Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh nhân ho ra máu tại Thái Nguyên (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

HOÀNG VĂN LÂM

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ KẾT QUẢ
ĐIỀU TRỊ BỆNH NHÂN HO RA MÁU TẠI THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Nội khoa
Mã số: 87.20.107

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. TS. NGUYỄN TRƯỜNG GIANG
2. PGS.TS PHẠM KIM LIÊN

Thái Nguyên – Năm 2018


i

LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này, tôi đã
nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè, cơ quan
và gia đình.
Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới TS. Nguyễn Trường
Giang, PGS.TS Phạm Kim Liên, là người Thầy người Cô đã trực tiếp hướng
dẫn, chỉ bảo tận tình cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới các Thầy Cô trong Bộ môn
Nội – Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên, những người đã dùng tri thức và
tâm huyết của mình để truyền đạt cho chúng tôi những kiến thức quý báu trong

suốt thời gian học tập tại trường.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn trân trọng nhất tới Đảng ủy, Ban Giám hiệu,
lãnh đạo Khoa Các Chuyên Khoa cùng các Thầy Cô trong Bộ môn Lao và Bệnh
phổi Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên, nơi tôi đang công tác đã tạo những
điều kiện tốt nhất cho tôi được học tập nâng cao trình độ chuyên môn.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới Ban Giám Đốc, các cán bộ Khoa Hô hấp
– Nội tiết, Bệnh viện Trung Ương Thái Nguyên; Ban Giám Đốc, các cán bộ các
Khoa lâm sàng, Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện
giúp đỡ tôi trong suốt quá học tập và nghiên cứu.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ,
giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập.
Đặc biệt, tôi xin dành tất cả tình cảm và sự biết ơn tới những người thân
trong gia đình tôi, những người đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều
kiện cho tôi cả về vật chất lẫn tinh thần để tôi hoàn thành luận văn này.
Thái Nguyên, ngày……tháng 05 năm 2018
Tác giả

Hoàng Văn Lâm


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu mà tôi đã tham gia. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng được
công bố trên bất cứ tài liệu khoa học nào.
Thái Nguyên, ngày……tháng 05 năm 2018
Học viên

Hoàng Văn Lâm

iii

MỤC LỤC

Trang bìa phụ
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Lời cam đoan ..................................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................. iii
Danh mục các từ viết tắt................................................................................... iv
Danh mục các bảng ........................................................................................... v
Danh mục các biểu đồ ...................................................................................... vi
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
Chương 1. TỔNG QUAN ............................................................................... 3
1.1. Đại cương ho ra máu ............................................................................... 3
1.1.1. Định nghĩa......................................................................................... 3
1.1.2. Các yếu tố nguy cơ gây HRM .......................................................... 3
1.1.3. Nguyên nhân ho ra máu .................................................................... 3
1.1.4. Cơ chế ho ra máu .............................................................................. 7
1.1.5. Các tai biến và biến chứng của HRM ............................................. 10
1.1.6. Phân loại mức độ ho ra máu ........................................................... 10
1.2. Chẩn đoán ho ra máu ............................................................................ 11
1.2.1. Lâm sàng ......................................................................................... 11
1.2.2. Cận lâm sàng ................................................................................... 13
1.3. Điều trị ho ra máu ................................................................................. 15
1.3.1. Nguyên tắc điều trị .......................................................................... 15
1.3.2. Điều trị cấp cứu HRM và hồi sức ................................................... 15
1.3.3. Điều trị nội khoa không xâm lấn và theo dõi ................................. 16
1.3.4. Điều trị xâm lấn .............................................................................. 18

1.3.5. Điều trị nguyên nhân gây HRM...................................................... 21


iv

1.4. Các nghiên cứu về ho ra máu ................................................................ 21
1.4.1. Tình hình nghiên cứu về ho ra máu trên thế giới ........................... 21
1.4.2. Tình hình nghiên cứu về ho ra máu trong nước ............................. 23
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............. 26
2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 26
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 26
2.3. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 26
2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu ...................................................... 26
2.5. Chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................... 27
2.6. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 28
2.7. Phương pháp xử lí và phân tích số liệu................................................. 35
2.8. Đạo đức trong nghiên cứu ..................................................................... 35
2.9. Sơ đồ nghiên cứu .................................................................................. 36
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 37
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu .......................................... 37
3.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị HRM................. 39
3.3. Một số yếu tố liên quan đến kết quả điều trị ho ra máu........................ 48
Chương 4: BÀN LUẬN ................................................................................. 53
4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu .......................................... 53
4.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị ........................... 55
4.3. Một số yếu tố liên quan đến kết quả điều trị ho ra máu........................ 64
KẾT LUẬN .................................................................................................... 66
KHUYẾN NGHỊ............................................................................................ 69
DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ ................. 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 71

PHỤ LỤC


ivv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

AFB

Acid fast bacilli (Trực khuẩn kháng a xít)

BAE

Bronchial Artery Embolization (Thuyên tắc động mạch phế quản)

BMI

Body Mass Index (Chỉ số khối cơ thể)

CLVT

Cắt lớp vi tính

ĐM

Động mạch

ĐMKTHPQ Động mạch không thuộc hệ phế quản
ĐMP

Động mạch phổi

ĐMPQ

Động mạch phế quản

ĐMTHPQ

Động mạch thuộc hệ phế quản

GPQ

Giãn phế quản

HRM

Ho ra máu

TMP

Tĩnh mạch phổi

TMPQ

Tĩnh mạch phế quản


vv
vi

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Đánh giá chỉ số BMI theo chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới dành cho
người Châu Á (IDI & WPRO) ...................................................... 29
Bảng 3.1. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo tuổi và giới tính ..................... 37
Bảng 3.2. Nguyên nhân HRM của đối tượng nghiên cứu............................... 38
Bảng 3.3. Tiền sử HRM của đối tượng nghiên cứu ........................................ 39
Bảng 3.4. Tiền sử bệnh phổi của đối tượng nghiên cứu ................................. 39
Bảng 3.5. Liên quan giữa mức độ HRM với nguyên nhân HRM ................... 40
Bảng 3.6. Triệu chứng tiền triệu của bệnh nhân HRM ................................... 41
Bảng 3.7. Triệu chứng cơ năng, toàn thân của bệnh nhân HRM .................... 41
Bảng 3.8. Liên quan giữa mức độ ho ra máu và khó thở ................................ 42
Bảng 3.9. Đặc điểm thay đổi công thức máu của bệnh nhân HRM................ 43
Bảng 3.10. Đặc điểm một số chỉ số đông máu của bệnh nhân HRM ............. 43
Bảng 3.11. Vị trí tổn thương trên Xquang ngực của bệnh nhân HRM ........... 44
Bảng 3.12. Đặc điểm tổn thương trên Xquang ngực của bệnh nhân HRM .... 45
Bảng 3.13. Vị trí tổn thương trên phim CLVT lồng ngực .............................. 45
Bảng 3.14. Đặc điểm tổn thương trên phim CLVT lồng ngực ....................... 46
Bảng 3.15. Đặc điểm mạch máu bệnh lý trên phim chụp mạch ..................... 46
Bảng 3.16. Các phương pháp điều trị HRM ................................................... 47
Bảng 3.17. Tình trạng HRM tái phát trong 03 tháng ...................................... 48
Bảng 3.18. Liên quan giữa tuổi, giới với kết quả điều trị HRM ..................... 48
Bảng 3.19. Liên quan giữa tiền sử với kết quả điều trị HRM......................... 49
Bảng 3.20. Liên quan giữa mức độ HRM với kết quả điều trị ....................... 49
Bảng 3.21. Liên quan giữa số lượng bạch cầu với kết quả điều trị ................ 50
Bảng 3.22. Liên quan giữa chỉ số đông máu và kết quả điều trị HRM .......... 50
Bảng 3.23. Liên quan giữa tổn thương trên CLVT với kết quả điều trị ......... 51
Bảng 3.24. Liên quan giữa nguyên nhân với kết quả điều trị HRM ............... 51
Bảng 3.25. Liên quan giữa nguyên nhân với tình trạng HRM tái phát........... 52

viivi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Đặc điểm BMI của đối tượng nghiên cứu .................................. 38
Biểu đồ 3.2. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo mức độ HRM .................... 40
Biểu đồ 3.3. Triệu chứng thực thể của bệnh nhân HRM ................................ 42
Biểu đồ 3.4. Kết quả xét nghiệm đờm tìm AFB ............................................. 44
Biểu đồ 3.5. Kết quả điều trị ho ra máu .......................................................... 47


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Ho ra máu (HRM) là một cấp cứu nội khoa thường gặp trong bệnh lý hô
hấp ở nước ta, đặc biệt là tại các Khoa hồi sức cấp cứu của các trung tâm, bệnh
viện chuyên ngành Lao và Bệnh phổi [11], [48], [60]. Theo Hoàng Minh
(2000), HRM chiếm 48% số bệnh nhân vào Khoa cấp cứu-hồi sức của Viện
Lao và Bệnh phổi Trung Ương trong 10 năm (1987-1997) [17].
Nguyên nhân HRM rất đa dạng, bao gồm các bệnh của phế quản, nhu
mô phổi và những bệnh lý khác ngoài phổi. Nguyên nhân có sự khác biệt giữa
các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Ở các nước công nghiệp hóa,
nguyên nhân HRM thường gặp nhất là do giãn phế quản, viêm phế quản và
ung thư phổi, tuy nhiên tại các nước đang phát triển, lao phổi là nguyên nhân
hàng đầu gây HRM [33], [39], [43]. Tại Việt Nam, trong những thập kỷ trước
nguyên nhân HRM chủ yếu là do lao phổi, tuy nhiên trong những năm gần
đây khi cơ cấu bệnh lý hô hấp có những thay đổi, tỷ lệ bệnh phổi không do
lao vào viện ngày càng tăng, dẫn đến tỷ lệ các nguyên nhân gây HRM cũng
có những thay đổi đáng kể so với những thập kỷ trước [11], [13], [17].
Việc điều trị HRM phụ thuộc vào mức độ, nguyên nhân HRM và tình
trạng người bệnh mà có các hướng xử trí thích hợp để đảm bảo an toàn tính

mạng cho người bệnh. Các phương pháp điều trị HRM bao gồm: điều trị nội
khoa, nội soi cầm máu, điện quang can thiệp gây tắc động mạch phế quản, phẫu
thuật cắt phân thùy, thùy phổi tổn thương. Ngày nay, nhờ sự phát triển của
phương pháp gây tắc động mạch phế quản đã làm tăng hiệu quả kiểm soát HRM
lên gấp 3–5 lần và tỉ lệ tử vong giảm 4–6 lần so với điều trị nội khoa đơn thuần
[32], [41], [42], [57].
Tại Thái Nguyên, hàng năm khoa Hô Hấp – Nội Tiết, Bệnh viện Trung
Ương Thái Nguyên, Bệnh viện Lao và Bệnh Phổi Thái Nguyên đều tiếp nhận
một số lượng lớn bệnh nhân HRM vào điều trị. Tuy nhiên có rất ít nghiên cứu


2

về vấn đề này, để tìm hiểu rõ hơn về các đặc điểm, nguyên nhân và kết quả điều
trị trên những bệnh nhân HRM tại Thái Nguyên, chúng tôi tiến hành nghiên
cứu đề tài: “Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh nhân
ho ra máu tại Thái Nguyên” với 02 mục tiêu sau:
1. Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh nhân ho
ra máu tại Thái Nguyên.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến kết quả điều trị ho ra máu.


3

Chương 1
TỔNG QUAN
1.1. Đại cương ho ra máu
1.1.1. Định nghĩa
Ho ra máu là tình trạng máu từ đường hô hấp dưới được bệnh nhân ho,
khạc, ộc hoặc trào ra ngoài theo đường mũi, miệng. Ho ra máu là một triệu

chứng không đặc hiệu liên quan tới nhiều bệnh phổi – phế quản và tim mạch,
khá thường gặp trên lâm sàng [7], [17], [31].
1.1.2. Các yếu tố nguy cơ gây HRM
Thường gặp do tình trạng viêm, nhiễm khuẩn ở phổi, làm tăng lượng
máu tới phổi gây sung huyết. Đây là yếu tố gây tổn thương, phá hủy hoặc tắc
mạch máu làm cho mạch máu dễ vỡ. Tổn thương xơ sẹo ở phổi sẽ gây co kéo
mô phổi dẫn đến dễ làm vỡ mạch máu và mao mạch. Ngoài ra, ho nhiều, lao
động nặng, gắng sức cũng là các yếu tố làm tăng đột ngột áp lực trong phế
quản - phổi làm cho dễ tổn thương vỡ mạch máu gây HRM. Đôi khi, do thay
đổi thời tiết (về nhiệt độ, khí áp, độ ẩm) cũng ảnh hưởng đến cơ chế vận mạch
(co giãn mạch đột ngột) có liên quan đến HRM [2], [17].
1.1.3. Nguyên nhân ho ra máu
Ho ra máu là triệu chứng của nhiều nguyên nhân (bẩm sinh hoặc mắc
phải) ở cơ quan hô hấp hay cơ quan tuần hoàn làm ĐMPQ thay đổi về kích
thước, hình dạng, phân bố…trở thành ĐMPQ bệnh lý mà hậu quả của tình
trạng này là phình, giãn vỡ mạch gây HRM. Trong giới hạn của luận văn, một
số nguyên nhân được đề cập đến là:
1.1.3.1. HRM do các bệnh lý phổi - phế quản
- Lao phổi: Ho ra máu thường gặp ở các thể lao phổi có hang, HRM có thể từ
mức độ nhẹ đến nặng và thường có đuôi khái huyết, đôi khi HRM là triệu


4

chứng đầu tiên khiến bệnh nhân quan tâm tới bệnh. Di chứng GPQ sau lao là
nguyên nhân hay gặp gây HRM tái phát sau gây tắc ĐMPQ [25]. Lao phổi
đồng thời cũng là một nguyên nhân gây ra các tổn thương màng phổi, gây dính
màng phổi tạng với màng phổi thành (chủ yếu ở vùng đỉnh phổi) tạo nên sự
nối thông tuần hoàn thành ngực và vùng cổ với tuần hoàn phổi – màng phổi là
nguyên nhân của HRM nhiều hoặc HRM dai dẳng kéo dài ở bệnh nhân lao

phổi [17].
Tỷ lệ tổn thương lao gây HRM thay đổi tùy theo từng nghiên cứu. Theo
nghiên cứu của Haroestarriol M. và cộng sự (2001) phân tích trên 752 trường
hợp ho ra máu cho thấy, HRM do lao chiếm 1,7% và di chứng của bệnh lao
chiếm 4% [43]. Theo nghiên cứu của Abal A. T. và cộng sự đánh giá trên 52
bệnh nhân HRM vào điều trị tại bệnh viện Chest Kuwait từ 1/1998 đến
12/1999 cho thấy HRM do lao phổi tiến triến chiếm 15,4%, di chứng của
bệnh lao chiếm 17,3% [30]. Các nghiên cứu tại Ấn Độ cũng cho thấy, nguyên
nhân HRM do lao phổi chiếm chủ yếu [33], [61]. Theo Reechaipichitkul W.
và Latong S. nghiên cứu hồi cứu trên 101 bệnh nhân nhập viện vì HRM nặng
tại Bệnh viện Srinagarind, Khon Kaen, Thái Lan từ tháng 1 năm 1993 đến
tháng 12 năm 2002 cho thấy, HRM do lao phổi là 20,8% [59].
Tại Việt Nam, theo Hoàng Minh nghiên cứu trên 4762 bệnh nhân HRM
vào khoa cấp cứu hồi sức viện Lao và Bệnh phổi (1987-1997) cho thấy,
HRM do lao phổi chiếm 80,4% [17]. Theo Lê Trần Hùng (2009), HRM do
lao chiếm 54,5%. Nguyễn Ngọc Hồng (2017), HRM do lao chiếm 18,4%.
Đoàn Thị Thu Trang (2010), HRM do lao chiếm 16,7% [11], [13], [27].
- Giãn phế quản: là trình trạng giãn thường xuyên không hồi phục của một hay
nhiều phế quản từ cấp 3 đến cấp 8 kèm theo phá hủy cấu trúc thành phế quản.
Lớp sụn trong thành phế quản giãn mỏng, lớp cơ chun giãn không hồi phục
kèm theo có tăng tiết dịch. Ứ đọng dịch trong lòng phế quản gây nhiễm khuẩn


Luận văn đủ ở file: Luận văn full