NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ HỆ THỐNG THỦY NÔNG BẰNG HỆ THỐNG VÀ CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

NG
I H C TH Y L I
-------------------------

NGUY N TH HOA SIM

NGHIÊN C U HI U QU H TH NG TH Y NÔNG
B NG H TH NG CÁC CH TIÊU ÁNH GIÁ

LU N V N TH C S K THU T
Chuyên ngành:
Mã s :

H

Quy ho ch và qu n lý tài nguyên n
60 – 62 - 30

ng d n khoa h c:
1. TS NGUY N TÙNG PHONG
2. GS. TS. D NG THANH L NG

HÀ N I - 2010

c

Tr

ng

i h c Th y l i

1

Lu n v n Th c s k thu t

M CL C
M

U ............................................................................................................................... 7
I. TÍNH C P THI T C A
TÀI ................................................................................. 7
II. M C ÍCH C A
TÀI .......................................................................................... 9
III.
I T NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U............................................................ 9
1. i t ng nghiên c u .............................................................................................. 9
2. Ph m vi nghiên c u ................................................................................................. 9
IV. CÁCH TI P C N VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U ........................................ 9
1. Cách ti p c n ........................................................................................................... 9
2. Ph ng pháp nghiên c u ....................................................................................... 10

CH
NG 1 T NG QUAN V NGHIÊN C U VÀ ÁNH GIÁ HO T
NG C A

H TH NG TH Y NÔNG .............................................................................................. 11
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U TRÊN TH GI I ..................................................... 11
1.1.1. Tình hình phát tri n nông nghi p t i ............................................................. 11
1.1.2. Xu h ng qu n lý n c đ đ m b o phát tri n b n v ng ................................ 12
1.1.3. Tình hình nghiên c u và đánh giá hi u qu t i trên th gi i ........................ 14
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U VI T NAM........................................................... 16
1.2.1. Th c tr ng qu n lý khai thác công trình thu l i hi n nay ............................. 16
1.2.2. Nh ng nghiên c u có liên quan đ n đánh giá ho t đ ng và hi u qu t i
Vi t Nam .................................................................................................................... 17
1.3. CÁC PH NG PHÁP TH NG
C S D NG
ÁNH GIÁ HI U QU
CÁC H TH NG TH Y NÔNG .................................................................................. 19
1.3.1. Ph ng pháp th ng kê ..................................................................................... 19
1.3.2. Ph ng pháp ph ng v n tr c ti p theo m u các câu h i đ c l p s n .......... 20
1.3.3. Ph ng pháp kh o sát, đo đ c th c đ a .......................................................... 20
1.3.4. Ph ng pháp l y m u và phân tích ................................................................. 21
1.3.5. Ph ng pháp t ch c h p t v n c ng đ ng có s tham gia c a các đ n v
qu n lý và ng i dùng n c. ..................................................................................... 21
1.3.6. Ph ng pháp đi u tra theo m u bi u (Form) .................................................. 21
1.3.7. Ph ng pháp chuyên gia ................................................................................. 22
1.4. L A CH N PH
NG PHÁP NGHIÊN C U...................................................... 23
CH
NG 2 HI N
I HÓA TRONG TH Y L I VÀ ÁNH GIÁ H TH NG
T
I B NG QUY TRÌNH ÁNH GIÁ NHANH (RAP) ............................................. 25
2.1. KHÁI NI M HI N
I HÓA (H H) TRONG TH Y L I ................................. 25

2.1.1. Ti p c n hi n đ i hóa....................................................................................... 25
2.1.2. Các khái ni m c b n v hi n đ i hóa các công trình thu l i........................ 26
H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

2

Lu n v n Th c s k thu t

2.1.3. M c tiêu hi n đ i hóa ...................................................................................... 28
2.1.4. Các nguyên t c c a hi n đ i hóa ..................................................................... 29
2.1.5. Các l i ích c a hi n đ i hóa ............................................................................ 31
2.2. KHÁI NI M D CH V PHÂN PH I N C TRONG HI N
I HÓA ............. 31
2.2.1. Khái ni m d ch v phân ph i n c .................................................................. 31
2.2.2. Xác đ nh d ch v .............................................................................................. 34
2.3. QUY TRÌNH ÁNH GIÁ NHANH (RAP) ............................................................ 36
2.3.1. Gi i thi u ph n m m đánh giá nhanh RAP ..................................................... 36
2.3.2. N i dung ph n m m đánh giá RAP .................................................................. 37
2.3.3. nh ngh a và công th c tính toán các ch s k thu t đánh giá h th ng và
các ch s tính toán .................................................................................................... 43
2.3.4. nh ngh a và cách tính toán xác đ nh các ch s đánh giá v công tác qu n
lý, v n hành và d ch v c a h th ng ......................................................................... 56
CH

NG 3 ÁP D NG RAP
ÁNH GIÁ H O T
NG M T H TH NG
TH Y NÔNG ..................................................................................................................... 69
3.1. L A CH N H TH NG NGHIÊN C U ............................................................. 69
3.2. MÔ T H TH NG TH Y NÔNG LA KHÊ ....................................................... 70
3.2.1 V trí đ a lý ........................................................................................................ 70
3.2.2 c đi m khí t ng th y v n ............................................................................ 70
3.2.3 Hi n tr ng h th ng th y nông La Khê............................................................. 74
3.3. CÁCH TH C I U TRA THU TH P TÀI LI U ÁNH GIÁ............................ 78
3.3.1 i u tra thu th p và đánh giá các s li u cho các h b ng t 1 đ n 3............. 79
3.3.2 Thu th p các s li u cho b ng tính 5 – đi u tra v n phòng công ty ................ 86
3.3.3 Thu th p các s li u cho b ng tính 6 – nhân viên công ty ............................... 87
3.3.4 i u tra đ n v dùng n c ............................................................................... 89
3.3.5 i u tra thu th p các thông tin đánh giá các c p kênh - b ng tính 8 - 11 (Kênh
chính, kênh c p 2, kênh c p 3 và kênh m t ru ng) .................................................... 90
3.4. K T QU
I U TRA ............................................................................................ 93
3.4.1. K t qu x lý tài li u tính toán các ch s k thu t ......................................... 93
3.4.2. K t qu đánh giá các ch s qu n lý v n hành ............................................... 94
CH
NG 4
XU T M T S GI I PHÁP NH M NÂNG CAO HI U QU
HO T
NG C A H TH NG TH Y NÔNG LA KHÊ .......................................... 97
4.1. ÁNH GIÁ HO T
NG C A H TH NG ...................................................... 97
4.1.1. ánh giá v ngu n n c .................................................................................. 97
4.1.2. ánh giá hi u qu s d ng n c ..................................................................... 98
4.1.3. ánh giá v k t qu v n hành ......................................................................... 98

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

3

Lu n v n Th c s k thu t

4.1.4. ánh giá hi u qu ph c v s n xu t nông nghi p ........................................... 99
4.2. ÁNH GIÁ CÁC CH S QU N LÝ, V N HÀNH VÀ D CH V .................... 99
4.3.
XU T M T S GI I PHÁP NH M NÂNG CAO HO T
NG C A H
TH NG TH Y NÔNG LA KHÊ ................................................................................ 100
4.3.1. M c tiêu c a k ho ch hi n đ i hóa .............................................................. 100
4.3.2. Các bi n pháp hi n đ i hóa ........................................................................... 101
K T LU N VÀ KI N NGH ......................................................................................... 104
1. K T LU N............................................................................................................... 104
2. M T S KI N NGH .............................................................................................. 106

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

4

Lu n v n Th c s k thu t

DANH M C B NG BI U
B ng 2. Th ng kê tên các ch s đ

c tính toán trong h b ng ............................ 38

B ng 3.1. Nhi t đ không khí nhi u n m theo tháng t i tr m Hà ông(0C) ........ 71
P

P

B ng 3.2.

mt

ng đ i trong khu v c t i tr m Hà ông (%)........................ 71

B ng 3.3. L

ng m a trung bình tháng & n m t i tr m Hà ông ( mm) ............ 71

B ng 3.4. T c đ gió trung bình tháng nhi u n m( m/s) ...................................... 72

B ng 3.5. T ng s gi n ng trung bình tháng (gi ) .............................................. 72
B ng 3.6. L u l

ng hi n tr ng các t máy b m tr m đ u m i La Khê .............. 82

B ng 3.7. M c t

i trung bình các tháng tr m b m La Khê ................................ 83

B ng 3.8. Gi i thi u m t s ch s chính s d ng đ đánh giá h th ng .............. 93
B ng 3.9. K t qu tính toán các ch s đánh giá v n hành và d ch v so sánh đi m
giá v i đi m công trình hi n đ i hoá toàn di n ..................................................... 95
B ng 4.1. B ng đánh giá hi n tr ng h th ng thu nông La Khê ......................... 99
B ng 4.2. Các bi n pháp nâng cao hi u qu ho t đ ng c a h th ng ................... 101

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

5

Lu n v n Th c s k thu t

DANH M C HÌNH NH
Hình 2.1. Kinh nghi m và bài h c v lát kênh ........................................................ 30

Hình 2.2. Các gi i pháp H H càng đ n gi n càng t t ............................................ 31
Hình 2.3. C n t

i bao nhiêu l n và trong bao nhiêu lâu cho t ng lo i cây tr ng. 33

Hình 2.4. T

i ng p: l u l

ng và th i gian. ......................................................... 33

Hình 2.5. T

i ti t ki m: l u l

ng và th i gian. ................................................... 34

Hình 3.1. Hi n tr ng tr m b m đ u m i La Khê .................................................... 75
Hình 3.2. Hình nh kênh b b i l ng ....................................................................... 76
Hình 3.3. Hình nh m t c t kênh b thu h p và b l n chi m .................................. 76
Hình 3.4. C ng l y n

c trên kênh chính không có c a van .................................. 77

Hình 3.5. C u giao thông b xu ng c p và không phù h p..................................... 78
Hình 3.6. M t b kênh qu n lý k t h p dân sinh hi n t i ....................................... 78

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

6

L IC M

N

Tác gi lu n v n xin dành s bi t n sâu s c đ i v i ng
h c TS Nguy n Tùng Phong và PGS.TS D

ng Thanh L

ih

ng đã h

ng d n khoa
ng d n, góp ý,

ch b o t n tình, giúp tác gi hoàn thành lu n v n " ánh giá ho t đ ng c a h
th ng thu nông b ng các ch tiêu đánh giá".
Xin g i l i c m n chân thành t i Khoa ào t o đ i h c và sau đ i h c, Khoa
K thu t tài nguyên n

c, Tr

ng

i h c Th y l i, Xí nghi p th y l i La Khê đã

t o đi u ki n, quan tâm giúp đ tác gi hoàn thành lu n án này.
Xin c m t t m lòng c a nh ng ng

i thân yêu trong gia đình, bè b n, đ ng

nghi p đã chia s khó kh n, đ ng viên, giúp đ h c viên trong quá trình h c t p,
nghiên c u và th c hi n lu n v n.
Do h n ch v trình đ cá nhân, th i gian và tài li u, lu n v n ch c ch n
không th tránh kh i các thi u sót, tác gi r t mong nh n đ

c s thông c m, góp ý

chân tình c a các th y cô và đ ng nghi p quan tâm t i v n đ này.
Hà N i, tháng 11 n m 2010
Tác gi

Nguy n Th Hoa Sim

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

M
I. TÍNH C P THI T C A
tn

c ta n m

Lu n v n Th c s k thu t

7

U

TÀI

vùng khí h u nhi t đ i m

m a bình quân vào kho ng 1700mm

t

ông Nam Châu Á. L

mi n B c, đ n 2000mm

ng

mi n Nam. Nhi t

đ thay đ i t 13OC đ n 35OC, r t thu n l i cho vi c phát tri n nông nghi p, đ c
P

bi t là tr ng lúa n

P

P

P

c.

K t khi ti n hành đ i m i và c i cách kinh t n m 1986, v i vi c phân chia
l i ru ng đ t cho nông dân, n ng su t và t ng s n l

ng nông nghi p t ng lên m t

cách đ t bi n, nông nghi p đóng góp to l n vào vi c t ng tr
n

c v i t l t ng tr

ng kinh t c a đ t

ng GDP 8,4%/n m.

Th y l i là m t nhân t quan tr ng có th nâng cao thu nh p thông qua vi c

t ng di n tích đ t canh tác, t ng kh n ng tr ng cây có giá tr kinh t cao, t ng h s
s d ng đ t, t o đi u ki n d n ô th a, t ng n ng su t lao đ ng và s d ng gi ng cây
tr ng có n ng su t cao.
Theo nhi u báo cáo c a B NN&PTNT cho th y, h th ng th y l i
đ a ph
đ

nhi u

ng đã b xu ng c p, ho t đ ng không đ t yêu c u thi t k , không đáp ng

c yêu c u ph c v phát tri n s n xuât nông nghi p ngày càng cao.

sông H ng, quá trình đ th hóa đã tác đ ng và làm nh h
th ng th y l i

đ ng b ng

ng không nh t i các h

khu v c này. H th ng th y l i B c H ng H i hay sông Nhu v n

ch y u ph c v t

i tiêu cho đ t nông nghi p nh ng v i vi c đô th hóa 7-8% thì

yêu c u v n ng l c t

i tiêu c a công trình đã ph i t ng g p đôi.

M t v n đ th c s đáng lo ng i là h th ng th y l i
b xu ng c p nghiêm tr ng. C n

nhi u đ a ph

ng đã

c có kho ng 1967 h ch a l n, nh nh ng đã có

t i trên 700 h c n ph i s a ch a g p, 600 h trong tình tr ng thi u n ng l c x l ,
17% s h b th m l u, xô t t l p mái gia c th

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

ng l u.


Tr

ng

i h c Th y l i

Hng n m, nh n

Lu n v n Th c s k thu t

8

c ó b trớ nhi u ngu n v n u t cho vi c xõy d ng

m i, nõng c p, s a ch a cỏc cụng trỡnh thu l i. Bờn c nh ú, nh n
d ng v ban hnh nhi u v n b n phỏp lý (lu t, ngh nh, thụng t , h
kốm theo, nh ú kho ng 43% di n tớch tr ng tr t trong c n
n

ct

c

c c ng xõy
ng d n...)
c cung c p

i (B NN&PTNT, 2000).

Tớnh n nay,

c tớnh kho ng 100.000 t ng ó

c u t vo xõy d ng,

nõng c p, s a ch a cho 8265 h th ng thu l i, trong ú 734 cụng trỡnh h l n v
v a, 1017 p dõng, 4712 c ng t i tiờu l n v v a, v kho ng 2000 tr m b m
(JBIC, 2001). Tuy nhiờn, ỏnh giỏ h at ng cỏc cụng trỡnh thu nụng ch a cú c
s khoa h c y t ú cú th xỏc nh
cụng trỡnh so v i ti m n ng cú th t

c hi u qu ho t ng th c t c a

c c a m t h th ng. c ng nh xu t cỏc

gi i phỏp nõng c p v hi n i húa h th ng nh m phỏt huy t i a n ng l c ph c v
c a h th ng. Vỡ v y ỏnh giỏ ho t ng c a h th ng nh m ỏnh giỏ hi u qu t

i

l m t n i dung quan tr ng trong vi c xu t cỏc gi i phỏp hi n i húa h th ng
nh m nõng cao hi u qu ph c v c a m t h th ng cụng trỡnh thu l i. Tuy nhiờn,
cả các phương pháp đã sử dụng ở nước ta trong thời gian qua mới chỉ đánh giá từng
mặt của hệ thống. Nh ng ch tiờu ỏnh giỏ ch y u v n s d ng nh di n tớch ph c
v , n ng su t, s n l

ng, thu l i phớ Cỏc h th ng ch tiờu ny ch a y ,

ch a ph n ỏnh ton di n ho t ng v hi u qu ho t ng c a m t h th ng thu
nụng. Cú th núi, một hệ thống thuỷ nụng là mối liên hệ hữu cơ giữa cỏc y u t đất,
nước, sinh vật và con người. Vỡ v y, đánh giá toàn diện một hệ thống thuỷ nông
cần có một hệ thống các chỉ tiêu t ng h p, nh m đánh giá m t cỏch t ng h p hiện
trạng công trình, công tác quản lý vận hành, tình hình s n xu t nụng nghi p v kinh
t - xó h i của hệ thống, t ú xu t nh h

ng k ho ch nh m hi n i húa h

th ng v nõng cao hi u qu ph c v c a h th ng.
Vỡ v y trong lu n v n ny tỏc gi mu n c p t i m t ph n v n qua ti:
Nghiờn c u hi u qu ho t ng c a h th ng thu nụng b ng h th ng cỏc ch
tiờu ỏnh giỏ

H c viờn: Nguy n Th Hoa Sim

Tr

ng

i h c Th y l i

II. M C ÍCH C A

Lu n v n Th c s k thu t

9

TÀI

M c đích c a lu n v n là nghiên c u s d ng ph

ng pháp đánh giá h th ng

th y nông:
1.

ánh giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng th y nông;
xu t h th ng các ch tiêu đánh giá;

2.

3. T o c s đ đ a ra các ki n ngh v các gi i pháp nâng cao hi u qu
ho t đ ng c a h th ng th y nông theo h

ng hi n đ i hóa, đa d ng

hóa m c tiêu ph c v .
III.
1.

IT
it

NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U

ng nghiên c u
tài l a ch n ph

ng pháp đánh giá nhanh (RAP) đ nghiên c u và áp d ng

đ đánh giá m t h th ng th y nông c th là h th ng th y nông La Khê.
2. Ph m vi nghiên c u
tài t p trung nghiên c u đánh giá ho t đ ng c a m t h th ng th y nông
b ng h th ng các ch tiêu v c s h t ng, qu n lý, v n hành, s n xu t nông
nghi p...trong RAP, th hi n qua các ch tiêu c th và k t qu đánh giá h th ng
thu nông La Khê thu c huy n Thanh Oai, t nh Hà Tây c (nay thu c Thành ph
Hà N i).
IV. CÁCH TI P C N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

1. Cách ti p c n
có c s khoa h c cho vi c đánh giá hi u qu ho t đ ng h th ng th y

nông c n t p trung gi i quy t m t s v n đ chính nh sau:
- Tìm hi u nh ng ph
n

ng pháp và kinh nghi m đánh giá hi u qu c a các

c trên th gi i;

- Tìm hi u ph

ng pháp và kinh nghi m đánh giá hi u qu

- Ti p c n và nghiên c u ph
phân tích kh n ng áp d ng;

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

Vi t Nam;

ng pháp đánh giá nhanh (RAP) c a FAO,


Tr

ng

i h c Th y l i

10

Lu n v n Th c s k thu t

- Áp d ng RAP đ đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng th y nông
nghiên c u.
2. Ph

ng pháp nghiên c u
th c hi n đ

c các n i dung c a đ tài, s d ng các ph

ng pháp nghiên

c u sau:
- Ph

ng pháp đánh giá nhanh (RAP);

- Ph

ng pháp đi u tra theo m u bi u (Form);

- Ph

ng pháp t ng h p và phân tích (theo ph n m m đã đ

- Ph

ng pháp chuyên gia.

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

c xây d ng);


Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

11

CH

NG 1

T NG QUAN V NGHIÊN C U VÀ ÁNH GIÁ HO T

NG

C A H TH NG TH Y NÔNG

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U TRÊN TH GI I
1.1.1. Tình hình phát tri n nông nghi p t
Nhân lo i đã b

i

c qua th XX v i nhi u thành t u v đ i trong nhi u l nh v c

mà trong đó ph i k t i s phát tri n n n nông nghi p t
loài ng

i. B

i đã b o đ m s s ng cho

c vào th k XXI nhân lo i s ph i đ i m t v i nhi u thách th c,

tình tr ng khan hi m n

c, tác đ ng c a bi n đ i khí h u và an ninh l

ng

th c...đòi h i các h th ng th y nông ph i gánh vác các nhi m v ngày càng n ng
h n. i u đó đòi h i m i qu c gia ph i c g ng, n l c trong m t hành đ ng chung
nh m đ m b o cho s phát tri n m t n n nông nghi p n đ nh, b n v ng c a toàn
th gi i.
Nông nghi p có t
1900, di n tích t

i th k XX đã t ng phát tri n v i nh p đi u nhanh. N m

i trên th gi i là 40 tri u hecta, đ n n m 1950 đ t 96 tri u hecta,

t ng 2,4 l n. 1950-1970 là th i k t ng nhanh: N m 1970 lên t i 235 tri u hecta,

t ng bình quân g n 7 tri u hecta m i n m. Các n m ti p theo, nh p đi u t ng ch m
l i: Th i k 1970-1980, bình quân m i n m t ng 3 tri u hecta, nâng t ng di n tích
đ

ct

i đ n đ u n m 1980 là 265 tri u hecta. T 1980 đ n 1987, t c đ t ng bình

quân ch còn 2,3 tri u hecta/n m. Nguyên nhân chính là do các vùng đ t d khai
thác không còn nhi u, ph i tìm ki m

nh ng cùng khó kh n, có ngu n n

ch n

ch , cho nên su t đ u t ngày càng cao. Tuy v y, theo đánh giá c a nhi u chuyên
gia, ti m n ng phát tri n t

i th gi i v n còn nhi u. Song, đi u quan tr ng h n là

c n ph i th c thi các bi n pháp đ ng b và có hi u qu đ khai thác t t các vùng đ t
đ

ct

i, phát tri n n n nông nghi p t

i b n v ng. V n còn đó, bài h c l ch s

l n v s suy tàn c a nh ng n n v n minh s m phát tri n c a nhân lo i t i m t s

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

qu c gia có t

i, mà ng

Lu n v n Th c s k thu t

12

i ta cho r ng s h y ho i c a các h th ng t

i là m t

nguyên nhân c a s suy tàn đó.
Nhìn l i nông nghi p th k XX, theo m t đánh giá c a T ch c l
nông nghi p c a LHQ (FAO), n
đ u làm cho t c đ t ng s n l

ct

ng l

ng th c và

i và phân bón là hai y u t quy t đ nh hàng
ng th c v

t qua t c đ t ng dân s th gi i.

Trong hai th p k 70 và 80, m c t ng bình quân c a dân s th gi i là 1,76%, còn
s nl

ng l

ng th c t ng 2,46%, trong đó 2,19% là do t ng n ng su t cây tr ng.

T l đóng góp bình quân c a các y u t làm t ng s n l
n

ng l

ng th c

m ts

c châu á (Trung Qu c, Thái Lan, Inđônêsia, Philippin, Mi n Ði n, Srilanca,

B nglađét) nh sau: N

c: 28,8%, phân bón 24,4%, gi ng: 23,3%, các y u t khác

- 23,5%... Song, b n thân vi c t

in

c cho đ t, ngoài các m t tích c c ra, c ng

ti m tàng nguy c làm thoái hóa đ t. Theo s li u c a FAO, h n 80 tri u hecta đ t
đ

ct

ib

đ

ct

i b m n đe d a nghiêm tr ng, và hàng n m có thêm kho ng 1,5 tri u hecta

đ tđ

ct

nh h

ng m n

nh ng m c đ khác nhau, h n 30 tri u hecta đ t

i b h y ho i vì úng và nhi m m n. M t s n

c có t l đ t đ

ct

i

b nhi m m n cao nh M (28%), Trung Qu c (23%), Pakistan (21%). Th c t đó
luôn nh c nh các qu c gia ch ng nh ng c n v n hành và b o d
th ng t

i, mà còn không đ

đ

i.

ct

1.1.2. Xu h

ng qu n lý n

c coi nh m t chút nào vi c tiêu n

ng t t các h

c h p lý cho đ t

c đ đ m b o phát tri n b n v ng

Theo FAO, n u công tác qu n lý n

c nh 50 n m v a qua đ

c duy trì thì áp

l c đ n tài nguyên thiên nhiên s gi m đi, trong khi đó s d ng n

c cho các l nh

v c khác ngoài nông nghi p s l i t ng lên. Vi c t ng s d ng n

c cho s n xu t

nông nghi p trong th i gian v a qua đã đ a ra k t lu n v vi c đ u t m t cách
chi n l

c là không ch t p trung vào c s h t ng c a h th ng t

nghiên c u nông nghi p và khuy n nông.
lai, đ u t cho nông nghi p ph i đ

i, mà c trong

đáp ng nh ng thách th c trong t

c xem xét l i và xây d ng chi n l

ng

c t ng th

bao g m nghiên c u, đ y m nh s n xu t nông nghi p, nâng cao n ng l c cho nh ng
ng

i s d ng n

c, và đ y m nh th

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

ng m i nông nghi p trên toàn c u.


Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

13

Có nhi u ý ki n đ a ra đ nh ngh a v qu n lý t
ng

i song đ nh ngh a đ

c nhi u

i nh c t i là: "Qu n lý t

i là quá trình mà t ch c ho c cá nhân đ a ra các

m c tiêu cho m t h th ng t

i, t đó thi t l p nên các đi u ki n thích h p, huy

đ ng các ngu n l c khác nhau đ đ t m c tiêu đã đ ra mà không gây ra nh ng tác
đ ng x u nào ".
Ti n s Mark Svedsen – Vi n qu n lý n

c qu c t (IWMI) cho r ng: "Không

có b ph n nào c a công trình h t ng b o đ m ch c n ng làm vi c quá m t vài
n m tr khi có m t t ch c v n hành, duy tu và nâng c p nó". S thành công c a h
th ng thu l i c n c hai y u t "Ph n c ng" và "Ph n m m". Ph n c ng
công trình đ u m i, h th ng kênh m
Ph n m m

đây g m

ng, công trình đi u ti t và các trang thi t b .

đây là công tác qu n lý. M t trong hai ph n trên s tr nên vô d ng

n u không có ph n kia. Tuy nhiên, công tác qu n lý n

c trong th k m i không

ch đ n gi n ph c v cho s n xu t nông nghi p. Trong khi m c tiêu c th là cung
c pn

c cho cây tr ng m t cách đ y đ v i m c đ tin c y h n, qu n lý n

c luôn

có nh ng tác đ ng có ý ngh a đ n các ho t đ ng kinh t , tính b n v ng v môi
tr

ng và đ m b o s c kho con ng

i. C ng nh ngành công nghi p, nông nghi p

c ng ph i làm gi m các tác đ ng b t l i t bên ngoài, đ c bi t là các tác đ ng liên
quan đ n s d ng phân bón và thu c tr sâu.
Các liên quan đ n môi tr
Khai thác n

c sông và n

c a đ t ng p n

ng ph i là m t ph n trong s d ng và qu n lý n

c h và xây d ng các công trình t

i luôn chi m ch

c t nhiên, mà b n thân nó là thành ph n có kh n ng s n xu t

hàng hoá cao c a h th ng sinh thái nông nghi p. V n đ tiêu n
gi m ch t l
l

ng n

c, t ng các b nh liên quan đ n dùng n

ng đ t do úng ng p và nhi m m n.

c n ph i d a vào chi n l
tr c môi tr
là qu n lý n

c.

c d n đ n suy

c, và suy thoái ch t

gi m các tác đ ng này vi c qu n lý n

c đánh giá môi tr

c

ng và phân tích chi phí: l i ích, quan

ng và s th ng nh t trong qu n lý t

i. Tuy nhiên c n ph i công nh n

c đem l i nhi u k t qu t t, t ng kh n ng phát tri n kinh t

xã h i

c a toàn b khu v c nông thôn, m c dù phát tri n xã h i c n thi t qu n lý h th ng
t

i và m r ng c s h t ng giao thông và th tr

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

ng đ bán s n ph m. Các tác


Tr

ng

i h c Th y l i

đ ng môi tr

Lu n v n Th c s k thu t

14

ng tích c c c a t

i bao g m t o ra h th ng đ t ng p n

c nhân t o,

thay đ i vi khí h u và đa d ng sinh h c.
1.1.3. Tình hình nghiên c u và đánh giá hi u qu t

i trên th gi i

Nhi u n m qua, đã có nhi u nghiên c u và đáh giá ho t đ ng c a h th ng
thu l i ph c v s n xu t nông nghi p. K t qu cho th y, hi u qu t

i

h uh t

các h th ng thu l i ch đ t kho ng 45-50%. H u h t các h th ng thu l i không
thu đ

c đ y đ thu l i phí đ chi cho công tác qu n lý và duy tu b o d

ng công

trình. Chính vì v y mà c s h t ng c a các h th ng thu l i càng ngày càng b
xu ng c p, và d n đ n hi u qu t

i ngày càng gi m đi. Ngân hàng Th gi i, Ngân

hàng phát tri n châu Á và m t s n

c đã đ u t xây d ng, c i t o và nâng c p

nhi u h th ng thu l i l n. Xu t phát t vi c đánh giá hi n tr ng ho t đ ng c a các
h th ng, đã có nhi u ý ki n khác nhau v vi c có nên đ u t xây d ng các h th ng
thu l i m i hay nâng c p, hi n đ i hóa các h th ng đã có. Ai c ng nh n th y s
c n thi t ph i đ u t nhi u h n cho h th ng thu l i, c đ u t xây d ng h th ng
m i, c i t o ho c hi n đ i hoá h th ng hi n có, nh ng nên đ u t nh th nào.

i

v i h th ng thu l i, n u ch đánh giá ho t đ ng h th ng b ng m t s ch tiêu nh
tr

c đây thì ch a th đánh giá đ y đ đ

c hi n tr ng, công tác v n hành và hi u

qu ho t đ ng c a h th ng.
Chuyên gia v môi tr

ng có th quan tâm đ n dòng ch y trên sông, kênh và

ng n ch n s suy gi m kh i l

ng và ch t l

ng n

c; Chuyên gia xã h i có th

quan tâm nhi u v v n đ xã h i; Chuyên gia kinh t có th ch quan tâm đ n hi u
qu đ u t , trong khi nhà nông h c có th t p trung vào n ng su t cây tr ng trên
m i hecta, v.v.
V y hi u qu ho t đ ng là gì? và hi u nh th nào cho đúng? Khi chúng ta nói
m t h th ng ho t đ ng y u kém, không đ t yêu c u hay ho t đ ng hi u qu là có
hàm ý nh th nào? Hi u qu ho t đ ng đã đ

c đ nh ngh a theo m t s cách khác

nhau. Small và Svendsen (1990) đ a ra m t đ nh ngh a khá r ng v hi u qu ho t
đ ng h th ng thu nông: “Bao g m t ng th các ho t đ ng (ti p nh n các y u t
đ u vào và chuy n đ i các y u t đó thành s n ph m đ u ra trung gian hay thành
H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

ph m cu i cùng) và nh h
h th ng và môi tr

Lu n v n Th c s k thu t

15

ng c a các ho t đ ng đó (tác đ ng lên chính b n thân

ng bên ngoài)”. H n th h còn đ a ra các mô hình khác nhau

v hi u qu ho t đ ng c a các t ch c và k t lu n r ng m t mô hình đ nh h

ng

m c tiêu hi u qu là h t s c h u ích trong vi c đánh giá hi u qu c a h th ng thu
nông. Murray Rust và Snellen (1993) b xung thêm vào lý thuy t c a Small và
Svendsen b ng cách đ a ra m t khung phân tích và đánh giá ho t đ ng chi ti t c a
h th ng. Theo h , hi u qu ho t đ ng là (1): “m c đ đáp ng nhu c u c a khách
hàng ho c ng

i s d ng v m t lo i s n ph m, d ch v nh t đ nh nào đó” và (2) “là

hi u qu có đ

c do ho t đ ng c a các t ch c toàn quy n s d ng nh ng ngu n

l c c a mình”.
nh ngh a v hi u qu t
“Hi u qu t

i c a Vi n qu n lý n

i c a h th ng là m c đ đ t đ

c qu c t (IWMI) nh sau:

c c a nh ng m c tiêu ban đ u

đ ra đ i v i h th ng đó”. B t k m t h th ng t

i nào c ng c n ph i đ t đ

các m c tiêu đ ra đ i v i s n xu t nông nghi p. V c n b n, các h th ng t
ph n t ng s n l

th p và các v n đ v môi tr

c không đ ng đ u, hi u qu s d ng n

c

ng liên quan.

c đang phát tri n có t c đ phát tri n dân s cao, t c đ phát tri n đô

th và thu nh p c ng t ng nhanh là áp l c đ i v i vi c cung c p n
ph i ti p t c t ng n ng su t và s n l
tri n c n ph i tìm cách phát tri n l
tr

i góp

ng nông nghi p nh ng c ng ph i đ i m t v i nh ng v n đ nh

th i gian hoàn v n dài, phân ph i n
Các n

c

ng l

c, và c n thi t

ng th c. Vì v y, các n

ng th c v i yêu c u s d ng l

c đang phát
ng n

c nh

c ho c ít h n. Có ba nguyên t c c b n đ th c hi n, đó là:
- Nâng cao hi u qu s d ng n

c;

- Gi m m c đ suy gi m ch t l

ng n

c;

- Gi m úng ng p, sình l y gây m n hoá.
Ba yêu c u trên đòi h i công tác qu n lý n
đòi h i ph i c i thi n ch t l

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

c m t ru ng ph i đ

ng và đ tin c y c a d ch v phân ph i n

c c i thi n,
c. M t h


Tr

ng

th ng t

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

16

i dù là l n hay nh thì vi c đánh giá hi u qu t

giá xem h th ng có đ t đ

c các m c tiêu ban đ u đ ra hay không.

ánh giá ho t đ ng c a h th ng và hi u qu t

tin c n thi t v v n hành h th ng t i ng
nâng cao hi u qu qu n lý h th ng.
tr ng đ quy t đ nh ph

i là r t c n thi t đ đánh

i giúp cung c p nh ng thông

i qu n lý và ng

ánh giá hi u qu t

ih

ng l i, góp ph n

i c ng là c s quan

ng án đ u t , hi n đ i hóa nh m nâng cao hi u qu công

trình. Ngoài ra đánh giá hi u qu t

i còn giúp cho vi c so sánh hi u qu t

ic a

các h th ng v i nhau xem h th ng nào có hi u qu ho t đ ng t t h n.
V n đ quan tr ng c a đánh giá hi u qu t

i là

ch :

nh ra các thông s quan tr ng đ đánh giá. Các thông s này có th đ

-

c

thi t l p t giai đo n quy ho ch h th ng.
- Ch tiêu hay nói cách khác là tiêu chu n mà các thông s nêu trên ph i đ t
đ

c đ i v i m t h th ng c th .

M t s ch tiêu và thông s hi u qu t

i còn ch a rõ ràng trong vi c đo đ c

ho c tính toán. Quy trình t ch c đánh giá, xác đ nh v trí đo đ c, th i gian đo...
c ng ch a đ

c c th hoá trong các tài li u có liên quan.

ch vi c áp d ng đánh giá hi u qu c a h th ng t
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U

ây chính là y u t h n

i.

VI T NAM

1.2.1. Th c tr ng qu n lý khai thác công trình thu l i hi n nay
Trong nh ng n m qua, Nhà n

c và nhân dân ta đã đ u t xây d ng nhi u

công trình thu l i. Theo tài li u đi u tra, c n

c đã có 8265 công trình các lo i

trong đó có 743 h ch a lo i v a và l n (ch a k hàng ch c nghìn h đ p nh );
1017 đ p dâng; 4712 c ng t

i tiêu lo i v a và l n; g n 2000 tr m b m đi n các

lo i. T ng giá tr đ u t theo th i giá hi n t i

c tính trên 100.000 t đ ng (ch a

k 5.700km đê sông, 2.000km đê bi n cùng v i h th ng c ng và hàng nghìn km b
bao ch ng l

đ ng b ng sông C u Long). S v n đ u t này đã đ a di n tích thu

l i hoá t ng t 4 tri u ha n m 1980 lên 5 tr u ha n m 1990 và 7 tri u ha vào n m
2001.
H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

17

M c dù các công trình thu l i m i ch s d ng đ
k , ch y u ph c v t

c 50-60% công su t thi t

i cho cây lúa, nh ng n ng su t lúa c ng nh s n l

ng lúa

đ u t ng n đ nh h n m t th p k qua. Sau khi có công trình thu l i, n ng su t lúa
t ng 16=35%. Nhi u vùng

đ ng b ng sông C u Long đã đ t n ng su t t ng t 4.5

t n/ha vào n m 1975 lên 9.5 t n/ha vào n m 1990 và 10-12 t n/ha n m 1999. Nh
đó, s n l

ng l

ng th c đã t ng v

t n n m 2000, n
trong nh ng n

c ta t m t n

t b c t 16 tri u t n n m 1986 lên 35.5 tri u

c ph i nh p kh u l

ng th c đ n nay đã là m t

c xu t kh u g o l n trong khu v c. Nh có thu l i, h s quay

vòng s d ng đ t t ng t 1.3 lên 2.0- 2.2 đ c bi t có n i t ng lên đ n 3 l n. Nh có
n

ct

i ch đ ng, nhi u vùng đã s n xu t đ

c 4 v , thu ho ch trên m t ha đã đ t

t i 60-80 tri u đ ng, trong khi n u tr ng lúa 2 v ch đ t trên d

i 10 tri u đ ng.

Thu l i là m t nhân t không th thi u trong vi c chuy n d ch sang cây tr ng, v t
nuôi có giá tr kinh t cao.

1.2.2. Nh ng nghiên c u có liên quan đ n đánh giá ho t đ ng và hi u qu t

i

Vi t Nam
Vi t nam ch a có m t tiêu chu n đánh giá ho t đ ng và hi u qu t

i chung

cho các h th ng công trình thu l i. M t s k t qu nghiên c u v h th ng các ch
tiêu đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng thu nông đ

c đ a ra t i các h i

th o, m t s v n b n liên quan, nh ng d án đi u tra, nh ng đ tài nghiên c u và
nh ng nghiên c u c a các nhà khoa h c đ t đ


c m t s k t qu nh :

tài nghiên c u khoa h c “Nghiên c u xây d ng h th ng ch tiêu t ng h p

đánh giá nhanh hi n tr ng (c s h t ng, qu n lý v n hành) và hi u qu KT_XH
công trình thu l i, ph c v nâng c p hi n đ i hoá và đa d ng hoá m c tiêu s
d ng” (2001-2005) do Vi n khoa h c Thu l i th c hi n đã đ a ra h th ng các ch
tiêu đánh giá nhanh (RAP) dùng đ đánh giá hi u qu các công trình thu l i.

tài

c ng đã dùng h th ng ch tiêu nghiên c u đánh giá th m t s h th ng thu nông.

K t qu thu đ

c c a đ tài này là đã đ a đ

c ra các nhóm ch tiêu nh : nhóm ch

tiêu k thu t, nhóm ch tiêu v qu n lý v n hành và d ch v , nhóm ch tiêu v kinh

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

18

t xã h i, v i 92 ch tiêu đánh giá t ng h p đ

c ki n ngh , đánh giá đ

h p c a nhóm ch tiêu đ i v i các h th ng thu nông

n

c tính phù

c ta.D án đi u tra c

b n D án đi u tra th c tr ng công trình thu l i toàn qu c c a Vi n Quy ho ch
Thu l i đã ti n hành đi u tra, t ng k t tình hình đ u t phát tri n thu l i, đánh giá
hi u qu đ u t thu l i và đ xu t k ho ch phát tri n thu l i trong toàn qu c.
Trong d án này đã có m t ph n nh đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng thu
nông.
 D án “ i u tra c b n n ng l c ngành th y l i” (2004) do C c thu l i th c
hi n đã đ a ra n ng l c và hi u qu công trình thu l i hi n t i.


tài: “Nghiên c u xác đ nh n ng l c làm vi c th c t c a các h th ng thu

nông đã có so v i thi t k ” (2001) do Vi n khoa h c Thu l i th c hi n đã đ a ra
k t qu v th c tr ng hi u qu t

i và các ch tiêu đánh giá hi u qu t

i

3

h th ng thu nông: Nam Thái Bình, Li n S n- V nh phúc, Su i Hai- Hà Tây.
 D án: “Qu n lý n

c t ng h p trên h th ng t

i b ng b m c a đ ng b ng

sông H ng” (1995-1998) do Vi n Khoa h c Thu l i th c hi n đã nghiên c u ng
d ng mô hình IMSOP đ tr giúp v n hành và đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h
th ng thu nông thông qua ch tiêu c p n

c t i các đi m đi u ti t.

 K t qu nghiên c u c a GS.TS T ng
l

ng qu n lý các h th ng t

c Khang v h ch tiêu đánh giá ch t

i tiêu. Các k t qu nghiên c u này đã đ

bài gi ng cho h c viên cao h c ngành Quy ho ch và qu n lý tài nguyên n

c đ a vào
c tr

ng

i h c Thu l i. H ch tiêu này ph thu c vào nhi u y u t , do đó c n ph i theo
dõi kh o sát đo đ c th
đánh giá ch t l

ng xuyên trong quá trình qu n lý khai thác. H ch tiêu

ng qu n lý các h th ng t

i tiêu đ

c tác gi chia thành nhi u

nhóm, m i nhóm l i bao g m nhi u ch tiêu:
- Ch tiêu v hi u ích t

i: đây là ch s gi a hi u ích t

ho ch
- Ch tiêu hi u ích tiêu n

c (BDO)

- Ch tiêu v v n hành an toàn (PSO)
H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

i th c t và theo k


Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

19

- Ch tiêu xây d ng công trình và thi t b (CEO)
Ngoài ra còn m t s ch tiêu đánh giá v ch t l
s l i d ng c a h th ng kênh, h s l i d ng n

ng qu n lý s d ng n

c, h

c m t ru ng, và các t s đánh giá

v hi u qu s n xu t, kinh doanh t ng h p...
1.3. CÁC PH

NG PHÁP TH

NG

C S

D NG

ÁNH GIÁ

HI U QU CÁC H TH NG TH Y NÔNG
Ph

ng pháp đi u tra đánh giá h th ng công trình thu l i c ng đã đ

nhi u t ch c nghiên c u thu l i qu c t và các n
h

c

c phát tri n c ng nh các

ng d n riêng c a các t ch c tài chính qu c t . M i h

ng d n và m i m c tiêu

có các tiêu chí đánh giá riêng và các áp d ng đó c ng đ

c đi u ch nh nh m phù

h p v i đi u ki n Vi t Nam. Các ph

ng pháp có th đ

c tóm l

c phân lo i nh

sau:
1.3.1. Ph
Ph

ng pháp th ng kê
ng pháp th ng kê là ph

ng pháp k th a có ch n l c các s li u l u tr ,

t th ng kê theo b ng bi u l p s n đ n thu th p các th ng kê s n có theo m u c a
các đ n v qu n lý, th ng kê đ a ph
truy n th ng và c b n nh t th
công trình thu l i t tr
k s n do ng
Ph

ng đ

c t i nay. Ph

ng.

ây là m t trong nh ng ph

ng pháp

c áp d ng đ đi u tra đánh giá hi n tr ng
ng pháp này là nh ng b ng bi u đ

c thi t

i đi u tra thi t k theo các m c đích s d ng và phân tích sau này.

ng pháp th ng kê c ng r t đa d ng v m u bi u và các s li u s đi n vào đó.
i v i m i nhóm ch tiêu c n đi u tra thông th

b ng ví d nh th ng kê v tên công trình, s l

ng s đ

c thi t k thành m t

ng các công trình, s l

ng các

lo i c ng, th i đi m xây d ng và hi n tr ng c a lo i công trình, th ng kê v nhân
l c, dân s , gi i tính, trình đ h c v n cán b , các b ng th ng kê v tình hình tài
chính, cân đ i thu chi c ng nh các b ng th ng kê ngu n v n s d ng cho công tác
b od

ng công trình. Ho c các b ng th ng kê v di n tích, n ng su t c ng nh

hi n tr ng s d ng đ t là nh ng tài li u c b n bao gi c ng đi kèm v i đi u tra
thu l i, các b ng này có th là b ng t thi t k c a ng

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

i đi u tra ho c là nh ng


Tr

ng

i h c Th y l i

Lu n v n Th c s k thu t

20

b ng s th ng kê c a các đ n v qu n lý, th ng kê đ a ph
đ

c theo ph

c a ng

ng. Các s li u thu th p

ng pháp này đ u là các s li u thô mà r t c n s phân tích s d ng

i đi u tra c ng nh c quan qu n lý. Ph

ng pháp th ng kê này còn có

tính k th a, lu tích các tài li u nh các s li u v m c n
các tài li u quan tr c th ng kê khí t
1.3.2. Ph

ng thu v n ho c ch t l

c, l u l

ng ngu n n

ng pháp ph ng v n tr c ti p theo m u các câu h i đ

Ph

ng pháp đi u tra ph ng v n theo b ng câu h i đ

mà các chuyên gia trong n

ng c ng nh
c.

cl ps n

c l p s n, đây là cách

c ti p thu nh ng kinh nghi m c a b n bè qu c t và có

đi u ch nh ho c c i ti n cho phù h p v i đi u ki n c th t ng m c tiêu đi u tra
trong n

nh ng n m g n đây. Ng

i đi u tra thi t k h th ng các câu h i d a

theo các m c tiêu s li u thu th p và đ

c c quan ch qu n thông qua. ây là lu n

c

v n th c s k thu t chuyên ngành: Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c ph

ng

pháp hay s d ng nh t đ thu th p đánh giá v kinh t xã h i, thu nh p, ho c m t s
s li u liên quan đ n môi tr

ng, kinh t xã h i và nh ng s chính ki n c a ng

dân ho c các nhà qu n lý n m trong vùng đi u tra. S li u đi u tra đ
tài li u thô và đ
1.3.3. Ph
Ph

i

c c ng là các

c các chuyên gia phân tích và đ a ra các s li u đánh giá.

ng pháp kh o sát, đo đ c th c đ a
ng pháp kh o sát, đo đ c th c đ a: là ph

ng pháp th

ng dùng đ ti n

hành kh o sát đo đ c các thông s k thu t c a h th ng nh đo đ c hi u su t d n
n

c c a h th ng kênh m

ng, đo đ c hi u su t c a các thi t b và tiêu thu đi n

n ng, d u m , ki m tra hi u su t th c t c a máy b m,… K t qu c a ph

ng pháp

này là nh ng thông s k thu t đánh giá tính tr ng ho t đ ng c a các thi t b ho c
tình tr ng t n th t n

c, chi m đ t c a h th ng kênh m

ng, th m qua thân đ p

đ t, kh o sát n ho c a sinh v t đ i v i h th ng các công trình. Qua đi u tra các
thông s này các nhà đi u tra và qu n lý làm c s cho gi i pháp nâng c p, kh c
ph c và th

ng ph c v cho các d án đ u t nâng c p và qu n lý c ng nh nghiên

c u khoa h c.

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

1.3.4. Ph

ng pháp l y m u và phân tích

Ph
l

Lu n v n Th c s k thu t

21

ng pháp l y m u và phân tích thông th

ng môi tr

ng vùng h th ng. M u s đ

không gian, ch ng lo i (n

ng đ

c s d ng đ đi u tra ch t

c thi t k v v trí, s l

c, đ t) đ ph c v công tác phân tích và đánh giá so

sánh. Tài li u phân tích s là s li u g c v tình tr ng môi tr
bi n ch t l

1.3.5. Ph

ng, th i gian,

ng ngu n đ t, n

ng ho c h

ng di n

c c a h th ng theo không gian và th i gian.

ng pháp t ch c h p t v n c ng đ ng có s tham gia c a các đ n

v qu n lý và ng
ây là ph

i dùng n
ng pháp th

c.
ng đ

c dùng đ đi u tra v tính phù h p c a các c

ch chính sách, tìm hi u tâm t , nguy n v ng c a c ng đ ng đ có các đi u ch nh
v chính sách đ u t , c ch qu n lý và phân chia l i nhu n c ng nh trách nhi m
c a ng

i dân trong vùng h th ng ph trách. Ph

ng pháp này hi n nay đ

c các

nhà đ u t quan tâm th c hi n nh là m t ph n c a công vi c th c hi n d án. V i
m c tiêu d án là xoá đói gi m nghèo, chuy n giao công ngh , chuy n giao toàn b
ho c m t ph n công trình hay h th ng cho nh ng ng
qu n lý, v n hành. Và nh v y, ng
trong công tác b o v , duy tu b o d

i s d ng n

c tham gia

i dân trong vùng h th ng s có trách nhi m
ng công trình, đ m b o tính b n v ng c a

công trình.
1.3.6. Ph

ng pháp đi u tra theo m u bi u (Form)

ây là ph
d

ng pháp đi u tra theo m u c a m t ph n m m đã đ

i s tr giúp c a công ngh thông tin và các ph n m m h tr

c thi t k s n
ng d ng. Hi n

nay, vi c ng d ng các công ngh thông tin trong các l nh v c qu n lý di n ra r t
m nh m t trung

ng t i các đ a ph

các ph n m m h tr ng

i đi u tra có th ti n hành thi t k các ph n m m qu n lý

riêng áp d ng cho t ng đ i t

ng qu n lý và thi t k n i dung các thông tin s đ a

vào l u tr . Các m u bi u s đ
đi u tra s đ

ng. V i s tr giúp c a công c máy tính và

c in n và mang đi th c đ a đ đi u tra, k t qu

c nh p, l u tr , phân tích theo các m c đích s d ng c a ng

i qu n

lý và đ c bi t quan trong tr ng công tác qu n lý là c p nh t các thông tin đi u tra.
C th

ng d ng ph

ng pháp này đã đ

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

c ti n hành đ i v i đi u tra hi n tr ng


Tr

ng

i h c Th y l i

khai thác n

Lu n v n Th c s k thu t

22

c ng m vùng Tây Nguyên ph c v cho công tác qu n lý, khai thác và

b o v tài nguyên n

c ng m và phát tri n kinh t xã h i Tây Nguyên. Ph n m m

Qu n lý tài s n h th ng thu l i c a Tr

ng

i H c Menbu c, Ôxtrâylia đ

c th

nghi m qu n lý d li u c b n v tài s n cho m t s h th ng thu l i C Chi,
Hoài, La Khê. Và hi n nay, T ch c nông l
t o và nghiên c u t

i (ITRC) Tr

ng

an

ng th gi i (FAO) và Trung tâm đào

i h c T ng h p K thu t California (Cal

Poly) San Louis Obispo, California, USA 93407 tháng 9 n m 2001 đã thi t k và
gi i thi u ph n m m đánh giá h th ng thu l i theo các tiêu chí công trình hi n đ i
(RAP), ph n m m này đã đ

c t ch c FAO và ngân hàng th gi i (WB) gi i thi u

và ng d ng đ đánh giá h th ng thu l i c a nhi u n

c trên th gi i và khu v c

nh Australia, Thái Lan, Malaysia, Indonexia, Trung Qu c, n

, Srilanka … và

c ng đã gi i thi u t i Vi t Nam thông qua hai khoá h i th o đào t o t i Hà N i và
Thành Ph H Chí Minh n m 2002 d

i s tài tr c a WB. Các h c viên đ

tham gia hai khoá đào t o đã đi đánh giá th c t

c

hai h th ng thu nông l n là

C m S n - C u S n t nh B c Giang và h th ng thu l i h D u Ti ng t nh Tây
Ninh, và hi n nay hai h th ng này đã đ

c WB và B NN&PTNT đ a vào ch

ng

trình nâng c p hi n đ i hoá trong khuôn kh D án h tr Thu l i Vi t Nam
(WRAP) và đã đ
1.3.7. Ph

c tri n khai th c hi n n m 2004 đ n nay.

ng pháp chuyên gia

ây là ph

ng pháp th

ng đ

c qu c t s d ng đ đánh giá nhi u trong

các l nh v c phát tri n kinh t xã h i và môi tr

ng. Ph

ng pháp này d a theo

trình đ c a các chuyên gia có trình đ chuyên môn cao v l nh v c khoa h c
chuyên ngành và có nhi u kinh nghi m th c t đ đánh giá trên c s Lu n v n th c
s k thu t Chuyên ngành: Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n
k t qu đ nh l

ng b ng các ch tiêu c th . Ph

c đ nh tính ho c

ng pháp này c ng đ

c t ch c

FAO gi i thi u và s d ng trong vi c đánh giá m t s ch tiêu th c đ a d a trên
ph n m m Ch

ng trình

pháp này c ng đ
đ ng môi tr

ánh giá nhanh (RAP).

c s d ng t

trong n

c hi n nay ph

ng đ i r ng rãi trong các l nh v c đánh giá tác

ng, đánh giá các ch tiêu phát tri n kinh t xã h i…

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim

ng


Tr

ng

i h c Th y l i

1.4. L A CH N PH
D a vào các ph
1đ n5đ

Lu n v n Th c s k thu t

23

NG PHÁP NGHIÊN C U
ng pháp trên đây có th th y r ng các ph

ng pháp đi u tra

c s d ng ph thông nh t trong các d án đi u tra c b n t tr

nay. Các ph

ng pháp này có u đi m là đánh giá đ

ct i

c hi n tr ng công trình t i

m t th i đi m mà ch y u là ph c v cho công tác qu n lý v m t hi n tr ng công
trình. M t trong nh ng nh

c đi m chính c a các ph

ng pháp đánh giá hi n tr ng

h th ng thu nông là s li u thu th p là s li u t nh, thô ch a đ
đ a ra đ

c phân tích đ

c các ch s đánh giá t ng quát v m t hi n tr ng c ng nh công tác qu n

lý đi u hành và đánh giá hi u qu khai thác, hi u qu s n xu t và kinh t xã h i c a
h th ng. Chính vì lý do đó, hi n nay vi c đánh giá so sánh hi u qu ho t đ ng c a
các h th ng là r t khó ngay so sánh v i các h th ng trong n
so sánh v i các h th ng c a các n

c ch ch a ngh t i

c trong khu v c và trên th gi i. M t khác,

ngu n nhân l c là m t nhân t quan tr ng trong v n hành các h th ng thu l i hi n
đ i thì t tr

c t i nay cách này hay cách khác c ng có ti p c n nh ng m i ch đ

nghiên c u v n đ c ch chính sách ch ch a đánh giá đ

c trình đ nhân viên và

nh ng kho ng tr ng c a ngu n nhân l c cho công cu c hi n đ i hoá ngành thu l i.
Ph
d

ng pháp đi u tra theo m u bi u c a m t ph n m m đã đ

i s tr giúp c a công ngh thông tin và ph n m m h tr

nhanh (RAP) là ph

c thi t k s n

ng d ng đánh giá

ng pháp d a trên c s các tài li u c b n thu th p t i công ty

cùng các tài li u đánh giá ngoài th c đ a theo ph

ng pháp chuyên gia s đánh giá

toàn b hi n tr ng và k t qu ho t đ ng c a công ty.
Ph

ng pháp đánh giá nhanh (RAP) đã đ

nh ng n m 90 và đã đ
th ng t

i do WB tài tr

c FAO xây d ng và phát tri n t

c WB s d ng cho khá nhi u d án hi n đ i hóa các h
nhi u n

Iran, Trung qu c, M ...RAP đ

c nh Malayxia, Indonesia, Philipin, Ma r c,

c gi i thi u t i Vi t Nam n m 2002, đã đ a ra các

ch s đánh giá v m t k thu t và các ch s đánh giá v công tác qu n lý, v n hành
và d ch v c a h th ng, đánh giá hi u qu h th ng t

i m t cách toàn di n và h p

lý đ phát hi n đúng nh ng khâu y u kém c a h th ng, t đó đ xu t các gi i pháp

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim


Tr

ng

i h c Th y l i

24

hi n đ i hóa h th ng. RAP đã đ
tiêu chí hi n đ i hóa d

Lu n v n Th c s k thu t

c thi t k đ đánh giá h th ng thu l i theo các

i đ ng ph n m m đ n gi n, d áp d ng.

Do đó trong lu n v n này s d ng ph

ng pháp 1.3.6 và 1.3.7 đ đánh giá

ho t đ ng va hi u qu ho t đ ng c a h th ng th y nông thông qua các ch tiêu
đánh giá theo tiêu chí hi n đ i hóa nh m đánh giá toàn di n hi n tr ng, công tác
qu n lý v n hành, s n xu t..., t đó xây d ng k ho ch hi n đ i hóa h th ng theo
h

ng cung c p d ch v t

i m t cách công b ng, tin c y và linh ho t.

đánh giá k t qu c a các ch tiêu m t cách toàn di n và đ xu t đ

c các

gi i pháp nh m nâng cao hi u qu ho t đ ng c a h th ng th y l i c n tìm hi u sâu
h n v hi n đ i hóa công trình th y l i, m c đích và l i ích c a hi n đ i hóa trong
th y l i góp ph n khai thác và qu n lý h th ng công trình có hi u qu nh t.

H c viên: Nguy n Th Hoa Sim