Tổ chức tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong dạy học đại số 10 (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THỊ THÚY

TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC GẮN VỚI
THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN – 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THỊ THÚY

TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC GẮN VỚI
THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ 10

Ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Toán
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Thị Trinh

THÁI NGUYÊN – 2018

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được hoàn
thành với sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của nhiều nhà khoa học. Các số liệu,
kết quả được trình bày trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học
của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018
Tác giả luận văn

Dương Thị Thúy

Xác nhận

Xác nhận

của Trưởng khoa chuyên môn

của người hướng dẫn khoa học

TS. Đỗ Thị Trinh

i


LỜI CẢM ƠN
Luận văn này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Đỗ
Thị Trinh. Em xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến cô đã tận tình chỉ bảo
em trong suốt quá trình làm luận văn.
Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Toán, Phòng Đào tạo sau
Đại học trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận
lợi cho em trong suốt quá trình học tập và làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trong tổ Toán,
các em HS khối 10 trường THPT Bắc Kạn, trường THPT dân lập Hùng Vương,
thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho em
hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình.
Cuối cùng, em xin gửi lời biết ơn sau sắc đến gia đình, bạn bè, các anh chị
học viên lớp Cao học K24 chuyên ngành Lý luận và Phương pháp giảng dạy bộ
môn Toán đã luôn động viên khích lệ, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập
và nghiên cứu.
Do khả năng và thời gian có hạn, mặc dù đã rất cố gắng trong nghiên cứu
đề tài và trình bày luận văn, song luận văn cũng không tránh khỏi những thiếu
sót. Rất mong nhận được sự góp ý của Hội đồng phản biện khoa học, quý thầy
cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.
Em xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 04 năm 2018
Tác giả luận văn

Dương Thị Thúy

ii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT

Viết tắt

Viết đầy đủ

1.

BĐT

Bất đẳng thức

2.

ĐC

Đối chứng

3.

ĐHSP

Đại học sư phạm

4.

GV

Giáo viên

5.

GS.

Giáo sư

6.

GS. TS

Giáo sư - tiến sĩ

7.

GS. TSKH

Giáo sư - tiến sĩ khoa học

8.

HS

Học sinh

9.

SGK

Sách giáo khoa

10. THCS

Trung học cơ sở

11. THPT

Trung học phổ thông

12. TN

Thực nghiệm

13. VNĐ

Việt Nam đồng

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa

Lời cam đoan ........................................................................................................ i
Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii
Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn .......................................................... iii
Mục lục ............................................................................................................... iv
Danh mục bảng biểu ............................................................................................ v
Danh mục các hình ............................................................................................. vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................ 4
1.1. Tình huống gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ............................... 5
1.1.1. Thuyết tình huống...................................................................................... 5
1.1.2. Thực tiễn và vấn đề thực tiễn .................................................................. 11
1.1.2. Tình huống dạy học gắn với thực tiễn .................................................... 15
1.2. Mục đích của việc khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn
vào dạy toán ở trường THPT ............................................................................. 16

1.2.1. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần hoàn
thành mục tiêu, nhiệm vụ dạy học bộ môn Toán ở trường phổ thông trong giai
đoạn hiện nay ..................................................................................................... 16
1.2.2. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần tích cực
hóa trong việc lĩnh hội kiến thức và làm tăng hứng thú học tập cho học sinh ........ 17
1.2.3. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần rèn
luyện và phát triển các năng lực trí tuệ.............................................................. 19
1.2.4. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần bồi
dưỡng năng lực vận dụng Toán học vào các bài toán thực tiễn trong cuộc sống
........................................................................................................................... 20
1.2.5. Tăng cường liên hệ với thực tiễn góp phần rèn luyện một số thành tố
trong cấu trúc năng lực Toán học của học sinh ................................................. 22
iv


1.3. Thực trạng việc dạy học qua các tình huống gắn với thực tiễn trong môn
Toán ở Trường THPT ........................................................................................ 24
1.3.1. Vấn đề liên hệ với thực tiễn trong chương trình và SGK hiện nay ......... 24
1.3.2. Thực trạng vận dụng tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong nhà
trường phổ thông hiện nay ................................................................................. 28
1.4. Tiểu kết chương 1 ....................................................................................... 36
Chương 2. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC GẮN
VỚI THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ 10..................................... 38
2.1. Nguyên tắc thiết kế tình huống dạy học gắn với thực tiễn ......................... 38
2.1.1. Tình huống dạy học gắn với thực tiễn vừa phải mang tính giáo dục
vừa phải mang tính thực tiễn điển hình ............................................................. 38
2.1.2. Tình huống thực tiễn phải đảm bảo tính linh hoạt, dễ dàng cập nhật,
thay thế và bổ sung số liệu................................................................................. 39
2.2. Quy trình thiết kế tình huống dạy học gắn với thực tiễn ............................ 40
2.3. Thiết kế một số tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong chương trình

Đại số 10 ............................................................................................................ 44
2.3.1. Một số tình huống trong dạy học chủ đề mệnh đề, tập hợp .................... 44
2.3.1. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Hàm số bậc nhất và bậc hai .... 47
2.3.3. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Phương trình - hệ phương trình .... 56
2.3.4. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Bất đẳng thức, bất phương trình ... 61
2.3.5. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Thống kê ................................. 65
2.4. Tổ chức tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong dạy học Toán ở
trường Phổ thông ............................................................................................... 69
2.4.1. Sử dụng các tình huống dạy học gắn với thực tiễn để gợi động cơ học
tập cho học sinh ................................................................................................. 69
2.4.2. Sử dụng các tình huống dạy học gắn với thực tiễn để học sinh tự phát
hiện tri thức trong quá trình hình thành kiến thức mới ..................................... 72
2.4.3. Sử dụng các tình huống thực tiễn để củng cố kiến thức sau mỗi bài học ...... 74

v


2.4.4. Sử dụng các tình huống thực tiễn trong tổ chức các hoạt động ngoại
khóa, trải nghiệm ............................................................................................... 80
2.4.5. Sử dụng bài toán có yếu tố thực tiễn trong kiểm tra đánh giá kết quả
học sinh .............................................................................................................. 82
2.5 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 86
Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................ 88
3.1 Mục đích, yêu cầu và nội dung thực nghiệm sư phạm ................................ 88
3.1.1 Mục đích, yêu cầu ..................................................................................... 88
3.1.2 Nội dung và đối tượng thực nghiệm ......................................................... 88
3.2. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ................................................................... 88
3.2.1 Giáo án thực nghiệm................................................................................. 89
3.4. Kết luận chương 3....................................................................................... 91
KẾT LUẬN....................................................................................................... 92

PHỤ LỤC

vi


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Trang

Bảng 1.1. Kết quả điều tra câu 1 (đối với GV) ......................................... 29
Bảng 1.2: Kết quả điều tra câu 2 (đối với GV) ......................................... 29
Bảng 1.3: Kết quả điều tra câu 3 (đối với GV) ......................................... 30
Bảng 1.4: Kết quả điều tra câu 4 (đối với GV) ......................................... 30
Bảng 1.5: Kết quả điều tra câu 5 (đối với GV) ......................................... 31
Bảng 1.6: Kết quả điều tra câu 6 (đối với GV) ......................................... 31
Bảng 1.7. Kết quả điều tra câu 1 (đối với HS) .......................................... 33
Bảng 1.8. Kết quả điều tra câu 2 (đối với HS) .......................................... 33
Bảng 1.9. Kết quả điều tra câu 3 (đối với HS) .......................................... 34
Bảng 1.10. Kết quả điều tra câu 4 (đối với HS) ........................................ 34
Bảng 1.11. Kết quả điều tra câu 5 (đối với HS) ........................................ 35
Bảng 2.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) của Việt Nam từ năm
2006 - 2015 ............................................................................... 50
Bảng 2.2..................................................................................................... 58
Bảng 3.1 Bảng phân bố tần số kết quả của bài kiểm tra 15 phút lớp
thực nghiệm (TN) và lớp đối chứng (ĐC) ............................... 90
Bảng 3.2 Bảng phân bố về tần suất điểm kiểm tra 15 phút ...................... 90
Bảng 3.3 Bảng phân bố tần số kết quả của bài kiểm tra 45 phút lớp
thực nghiệm (TN) và lớp đối chứng (ĐC) ............................... 90
Bảng 3.4 Bảng phân bố về tần suất điểm kiểm tra 45 phút ...................... 90

v

DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang

Hình 2.1. Biểu đồ trên biểu thị sản lượng khai thác và nuôi trồng thuỷ sản
của Việt Nam năm 1990 – 2002. ....................................................... 52
Hình 2.2 ............................................................................................................. 53
Hình 2.3. ............................................................................................................ 55
Hình 2.4 ............................................................................................................. 65
Hình 2.5. Một số hình ảnh parabol trong thực tế............................................... 70
Hình 2.6. Đồ thị của hàm số y  ax 2 ................................................................ 71

vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục Việt Nam đang tập trung đổi mới, hướng tới một nền giáo dục
tiến bộ, hiện đại ngang tầm với khu vực và toàn thế giới. Unesco đã đề ra bốn trụ
cột của giáo dục trong thế kỉ 21 là học để biết, học để làm, học để cùng chung
sống và học để khẳng định mình. Chính vì thế vai trò của các bài toán có nội
dung thực tế trong dạy học Toán là không thể không đề cập đến.
Vai trò của Toán học ngày càng quan trọng và tăng lên không ngừng thể
hiện ở sự tiến bộ trong nhiều lĩnh vực khác nhau của khoa học, công nghệ, sản
xuất và đời sống xã hội. Toán học có vai trò quan trọng như vậy không phải do
ngẫu nhiên mà chính vì bởi nguồn gốc của Toán học là từ thực tiễn lao động sản
xuất của con người, cho nên Toán học liên hệ thường xuyên với thực tiễn, lấy
thực tiễn làm động lực phát triển và là mục tiêu phục vụ cuối cùng.
Để đáp ứng được sự phát triển của kinh tế, kĩ thuật, của các khoa học khác

và sản xuất đòi hỏi phải có con người lao động có hiểu biết, có kĩ năng và ý thức
vận dụng những thành tựu của Toán học trong những điều kiện cụ thể để mang
lại hiệu quả thiết thực. Chính vì vậy việc định hướng đổi mới dạy học, đổi mới
tư duy của người dạy nhằm mục đích phát huy tính tích cực, sáng tạo của người
học, giúp người học nắm bắt và biết vận dụng các kiến thức vào trong hoạt động
thực tiễn là một trong những mục tiêu quốc sách hàng đầu được Đảng và Nhà
nước đặc biệt quan tâm và chú trọng. Tại điều 24.2, Luật Giáo dục đã nêu rõ:
"Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,
sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn;
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. [30]
Dạy học không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức mà phải dạy cho học
sinh con đường tìm ra kiến thức. Tuy nhiên, phương pháp giảng dạy truyền thống
với việc lấy người thầy làm trung tâm phát thông tin và học sinh bị động tiếp

1


nhận thông tin đã không còn phù hợp trong giai đoạn hiện nay. Hạn chế rõ nhất
là không tạo được sự chủ động, tích cực của người học, nhất là năng lực tư duy
sáng tạo và khả năng tự tiếp thu cái mới. Hơn nữa, Toán học là môn học khoa
học với chương trình sách giáo khoa còn nặng về kiến thức hàn lâm, những bài
toán có nội dung liên hệ trực tiếp với đời sống lao động sản xuất được trình bày
một cách khá hạn chế, thiếu gắn kết với thực tiễn, không phải tất cả các giáo viên
đều có khả năng hiểu biết và vận dụng được toàn bộ tất cả các phương pháp dạy
học để tích cực hóa người học. Thực tế, kiến thức càng thiết thực, càng hấp dẫn,
càng lôi cuốn thì học sinh càng dễ dàng tiếp nhận và nhớ lâu. Để những kiến thức
khoa học khô cứng trở nên gần gũi với học sinh thì thông qua việc giải quyết các
tình huống gắn với thực tiễn, học sinh sẽ có cơ hội rèn luyện tư duy, hoạt hóa
năng lực tự học, tự nghiên cứu, biến họ từ khách thể trở thành chủ thể của quá

trình nhận thức và học tập, từng bước lĩnh hội tri thức khoa học, phát triển khả
năng thích ứng với các tình huống khác nhau trong học tập cũng như cuộc sống.
Tuy nhiên, việc dạy và học Toán học trong trường phổ thông hiện nay giáo
viên mới chỉ cung cấp kiến thức cơ bản cho học sinh mà chưa thực sự tạo được
mối liên hệ giữa kiến thức khoa học và kiến thức thực tế.
Từ những lý do đó, tác giả đã chọn đề tài “Tổ chức tình huống dạy học
gắn với thực tiễn trong dạy học Đại số 10” để nghiên cứu và xây dựng một số
tình huống có nội dung gắn với thực tiễn nhằm góp phần xây dựng nguồn tư liệu
cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học môn Toán ở trường THPT,
phát huy tính chủ động, sự tích cực trong học tập, nghiên cứu của học sinh, góp
phần làm thay đổi phần lớn cách học thụ động trước đây, nâng cao chất lượng
dạy và học phù hợp với mục tiêu giáo dục của Đảng và Nhà nước đề ra “học đi
đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn liền với thực
tiễn”. [30]
2. Mục đích nghiên cứu

2


Luận văn đủ ở file: Luận văn full