NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ CHÍNH SÁCH PHÂN CẤP QUẢN LÝ KHAI THÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI TỈNH HÒA BÌNH

L I CÁM

N

Lu n v n Th c s k thu t “Nghiên c u c s khoa h c và đ xu t m t s
chính sách phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i t nh Hòa Bình”. N i dung
chính là thông qua nghiên c u mô hình đi m, trên c s bài h c kinh nghi m trong
n

c và trên th gi i c ng nh th c ti n phân c p qu n lý khai thác CTTL

t nh

Hòa Bình, tác gi đã đ xu t ra m t s chính sách phân c p qu n lý, khai thác
CTTL t nh Hòa Bình. Trong quá trình th c hi n lu n v n tác đã nh n đ

c r t

nhi u s quan tâm c a các cá nhân và t p th .
Tác gi xin trân tr ng c m n Ban giám hi u nhà tr
ào t o

i h c và sau

ch c n ng Tr

ng

ng, các Th y Cô giáo phòng

i h c, Khoa k thu t tài nguyên n

c và các phòng ban

i h c Th y l i đã quan tâm và t o đi u ki n thu n l i đ tác

gi hoàn thành lu n v n này.
Tác gi xin g i l i c m n các cán b S NN&PTNT, Chi c c Th y l i t nh, Công
ty KTCTTL t nh Hòa Bình, Phòng NN&PTNT huy n L c Th y và HTX

ng Tâm 1

- huy n L c Th y - t nh Hòa Bình đã t o đi u ki n giúp đ trong th i gian tác gi
th c hi n lu n v n.
c bi t tác gi xin trân tr ng bi t n! PGS.TS. Hoàng Thái
Qu n lý tài nguyên n
h

c tr

ng

i “Tr

i h c nông nghi p 1 Hà N i”, là ng

ng b môn
i t n tình

ng d n tác gi hoàn thành b n Lu n v n t t nghi p này.

Cu i cùng xin c m t t m lòng c a nh ng ng

i thân yêu trong gia đình đã đùm

b c và t o m i đi u ki n thu n l i cho tác gi trong su t th i gian h c t p và
nghiên c u t i Tr

ng

i h c Th y l i!
Hà N i, tháng 3 n m 2011
Tác gi Lu n v n
Võ Vi t

Lu n v n Th c s

c


M CL C
N i dung

TT
M
Ch

ng 1.

Trang

U

1

T NG QUAN V PHÂN C P QU N LÝ KHAI

6

THÁC CÔNG TRÌNH TH Y L I
1.1

T ng quan v phân c p qu n lý công trình th y l i
n

6

c ngoài

1.1.1

Phân c p qu n lý công trình th y l i

1.1.2

Phân c p qu n lý công trình th y l i

Trung Qu c

8

1.1.3

Phân c p qu n lý công trình th y l i

Nh t B n

10

1.1.4

M t s bài h c kinh nghi m t các mô hình phân c p

7

qu n lý khai thác các công trình thu l i

các n

c trên

11

th gi i
1.2

T ng quan v phân c p qu n lý khai thác công trình
th y l i

12

Vi t Nam

1.2.1

Khái quát v hi n tr ng công trình th y l i

12

1.2.2

H th ng t ch c qu n lý công trình th y l i

14

1.3

T ng quan v phân c p qu n lý công trình th y l i

19

t nh Hòa Bình
1.3.1

Khái quát hi n tr ng qu n lý h th ng công trình th y

19

l i t nh Hòa Bình
1.3.2

Hi n tr ng t ch c qu n lý khai thác CTTL

t nh Hòa

23

Bình
1.3.3

Lu n v n Th c s

Nh n xét chung v t ng lo i hình qu n lý

28


N i dung

TT
Ch

ng 2.

Trang

C S KHOA H C VÀ TH C TI N PHÂN C P

30

QU N LÝ KHAI THÁC CÔNG TRÌNH THU L I

T NH HÒA BÌNH
2.1

Th c ti n t ch c qu n lý nhà n

c v th y l i

Vi t

30

Nam
2.1.1

H th ng t ch c qu n lý nhà n

c v th y l i

30

2.1.2

Công tác qu n lý nhà n

c v khai thác công trình th y

35

l i
2.2

C s lý lu n v phân c p qu n lý công trình th y l i

41

2.2.1

M t s khái ni m

42

2.2.2

Phân c p qu n lý đ nâng cao hi u qu qu n lý khai

42

thác công trình th y l i
2.3

C s pháp lý đ th c hi n phân c p qu n lý khai thác

44

công trình th y l i
2.4

C s th c ti n phân c p qu n lý khai thác công trình

49

th y l i t nh Hòa Bình
2.4.1

Th c ti n phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i

49

t nh Hòa Bình
2.4.2

Th c ti n phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i

59

huy n L c Th y t nh Thái Bình
2.4.2.1

Hi n tr ng qu n lý h th ng công trình th y l i huy n

59

L c Th y
2.4.2.2

Hi n tr ng t ch c qu n lý khai thác CTTL

huy n L c

60

Th y
2.4.2.3
Lu n v n Th c s

Các t n t i c n kh c ph c

61


N i dung

Trang

Th c ti n th c hi n mô hình qu n lý công trình th y l i

63

TT
2.4.3

c a HTXNN ông Tâm 1
2.4.3.1

Gi i thi u H p tác xã d ch v nông nghi p

2.4.3.2

K t qu th c hi n chuy n giao ng

ng Tâm 1

c công trình thu

63
64

l i
2..3.3.3

Ho t đ ng c a HTXNN sau khi chuy n giao các CTTL

65

v Công ty
M t s ki n ngh c a các đ a ph

2.4.4
Ch

ng

69

XU T M T S CHÍNH SÁCH PHÂN C P

ng 3.

73

QU N LÝ KHAI THÁC CÔNG TRÌNH TH Y L I
T NH HÒA BÌNH
xu t chính sách phân c p qu n lý nhà n

3.1

c v khai

73

c c a các c quan

73

thác công trình thu l i t nh Hòa Bình
3.1.1

N i dung, nhi m v qu n lý nhà n
chính quy n đ a ph

ng các c p

3.1.2

Tiêu chí phân c p

78

3.1.3

Trách nhi m và quy n h n c a các c quan qu n lý nhà

78

n

c các c p đ i v i công trình đ

c phân c p qu n lý

xu t m t s chính sách phân c p qu n lý khai thác

3.2

80

công trình thu l i t nh Hòa Bình
3.2.1

Nguyên t c phân c p qu n lý khai thác công trình th y

80

l i
3.2.2

Các t ch c qu n lý khai thác CTTL

82

3.2.3

Phân c p qu n lý khai thác h th ng thu l i

83

3.2.4

M t s v n đ l u ý khi phân c p qu n lý, khai thác

84

Lu n v n Th c s


N i dung

TT

Trang

CTTL
3.2.5

Trách nhi m và quy n h n c a doanh nghi p qu n lý

85

khai thác CTTL
3.3

Các gi i pháp h tr vi c phân c p trong qu n lý khai

94

thác công trình thu l i t nh Hòa Bình
3.3.1

V xây d ng đ án phân c p

94

3.2.2

Công tác t ch c

95

3.2.3

Gi i pháp nâng c p công trình tr

c khi th c hi n phân

97

c p
3.2.4

Gi i pháp nhân l c dôi d do bàn giao t i Công ty

98

KTTL
3.2.5
3.3

Gi i pháp chính sách tài chính
xu t ph

ng án m r ng mô hình phân c p cho các

99
101

đ n v khai thác công trình thu l i
3.3.1
3.3.2

Nguyên t c phân c p
xu t mô hình khung đ i v i t ch c qu n lý th y

102
103

nông c s t i t nh Hòa Bình
K t lu n và ki n ngh

108

Tài li u tham kh o

111

Ph l c

Lu n v n Th c s


DANH M C CÁC B NG

Tên b ng

N i dung b ng

B ng 1.1

c đi m v s phân c p qu n lý

M , Colombia và Sri

Trang
7

Lanka
B ng 1.2

H ch a và di n tích t

i đ m nhi m

B ng 1.3

T ng h p doanh nghi p KTCTTL toàn qu c

16

B ng 1.4

T ng h p s l

20

B ng 1.5

Hi n tr ng n ng l c ph c v t

B ng 2.1

Các mô hình Phòng th c hi n QLNN v thu l i c p

ng các lo i công trình trên toàn t nh
i

13

26
33

huy n

B ng 2.2

Tiêu chí phân c p qu n lý th c t

B ng 2.3

Các công trình th c hi n chuy n giao

B ng 3.1

t nh Hoà Bình

xu t tham kh o Khung khung m c đóng góp d ch v
th y l i h th ng

Lu n v n Th c s

51
65
100


DANH M C CÁC HÌNH V

TT

Tên hình

Trang

Hình 1.1

S đ phân c p qu n lý th y l i đi n hình

Hình 1.2

H th ng t ch c qu n lý t

Hình 1.3

H th ng t ch c qu n lý khai thác công trình th y l i
n

i

Trung Qu c

Nh t B n

9
10
15

c ta

Hình 1.4

B n đ h th ng th y l i t nh Hòa Bình

22

Hình 1.5

S đ t ng quát v t ch c qu n lý công trình thu l i t nh

23

Hoà Bình
Hình 2.1

S đ phân c p qu n lý nhà n

Hình 2.2

S đ mô hình t ch c chung c a các chi c c

31

Hình 2.3

S đ t ch c công ty KTCTTL t nh Hoà Bình

49

Hình 2.4

S đ t ch c HTXNN

64

Lu n v n Th c s

c v th y l i

ng Tâm 1

n

c ta

31


CÁC T

PIM

Qu n lý t

VI T T T

i có s tham gia c a c ng đ ng

(Pariticipartory Irrigation Management)
IMT

Chuy n giao qu n lý t

i

(Irrigation Management Transfer)
IMC

Công ty Th y nông ho c Công ty QLKTCTTL
(Irrigation Management Company)

IME

Xí nghi p Th y nông ho c Xí nghi p KTCTTL
(Irrigation Management Enterprise)

UBND xã

U ban Nhân dân xã

UBND huy n

U ban nhân dân huy n

GOV

Chính ph Vi t Nam

IDMC

Công ty qu n lý khai thác công trình thu l i

BQL DA

Ban qu n lý d án

B NN&PTNT

B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn

S NN&PTNT

S nông nghi p và phát tri n nông thôn

O&M

V n hành và Duy tu b o d

UBND

U ban nhân dân

WB

Ngân hàng th gi i

ADB

Ngân hàng phát tri n Châu Á

HDN

H i dùng n

Lu n v n Th c s

c

ng


HTXDN

H p tác xã dùng n

HTXNN

H p tác xã nông nghi p

TCHTDN

T ch c h p tác dùng n

IWMI

Vi n qu n lý n

DNNN

Doanh nghi p nhà n

DNTN

Doanh nghi p t nhân

TNCS

Th y nông c s

TLP

Th y l i phí

FAO

T ch c nông l

KTCTTL

Khai thác công trình Th y l i

Lu n v n Th c s

c

c

c qu c t
c

ng Qu c t


-1-

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Hoà Bình là m t t nh mi n núi có đ a hình ph c t p v i t ng di n tích t nhiên là
466.253 ha, trong đó ch y u là đ t lâm nghi p, đ t nông nghi p ch chi m 14,32%
(66.759 ha). Các vùng s n xu t nông nghi p đ
thu c 3 h th ng sông chính: sông B
Yên Thu , L c Thu ) và sông

c t o b i các l u v c sông su i

i (Tân L c, L c S n), sông Bôi (Kim Bôi,

à. M t đ l

i sông tuy phân b t

ng đ i đ u

kh p trên đ a bàn c a t nh nh ng do đi u ki n đ a hình, đ a ch t ph c t p, th m ph
th c v t kém d n đ n kh n ng đi u ti t c a l u v c kém. Do đó, hàng n m th

ng

x y ra l quét và úng ng p vào mùa m a và h n hán vào mùa khô. Cho đ n nay,
trên ph m vi toàn t nh đã xây d ng đ

c trên 1000 công trình th y l i kiên c và

nhi u công trình phai đ p t m, b o đ m t
nghi p, c p n
n

i, tiêu n

c ph c v s n xu t nông

c cho sinh ho t, công nghi p, nuôi tr ng thu s n và phát đi n; tiêu

c cho các khu dân c đô th và nông thôn, đã kh c ph c đ

c đáng k tình tr ng

úng, h n, m r ng di n tích gieo tr ng, c i t o đ t, thâm canh t ng v , t ng n ng
su t cây tr ng.
Tr i qua quá trình phát tri n s n xu t, t nh ng th p k 60-80 v i ch tr

ng nhà

n

c và nhân dân cùng làm thu l i, hàng tr m t đ ng và hàng tri u ngày công đã

đ

c đ u t cho các công trình thu l i. Tính đ n nay, trên toàn t nh Hoà Bình có

t ng s trên 1700 công trình, trong đó trên 800 công trình kiên c và bán kiên c ,

còn l i là các công trình t m. Tuy nhiên, nhìn chung hi u qu ho t đ ng c a các
công trình th y l i là không cao, hi n nay ch có th c p n

ct

i ch đ ng cho

kho ng 70% t ng di n tích lúa 2 v toàn t nh. H u nh không có công trình nào t
nh đ n l n sau khi xây d ng đ a vào khai thác đáp ng đ

c m c tiêu theo thi t

k , công trình b xu ng c p nhi u. Vì v y, nh ng n m m a ít, th i ti t th t th
h n hán v n th

ng x y ra trên di n r ng (v xuân 1993 h n trên 4000 ha, v xuân

1998 h n trên 4000 ha) gây nh h
Lu n v n Th c s

ng

ng tiêu c c t i s n xu t nông nghi p.


-2-

Nh ng k t qu này còn ch a t

ng x ng v i đ u t . Nguyên nhân m t ph n là do

“ph n c ng” - công trình và ch y u là do “ph n m m”- c ch qu n lý và h th ng
t ch c qu n lý khai thác công trình th y l i ch a phù h p. Chính vì th mà h
th ng qu n lý t

ic nđ

c c i cách đ nâng cao hi u qu t

i, góp ph n nâng cao

s n xu t nông nghi p. Do v y, c n ph i tìm ra nh ng th ch , chính sách nh m nâng
cao hi u qu c a các h th ng t
ng

i dùng n

i. Nhi u nghiên c u đã ch ra phát huy vai trò c a

c tham gia qu n lý các công trình th y l i là y u t quan tr ng đ

nâng cao hi u qu t

i.

Vi c thành l p các t ch c qu n lý khai thác công trình thu l i (CTTL) t nh Hòa
Bình còn ph thu c vào t ng đ a ph

ng, ph thu c vào s quan tâm c a các c p

chính quy n mà ch a có m t h th ng v n b n quy ph m khung quy đ nh v đ nh
h

ng th ng nh t v t ch c c a các c quan qu n lý, khai thác CTTL. Th c tr ng

s phân công trách nhi m v n hành, duy tu b o d

ng h th ng công trình thu l i

c a công ty c p t nh, các xí nghi p c p huy n và các t ch c h p tác dùng n
không rõ ràng, là nguyên nhân ch y u gây nên hi u qu qu n lý th p

c

nhi u h

th ng thu l i.
Nhà n

c đã ban hành m t s chính sách v công tác qu n lý và khai thác công

trình thu l i, tuy nhiên các chính sách này còn chung chung, d n đ n tình tr ng
th c hi n không th ng nh t, ch ng chéo ch c n ng nhi m v gi a các t ch c qu n
lý khai thác CTTL. Vi c phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i phù h p có
nh h

ng l n đ n vi c nâng cao hi u qu qu n lý t

i, tiêu. Do v y vi c nghiên

c u đ xu t chính sách phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i c n d a trên
cách ti p c n t d

i lên và các c s khoa h c rõ ràng. Nghiên c u đ xu t chính

sách phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i c n d a trên các bài h c kinh
nghi m th c ti n

các vùng mi n đ có n i dung, ph

ng pháp nghiên c u thích

h p.
Do v y, vi c nghiên c u th c tr ng qu n lý khai thác công trình th y l i là c s
khoa h c cho vi c đ xu t các chính sách v phân c p qu n lý khai thác công trình
thu l i đ nâng cao hi u qu qu n lý các công trình thu l i.
Lu n v n Th c s


-3-

Chính ph đã ban hành Ngh đ nh 115/2008/N -CP quy đ nh v mi n gi m thu l i
phí, quy đ nh mi n thu l i phí đ i v i tr
l iđ

ng h p s d ng n

c đ u t xây d ng b ng ngu n v n ngân sách nhà n

c t công trình thu

c và c tr

công trình thu l i đ u t b ng ngu n v n không thu c ngân sách nhà n
sách này quy đ nh rõ các t ch c đ

ng h p
c. Chính

c ngân sách c p, s d ng kinh phí c p bù mi n

thu l i phí bao g m c các công ty Khai thác công trình th y l i (KTCTTL), các t
ch c s nghi p và các t ch c h p tác dung n

c (TCHTDN).

ây là chính sách

thu n l i cho vi c phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i.
Nhìn chung hi n nay hi u qu ho t đông c a các công trình thu l i trên đ a bàn
t nh Hòa Bình là không cao ch đ t kho ng 65 - 75% so v i thi t k . Các công trình
thu l i không đáp ng đ
n

c nhu c u dùng n

c ngày càng t ng c a các h dùng

c và công trình b xu ng c p nhanh chóng. Nguyên nhân m t ph n do h th ng

qu n lý khai thác công trình thu l i còn ch a phù h p. Vì v y đ đ m b o c p đ

ch t và l

ng n

c cho các h dùng n

c, gi m chi phí trong qu n lý khai thác v n

hành công trình thu l i c n có th ch chính sách h p lý nâng cao hi u qu các
công trình thu l i.
T nh ng phân tích trên, đ tài đ

c ch n trong lu n v n nghiên c u là “Nghiên

c u c s khoa h c và đ xu t m t s chính sách phân c p qu n lý khai thác
công trình thu l i t nh Hòa Bình ”.
2. M c đích c a đ tài
M c tiêu ch y u c a đ tài là:
• Nghiên c u c s khoa h c v phân c p qu n lý khai thác công trình th y
l i, bao g m c s lý lu n, c s pháp lý và c s th c ti n v phân c p qu n
lý khai thác công trình thu l i.
• Nghiên c u đ xu t chính sách v phân c p qu n lý khai thác công trình th y
l i nh m đ m b o tính th ng nh t trong h th ng qu n lý đ giúp các c
quan có th m quy n ban hành chính sách v phân c p qu n lý khai thác các
công trình thu l i, t đó nâng cao hi u qu qu n lý t
Lu n v n Th c s

i tiêu.

-4-

3. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

a) Cách ti p c n
Nghiên c u các c s khoa h c cho vi c phân c p qu n lý khai thác công trình thu
l i c n d a trên cách ti p c n t d

i lên và các c s khoa h c rõ ràng, các v n b n

pháp lý hi n nay, k t h p v i c s th c ti n th c hi n phân c p qu n lý
mi n đ có n i dung, ph

các vùng

ng pháp nghiên c u thích h p ngoài ra c n xu t phát t

nh ng nguyên lý c b n trong vi c xây d ng các mô hình t ch c qu n lý đ đ m
b o tính th ng nh t trong qu n lý khai thác h th ng công trình th y l i.
chính sách có giá tr khoa h c và th c ti n cao c n ph i thông qua các ph

các
ng pháp

h i th o, t p h p ý ki n chuyên gia.
b) Ph

ng pháp nghiên c u

Lu n v n s s d ng các ph
- Ph

ng pháp nghiên c u sau đây:

ng pháp nghiên c u th c đ a: i u tra, kh o sát th c đ a t i các h th ng đi n

hình, ph ng v n các c quan qu n lý và các t ch c h p tác dùng n
- Ph

c.

ng pháp k th a các v n b n pháp lý hi n nay, t ng h p phân tích c s th c

ti n đ đ xu t chính sách phân c p qu n lý KTCTTL.
- Ph

ng pháp th ng kê: Phân tích t ng k t các k t qu nghiên c u đã có, các s

li u v h th ng phân c p qu n lý KTCTTL.
- Ph

ng pháp t p h p ý ki n chuyên gia: Tham kh o ý ki n các chuyên gia đ u

ngành, cán b có nhi u kinh nghi m tr c ti p qu n lý khai thác h th ng công
trình th y l i.
4. N i dung nghiên c u
đ tđ
y u đã đ

c các m c tiêu c a đ tài đ t ra nh trên, các n i dung nghiên c u ch
c th c hi n nh sau:

+ T ng quan v th c tr ng phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i
- T ng quan v phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i

Vi t Nam

+ C s khoa h c phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i
- C s lý lu n v phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i
Lu n v n Th c s


-5-

- C s pháp lý v t ch c qu n lý khai thác công trình th y l i
- C s th c ti n phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i t nh Hòa Bình
+

xu t m t s chính sách phân c p qu n lý khai thác công trình Th y l i

t nh Hòa Bình
5. Ph m vi nghiên c u
tài nghiên c u áp d ng cho ph m vi t t c các huy n trên toàn t nh Hòa Bình.
phù h p v i th i gian th c hi n đ tài, công tác đi u tra, kh o sát th c đ a đã
ch n huy n L c Th y là huy n đi n hình

t nh Hòa Bình, trong huy n L c Th y

ch n m t H p tác xã đi n hình đ phân tích đánh giá.
6. óng góp m i c a lu n v n
tài đã phân tích c s khoa h c và đ xu t m t s chính sách phân c p qu n lý
khai thác công trình th y l i phù h p cho t nh Hòa Bình, nh m đ m b o tính th ng
nh t, đ ng b khép kín và phân đ nh rõ ch c n ng nhi m v c a các t ch c qu n lý
đ nâng cao hi u qu qu n lý khai thác công trình thu l i phù h p cho t nh Hòa
Bình. Các n i dung chính bao g m:
- Chính sách phân c p qu n lý khai thác công trình thu l i
- Các bi n pháp h tr vi c phân c p trong qu n lý khai thác công trình thu l i
-

xu t ph

ng án m r ng mô hình phân c p cho các đ n v khai thác công trình

thu l i

Lu n v n Th c s


-6-

CH

NG 1

T NG QUAN PHÂN C P QU N LÝ KHAI THÁC CÔNG TRÌNH
TH Y L I
Phân tích t ng quan v phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i là c n
thi t đ i v i m t nghiên c u khoa h c đ th y đ

và xu h

ng th c hi n phân c p qu n lý

qu n lý khai thác công trình th y l i

n

các n

c b c tranh t ng th , quan đi m
c c ng nh th c tr ng t ch c

c ta. Bài h c kinh nghi m phân c p qu n

lý

n

c ngoài c ng nh th c t đi m m nh, đi m y u v qu n lý công trình th y

l i

n

c ta là các c s cho vi c đ xu t mô hình phân c p qu n lý khai thác công

trình th y l i. Ch
trình th y l i

ng này đ c p đ n t ng quan phân c p qu n lý khai thác công

trên Th gi i và

Vi t nam.

1.1 T ng quan v phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i

n

c ngoài

nhi u n

c đang phát tri n, s phát tri n thu l i ph c v cho nông nghi p và các

h dùng n

c khác đã chuy n t nh ng công trình thu l i nh do c ng đ ng thôn

xóm t xây d ng và qu n lý
thu l i l n đ

nh ng n m 1980 sang phát tri n nh ng công trình

c xây d ng và qu n lý b i các c quan qu n lý trung

nh ng n m 1990. Theo ti n trình th i gian, nh ng c quan trung
nên xa r i v i nh ng ng

i dùng n

trình thu l i do chính ph qu n lý
c qu n lý

ng ngày càng tr

c. Nhi u nghiên c u đã ch ra h u h t các công
các n

c đang phát tri n có hi u qu t

th p. Nguyên nhân c b n đ i v i hi u qu th p
n

ng vào

ir t

các công trình thu l i do nhà

ph n l n các công trình là do y u t th ch h n là y u t k thu t.

Chính vì th mà h th ng qu n lý t

ic nđ

c c i cách đ nâng cao hi u qu t

i,

góp ph n nâng cao s n xu t nông nghi p.
D ch v t
n

i liên quan đ n các t ch c khác nhau, nh là công ty nhà n

c, các t ch c dùng n

c (TCDN) và nh ng ng

i dùng n

c, bán nhà

c. Vì v y nên các t

ch c ph i có s ph i h p ch t ch thì vi c qu n lý công trình thu l i m i đ t đ
hi u qu cao. Huppert và các c ng s (2001) đã khuy n ngh vi c qu n lý t

c

i hi u

qu không ch đ n thu n là thi t k m t t ch c qu n lý thích h p, mà c n ph i t o
Lu n v n Th c s


-7-

nên m t mô hình g m nhi u t ch c khác nhau, ho t đ ng và k t h p v i nhau trong
m t khung th ch phù h p
1.1.1 Phân c p qu n lý công trình th y l i:
Vi c c i cách hoàn thi n h th ng t ch c qu n lý t
t

i c a các công trình thu l i

qu n lý t

nhi u n

i đ nâng cao hi u qu qu n lý

c g n li n v i khái ni m chuy n giao

i (Irrigation management transfer, IMT). S chuy n giao này ch y u đ

nh m gi m b t chi phí c a chính ph trong qu n lý v n hành c ng nh s c n thi t
đ t o ra s rõ ràng minh b ch cho nh ng ng

i s d ng n

có đ ng c đ tham gia qu n lý các h th ng t

i.

i theo h

có các hành đ ng và tên g i khác nhau nh "chuy n giao

"t nhân hóa"
công tác"

Bangladet; "tháo b ràng bu c"

Trung Qu c; "th

ng m i hóa"

c v i m c tiêu là h s
ng này, các qu c gia
Indonexia và Philipin;

Xenegan; "h th ng trách nhi m

Nigienia; "t qu n lý"

Ghine.

Virmillion (1997) đã phân tích khá chi ti t s khác nhau c a các y u t qu n lý công
trình th y l i

3 mô hình đi n hình

M , Colombia và Sri-Lanca, đ i di n cho 3

mô hình phân c p toàn di n, phân c p m t ph n và phân c p r t ít. Các đ c đi m c a
3 mô hình phân c p qu n lý này đ
B ng 1.1
Y ut

Quy n n
đ nh

cđ

các HDN

c trình b y

b ng d

c đi m v s phân c p qu n lý

i đây.

M , Colombia và Sri Lanka

Columbia Basin, RUT,

Hakwatuna Oya,

M

Sri Lanka

Colombia

c quy Quy n n

c, t

cách pháp lý

Không quy đ nh Không quy đ nh
quy n n

c, n ng quy n

l c h n ch
H p đ ng cung c p Gi a chính ph
d ch v t

i h p pháp và HDN, Ng
dung n
qua

Lu n v n Th c s

k

Không

n

t

cách pháp lý y u
chính Không chính th c,

i th ng, Ban giám chính ph

c thông đ c xác đ nh d ch can thi p
ho ch v cho ng

c,

i dùng

không


-8-

n

O&M

c

Cân b ng gi a trách Cân b ng. Có Nhi u
nhi m và quy n h n

đ y đ

trách Nhi u

trách

quy n nhi m, ít quy n nhi m, ít quy n

h n, trách nhi m h n, có s
qu n lý t

i

đ nh

c a

quy h n,

chính

ph

chính quy đ nh ch t ch

ph
Qu n lý t ng h p v

Qu n

lý

tài chính, O&M và h p c
gi i quy t tranh ch p

t ng Không hoàn toàn Không

n ng

ch c n ng vì ph
n

Cân b ng gi a trách Qu n lý hi u qu

vào

n ng vì ph thu c

nhà hoàn toàn vào nhà

c

n

Qu n lý hi u qu

nhi m và quy n l i nh có quy đ nh m t
th

lý

3 ch c qu n lý t ng h p 3 t ng h p 3 ch c
thu c

trong HDN

qu n

ph n,

c

Không. Công ty

theo tha th i nhân viên,

ng, ph t rõ lu t lao đ ng, ít HDN
khuy n khích

ràng

không

có

nhân viên c đ nh
mà ch

y u là t

nguy n
Ngu n: Virmillion (1997)
1.1.2 Phân c p qu n lý công trình th y l i
Hi n nay,
i đã đ

lý t
-

Trung Qu c:

Trung qu c có 3 lo i hình t ch c qu n lý các công trình th y l i, qu n
c thi t l p và ho t đ ng :

Các h th ng CTTL l n thu c s h u nhà n

nhà n

c, đ

c qu n lý b i các c quan

c do chính ph thành l p

-

Các h th ng CTTL có quy mô nh thì do các t p th , c ng đ ng nh ng ng

h

ng l i qu n lý v i s h

ph

ng c a nhà n

Lu n v n Th c s

c.

ng d n, ch đ o c a các c quan qu n lý n

i

c đa


-9-

-

Các công trình có quy mô r t nh nh các tr m b m nh , các gi ng khoan, b

ch a n

cđ

c qu n lý b i các h nông dân ho c nhóm h nông dân riêng bi t

S đ phân c p trách nhi m qu n lý h th ng th y nông
nh

Trung Qu c đ

c mô t

Hình 1.1 .
Sông ho c h

ch a
Kênh chính

C quan trung
ng ho c h i
đ ng h th ng
qu n lý

Kênh nhánh
S c p t nh,
phòng c p huy n

Kênh nhánh

Kênh c p 3
Kênh c p 3

Kênh n i đ ng

H nh b sung
ho c đ u m i
nh

Rãnh t

a ph ng: HTX,
ho c UBND xã;
Chính quy n thôn,
xóm; ho c t nhóm
dùng n c ho c

nông dân

i

Hình 1.1 S đ phân c p qu n lý th y l i đi n hình

Trung Qu c

M t hình th c m i trong qu n lý thu nông là hình th c t ch c đ u th u. C quan
qu n lý n

c t ch c đ u th u và ký h p đ ng v i đ n v trúng th u v i th i h n

kho ng 3 n m theo ba giai đo n. Ng

i ta c ng cho r ng tính trách nhi m trong

qu n lý theo hình th c khoán g n là m t mô hình qu n lý CTTL hi u qu phù h p
v i đi u ki n hi n t i c a Trung Qu c. Mô hình này đã làm thay đ i h th ng qu n
Lu n v n Th c s


- 10 -

lý ngu n n

c, thay đ i phân c p, c c u qu n lý. K t qu th hi n rõ nh t c a s

phân c p qu n lý, thay đ i hình th c qu n lý th y l i c a Trung Qu c đã t ng các
kho n thu t d ch v thu l i đ khôi ph c, duy tu h n ch s xu ng c p c a nhi u

công trình thu l i; s n xu t nông nghi p đ
s tham gia đóng góp c a ng

c phát tri n, đ t hi u qu kinh t cao,

i dân trong vi c xây d ng, phát tri n các công trình

thu l i v i trách nhi m cao h n.
1.1.3 Phân c p qu n lý Công trình th y l i

Nh t B n

Lu t c i t o đ t quy đ nh quy trình hình thành và xây d ng các d án t

i tiêu đ

mô t

Hình 1.2, trong đó quy đ nh các nguyên t c c b n th c hi n nh sau:

-

xu t c a ng

ih

c

ng l i : M c d u các d án thu l i ph c v cho l i ích

công c ng, nh ng liên quan đ n vi c s d ng đ t, là tài s n riêng c a nh ng ng
nông dân và ng

i nông dân ph i tr 1 ph n kinh phí d án, nên nguyên t c c b n

nh t c a Lu t c i t o đ t là d án ph i đ
-

i

c kh i x

ng t nh ng ng

ih

ng l i.

c s đ ng ý c a đa s : Vì d án thu l i liên quan đ n nhi u h dùng n

khác nhau, nên d án ph i đ

c s nh t trí c a ít nh t là 2/3 ng

t , s phê duy t d án c n t i 90-95% s ng

c

i dân. Trên th c

i đ ng ý và áp d ng c

ng ch đ i

v i thi u s .
C p qu c gia
C p t nh liên t nh
Kênh chính

C p d án

Kênh c p 2

C p huy n

N i đ ng

C p xã

C p Kênh

C p

Hi p h i t
Hi p h i t

i tiêu qu c gia
i tiêu khu v c, t nh

Hi p h i t

i tiêu c p huy n

H i ng

i dùng n

ng c p B

Chính quy n đ a ph

ng / t nh

Chi nhánh c a chính quy n
đ a ph ng

Th y nông huy n
c - WUA

T ch c phi chính ph

Hình 1.2 H th ng t ch c qu n lý t

Lu n v n Th c s

Trung

C quan chính ph

i

Nh t B n


- 11 -

Nh ng h nông dân là ch s h u c a ru ng đ t b t bu c ph i gia nh p vào

LID

Ch c n ng ho t đ ng c a LID là: (i)

xu t d án lên chính ph ; (ii) V n hành

qu n lý h th ng thu l i sau khi xây d ng và (iii) Vay v n t các ngân hàng đ xây
d ng d án và hoàn tr l i ngân hàng. LID đ
theo ranh gi i thu l c c a khu t
quy n l c cao nh t

c thành l p cho m t h th ng t

i,

i, không theo ranh gi i hành chính. C quan

các LID chính là đ i h i đ i bi u, t i đ i h i s l a ch n b u ra

h i đ ng đi u hành và các ban chuyên môn giúp vi c.
LID (2002), trong đó có 188 LID (2.7%) ph c v t

Nh t b n có t ng s : 6816
i cho di n tích trên 3.000 ha;

4872 LID có di n tích nh h n 3.000 ha. Các LID ch y u là 100-300 ha, cá bi t có
LID qu n lý t i 30.000 ha, có LID ch qu n lý 50-100 ha. Liên hi p các t ch c LID
các t nh, liên hi p các t ch c LID c p qu c gia t o đi u ki n cho m ng lu i các
LID ph i h p ho t đ ng hi u qu
1.1.4 M t s bài h c kinh nghi m t các mô hình phân c p qu n lý khai thác các
công trình thu l i
- Nhi u n

các n

c trên th gi i:

c đã quan tâm và th c hi n phân c p qu n lý công trình thu l i, quy

đ nh rõ ph m vi, trách nhi m c a các c quan, t ch c qu n lý nhà n
ch c dùng n

c. S phân c p qu n lý th

giao qu n lý t

i và phát tri n các TCDN.

ng đ

c và các t

c th c hi n đ ng b v i chuy n

- Chuy n giao quy n qu n lý, s d ng và s h u h th ng kênh m

ng lo i nh

cho đ a ph

nhi u n

ng và nh ng ng

ih

ng l i di n ra có tính ph bi n

c

trên các châu l c. N i dung n i b t c a quá trình chuy n giao qu n lý là chuy n
trách nhi m qu n lý t chính ph cho các đ n v t ch c nông dân, h i nh ng ng
s d ng n

i

c…

- Các chính ph đ u h

ng t i m c tiêu gi m d n vai trò, gi m gánh n ng chi tiêu

c a chính ph trong qu n lý h th ng CTTL, gi m d n các kho n chi ngân sách cho
vi c v n hành và duy tu các công trình thu l i trên c s th c hi n chính sách thu
phí d ch v thu l i, g n trách nhi m c a ng
đi u hành và b o d
Lu n v n Th c s

ng đ i v i các công trình t

ih

ng l i v i trách nhi m qu n lý

i tiêu .


- 12 -

- M ts n

c nh Thái Lan,

n

c ng đã b t đ u quan tâm đ n vi c t nhân

hóa quá trình qu n lý khai thác h t ng th y l i, đ c bi t là các d án vay v n t các
t ch c tài chính qu c t .
l i c ng đã th c hi n

u th u trách nhi m đ qu n lý khai thác công trình th y

Trung Qu c và đã đ

c đánh giá là mô hình t

ng đ i thành

công.
- M t trong nh ng phát hi n quan tr ng là nhi u n
công trình th y l i theo các tiêu chí t

c ti n hành phân c p qu n lý

ng đ i rõ ràng. Vi c xây d ng các tiêu chí

phân c p h u h t d a vào quy mô di n tích ph c v canh tác nông nghi p. Trên c
s tiêu chí phân c p các n
ng

ih

c xác đ nh đ

c ranh gi i trách nhi m gi a nhà n

c và

ng l i trong quá trình qu n lý khai thác công trình.

- Tiêu chí phân c p qu n lý công trình th y l i đ

c áp d ng

m ts n

c trong

khu v c châu Á nh sau:
• Philipines đ a ra tiêu chí phân c p chuy n giao công trình th y l i d
1000ha cho ng

ih

ng l i.

ài Loan quy đ nh H i T

•

i

i thu c trách nhi m c a nhà n

c qu n lý công

trình th y l i có quy mô nh nh t là 270 ha.
• Nh t B n quy đ nh t ch c LID (không thu c nhà n

c) qu n lý h th ng

th y l i có quy mô nh nh t là 100 ha và quy mô l n nh t lên t i 30.000 ha.
• Indonesia đ a ra tiêu chí phân c p cho h i ng
trình t
đ

id

i dùng n

i 500 ha, tuy nhiên th c t có h i ng

c công trình quy mô ph c v t

c qu n lý công

i dùng n

c đã t qu n

i lên t i 5.500 ha.

1.2 T ng quan v phân c p qu n lý khai thác công trình th y l i

Vi t Nam

1.2.1 Khái quát v hi n tr ng công trình th y l i
1.2.1.1 Hi n tr ng công trình th y l i

n

c ta

n h t n m 2008, t ng s các công trình thu l i (không k công trình thu l i
nh , t m) đang đ

c khai thác bao g m: H ch a và đ p dâng có 1957 cái; kho ng

3000÷3500 h ch a nh ; 1020 đ p dâng (không k nh ng đ p t m).

Lu n v n Th c s


- 13 -

B ng 1.2. H ch a và di n tích t
Lo i h ch a

TT
1
2
3
4

Dung tích W ≥ 10 tri u m3
Dung tích W: 5-10 tri u m3
Dung tích W: 1-5 tri u m3
Dung tích W: 0.2 - 1 tri u m3
T ng

i đ m nhi m

S l ng
(h )
79

T ng dung tích
tr (106 m3)
3.913

Di n tích
t i (ha)
330.643

66
442
1.370
1.957

446
890
571
5.820

33.751
70.612
70.156
505.612

H th ng tr m b m g m trên 10.000 tr m b m l n v i các lo i máy b m khác nhau,
có t ng công su t l p máy ph c v t

i là 250 Mw, ph c v tiêu là 300Mw. V

hi u qu c a tr m b m tiêu h u h t đ t m c 78%. Ngoài ra, còn có g n 5.000 c ng
t

i tiêu l n các lo i. T ng s 126.000km kênh m

ng các lo i, trong đó có trên

1.000 km kênh tr c l n, cùng v i hàng v n công trình trên kênh.
n nay, trên ph m vi c n
thu l i, b o đ m t

c đã hình thành m t c s v t ch t h t ng k thu t

i, tiêu n

c ph c v s n xu t nông nghi p, c p n

ho t, công nghi p, nuôi tr ng thu s n và phát đi n; tiêu n
đô th và nông thôn, đã kh c ph c đ

c cho sinh

c cho các khu dân c

c đáng k tình tr ng úng, h n, m r ng di n

tích gieo tr ng, c i t o đ t, thâm canh t ng v , t ng n ng su t cây tr ng. T ng n ng

l c thi t k t

i c a các h th ng b o đ m cho kho ng 3,45 tri u ha đ t canh tác. V

di n tích gieo tr ng đ

ct

di n tích đ t tr ng lúa đ

i, theo báo cáo c a các đ a ph
ct

ng, n m 2008, t ng

i đ t 6,92 tri u ha, trong đó v

ông Xuân: 3,04

tri u ha, v Hè Thu: 2,06 tri u ha; v Mùa: 1,82 tri u. Di n tích rau màu và cây
công nghi p ng n ngày đ
thoát n

ct

i hi n đã đ t kho ng 1,50 tri u ha.

m b o tiêu

c cho 1,72 tri u ha đ t nông nghi p. Các công trình thu l i còn góp ph n

ng n m n 0,87 tri u ha, c i t o chua phèn 1,7 tri u ha và duy trì c p n
ho t và s n xu t công nghi p trên 5,65 t m3/n m.
1.2.1.2 ánh giá chung v hi u qu các h th ng th y l i

Lu n v n Th c s

c cho sinh


- 14 -

Nhìn chung hi u qu ho t đ ng c a các công trình th y l i là không cao, nhi u h
th ng th y l i h u nh ch phát huy đ

c kho ng 60% so v i thi t k . H u nh

không có công trình nào t nh đ n l n sau khi xây d ng đ a vào khai thác đáp ng
đ

c n ng l c theo thi t k , công trình b xu ng c p nhi u. Nh ng k t qu này còn

ch a t

ng x ng v i đ u t . Nguyên nhân m t ph n là do “ph n c ng” - công trình

và ch y u là do “ph n m m”- c ch qu n lý và h th ng t ch c qu n lý khai thác
công trình th y l i ch a phù h p.
1.2.2 H th ng t ch c qu n lý công trình th y l i
H th ng t ch c qu n lý khai thác công trình th y l i

hình ch y u là: Doanh nghi p nhà n
các t ch c h p tác dùng n

n

c ta bao g m có 3 lo i

c qu n lý KTCTTL, t ch c s nghi p và

c. Trong đó, lo i hình doanh nghi p nhà n

c qu n lý

KTCTTL và các TCHTDN là ph bi n

h u h t các t nh, còn lo i hình t ch c s

nghi p qu n lý KTCTTL đ

m t s t nh.

c áp d ng

1.2.2.1Doanh nghi p khai thác công trình thu l i
H u h t các t nh đ u có các công ty khai thác công trình thu l i qu n lý các công
trình thu l i v a và l n và các t ch c h p tác dùng n

c qu n lý các công trình

thu l i nh và h th ng kênh n i đ ng. Do đ

c quan tâm, t o đi u ki n

c nhà n

v tài chính, nhân l c và c s v t ch t, nhìn chung các t ch c qu n lý công trình
thu l i đã v n hành khai thác công trình hi u qu , góp ph n quan tr ng trong vi c
phát tri n s n xu t và ph c v đ i s ng c a nhân dân. H th ng t ch c qu n lý khai
thác công trình th y l i ph bi n

n

c ta đ

Theo s li u c a C c Thu l i, hi n nay c n

c mô t

Hình 1.2.

c có 95 doanh nghi p khai thác công

trình thu l i (trong đó có 3 công ty liên t nh tr c thu c B NN&PTNT, còn l i là
các công ty tr c thu c UBND c p t nh). S l
trình thu l i đ i v i t ng vùng nh

ng các doanh nghi p khai thác công

b ng 1.3. Các doanh nghi p khai thác công

trình thu l i g m các lo i hình sau:
+ Công ty Nhà n

c qu n lý khai thác công trình thu l i (42);

+ Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thu l i (47);
Lu n v n Th c s


- 15 -

+ Công ty c ph n qu n lý, khai thác công trình thu l i (4);
+ Công ty xây d ng tham gia qu n lý khai thác (2)
H th ng hành
chính

Qu n lý nhà n

UBND t nh

UBND huy n

UBND xã

Ng

c

Qu n lý khai thác

Ch c n ng

Qu n lý nhà n c
v quy ho ch và
phát tri n th y l i
S
trong t nh
NN&PTNT
Tham m u cho
UBND t nh v ch c
Chi c c th y
n ng qu n lý nhà
l i
n c h th ng côn
Công ty
QLKTCTTL t nh gtrinhf th y l i
Qu n lý khai thác
công trình th y l i
liên huy n
Giám sát ho t đ ng
Phòng
c a
công
ty
NN&PTNT
KTCTTL th y l i
huy n
Tham m u cho
UBND huy n th c
Công ty

QLKTCTTL huy n hi n ch c n ng
qu n lý nhà n c
trên đ a bàn huy n
Cung c p n c và
tu s a kênh m ng
H p tác xã
cho liên HTX,
d ch v NN
Qu n lý h th ng
kênh c p 1, c p 2
liên xã
Th c hi n ch c
i, t ch c s d ng n c
n ng qu n lý nhà
n c v th y l i
trong xã
Qu n lý h th ng
kênh c p 3, kênh
n i đ ng.
cc pt

Hình 1.3 H th ng t ch c qu n lý khai thác công trình th y l i

Lu n v n Th c s

n

in

c ta

c


- 16 -

B ng 1.3. T ng h p doanh nghi p KTCTTL toàn qu c
TT

Tên vùng

T nh

S l

1

Mi n núi phía B c

20/15 t nh

2.333

32/10 t nh

11.764

ng b ng sông H ng

2

ng (ng

3

B c Trung B

20/6 t nh

4.253

4

Duyên h i mi n Trung

7/6 t nh

1.432

5

Tây Nguyên

3/5 t nh

472

8/8 t nh

1.547

5/13 t nh

768

95

22.569

6

ông Nam B
ng b ng sông C u Long

7

T ng

1.2.2.2T ch c h p tác dùng n
Các t ch c h p tác dùng n

i)

c:
c qu n lý, khai thác công trình thu l i nh và h

th ng th y l i n i đ ng trong các h th ng l n. Trong ph m vi các h th ng th y l i
l n có h n 12.000 HTXNN và các H i, Ban, T làm d ch v n
th y l i nh , đ c l p có 1.000 t ch c h p tác dùng n

c.

các h th ng

c qu n lý, bao g m các lo i

hình ph bi n nh : H p tác xã nông nghi p làm d ch v t ng h p ho c chuyên khâu,
Ban qu n lý thu nông, T đ

ng n

c,

i thu nông, H i dùng n

ánh giá chung v th c tr ng qu n lý khai thác công trình thu l i
- H th ng t ch c qu n lý công trình th y l i ph bi n

n

c.
Vi t Nam

c ta là các công ty

KTCTTL qu n lý công trình đ u m i, kênh chính và các kênh nhánh l n liên huy n,
liên xã, các t ch c th y nông c s qu n lý công trình th y l i nh và h th ng
công trình th y l i n i đ ng trong 1 xã. Tuy nhiên, hi u qu qu n lý các công trình
th y l i là ch a cao.
- Hi n nay, có đ a ph

ng thành l p công ty c p t nh, nh ng có đ a ph

ng thì

thành l p công ty liên huy n. M t s t nh ch có Công ty KTCTTL t nh, mà không
Lu n v n Th c s