợc nghiên cứu nhằm bảo tồn nguồn
gen để phục vụ cho việc lai tạo lan trong tơng lai, tạo ra
những loài lan đặc hữu chỉ có ở Việt Nam. Mặt khác, cần
hoàn thiện nhanh chóng qui trình nuôi trồng lan công
nghiệp nhằm đáp ứng thị trờng trong nớc cũng nh dần hớng
tới thị trờng xuất khẩu (Nguyễn Thiện Tịch, 1996) [23].
ở nớc ta có nhiều vùng trồng hoa qui mô lớn, nổi tiếng và
giàu kinh nghiệm là Đà Lạt (Lâm Đồng), Vĩnh Tuy, Nhật Tân,
Đông Anh, Ngọc Hà (Hà Nội), Mê Linh (Vĩnh Phúc), Đằng Hải (Hải
Phòng), Gò Vấp (Thành phố Hồ Chí Minh), Sapa (Lào Cai), Nam
Phong (Nam Định)... Diện tích trồng hoa trên cả nớc tính đến
nay khoảng 4000 ha sau ấn Độ, Trung Quốc và Thái LanTuy
nhiên, sản xuất hoa ở Việt Nam còn nhiều hạn chế do khí hậu
ít thuận lợi, công nghệ sản xuất lạc hậu và thị trờng nhỏ đặc
biệt là thị trờng xuất khẩu.
Sapa cũng nh các vùng khác chủ yếu sản xuất hoa dựa vào
kinh nghiệm là chính. Công nghệ sản xuất còn thiếu tính
đồng bộ, diện tích trong nhà có mái che còn thấp nên chất lợng hoa cắt không cao, nhiều loại hoa cha thể trồng trái vụ nên
cha đáp ứng đợc nhu cầu hoa cắt thờng xuyên. Bên cạnh đó,

đầu t cho KHKT cha nhiều, cha có các giống chủ lực và cơ sở
nhân giống đủ điều kiện phục vụ sản xuất hàng hoá, phần lớn
vẫn phải nhập giống từ nớc ngoài. Vì vậy, sản xuất bị động,
giá thành sản xuất cao. Hơn nữa sản phẩm cha có nhãn mác,
thơng hiệu, vì thế hoa cha có thị trờng xuất khẩu mặc dù
Lo Cai l tỉnh có cửa khẩu thông thơng với Trung Quốc.
Địa lan là một loài lan quý có giá trị thơng mại cao, có

2


khả năng thích ứng tốt với khí hậu miền Bắc - Việt Nam. Để
có cơ sở chắc chắn trớc khi phát triển giống Địa Lan cao
cấp, tiến tới mở rộng vùng sản xuất và tạo thơng hiệu riêng
cho hoa lan của Sapa - Lào Cai. Vì vậy, việc nghiên cứu xác
định giống tốt đạt chất lợng và kỹ thuật canh tác phù hợp là
việc làm cần thiết và cấp bách.
Xuất phát từ thực tế trên cũng nh góp phần phát triển
ngành nuôi trồng hoa lan ở Sapa - Lo Cai, giúp cho ngời
trồng lan có đợc quy trình, kỹ thuật chăm sóc lan nhằm phát
triển ngành trồng hoa lan theo hớng công nghiệp, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu đặc điểm sinh
trởng, phát triển của một số giống địa lan trồng chậu
và ảnh hởng của giá thể, phân bón qua lá đến hiệu
quả sản xuất hoa địa lan tại Sapa - Lào Cai.

3


1.2. Mục đích, yêu cầu

1.2.1.

Mục đích

Đánh giá đặc điểm sinh trởng, ra hoa của một số giống
địa lan và xác định hiệu quả sử dụng phân bón lá, giá thể
thích hợp nhằm góp phần xây dựng quy trình thâm canh
cây địa lan mang lại hiệu quả kinh tế cao trồng tại Sapa Lào Cai.
1.2.2.

Yêu cầu

+ Đánh giá đặc điểm sinh trởng, ra hoa của một số
giống hoa địa lan trồng chậu tại Sapa - Lào Cai.
+ Xác định loại phân bón qua lá và giá thể trồng phù
hợp để cây địa lan sinh trởng, phát triển tốt mang lại hiệu
quả kinh tế cao.
1.3. ý nghĩa khoa học và thực tiễn
1.3.1.

ý nghĩa khoa học

+ Kết quả nghiên cứu đề tài là dẫn liệu khoa học có giá
trị về đặc điểm sinh trởng, ra hoa của các giống địa lan
trồng tại Sapa - Lào Cai, biện pháp kỹ thuật canh tác cần thiết
để nâng cao năng suất và chất lợng hoa.
+ Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần bổ sung
thêm tài liệu khoa học phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên
cứu khoa học về hoa địa lan trồng tại Sapa - Lào Cai.
1.3.2.

ý nghĩa thực tiễn

Góp phần xây dựng quy trình kỹ thuật trồng địa lan
tại Sapa - Lào Cai, cung cấp thông tin cần thiết làm cơ sở cho
việc xây dựng vùng sản xuất hoa hàng hoá có thơng hiệu
riêng và hiệu quả kinh tế cao cho tỉnh Lào Cai.

4


5


2. Tổng quan tài liệu
2.1. Sơ lợc về cây hoa lan
2.1.1.

Nguồn gốc, vị trí, phân loại và đặc điểm

thực vật của cây hoa lan
2.1.1.1. Nguồn gốc lịch sử
Theo các tác giả Trần Hợp (1990) [11], Nguyễn Tiến Bân
(1997) [2], Võ Văn Chi - Dơng Đức Tiến (1978) [3], Phạm
Hoàng Hộ (2000) [9], Nguyễn Văn Chơng, Trịnh Văn Thịnh
(1991) [4] cây lan Orchida thuộc họ phong lan Orchidaceae,
bộ lan Orchidales, lớp một lá mầm Monoctyledoneae. Cây lan
đợc biết đến đầu tiên ở Phơng Đông. Hoa lan đợc biết đến
vào khoảng 2500 năm về trớc (Thời đại của Đức Khổng Tử,
551- 479 trớc công nguyên). ở Phơng Đông, lan đợc chú ý đến

vì vẻ đẹp duyên dáng của lá, hơng thơm tuyệt vời của hoa.
Khổng Tử đề cao lan là Vua của những loài cỏ cây có hơng
thơm.
Hoa lan thờng mọc ở các vùng nhiệt đới, đã đợc các thuỷ
thủ, các lái buôn, nhà truyền giáo mang về nên ngời châu
Âu biết đến rất muộn, lan đợc chú ý trớc hết để làm thuốc
chữa bệnh. ở đây ngời ta đã tiến hành nghiên cứu rất công
phu tỉ mỉ về lan. Có thể nói Theophara stus là cha đẻ
ngành học về lan và ông cũng là ngời đầu tiên dùng từ Orchid
để chỉ một loài lan có củ tròn. Sau đó Robut Bron (1773 1858) là ngời đầu tiên đã phân biệt rõ ràng giữa họ lan và
các họ khác [10]. Ngời đặt nền tảng hiện đại cho môn học
về lan là John Lindley (1799 - 1865). Năm 1836 ông công bố,

6


sắp xếp các tông họ lan (A tabuler view of the tribes of
orchidaler). Tên của họ lan do ông đa ra đợc dùng cho đến
ngày nay [10].
ở Việt Nam, dấu vết nghiên cứu về lan thời kỳ đầu
không rõ rệt, có lẽ ngời đầu tiên có khảo sát về lan ở Việt
Nam là Gioalas Noureiro - Nhà truyền giáo ngời Bồ Đào Nha,
ông đã mô tả cây lan ở Việt Nam lần đầu tiên vào năm 1789
trong cuốn Flora cochin chinensis, gọi tên các cây lan trong
cuộc hành trình đến nam phần Việt Nam là Aerides, Phaius
và Sarcopodium... mà đã đợc Bentham và Hooker ghi lại trong
cuốn Genera planterum (1862 - 1883) [9]. Chỉ sau khi ngời
Pháp đến Việt Nam mới có những công trình nghiên cứu đợc
công bố đáng kể là F. Gagnepain và A. Gnillaumin mô tả 70
chi gồm 101 loài cho cả 3 nớc Đông Dơng trong bộ Thực vật

Đông Dơng chí do H. Lecomte chủ biên, xuất bản năm 1932 1934 [15].
Theo tác giả Phạm Hoàng Hộ (1972), đã mô tả kèm hình
vẽ 289 loài lan gặp ở Nam Việt Nam trong bộ Cây cỏ Việt
Nam (quyển II ).
Sau năm 1975 các nhà khảo cứu Việt Nam, Liên Xô, Tiệp
Khắc bắt đầu tìm kiếm và nghiên cứu về những giống lan
tại Việt Nam.
Năm 1992, tác giả Gunnar Seidenfaden ngời Đan Mạch đã
phát hành cuốn Hoa Lan tại Đông dơng gồm 200 giống và
2000 loài, trong đó có khoảng 136 giống và 720 loài của Việt
Nam.
Đến năm 1993, tác giả Phạm Hoàng Hộ [9] cho rằng, ở

7


Việt Nam có tới 755 loài lan.
Gần đây nhất tác giả Leonid Averyanov (ngời Nga) và
các tác giả Nguyễn Tiến Hiệp, Phan Kế Lộc, Dơng Đức Huyến
đã lần lợt công bố trên tờ nguyệt san Orchids của Hội hoa lan
Hoa Kỳ những khám phá mới lạ đã phát hiện thấy 4 loài lan ở
Việt Nam cha đợc biết đến đó là Paphio pledilum helenae,
Renamthera

citrina,

Paphiopedilum

hiepii

và

Vanda

bidupensis.
2.1.1.2. Vị trí phân bố
Cây hoa lan

mọc ở khắp

mọi nơi

trên thế giới, từ

miền gió tuyết đến sa mạc nóng bỏng khô cằn, từ miền núi
cao rừng thẳm đến đồng cỏ của miền bình nguyên và
ngay cả các vùng sình lầy cũng có lan. Đa số lan mọc tập
trung ở các rừng cây nhiệt đới, ở các nớc Châu á nh Thái Lan,
Lào, Cam Pu Chia, Việt Nam có Dendrobium, Vanda,
Phalaenopsis, Archinis, Renanthera, ở Châu Nam Mỹ nh
Costarica, Venezuela, Colombia có các giống Cattleya,
Odontoglosum, Miltonia
Theo Briger (1971), vùng trung sinh Bắc bán cầu có 75
chi và 900 loài, vùng trung sinh Nam bán cầu có 40 chi và 500
loài, Châu Âu có 120 loài, Bắc Mỹ có 170 loài. Họ lan
(Orchidaceac) thuộc vào một loài hoa đông đảo với khoảng
chừng 750 chi và 30.000 loài nguyên thủy và khoảng một
triệu loài lan; loài hoa có số lợng lớn đứng thứ 2 sau họ cúc
(Asteraceac).
Theo Presley (1981) thì vùng Châu á nhiệt đới có 250

chi và 6.800 loài trong đó chi Dendrobium có 1.400 loài, chi

8


Coelogyne có 200 loài, chi Phalaenopsis có 35 loài, chi Vanda
có 60 loài, vùng châu Mỹ nhiệt đới có 306 chi và 8.266 loài,
chi Cattleya có 60 loài, chi Epidendrum có 500 loài, chi
Odontoglossum có 200 loài. Vùng Châu Mỹ nhiệt đới có 306
chi và 8.266 loài. Trên thế giới có một số nớc tập trung nhiều
loài hoa nh Colombia có 1.300 loài và Tân Ghinê có 1.450
loài, (Phan Thúc Huân, 1989) [13].
Khảo sát sơ bộ ở Việt Nam, chi Dendrobium có khoảng
89 loài, Paphiopedilum có 25 loài, Aerides có 5 loài, chi
Cymbidium có 20 loài, chi Phalaenopsis có 7- 8 loài
2.1.1.3. Phân loại hoa lan
Theo các tác giả Trần Hợp (1990) [11], Nguyễn Tiến Bân
(1997) [2], Vô Văn Chi - Dơng Đức Tiến 1978 [3], Phạm Hoàng
Hộ (1992) [9], Nguyễn Văn Chơng, Trịnh Văn Thịnh (1991)
[4] và Koopowitz (1986) [34], cây hoa lan thuộc họ lan
(Orchidaceae), ở trong lớp đơn tử diệp, lớp 1 lá mầm
(Monocotyledoneae), thuộc ngành ngọc lan - thực vật hạt kín
Magnolio phyta, phân lớp hành Lilidae, bộ lan Orchidales.
Theo tác giả Takhtajan (1980), họ lan bao gồm cả họ
Apostasicideae và họ Cypripedicideae chia thành 3 họ phụ
gồm:
1. Orchidadeae
2. Cypripedicideae
3. Apostasicideae
Trong đó họ phụ lan (Orchidadeae) là phức tạp nhất, có

nhiều giống nhiều loại nhất, hai họ phụ kia mỗi loại chỉ có
một tông, (Phan Thúc Huân, 1989) [13].

9


Gần đây, do phân tích hoa đầy đủ hơn và đi sâu
vào đặc tính di truyền, các nhà khoa học đã chia họ lan
thành 6 họ phụ:
1. Apostasicideae
2. Cypripedicideae
3. Neottioi deae
4. Orchidadeae
5. Epidendroi deae
6. Vandoideae
Cả 6 họ phụ này đều phổ biến rộng rãi trên trái đất. Họ
lan của Việt Nam cũng khá phong phú, theo thống kê sơ bộ
gần đây có khoảng 140 chi và 730 loài. Nh vậy, họ lan đã
trở thành 1 đối tợng cực kỳ phong phú và đặc sắc của hệ
thực vật Việt Nam, không những là một trong những họ thực
vật lớn nhất mà còn đóng góp nhiều về mặt giá trị sử dụng
cho nền kinh tế nớc nhà. Tuy nhiên, việc phân loại cây trồng
hết sức phức tạp, cho đến nay cha có khoá phân loại cho các
đơn vị dới loài, trong khi đó việc phân loại cho các đơn vị
dới loài hết sức quan trọng, nhất là trong công tác chọn giống
cây trồng (Nguyễn Nghĩa Thìn, 1997) [19], đối với họ lan
cũng gặp những khó khăn này.
2.1.1.4. Đặc iểm thực vật của cây hoa lan
Thân cây họ lan: cây lan sống ở những nơi hoang dã,
ở các địa điểm rất khác nhau, điều kiện môi trờng rất

khác nhau nh các sờn núi cao giá lạnh, trên cây cao gió
thốc hoặc ẩm ớt tối tăm ven suối trong rừng rậm..., cấu
trúc loài lan cũng đa dạng để thích nghi. Thân các loài

10


lan có 2 kiểu tiêu biểu nhất là:
Lan đa thân: Các chi lan Kiếm (Cymbidium), lan Hài
(Paphiopedilum), lan Vũ nữ (Oncidium), Cát lan (Cattleya), lan
Hoàng thảo (Dendrobium) thuộc vào kiểu lan đa thân.
Thông thờng, phần của cây lan nhìn thấy đợc chỉ có
lá, hoa và cuống. Chúng đợc mọc nên từ một đoạn phình to,
giống nh củ hành nên ngời ta gọi là giả hành.
Giả hành có thể nhỏ nh lan Kiếm hoặc khá to nh lan
Bầu rợu (Catlanthe), ngắn hình thoi nh lan Hoàng thảo vẩy
rồng, nhng có loài khá dài nh lan Hoàng thảo phi điệp (dài tới
1m).
Việc tách bụi của lan đa thân là việc cắt thân rễ (căn
hành), cắt ở vị trí nào ta cần tính toán sao cho mỗi bụi đều
có đủ sức để phát triển mạnh, thờng nên để mỗi có khoảng
3 giả hành.
Lan đơn thân: Các chi lan Vanda, Hồ điệp, Phợng vĩ,
Ngọc điểm (Rhychostylis)... thuộc kiểu lan đơn thân. Thân
các loài lan đơn thân luôn mọc cao nên phía ngọn, phát
triển theo chiều thẳng đứng. Sự phát triển chỉ ngừng khi
đỉnh ngọn bị thơng tổn, chồi bên sẽ xé rách bọc lá để mọc
thành thân nhánh và cũng vơn cao nên phía đỉnh.
Khi thân các loài lan đơn thân vơn cao dễ bị đổ
nghiêng ngả, có loài rễ gió (rễ khí) mọc theo thân bám chặt

vào các cành cây hay bất cứ vật nào chúng gặp phải để giữ
cho cây luôn đợc thẳng đứng.
Rễ lan: đa số rễ của các loài lan có lớp mô xốp bao

11


quanh rễ thật. Rễ của phong lan có lớp mô xốp màu trắng ngà
với nhiều công dụng khác nhau: bảo vệ nguồn dẫn nớc bên trong
của rễ; hút nớc và các muối khoáng bám trên mặt rễ và hấp thụ
cả hơi nớc trong không khí ẩm. Chúng còn có khả năng bám
chặt vào các vật mà chúng tiếp xúc. Ruột rễ của các loài lan là
một sợi rất chắc và khá dai nh sợi cớc, chính vì thế rễ lan bảo
đảm đợc cho cây lan có thể bám trên ngọn cây cao, ở các sờn non chót vót không bị gió mạnh cuốn đi.
Miền chóp của rễ có chứa chất màu lục nên rễ cũng làm
một phần chức năng quang hợp cho cây.
Các sợi rễ không bấu víu vào các vật xung quanh nên
chúng có thể hút sơng sớm chiều và làm chức năng quang
hợp. Rễ có hình trụ nhng khi bám vào các vật cứng rễ bị bẹp
đi trên vết bám.
Nói chung rễ của các loài lan dù phát triển thành nhánh
cấp I, cấp II, có khi cấp III nhng không có rễ tóc nhỏ li ti nh
của các loài thực vật khác. Nếu tính về diện tích bề mặt
của cả bộ rễ một cây lan thì quá nhỏ so với bề mặt rễ của
các loài thực vật khác.
Lá lan: lá của họ lan có hình dáng và kích thớc rất khác
nhau. Có loài lan lá rụng vào mùa khô hanh để giảm bớt
sự thoát hơi nớc. Đa số lá của các loài lan đều bền vững
nhiều năm liền. Ngời ta thờng đếm số lá trên ngọn lan
Đai châu để xác định tuổi vì mỗi năm trung bình

cây lan chỉ mọc thêm đợc một đến hai lá.
Lá của nhiều loại lan rất dai, dày dặn, rất chắc có thể

12


trữ đợc nớc và các chất dinh dỡng. Lá của các loài lan mọc ở 2
phía của thân cây.
Lá của lan kiếm mọc trên cây thờng dày và cứng hơn
mọc dới đất vì chúng phải lu trữ nớc và dinh dỡng.
Lá và rễ của loài lan đơn thân thờng mọc vuông góc với
nhau ở cùng một đốt trên thân nh lan Vanda, Bò cạp, Phợng
vĩ... Tuy vậy lá của lan Đai châu lại mọc từ kẽ lá
Hoa lan: hoa của tất cả các loài trong họ lan dù rất khác
nhau về kích thớc màu sắc và hình dáng nhng chúng
đợc cấu tạo theo cùng một khuôn mẫu: Hoa lan có 7 bộ
phận gồm: 3 cánh đài bên ngoài, 3 cánh hoa và trụ của
bông hoa. Đoạn cuống tiếp giáp bông hoa, lá bầu hoa có
3 tâm bì chính là 3 ô của quả lan chứa đầy các hạt
nhỏ li ti gọi là tiểu noãn.
Cánh đài: bộ phận bên ngoài của hoa là 3 cánh đài, bảo
vệ hoa khi còn là nụ. Đây là nét độc đáo của hoa lan. Đại đa
số hoa lan có 3 cánh đài hoàn toàn giống nhau. Hoa lan
Vanda có 3 cánh đài to và đẹp hơn cánh hoa, ngợc lại ở một
số loài lan nh lan Hài có 2 cánh kém phát triển và dính liền
vào nhau.
Cánh hoa: cánh hoa là bộ phận quan trọng nhất để tạo
ra vẻ đẹp quyến rũ của hoa lan. Hai cánh hoa trên giống
nhau hoàn toàn về màu sắc và kích thớc.
Một số loài hoa lan có 3 cánh đài và 2 cánh hoa trên có

màu sắc và kích thớc gần giống nhau nên đã làm cho nhiều
ngời hiểu nhầm loài hoa này có 5 cánh hoa. Một số loài lan

13