NGHIÊN CỨU CƠ SỞ THỰC TIỄN VÀ ĐỀ XUẤT MÔ HÌNH PHÂN CẤP QUẢN LÝ KHAI THÁC HIỆU QUẢ VÀ BỀN VỮNG CÔNG TRÌNH THỦY LỢI TỈNH HÒA BÌNH

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

B

NG

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I
--------------

QUÁCH T

NGHIÊN C U C

S

H I

TH C TI N VÀ

XU T MƠ HÌNH

PHÂN C P QU N LÝ KHAI THÁC HI U QU VÀ B N V NG
CƠNG TRÌNH THU L I T NH HỊA BÌNH

LU N V N TH C S KINH T

Hà N i, 2010


B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

B

NG

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I
--------------

QUÁCH T

H I

NGHIÊN C U C S TH C TI N VÀ
XU T MÔ HÌNH
PHÂN C P QU N LÝ KHAI THÁC HI U QU VÀ B N V NG
CƠNG TRÌNH THU L I T NH HỊA BÌNH
Chun ngành: Kinh t tài ngun thiên nhiên và môi tr

ng

Mã s : 60-31-16

LU N V N TH C S KINH T

NG

IH

NG D N KHOA H C: PGS.TS. TR N CHÍ TRUNG
PGS.TS. TR N VI T

Hà N i, 2010

N



i

L IC M

N

Sau m t th i gian nghiên c u, đ n nay lu n v n " Nghiên c u c s
th c ti n và đ xu t mơ hình phân c p qu n lý khai thác hi u qu và b n v ng
cơng trình th y l i t nh Hịa Bình” đã hồn thành đúng th i gian và đ m b o
đ y đ các yêu c u đ t ra.
Tr

c tiên tôi xin chân thành c m n các th y giáo, cô giáo khoa sau

đ i h c, các th y giáo, cô giáo các b môn, Khoa Kinh t tài nguyên thiên
nhiên và môi tr

ng đã truy n đ t cho tôi nh ng ki n th c chuyên môn trong

th i gian h c t p.
c bi t tơi xin bày t lịng bi t n sâu s c t i th y giáo h

ng d n

PGS.TS. Tr n Chí Trung- Vi n khoa h c thu l i Vi t Nam và PGS.TS Tr n
Vi t

n- Tr

ng

i h c Th y l i đã t n tình h

ng d n giúp đ tơi hồn

thành lu n v n này.
Xin chân thành c m n Công ty Khai thác cơng trình th y l i và Chi
c c th y l i t nh Hịa Bình đã t o đi u ki n thu n l i cho tơi thu th p và phân
tích tài li u trong su t q trình hồn thành lu n v n.
Xin c m n các c quan đ n v đã giúp đ tơi trong q trình đi u tra
thu th p tài li u ph c v đ tài.
Cu i cùng tôi xin c m n nh ng ng

i thân trong gia đình và b n bè

đã đ ng viên t o đi u ki n thu n l i trong q trình h c t p và hồn thành
lu n v n này .
Hà N i, tháng 11 n m 2010
TÁC GI

Quách T H i
Lu n v n Th c s kinh t


ii

M CL C
N i dung

TT
M

Trang

U

Ch

1

ng 1: T NG QUAN V

PHÂN C P QU N LÝ
7

KHAI THÁC CƠNG TRÌNH
1.1

Các bài h c kinh nghi m v phân c p qu n lý khai thác
cơng trình th y l i trên th gi i

1.1.1 Khái ni m v phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i
1.1.2

1.2

1.2.1

M t s bài h c kinh nghi m phân c p qu n lý khai thác
cơng trình th y l i trên th gi i
Phân tích th c tr ng phân c p qu n lý khai thác cơng trình
th y l i

Vi t Nam

Các chính sách v phân c p qu n lý khai thác cơng trình
th y l i

1.2.2 Khái quát v tình hình th c hi n phân c p qu n lý
1.2.3

vùng mi n núi phía B c

T NH HỊA BÌNH

i u ki n t nhiên, kinh t xã h i c a t nh Hòa Bình
c đi m t nhiên

2.1.2 Tình hình kinh t -xã h i
2.2

7
10

18

18
26
28

ng 2: TH C TI N PHÂN C P QU N LÝ KHAI

THÁC CƠNG TRÌNH TH Y L I

2.1.1

c ta

Th c tr ng phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i
Ch

2.1

n

7

Khái qt v hi n tr ng cơng trình th y l i c a t nh Hịa
Bình

Lu n v n Th c s kinh t

40
40
40
44
45


iii

2.3

Hi n tr ng t ch c qu n lý khai thác cơng trình th y l i

55

2.4

Th c ti n phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i

59

Ch

ng 3:

XU T MƠ HÌNH PHÂN C P QU N

LÝ KHAI THÁC CƠNG TRÌNH TH Y L I CHO

65

T NH HỊA BÌNH
3.1
3.1.1

H th ng t ch c qu n lý khai thác cơng trình th y l i
N i dung, yêu c u c a công tác qu n lý, khai thác cơng
trình thu l i

65
65

3.1.2 Lo i hình t ch c qu n lý, khai thác cơng trình thu l i

66

Mơ hình phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i

72

3.2

3.3
3.4

i m i ph

ng th c ho t đ ng c a t ch c qu n lý, khai

thác công trình thu l i
xu t các gi i pháp th c hi n hi u qu phân c p qu n lý

77
78

K T LU N VÀ KI N NGH

82

TÀI LI U THAM KH O

85

PH L C

87

Lu n v n Th c s kinh t


iv

DANH M C CÁC B NG
Tên b ng

TT
1
2

3

4

5

B ng 1.1: S phân c p qu n lý và H i dùng n

c

12

B ng 1.2: T ng h p doanh nghi p khai thác cơng trình th y
l i tồn qu c
B ng 1.3: Tiêu chí phân c p qu n lý th c t

vùng Mi n

núi phía B c
B ng 2.1: S đ n v hành chính, di n tích và dân s t nh
Hồ Bình
B ng 2.2: T ng h p s l

ng cơng trình th y l i c a t nh

Hịa Bình

6

B ng 2.3: S l

7

B ng 2.4: Hi n tr ng n ng l c ph c v t

8

B ng 2.5: Hi u qu t

9

Trang

ng h ch a theo chi u cao đ p

Lu n v n Th c s kinh t

i

i c a các h ch a

B ng 2.6: T ng h p di n tích t
do cơng ty và đ a ph

các huy n

i t các cơng trình th y l i

ng qu n lý

27

35

46

47
49
54
55
61


v

DANH M C CÁC HÌNH
TT
1

Tên hình

Trang

Hình 1.1: S đ phân c p qu n lý th y l i đi n hình
Trung Qu c
Hình 2.1: B n đ hi n tr ng cơng trình th y l i

2
3
4

5
6
7
8
9

48
ng các lo i hình cơng trình th y l i

Hình 2.3: Di n tích t

48

i theo các lo i hình cơng trình th y

l i
Hình 2.4: Bi u đ s l

ng h ch a theo chi u cao đ p

các huy n
Hình 2.5: S l

ng và t l h ch a theo chi u cao đ p

Hình 2.6: Hi n tr ng cơng trình h ch a N

c Tra, huy n

Cao Phong
Hình 2.7: Khu t

ih N

c Tra, huy n Cao Phong

Cao Phong
Hình 2.9: Bai t m dâng n

11

Hình 2.10: Xe n

c, huy n Kim Bơi

c truy n th ng

50
51

52

53

ng cơng trình

th y l i

13

Hình 2.12: T l phân c p qu n lý theo di n tích t

14

Hình 3.1: H ch a H Tr ng, huy n Tân L c

Lu n v n Th c s kinh t

50

53

huy n Kim Bơi

Hình 2.11: T l phân c p qu n lý theo s l

49

52

Hình 2.8: Bai dâng Khoang Ang k t h p giao thơng, huy n

10

12

t nh Hịa

Bình
Hình 2.2: S l

13

i

62
62
69


vi

CÁC CH

VI T T T

CTTL

-

Cơng trình th y l i

HDN

-

H i dùng n

HTXNN

-

H p tác xã nông nghi p

HTXNLN

-

H p tác xã nơng lâm nghi p

KTCTTL

-

Khai thác cơng trình th y l i

LID

-

H i dùng n

NN & PTNT

-

Nông nghi p và Phát tri n nông thôn

O&M

-

V n hành&b o d

TCDN

-

T ch c dùng n

TNHHMTV

-

Trách nhi m h u h n nhà n

UBND

-

y ban nhân dân

WB

-

Ngân hàng th gi i

Lu n v n Th c s kinh t

c

c

Nh t B n
ng
c
c m t thành viên


7

Ch
U

ng 1

T NG QUAN V PHÂN C P QU N LÝ KHAI THÁC CƠNG TRÌNH
TH Y L I
Phân tích t ng quan v phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i là c n
thi t đ th y đ
c p qu n lý

trình th y l i

c b c tranh t ng th , quan đi m và xu h
các n
n

c c ng nh th c tr ng phân c p qu n lý khai thác công
c ta. Bài h c kinh nghi m phân c p qu n lý

c ng nh th c t th c hi n phân c p

n

n

c ngoài

c ta là các c s cho vi c đ xu t

mô hình phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i
Ch

ng th c hi n phân

t nh Hịa Bình.

ng này đ c p đ n các bài h c kinh nghi m v phân c p qu n lý khai

thác cơng trình th y l i trên th gi i và th c tr ng qu n lý khai thác cơng
trình th y l i

n

c ta.

1.1 Các bài h c kinh nghi m v phân c p qu n lý khai thác cơng trình
th y l i trên th gi i
1.1.1 Khái ni m v phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i
+ Khái ni m chung v qu n lý:
Qu n lý là s tác đ ng liên t c có t ch c, có đ nh h
qu n lý, t ch c qu n lý) lên khách th (đ i t

ng c a ch th (ng

i

ng qu n lý) vêc các m t chính

tr , v n hố, xã h i, kinh t , k thu t b ng m t h th ng các lu t l , các chính
sách, các ngun t c, các ph
mơi tr

ng pháp và các bi n pháp c th nh m t o ra

ng và đi u ki n cho s phát tri n c a đ i t

+ Qu n lý tài nguyên n
Qu n lý tài nguyên n

ng.

c:
c là t p h p các ho t đ ng k thu t, kinh t , qu n lý,

th ch , lu t pháp và qu n lý v n hành nh m đáp ng yêu c u c a phát tri n
và qu n lý tài nguyên n
đ

c m t cách b n v ng. Qu n lý tài nguyên n

c cịn

c coi là q trình bao g m các khâu quy ho ch, thi t k , xây d ng và v n

Lu n v n Th c s kinh t


8

hành h th ng cơng trình thu l i.
n

i m tr ng tâm c a qu n lý tài nguyên

c b n v ng là s cân b ng gi a cung và c u v n

ho t đ ng kinh t - xã h i và môi tr

c liên quan t i m i

ng.

+ Qu n lý cơng trình thu l i:
Qu n lý cơng trình th y l i là m t n i dung quan tr ng c a qu n lý tài nguyên
n

c. Vi c qu n lý tài nguyên n

c, qu n lý h th ng CTTL đang đ

c

chuy n t qu n lý cung c p sang qu n lý theo nhu c u đ n ng cao hi u qu
các cơng trình thu l i. M t h th ng qu n lý phù h p bao g m s phát tri n
c a khung th ch , quy n s d ng n
cách qu n lý và chia s s d ng n

c, s tham gia c a các bên liên quan,

c.

Qu n lý các cơng trình thu l i liên quan đ n nhi u m t c a đ i s ng kinh t
xã h i c a ng
t

i dùng n

c. Có nhi u ý ki n đ a ra đ nh ngh a v qu n lý

i, trong đó đ nh ngh a c a Vi n qu n lý n

bi t đ n là: "Qu n lý t

c qu c t đ

c nhi u ng

i

i là quá trình mà t ch c ho c cá nhân đ a ra các

m c tiêu cho m t h th ng t

i, t đó thi t l p nên các đi u ki n thích h p,

huy đ ng các ngu n l c khác nhau đ đ t m c tiêu đã đ ra mà không gây ra
nh ng tác đ ng x u nào ". C ng theo quan đi m này, Ti n s Mark Svedsen
cho r ng khơng có b ph n nào c a cơng trình h t ng b o đ m ch c n ng
làm vi c quá m t vài n m tr khi có m t t ch c v n hành, duy tu và nâng
c p nó".
Qu n lý cơng trình th y l i là m t khâu quan tr ng hàng đ u đ phát huy tác
d ng và nâng cao hi u qu s d ng h th ng. Qu n lý cơng trình th y l i là s
thi t l p các ph

ng th c qu n lý khai thác h th ng cơng trình th y l i, xây

d ng và th c hi n ch

ng trình, h ho ch, th c hi n qu n lý đi u hành h

th ng đ đ m b o và nâng cao hi u qu ho t đ ng c a h th ng phát tri n b n
v ng.
+ Phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i:
Lu n v n Th c s kinh t


9

Theo Huppert và các c ng s (2001) thì Phân c p qu n lý khai thác cơng
trình th y l i là s phân công trách nhi m t các c quan qu n lý cơng trình
th y l i Trung

ng cho các c quan, t ch c, đ n v c p d

i,

đ a ph

ng.

Các tác gi này đã khuy n ngh vi c qu n lý công trình th y l i hi u qu
khơng ch đ n thu n là thi t k m t t ch c qu n lý thích h p, mà c n ph i
t o nên m t mơ hình g m nhi u t ch c khác nhau,đ

c phân c p nhi m v

và quy n l i rõ ràng nh ng l i ho t đ ng và k t h p v i nhau trong m t
khung th ch th ng nh t phù h p.
- Phân c p qu n lý lý khai thác cơng trình th y l i s làm rõ đ
đ i v i v n hành và duy tu b o d

ng và c ch tài chính đ i v i cơng ty,

ho c t ch c qu n lý khai thác công trình th y l i do nhà n
các t ch c dùng n

c trách nhi m
c thành l p và

c.

- Phân c p đ gi m chi phí c a Chính ph , do Chính ph khơng th đ ngu n
l c v nhân l c và tài chính đ bao c p cho ho t đ ng qu n lý, khai thác cơng
trình th y l i trên quy mơ c n

c. Nhà n

c ch có th bao c p xây d ng

cơng trình và h tr m t ph n kinh phí cho vi c qu n lý, v n hành cơng trình
th y l i l n, còn c ng đ ng ng

i dùng n

c c n t qu n lý, v n hành cơng

trình th y l i nh và h th ng th y l i n i đ ng
- Phân c p đ t ng c

ng trách nhi m c a ng

th y l i tr c ti p ph c v t

các h th ng l n.
i s d ng n

c. Do công trình

i tiêu cho s n xu t nơng nghi p c a ng

i nông

dân, hi u qu ho t đ ng c a cơng trình th y l i s tác đ ng tr c ti p đ n s n
xu t nông nghi p và thu nhâp c a ng

i dân, nên ng

i dùng n

c s có trách

nhi m h n trong vi c qu n lý, b o v cơng trình.
- Phân c p qu n lý là c s đ chuy n giao cơng trình th y l i cho ng

i dùng

n

ng s

c qu n lý, nâng cao tính t ch c a các t ch c qu n lý, t ng c

tham gia c a c ng đ ng trong công tác th y l i, đ m b o cơng trình th y l i,
đ c bi t là c p xã, thơn có ch qu n lý th t s , đ m b o tính b n v ng trong
Lu n v n Th c s kinh t


10

ho t đ ng c a các t ch c qu n lý, khai thác cơng trình th y l i.
- Phân c p qu n lý cơng trình th y l i cho các T ch c h p tác dùng n

c là

đ m b o s đ ng b khép kín v cơng tác qu n lý, làm t t ch c n ng c u n i
gi a doanh nghi p nhà n
quan giúp ng

i dùng n

c khai thác cơng trình th y l i v i các d ch v liên
c s d ng n

c hi u qu .

1.1.2 M t s bài h c kinh nghi m phân c p qu n lý khai thác cơng trình
th y l i trên th gi i
Các nghiên c u cho th y nhi u n

c đã quan tâm và th c hi n phân c p qu n

lý cơng trình thu l i, quy đ nh rõ ph m vi, trách nhi m c a các c quan, t
ch c qu n lý nhà n
đ

c và các t ch c dùng n

c. S phân c p qu n lý th

c th c hi n đ ng b v i chuy n giao qu n lý t

dùng n

i và phát tri n các t ch c

c.

Chuy n giao quy n qu n lý, s d ng và s h u h th ng kênh m
cho đ a ph
n

ng

ng và nh ng ng

ih

ng lo i nh

ng l i di n ra có tính ph bi n

nhi u

c trên các châu l c. N i dung n i b t c a quá trình chuy n giao qu n lý là

chuy n trách nhi m qu n lý t chính ph cho các đ n v t ch c nông dân,
h i nh ng ng

i dùng n

c. Chính ph và các t ch c qu n lý n

c qu c gia

th c hi n qu n lý các cơng trình đã chuy n giao thông qua h p đ ng; ch u
trách nhi m trong vi c đi u ti t ngu n n

c, h

ng d n k thu t, công ngh

và cung c p chuyên gia, d ch v cho các ho t đ ng liên quan đ n h th ng
t

i tiêu.

Các chính ph đ u h

ng t i m c tiêu gi m d n vai trò, gi m gánh n ng chi

tiêu c a chính ph trong qu n lý h th ng cơng trình th y l i, gi m d n các
kho n chi ngân sách cho vi c v n hành và duy tu các cơng trình thu l i trên
c s th c hi n chính sách thu phí d ch v thu l i, g n trách nhi m c a
ng

ih

ng l i v i trách nhi m qu n lý đi u hành và b o d

cơng trình t

i tiêu .

Lu n v n Th c s kinh t

ng đ i v i các


11

Nhi u n

c đã khuy n khích, m r ng các hình th c qu n lý h th ng t

tiêu v i s tham gia c a ng

i

i dân t khâu thi t k xây d ng đ n qu n lý, v n

hành và duy tu và coi đây là m t trong nh ng bí quy t đ a đ n thành công
trong qu n lý h th ng t

i tiêu đ t hi u qu cao. Nh ng n

phát tri n kinh t xã h i t

ng đ

ng ho c h n n

lý khai thác công trình th y l i có xu h

c ta thì vi c t ch c qu n

ng qu n lý th ng nh t theo ngành

d c nh Hàn Qu c, Thái Lan, Philipines và xu h
Trung Qu c h

ng t i. M t s n

c có đi u ki n

ng này c ng đang đ

c nh Thái Lan,

n

c

c ng đã b t đ u

quan tâm đ n vi c t nhân hóa q trình qu n lý khai thác h t ng th y l i,
đ c bi t là các d án vay v n t các t ch c tài chính qu c t .

u th u trách

nhi m đ qu n lý khai thác cơng trình th y l i c ng đã th c hi n
Qu c và đã đ

c đánh giá là mơ hình t

Trung

ng đ i thành công.

Ngân hàng th gi i (WB) đã t ng k t v s phân c p qu n lý và m c đ tham
gia c a ng

i dùng n

phân lo i nh

c

r t nhi u mô hình qu n lý t

B ng 1.1.

• Phân c p qu n lý cơng trình th y l i
Hi n nay,

i trên th gi i và

Trung Qu c:

Trung qu c có 3 lo i hình t ch c qu n lý các cơng trình th y l i,

qu n lý t

i đã đ

c thi t l p và ho t đ ng :

- Các h th ng CTTL l n thu c s h u nhà n
quan nhà n

c, đ

c qu n lý b i các c

c do chính ph thành l p

- Các h th ng CTTL có quy mơ nh thì do các t p th , c ng đ ng nh ng
ng
n

ih

ng l i qu n lý v i s h

c đ a ph

ng c a nhà n

ng d n, ch đ o c a các c quan qu n lý

c.

- Các cơng trình có quy mơ r t nh nh các tr m b m nh , gi ng khoan, b
ch a n

cđ

c qu n lý b i các h nơng dân ho c nhóm h nông dân.

Lu n v n Th c s kinh t


12

B ng 1.1 S phân c p qu n lý và H i dùng n
Công
Ho t đ ng ty nhà
n c
Quy ch
Cơng
ho t đ ng

ty
Quy n
Cơng
làm ch
ty
cơng trình
Trách
Cơng
nhi m
ty
O&M
i di n
Công
c a ng i
ty
dân
Ngu n: Ngân hàng th

c

Công ty
O&M

ng
trách
nhi m

HDN
O&M

HDN làm
ch (Quy
ch do
Công ty
xây d ng)

Công ty

Công ty

Công
ty

Công ty

HDN

Công ty

Công ty

Công
ty

HDN

HDN

Công ty

Công ty
&HDN

HDN

HDN

HDN

HDN

HDN

HDN

HDN

HDN

HDN t
qu n lý

gi i (WB), 1996.

Cách phân c p qu n lý này đã t n t i khá lâu m c dù đã b c l m t s nh

c

đi m nh g p khó kh n trong vi c thu đúng, thu đ thu l i phí nên b thua l
trong h ch tốn kinh doanh, khi n ngân sách Nhà n

c ph i bù chi nhi u

(nh t là đ i v i các h th ng l n), nh các h th ng nh g p khó kh n trong
vi c th c hi n các quy trình, quy ph m trong qu n lý v n hành, trong chuy n
giao ti n b khoa h c công ngh .
Hi n nay, B Th y l i Trung Qu c là đ n v hành chính cao nh t c a ngành
n

c. C c qu n lý t

và cung c p n

ct

i, tiêu tr c thu c B qu n lý các h th ng th y nông l n
i và công nghi p. Có 7 h i đ ng l u v c có ch c n ng

nh nhà quy ho ch và đi u ti t n

c l u v c. C p t nh có nha th y l i có v

trí ch c n ng quy ho ch, kh o sát, thi t k , xây d ng, v n hành và qu n lý các
h th ng t

i, tiêu, đê đi u và th y đi n nông thôn. C quan th y l i c p qu n

và vùng tr c ti p có trách nhi m trong vi c xây d ng và qu n lý v n hành h
t ng c s cùng v i các ho t đ ng t

Lu n v n Th c s kinh t

i, phòng ch ng l l t, ng p úng và qu n


13

lý các h ch a v a. Tr m th y l i t i c p th tr n chia s trách nhi m trong
vi c xây d ng và v n hành qu n lý các kênh nhánh, kênh c p 3, các công vi c
ph thu c và h ch a nh , đ ng th i thu phí d ch v n
quan th y l i c p qu n và tr m th y nông đ

c t ch c vào chính quy n c p

huy n. Kênh n i đ ng và m t ru ng nhìn chung đ
c a ng

c. Nhân viên c a c

c qu n lý b i s tham gia

i dân các thôn, làng. S đ phân c p trách nhi m qu n lý h th ng

th y nông

Trung Qu c đ

c mơ t nh

Hình 1.1.

Sơng ho c h ch a

Kênh chính

C quan trung
ng ho c h i
đ ng h th ng
qu n lý

Kênh nhánh
S c p t nh, phòng
c p huy n qu n lý

Kênh nhánh

Kênh c p 3
Kênh c p 3

Kênh n i đ ng

H nh b sung
ho c đ u m i
nh

Rãnh t

i

Hình 1.1 S đ phân c p qu n lý th y l i đi n hình

Lu n v n Th c s kinh t

a ph ng: HTX,
ho c UBND xã;
Chính quy n thơn,
xóm; ho c t nhóm
dùng n c ho c
nơng dân

Trung Qu c


14

M t s bài h c v kinh nghi m phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i
Trung Qu c là:
- Phân c p qu n lý khai thác CTTL đ
Công ty và các tr m do nhà n

c chia thành 3 c p, trong đó c p

c thành l p và t ch c qu n lý h th ng

kênh chính, kênh c p 1 và kênh c p 2. Kênh c p 3 do h i dùng n

c có

trách nhi m qu n lý.
- T ch c qu n lý đ n gi n, hi u qu cao, n ng xu t lao đ ng c a 1 nhân

viên tr m thu nông là trên 100ha bao g m c vi c qu n lý đi u hành phân
ph i n

c và xây d ng kiên c h th ng kênh m

- T ch c đ

ng m t ru ng.

c phân c p và xây d ng th ng nh t trên toàn h th ng. Phân

c p trách nhi m qu n lý khai thác v n hành cơng trình đ

c xây d ng

thành quy trình và th c hi n m t cách r t có t ch c và ch t ch .
- Th c hi n tri t đ nguyên t c n
n

c và ghi hoá đ n phi u n

c là hàng hoá, ng

c và đ

i s d ng ph i mua

c t ch c thu nông c p n

c theo

phi u.
- M t trong nh ng v n đ c n h c t p là vi c áp d ng khoa h c trong hi n
đ i hoá h th ng là r t phù h p v i t ng c p cơng trình và trình đ n ng
l c qu n lý.

i v i h th ng qu n lý trên kênh chính và phân ph i n

c ng nh v n hành toàn b h th ng tr m b m đ

c

c t đ ng hoá đi u

khi n t xa b ng SCADA, còn đ i v i h th ng phân ph i n

c cho h s

d ng s d ng cơng trình đo đ n gi n d áp d ng và b n v ng.
• Phân c p qu n cơng trình th y l i
Qu n lý cơng trình th y l i

Nh t B n đ

Nh t B n:
c th c hi n theo Lu t c i t o đ t,

trong đó quy đ nh các nguyên t c c b n th c hi n d án đ u t và qu n lý
công trình th y l i nh sau:
-

xu t c a ng

ih

ng l i : M c d u các d án thu l i ph c v cho l i

ích công c ng, nh ng liên quan đ n vi c s d ng đ t, là tài s n riêng c a
Lu n v n Th c s kinh t


15

nh ng ng

i nông dân và ng

i nông dân ph i tr 1 ph n kinh phí d án, nên

nguyên t c c b n nh t c a Lu t c i t o đ t là d án ph i đ
nh ng ng

ng l i.

c khác nhau, nên d án ph i đ

c s nh t trí c a ít nh t là 2/3 ng

Trên th c t , s phê duy t d án c n t i 90-95% s ng
c

ng t

c s đ ng ý c a đa s : Vì d án thu l i liên quan đ n nhi u h dùng

n

ih

c kh i x

i dân.

i đ ng ý và áp d ng

ng ch đ i v i thi u s .

- Nh ng h nông dân là ch s h u c a ru ng đ t b t bu c ph i gia nh p vào
LID
Ch c n ng ho t đ ng c a H i dùng n

c (LID) là: (i)

xu t d án lên chính

ph ; (ii) V n hành qu n lý h th ng thu l i sau khi xây d ng và (iii) Vay v n
t các ngân hàng đ xây d ng d án và hoàn tr l i ngân hàng. LID đ
thành l p cho m t h th ng t

i, theo ranh gi i thu l c c a khu t

theo ranh gi i hành chính. C quan quy n l c cao nh t

c

i, khơng

các LID chính là đ i

h i đ i bi u, t i đ i h i s l a ch n b u ra h i đ ng đi u hành và các ban
chuyên môn giúp vi c.

Nh t b n có t ng s : 6816 LID (2002), trong đó có

188 LID (2.7%) ph c v t

i cho di n tích trên 3.000 ha; 4872 LID có di n

tích nh h n 3.000 ha. Các LID ch y u là 100-300 ha, cá bi t có LID qu n lý
t i 30.000 ha, có LID ch qu n lý 50-100 ha. Liên hi p các t ch c LID

các

t nh, liên hi p các t ch c LID c p qu c gia tao đi u ki n cho m ng lu i các
LID ph i h p ho t đ ng hi u qu
Chính ph Nh t B n r t quan tâm đ u t xây d ng cơng trình thu l i đ phát
tri n nông nghi p. Su t đ u t tài chính cho xây d ng đ i v i nh ng h th ng
t

it

phí đ

i dao đ ng trong kho ng t 40.000 – 60.000 USD/ha. Ph n l n kinh
c chính ph h tr , tuy nhiên ng

nh t đ nh

t ng c p.

Lu n v n Th c s kinh t

i dân v n ph i đóng góp m t t l


16

Nh ng bài h c chính rút ra t kinh nghi m phân c p qu n lý cơng trình th y
l i c a Nh t B n bao g m:
i) T ch c qu n lý th y nông c p huy n hay nhánh kênh t
t

ng đ

ng nh LID

Nh t thu c chính ph các n

ng quy mơ

c qu n lý t

id

i

10.000 ha nên t nhân hóa và t ch c l i nh t ch c phi chính ph , trong khi
t ch c qu n lý c p trên c a LID v n thu c trách nhi m c a chính ph .
ii) Tồn b h i nh ng ng
s do đ i di n (ch t ch, tr

i dùng n

c trong h th ng kênh n i đ ng

ng thôn...) qu n lý thông qua h th ng b u c

trên c s ch s h u đ t b u ch t ch LID và b máy qu n lý đi u hành c a
c quan này d
t

i s giám sát c a chính quy n trong vi c trơng coi cơng vi c

i tiêu.
iii) Ch t ch và lãnh đ o LID có trách nhi m trong vi c quy t đ nh liên

quan đ n qu n lý tài nguyên n

c, b o v ngu n n

c, b o v , khai thác và

iv) Nhân viên k thu t, th máy, và nh ng ng

i làm thu c v n phòng

xây d ng h t ng c s th y l i.
s là l c l

ng thi hành các nhi m v c a LID. Nh ng cán b k thu t, lao

đ ng liên quan đ n nh ng cơng ty, xí nghi p thu c nhà n

c tr

c đây có th

chuy n sang làm vi c cho LID m i ho c ký h p đ ng trên c s lãnh đ o c a
LID m i và nh n l

ng t t ch c này.

v) LID có th trình đ c
chính ph đ a ph

ng chi ti t đ i v i các d án l n cho c quan

ng yêu c u chính ph h tr v tài chính. D án s đ

phân lo i d a theo di n tích h

ng l i và s l

ng ng

ih

c

ng l i t d án.

Chính ph s ti n hành nghiên c u kh thi d án và quy t đ nh các th t c
th c hi n phù h p.
vi) T t c các t ch c qu n lý t

i các c p s làm các công tác nghiên

c u v i ch t ch và giám đ c đi u hành đ trao đ i kinh nghi m v th ch ,
thu th p u c u chính đáng c a nơng dân, và nghiên c u th c đ a và truy n
Lu n v n Th c s kinh t


17

đ t thơng tin đó t i hi p h i s d ng n

c khu v c. Hi p h i t

i Qu c gia s

là đ i di n cao nh t c a đ i di n hi p h i nơng dân trê tồn qu c.
• Phân c p qu n lý cơng trình th y l i

Thái Lan:

Vi c t ch c, qu n lý các cơng trình thu l i có đ

c nêu rõ trong ch c n ng,

nhi m v c a C c th y l i hoàng gia Thái Lan (Royal Irrigation Department
Ministry of Agriculture and Coorperatives) là có nhi m v th c hi n các ch c
n ng qu n lý, giám sát chung các cơng trình thu l i trong tồn qu c, nh t là
các cơng trình h th ng l n, quan tr ng, đi u ph i và qu n lý vi c cung c p
n

c, tiêu thốt n

c cho nơng nghi p và các nghành khác nh dân d ng,

d ch v và công nghi p, giao thơng thu , phịng ch ng thiên tai do n

c gây

ra, b o v an tồn cơng trình.
Báo cáo c a Rattannatangtrakul t i H i ngh qu c t l n th 7 v thu l i n i
đ ng (2006) cho th y Thái Lan là qu c gia không thu th y l i phí, tuy nhiên
chính ph n

c này đã quy đ nh phân c p qu n lý cơng trình r t rõ ràng gi a

ph n cơng trình do nhà n
cơng trình do nhà n

c qu n lý và ph n cơng trình do dân qu n lý. Ph n

c qu n lý hàng n m (t

1997-2002) nhà n

kho ng 750 tri u USD đ th c hi n O&M và nh v y ng

c chi

i nông dân không

ph i tr th y l i phí cho các c quan qu n lý v n hành cơng trình c a nhà
n

c, nh ng h v n ph i tr th y l i phí cho cơng tác qu n lý t

đ ng.

qu n lý khai thác t t các h th ng t

i tiêu n i

i, c n ph i xây d ng và t o c

ch , đi u ki n t t, phân công rõ quy n h n và trách nhi m cho các t ch c
dùng n

c ho t đ ng,

các t ch c dùng n

c ho t đ ng, c n thi t ph i

khuy n khích s tham gia đ i v i các thành viên c a t ch c dùng n

c.

Nông dân c n nh n th y các thu n l i, quy n l i và ngh a v khi tham gia vào
các t ch c dùng n
qu n lý t

i tiêu

c. Kinh nghi m t ch c qu n lý phân c p ho t đ ng

Thái Lan cho th y nông dân m i là ch s h u c a h t ng

Lu n v n Th c s kinh t


18

th y l i, vi c t ch c là do dân quy n đ nh thông qua c c u t ch c đ i di n
c a nông dân

t ng khu v c.

Tiêu chí phân c p qu n lý cơng trình th y l i

•

M t trong nh ng phát hi n quan tr ng là nhi u n
lý cơng trình th y l i theo các tiêu chí t

c ti n hành phân c p qu n

ng đ i rõ ràng. Vi c xây d ng các

tiêu chí phân c p h u h t d a vào quy mơ di n tích ph c v canh tác nơng
nghi p. Trên c s tiêu chí phân c p các n
nhi m gi a nhà n

c và ng

ih

c xác đ nh đ

c ranh gi i trách

ng l i trong q trình qu n lý khai thác

cơng trình th y l i. Các tiêu chí phân c p qu n lý cơng trình th y l i đ
d ng
-

m ts n

c trong khu v c châu Á nh sau:

Philipines đ a ra tiêu chí phân c p chuy n giao cơng trình th y l i d
1000ha cho ng

-

c áp

ih

i

ng l i.

ài Loan quy đ nh H i T

i thu c trách nhi m c a nhà n

c qu n lý

cơng trình th y l i có quy mô nh nh t là 270 ha.
-

Nh t B n quy đ nh t ch c dùng n

c (LID- không thu c nhà n

c) qu n

lý h th ng th y l i có quy mơ nh nh t là 100 ha và quy mô l n nh t lên
t i 30.000 ha.
-

Indonesia đ a ra tiêu chí phân c p cho h i ng
trình t

id

qu n đ

c cơng trình quy mô ph c v t

i dùng n

i 500 ha, tuy nhiên th c t có h i ng

c qu n lý công

i dùng n

c đã t

i lên t i 5.500 ha.

1.2 Phân tích th c tr ng phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i
Vi t Nam
1.2.1 Các chính sách v phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i

Nhà n

c đã ban hành các chính sách thu n l i cho vi c t ch c qu n lý khai

thác cơng trình th y l i
b nh

n

c ta. B NN & PTNT c ng ban hành nhi u v n

ng d n th c hi n lu t, pháp l nh và ngh đ nh c a chính ph v t

ch c qu n lý khai thác cơng trình th y l i, t o hành lang pháp lý và c h i
Lu n v n Th c s kinh t


19

thu n l i cho các t ch c qu n lý khai thác hi u qu cơng trình th y l i. Các
v n b n pháp lý quan tr ng liên quan đ n quy đ nh v phân c p qu n lý khai
thác cơng trình th y l i bao g m:
• Lu t tài nguyên n

c

• Pháp l nh khai thác và b o v cơng trình th y l i
• Ngh đ nh 143/2003/ND-CP CP c a Chính ph quy đ nh chi ti t vi c
th c hi n Pháp l nh khai thác và b o v cơng trình th y l i.
• Ngh đ nh 115/2008/ND-CP c a Chính ph quy đ nh chi ti t thi hành

m t s đi u c a Pháp l nh Khai thác và B o v cơng trình thu l i
• Thơng t 75/2004/TT-BNN c a B NN&PTNT h
c , thành l p các t h p tác dùng n
• Thơng t

ng d n vi c c ng

c c a B NN&PTNT

65/2009/TT-BNN c a B NN&PTNT h

ng d n t ch c

qu n lý và phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i
• Thơng t 56/2010/TT-BNN c a B NN&PTNT quy đ nh m t s n i
dung trrong ho t đ ng c a các t ch c qu n lý khai thác cơng trình th y
l i.
+ Lu t tài nguyên n

c (1998)

V l nh v c khai thác và b o v cơng trình thu l i, Lu t tài nguyên n

c quy

đ nh:
-

M i cơng trình th y l i ph i có ch qu n lý khai thác do c quan nhà
n

-

Ng

c có th m quy n quy t đ nh.
i qu n lý, ng

ih

ng l i t cơng trình ph i có trách nhi m tài

chính theo quy đ nh.
-

T t c m i ng

-

U ban nhân dân các c p có trách nhi m b o v cơng trình th y l i thu c
ph m vi đ a ph

Lu n v n Th c s kinh t

i có trách nhi m b o v cơng trình th y l i.
ng mình.


20

-

Các t ch c, cá nhân khai thác, s d ng tài nguyên n

cđ

c quy n

khai thác, s d ng tài nguyên n

ch

ng l i t

c cho các m c đích, đ

vi c khai thác, s d ng tài nguyên n
n i, kh i ki n t i c quan nhà n

c, đ

c b i th

ng thi t h i, khi u

c có th m quy n và đ

c Nhà n

c

b o h quy n l i h p pháp.
Nh v y là tuy n m trong Lu t tài nguyên n

c nh ng n i dung v khai thác

và b o v CTTL đã khái quát m t cách đ y đ , d hi u, rõ ràng v n i dung
công tác t ch c khai thác và b o v CTTL.

ây là nh ng c n c cho vi c

so n th o chính sách phân c p qu n lý khai thác cơng trình thu l i .
+ Pháp l nh khai thác và b o v cơng trình th y l i (2001)
V l nh v c qu n lý nhà n

c v khai thác và b o v cơng trình thu l i, Pháp

l nh quy đ nh 8 n i dung v qu n lý nhà n

c v khai thác và b o v cơng

trình thu l i trong đó t i kho n 6 có quy đ nh “ T ch c b máy tuyên truy n
ph bi n pháp lu t v khai thác và b o v cơng trình thu l i”.
V qu n lý khai thác cơng trình th y l i, m t s quy đ nh quan tr ng c a Pháp
l nh nh sau:
- Cơng trình thu l i ph i đ
các m c đích dùng n

c khai thác, s d ng t ng h p đ ph c v cho

c sinh ho t, s n xu t nông nghi p, lâm nghi p, công

nghi p, phát đi n, giao thông thu , nuôi tr ng thu , h i s n, th thao, gi i trí,
du l ch, an d
tiên n
h

ng, nghiên c u khoa h c và các m c đích khác, trong đó u

c cho sinh ho t. Khai thác n

c dùng cho nông nghi p ph i theo

ng đa canh, đa d ng hố cây tr ng, v t ni nh m đ t hi u ích cao trong

canh tác nơng nghi p.
- Vi c khai thác và b o v công trình thu l i ph i đ m b o tính h th ng c a
cơng trình, khơng đ
đ

c đi u ki n đ ng

Lu n v n Th c s kinh t

c chia c t theo đ a gi i hành chính. Quy đ nh này t o
i qu n lý v n hành cơng trình phù h p v i quy lu t t


21

nhiên c a dòng ch y, ch m d t nh ng tranh lu n v phân chia qu n lý cơng
trình theo đ n v hành chính nh tr
-N

c đây.

c qua cơng trình thu l i có giá tr s d ng. Các Doanh nghi p khai

thác, b o v cơng trình thu l i ph i đ
Do v y n

c b o toàn v n, t n t i và phát tri n.

c đã qua cơng trình thu l i ph i đ

c tính đúng, tính đ giá

thành. Giá thành này có khác nhau đ i v i t ng lo i cơng trình và t ng vùng
kinh t đ a lý khác nhau.
- Ng

i h

ng l i có trách nhi m ký k t h p đ ng dùng n

c v i doanh

nghi p khai thác công trình thu l i. Doanh nghi p khai thác cơng trình thu
l i có trách nhi m ph c v theo h p đ ng và ph i b i thu ng thi t h i do th c
hi n không đúng h p đ ng.

- Pháp l nh đã quy đ nh rõ tên và nhi m v quy n h n các đ i t
đi u ch nh c a pháp l nh này đó là các cơng trình thu l i đã đ
ng

i qu n lý khai thác, ng

đ ng khai thác b o v .
ch c qu n lý

ih

ng l i, ng

i qu n lý nhà n

ng ch u s
c xây d ng,
c các ho t

c bi t pháp l nh này có quy đ nh rõ v lo i hình t

c s , t ch c h p tác dùng n

c có nhi m v quy n h n g n

nh doanh nghi p khai thác cơng trình thu l i.
+ Ngh đ nh 143/2003/ND-CP c a Chính ph (2003)
Ngh đ nh 143 c a Chính ph quy đ nh m t s đi m chi ti t th c hi n Pháp l nh
khai thác và b o v cơng trình th y l i, trong đó đ c p đ n 2 n i dung quan
tr ng v phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i là m c th y l i phí và

chuy n giao cơng trình th y l i cho các t ch c HTDN.
i u 19 c a Ngh đ nh quy đ nh khung m c th y l i phí, ti n n
phí đ

c thu b ng đ ng Vi t Nam.

- Khung m c th y l i phí đ
dùng n

c là th y l i

c tính

v trí c ng đ u kênh c a t ch c h p tác

c. M c th y l i phí trong ph m vi ph c v c a t ch c h p tác dùng

Lu n v n Th c s kinh t


22

n

c do t ch c h p tác dùng n

s d ng n

c tho thu n v i t ch c, cá nhân tr c ti p

c.

- U ban nhân dân c p t nh c n c vào khung m c th y l i phí, ti n n

c quy

đ nh c a Ngh đ nh đ quy đ nh m c thu c th phù h p v i th c t c a h
th ng cơng trình

đ a ph

ng theo phân c p t ch c qu n lý cơng trình; quy

đ nh khung m c th y l i phí, ti n n
h p tác dùng n

c trong ph m vi ph c v c a t ch c

c.

+ Ngh đ nh s 115/2008/N -CP c a Chính ph (2008)
Ngh đ nh 115 c a Chính ph s a đ i, b sung m t s đi u c a Ngh đ nh s
143/2003/N -CP quy đ nh chi ti t thi hành m t s đi u c a Pháp l nh Khai
thác và B o v cơng trình thu l i. N i dung ch y u c a Ngh đ nh đã quy
đ nh m c thu thu l i phí và mi n thu l i phí, trong đó các n i dung liên
quan đ n phân c p qu n lý khai thác cơng trình th y l i nh sau:
- M c th y l i phí đ
n

c tính

v trí c ng đ u kênh c a t ch c h p tác dùng

c đ n cơng trình đ u m i c a cơng trình thu l i.

- y ban nhân dân t nh, thành ph tr c thu c Trung
đ u kênh c a t ch c h p tác dùng n
- T ch c h p tác dùng n
m c phí d ch v l y n

ng quy đ nh v trí c ng

c cho t ng h th ng cơng trình.

c tho thu n v i t ch c, cá nhân s d ng n

cv

c t sau c ng đ u kênh đ n m t ru ng (kênh n i

đ ng), nh ng không đ

cv

t quá m c tr n do

ph tr c thu c Trung

ng quy đ nh.

- M c thu l i phí c a các cơng trình thu l i đ
khơng thu c ngân sách nhà n

y ban nhân dân t nh, thành
c đ u t b ng ngu n v n

c ho c có m t ph n v n ngân sách nhà n

c

do đ n v qu n lý khai thác cơng trình thu l i tho thu n v i h dùng n

c

và đ

c y ban nhân dân t nh, thành ph tr c thu c Trung

- Các đ n v qu n lý, khai thác cơng trình thu l i đ

ng ch p thu n.

c ngân sách nhà n

c

c p bù s ti n do th c hi n mi n thu thu l i phí bao g m các đ n v qu n lý,
Lu n v n Th c s kinh t