Tiểu luận học phần hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (300.23 KB, 29 trang )
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
M ục l ục
****
Mục Lục
Phần Mở đầu
CH
ƯƠNG 3
VẬ
Phần nội dung
N DỤNG
VIỆC
TƯỜNG
CHƯƠNG 1
THUẬT,
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG
MIÊU TẢ
PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
1. Những quan niệm khác nhau về phương pháp dạy học
2. Những vấn đề chung về phương pháp dạy học lịch sử
VÀ SỬ
DỤNG
CÁC
CÂU
a. Cơ sở phân loại
CHUYỆN
b. Phân loại hệ thống phương pháp dạy học lịch sử
KỂ
TRONG
CHƯƠNG 2
GIẢNG
PHƯƠNG PHÁP TRÌNH BÀY MIỆNG QUA TƯỜNG
THUẬT, MIÊU TÀ VÀ SỬ DỤNG CÁC CÂU CHUYỆN KỂ
1. Kể chuyện
2. Tường thuật
3. Miêu tả
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 1
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
DẠY “BÀI 2. XÃ HỘI NGUYÊN THỦY”, LỚP 10 BAN CƠ
BẢN
Trang 11
1. Nguyên tắc tiến hành
Trang 01
Trang 03
2. Thiết
Trang 05
kế, sử
dụng các
Trang 05
đoạn
tường
thuật,
miêu tả,
câu
chuyện kể
khi giảng
bài 2 “Xã
hội
nguyên
Trang 09
thuỷ”
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 2
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
3. Phương hướng tiến hành
Phần kết luận
Phần Phụ lục
Tài liệu tham khảo
*******
Trang 18
Trang 20
Trang 23
PHÂN MỞ ĐẦU
****
Mỗi một môn khoa học cơ bản ở trường THPT đòi hỏi cần có một
phương pháp, cách thức truyền thụ khác nhau. Nó phụ thuộc vào nhiều yếu
tố như mức độ nội dung yêu cầu và cả tâm sinh lý của đối tượng học sinh,
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 3
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
quá trình, hình thức giảng dạy môn học đó. Chính vì vậy, trong quá trình
giảng dạy đòi hỏi phải có phương pháp, cách thức nào đó để truyền đạt kiến
thức môn học đến người học một cách hiệu quả nhất.
Phương pháp xuất phát từ thuật ngữ Hy Lạp “ Methodos”, nghĩa là
“con đường nghiên cứu”, “cách thức nhận thức”, theo chủ nghĩa Mác Lê-nin
“phương pháp” là hình thức tìm hiểu thấu đáo về mặt lý luận và thực tiễn
khách quan, xuất phát từ quy luật vận động của khách thể nghiên cứu. Do đó
phương pháp là một hệ thống các nguyên tắc điều khiển hoạt động cải tạo
hiện thực hay hoạt động nhận thức của con người.
Đối với việc dạy học lịch sử, đòi hỏi cũng phải có biện pháp cách thức
nào đó để đạt được hiệu quả giáo dưỡng và giáo dục tốt nhất, cao nhất.
Trong những năm gần đây, đặc biệt là sau các kỳ thi tốt nghiệp trung
học phổ thông hay sau những đợt tuyển sinh Đại học, bao giờ báo chí cũng
đề cập đến tình trạng học sinh học lịch sử quá yếu kém và đề cập đến rất
nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân về phương pháp học tập lịch sừ
còn lạc hậu, không được đổi mới kịp thời so với xu hướng hiện đại hóa của
đất nước ta hiện nay. Đổi mới dạy học lịch sử không phải là thay đổi hoàn
toàn so với quá khứ mà phải có sự kế thứa, điều chỉnh cho phù hợp với thực
tại làm cho công tác dạy học lịch sử trong giai đoạn hiện nay đạt hiệu quả
cao hơn, tốt hơn.
Nói đến phương pháp dạy học lịch sử là nói đến hệ thống các phương
pháp tiến hành một bài học lịch sử: Phương pháp trình bày miệng, phương
pháp trực quan, phương pháp sử dụng các tài liệu học tập, phương pháp thực
hành,… Khi tiến hành một bài học lịch sử cần phải có sự phối hợp các
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 4
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình
tiếp nhận kiến thức lịch sử, tránh lối dạy học thụ động “thầy dọc- trò ghi”.
Phương pháp trình bày miệng là phương pháp dạy học mang tính chủ
đạo trong việc giảng dạy các môn học ở nhà trường phổ thông nói chung và
cả việc giảng dạy môn lịch sử nói riêng. Tùy vào từng bài học cụ thể ta có
thể kết hợp phương pháp này hay phương pháp trong dạy học lịch sử nhưng
phương pháp trình bày miệng lại không thể không sử dụng trong dạy học
lịch sử. Tuy nhiên sử dụng phương pháp trình bày miệng hiện nay cũng cần
có sự điều chỉnh phù hợp, cần kết hợp linh động với các phương pháp dạy
học khác để phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập lịch
sử.
Chính vì vậy, phương pháp trình bày miệng cần được quan tâm
nghiên cứu sâu sắc hơn nữa và cả những cách thức tiến hành của phương
pháp này như tường thuật, miêu tà và sử dụng những câu chuyện kể trong
dạy học lịch sử, phải được khai thác tốt , phù hợp.
Trong phạm vi một bài tiểu luận học phần, tôi xin đề cập đến việc:
Thiết kế và sử dụng các đoạn tường thuật, miêu tả, những câu chuyện kể và
phương hướng sử dụng chúng để giảng các sự kiện cơ bản ở bài “ Xã hội
nguyên thủy” trong sách giáo khoa lịch sử lớp 10 ( ban cơ bản).
******
PHẦN NỘI DUNG
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 5
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
****
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY
HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
1.
Những quan niệm khác nhau về phương pháp dạy học:
Con người đã sớm nhận thức được vai trò vị trí của phương pháp trong
hoạt động thực tiễn, trong học tập . Mọi sự thành công của con người trong
lao động sản xuất , đấu trang xã hội đều có tác động của phương pháp. Nhà
triết học Bacon đã ví phương pháp như “ngọn đèn lớn soi sáng cho người đi
trong đêm tối. Ông khẳng định rằng người đi thọt đi đúng đường đến đích
trước người lành chân nhưng đi lạc đường”. Một nhà triết học pháp thế kỉ
XVIII khẳng định :“nếu có phương pháp thì người bình thường cũng làm
được việc phi thường”.
Các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác – Lênin rất coi trọng phương pháp
trong hành động nói chung, trong hoạt động cách mạng nói riêng. Các Mác
cho rắng “phương pháp là sức mạnh tuyệt đối, duy nhất, cao nhất vô cùng
tận”.
Trong khi đó một số người rất coi nhẹ phương pháp, cho rằng chỉ có nội
dung mới quyết định kết quả nhận thức và hành động thực tiễn và lý luận đã
chứng minh quan niệm này không đúng, vì phương pháp mới đưa lại nội
dung khoa học cho việc nhận thức.
Giảng dạy và học tập là một quá trình nhận thức, quá trình gắn học
với hành, lý luận với thực tiễn nên cũng cần xác định phương pháp dạy học
đúng. Về vấn đề này, có người cho rằng phương pháp dạy học của giáo viên
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 6
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
chiếm vị trí độc tôn, vì giáo viên là người cung cấp kiến thức duy nhất cho
học sinh. Quan niệm như vậy sẽ làm cho học sinh trở nên thụ động trong học
tập.
Các nhà giáo dục học Liên Xô cho rằng, phương pháp dạy học là cách
tương tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết các vấn đề giáo dục, giáo dưỡng
và phát triển trong quá trìng dạy học.
Ngày nay với sự phát triển của xã hội loài người theo con đường văn
minh tiến bộ, sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng khoa học – công
nghệ, sự nghiệp giáo dục đòi hỏi có những đổi mới cả nội dung lẫn phương
pháp dạy học. Trên thực tế, giáo dsục thế giới đang chịu hai sức ép lớn của
việc truyền thụ và tiếp thụ kiến thức: Khối lượng kiến thức càng nhiều, thời
gian và điều kiện cũng như khả năng tiếp thụ có hạn mà yêu cầu chất lượng
phải cao. Giải quyết vấn đề này có liên quan đến nhiều lĩnh vực , trong đó
việc cải tiến đổi mới phương pháp dạy học có tầm quan trọng đặc biệt.
Hiện nay, trong giáo dục nhiều nước, đặt biệt là các nước phương tây,
đã đề ra nguyên tắc ba chữ “c” trong phương pháp dạy học. Nguyên tắc đó
là: Nhận biết (connailtre), thuyết phục(convainre), kết luận (conclure). Cốt
lõi nguyên tắc này đòi hỏi sự nỗ lực cá nhân trong học tập, nêu rõ chủ kiến
của mình khi tiếp thu kiến thức.
Tổng kết sự phát triển của sự nghiệp giáo dục nhân loại trong thời đại
ngày nay, UNESCO đã nêu 4 cột trụ của nền giáo dục chung cho nhiều dân
tộc trên thế giới. Đó là: “học để biết, học để làm, học để chung sống và học
để tự khẳng định mình”.
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 7
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Luật giáo dục được nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thong
qua năm 1998 ở chương I, “Những qui định chung”, đã nhấn mạnh yêu cầu
đổi mới phương pháp nói chung, phương pháp dạy học nói riêng là: “phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động sang tạo của người học, bồi dưỡng năng
lực tự học, long say mê học tập và ý chí vươn lên”.
Từ quan điểm về giáo dục của chủ nghĩa Mac Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh của Đảng và nhà nước, những kinh nghiệm của nước ta và nước ngoài,
chúng ta xác định cơ sở lý luận cho việc xây dựng hệ thống phương pháp
dạy học lịch sử.
2.
Những vấn đề chung về phương pháp dạy học lịch sử:
a.
Cơ sở phân loại:
Tồn tại nhiều cách phân loại hệ thống phương pháp dạy học lịch sử
khác nhau:
-
Cách thứ nhất: Người ta căn cứ vào công việc cụ thể của giáo
viên và học sinh trong quá trình dạy học lịch sử, chia ra như sau:
Phương pháp sử dụng tài liệu, phương pháp trình bày miệng, phương
pháp sử dụng sách giáo khoa, phương pháp phát vấn, phương pháp sử
dụng đồ dung trực quan.
-
Cách thứ hai: Dựa vào hoạt động nhận thức của học sinh để
phân loại: Phương pháp tạo biểu tượng, phương pháp hình thành khái
niệm, phương pháp nêu qui luật, phương pháp rút bài học lịch sử.
-
Cách thứ ba: Dựa vào nguồn cung cấp kiến thức và đặc trưng
của tri giác phân thành các phương pháp sau: Phương pháp trình bày
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 8
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
miệng, phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan, phương pháp sử
dụng tài liệu, phương pháp thực hành.
Qua ba cách phân loại trên chúng ta nhận thấy mỗi cách phân loại đều
có ưu thế, nhưng cũng có hạn chế là không nêu bật được đặc trưng của
quá trình nhận thức lịch sử. Đó là quá trình nhận thức đặc biệt, nhận thức
những gì không hề có trước mắt, tất cả đã xảy ra và lùi vào quá khứ. Đây
là quá trình nhận thức khó khăn . Đồng thời cũng không thấy được bản
chất của quá trình nhận thức lịch sử là đi từ cảm tính “biết sử” đến lý tính
“hiểu sử” và vận dụng được nó phục vụ giải quyết các vấn đề đặt ra và cả
rút được bài học của quá khứ cho hiện tại.
b.
Phân loại hệ thống phương pháp dạy học lịch sử:
Quan niệm phân loại này được hình thành từ 1990 thông qua hội
nghị dạy học lịch sử toàn quốc:
-
Nhóm 1: Thông tin tái hiện lịch sử, trên yêu cầu này giáo viên
phải tho6ng qua tài liệu sự kiện tạo cho được các biểu tượnglịch sử
giúp học sinh nhận rthức quá khứ . Nếu không hình dung dung quá
khứ thì không thể hiểu được bản chất của lịch sử dễ bị bhiện đại hóa
lịch sử. Nhóm phương pháp này được trình bày bằng việc trình bày
miệng và hệ thống các phương pháp sư phạm tương ứng như tường
thuật, miêu tả, kể chuyện, giải thích và việc sử dụng đồ dùng trực
quan, sử dụng văn bản.
-
Nhóm 2: Nhóm phương pháp nhận thức lịch sử là phương pháp
tiến hành trên cơ sở học sinh nắm vững các sự kiện, hiện tượng quá
khứ một cách cụ thể có hình ảnh để đi sâu tìm hiểu những mối liên hệ
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 9
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
bản chất của nó, giúp học sinh đi từ biết sử đế hiểu sử. Việc nhận thức
lịch sử phải thông qua các hoạt động tư duy của học sinh không phải
là sự áp đặt mộ cách công thức. Phương pháp nhậ thức lịch sử chủ yếu
được tiến hành thong qua việc dạy học nêu vấn đề, nêu câu hỏi có tính
chất bài tập nhận thức.
-
Nhóm 3: Tìm tòi và nghiên cứu lịch sử nhằm nâng cao trình độ
của học sinh trong việc biến kiến thức lịch sử đã học thành kiến thức
của mình, chủ động sử dụng những tri thức đó có hiệu quả trong học
tập và đời sống. Phương pháp tìm tòi nghiên cứu lịch sử được tiến
hành thong qua các hình thức từ thấp đến cao của những công việc
học tập như sử dụng sách giáo khoa và tìa liệu tham khảo để trả lới
các câu hỏi, hoàn thành các bài tập, thực hành việc tìm tòi từng phần
và bước đầu tập dượt việc nghiên cứu khoa học một số vấn đề phù
hợp với yêu cầu và trình độ của học sinh.
CHƯƠNG 2.
PHƯƠNG PHÁP TRÌNH BÀY MIỆNG QUA
TƯỜNG THUẬT, MIÊU TÀ VÀ SỬ DỤNG CÁC CÂU CHUYỆN
KỂ
Phương pháp trình bày miệng có vị trí và vai trò cực kỳ quan trọng
trong dạy học nói chung và việc dạy học lịch sử nói riêng:
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 10
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Lời nói ( ngôn ngữ) là cái vỏ vật chất của tư duy. Vì vậy, có phương
pháp sử dụng lời nói tốt: ngôn ngữ trong sang mạch lạc, khúc chiết, chính
xác thì tư duy của học sinh sẽ phát triển tốt.
Lời nói có ý nghĩa giáo dục rất lớn, nó tác động đến tình cảm và hình
thành tư tưởng cho học sinh. Vì vậy trong dạy học lịch sử lời nói bao giờ
cũng thể hiện tư cách đạo đức, tư tưởng của người giáo viên nên có khả năng
chuển tải tư tưởng đến học sinh, nên người ta nói, “dạy sử là dạy người”.
Việc sử dụng lời nói tốt sẽ góp phần quan trọng vào việc hoàn thành các
phương pháp dạy học khác, vì không có phương pháp nào mà không sử
dụng lời nói.
Dưới đây tôi xin nêu cụ thể một số cách sử dụng phương pháp trình bày
miệng có vai trò to lớn trong dạy học lịch sử:
1.
Kể chuyện:
Kể lại một sự việc nào đó bằng ngôn ngữ và có chủ đề cụ thể. Kể
chuện tác động trực tiếp đến tình cảm của học sinh. Qua câu chuyện học
sinh có thể nhận thức được sự kiện lịch sử. đồng thời học sinh có thể đánh
giá được sự kiện lịch sử đó thong qua nội dung câu chuyện.
2.
Tường thuật:
Tường thuật là một cách trình bày miệng quan trọng, nhằm tái hiện ở
học sinh những biến cố lịch sử quan trọng với đầy đủ tính cụ thể và gợi cảm
của nó. Tuy nhiên trong thực tế không ít giaoí viên chưa nhận thức đầy đủ
nội dung và vị trí của tường thuật trong việc giảng dạy và học tập lịch sử ở
phổ thông. Vì vậy chúng ta cần phân biệt rõ giữa tường thuật và thong báo.
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 11
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Tường thuật là trình bày có chủ đề và một biến cố hay một quá trình
lịch sử trong sự phát triển, về những hoạt động cụ thể của quần chúng nhân
dân hay một nhân vật. Tường thuật với chủ đề và tình tiết nhất định nhằm
kích thích trí tưởng tượng của học sinh, giúp học sinh nắm diễn biến sự kiện
cụ thể chính xác tạo được biểu tượng chân thực, đúng hiện thực quá khứ.
Tướng thuật có tác dụng khơi dậy óc tưởng tượng tái tạo của học sinh trong
học tập lịch sử.
Bài tường thuật xây dựng trên cơ sở sách giáo khoa. Nó gồm những
phần: Mở đầu, tình tiết phát triển, tình tiết phát triển đỉnh cao, sự căng thẳng
trong kết cấu và tình tiết giảm đi và kết thúc.
Sức hấp dẫn của tường thuật trong dạy học lịch sử là cung cấp những
sự kiện, dẫn dắt học sinh đến những hiểu biết mới sâu sắc, có ấn tượng mạnh
mẽ. Hứng thú học tập sẽ giảm nếu bài tường thuật chỉ là sự thong báo vắn tắt
khô khan một số sự kiện, nhất là chỉ nêu những điều mà học sinh đã hiểu
biết rồi hoặc đọc lại sách giáo khoa. Cho nên việc xây dựng bài tường thuật
phải chọn đúng sự kiện cần trình bày, thong tin những kiến thức mới bổ ích,
phù hợp với trình độ học sinh, trình bày mạch lạc, kết hợp với các hình thức
trình bày miệng khác như miêu tả giải thích với các phương tiện dạy học
khác như đồ dung trực quan, phim ảnh, tài liệu mới,…
3.
Miêu tả:
Miêu tả là trình bày cụ thể những đặc trưng của một sự vật, một sự
kiện lịch sử để nêu lên những nét đặc trưng bản chất chủ yếu, cấu tạo bên
trong cũng như hình dáng bên ngoài của chúng. Khác với tường thuật miêu
tả không có chủ đề mà chỉ có đối tượng chủ yếu cần trình bày. Ví dụ miêu tả
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 12
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
tổ chứ bộ máy nhà nước, công cụ lao động, vũ khí,… Miêu tả có hai loại
miêu tả toàn cảnh và miêu tả có phân tích.
_ Miêu tả toàn cảnh: Miêu tả khái quát, giáo viên lựa chọn nét tiêu
biểu, bản chất của sự kiện để dựng lại bức tranh quá khứ.
_ Miêu tả có phân tích: Nhằm khôi phục lại toàn bộ bức tranh quá
khứ, tập trung vào một đặc điểm chủ yếu của sự vật hay sự kiện lịch sử.
Cả hai loại miêu tả trên giáo viên và học sinh phải dựa trên những sự
kiện chính xác nhằm tạo được những hình ảnh cụ thể. Khi miêu tả phải đảm
bảo tính khoa học, trình bày rõ rang có thái độ đúng với đối tượng miêu tả.
Do đó, việc miêu tả thể hiện quan điểm lập trường của giai cấp vô sản, thái
độ tình cảm đúng đối với sự kiện.
*****
CHƯƠNG 3.
VẬN DỤNG VIỆC TƯỜNG THUẬT, MIÊU TẢ VÀ SỬ DỤNG CÁC
CÂU CHUYỆN KỂ TRONG GIẢNG DẠY “BÀI 2. XÃ HỘI NGUYÊN
THỦY”, LỚP 10 BAN CƠ BẢN
1. Nguyên tắc tiến hành:
- Tường thuật miêu tả hay kể chuyện phải vừa sức tiếp thu của học
sinh.
- Đối với học sinh, khui giáo viên tường thuật, miêu tả hay kể chuyện
còn là dịp để giáo viên kiểm tra kiến thức học sinh và rèn luyện năng lực tư
duy, phát triển ngôn ngữ cho học sinh.
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 13
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
- Tường thuật, miêu tả hay kể chuyện có thể kết hợp với việc sử dụng
các loại đồ dung trực quan, trực quan qui ước hay các phương pháp khác để
phát huy hiệu quả dạy học lịch sử.
- Không phải bất kỳ bài học nào cũng tường thuật miêu tả hay kể
chuyện, mà phải tùy vào nội dung bài học mà vận dụng phù hợp nhất.
2. Thiết kế, sử dụng các đoạn tường thuật, miêu tả, câu chuyện kể
khi giảng bài 2 “Xã hội nguyên thuỷ”
Trong bài 2, “Xã hội nguyên thủy”, chúng ta có thể ti61nb hành miêu
tả và kể chuyện kết hợp với dung các đồ dung trực quan qui ước để phát huy
hiệu quả bài học.
Mục tiêu bài học: ( Bài 2. Xã Hội Nguyên Thuỷ).
_ Kiến thức:
Học sinh cần hiểu những mốc thời gian và bước tiến trên chặng đường dài
phấn đấu qua hàng triệu năm của loài người nhằm cải thiện đời sống và cải
biến chính bản thân mình.
+ Về tư tưởng và tình cảm:
Thấy được vai trò và tác dụng của lao động trong tiến trình phát triển của
xã hội loài người.
+ Kỹ năng:
Rèn luyện kỹ năng trình bày nội dung lịch sử kết hợp với sử dụng các
loại đồ dùng trực quan qui ước, xây dựng được các biểu tượng về đời
sống của người nguyên thủy thông qua việc miêu tả và các câu chuyện kể
của giáo viên , kết hợp với hình ảnh trực quan.
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 14
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Về phương pháp:
Vận dụng một cách linh hoạt các phương pháp và thủ pháp khác nhau trong
đó chú ý:
+ Tận dụng các loại đồ dùng trực quan qui ước khi giảng dạy, giúp
học sinh nhận thức lịch sử một cách cụ thể.
+ Kết hợp với miêu tả, kể chuyện những chi tiết cần thiết.
+ Hướng dẫn học sinh nắm được ý trong sách giáo khoa qua các hoạt
động trên lớp.
Thiết bị:
Chuẩn bị các loại đồ dùng trực quan qui ước phù hợp.
Thiết kế các đoạn miêu tả, câu chuyện về đời sống của bộ tộc Nam Mỹ.
Tiến hành cụ thể đối với bài “ Xã hội nguyên thủy”:
Mục 1. Thị tộc và bộ lạc:
Trong nội dung mục này giáo viên phải giúp học sinh nắm được : Thế
nào là thị tộc và bộ lạc, mối quan hệ giữa các thị tộc và bộ lảc cũng như đời
sống của họ như thế nào.
Để làm rõ giáo viên phải dùng Sơ đồ tổ chức xã hội nguyên thủy
(Xem phần phụ lục).
Khi học sinh quan sát sơ đồ ta lần lượt tiến hành bài học kết hợp với
miêu tả về thị tộc và bộ lạc giúp học sinh có thể hiểu rõ hơn về xã hội
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 15
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
nguyên thủy với cách sinh hoạt của họ. Ta có thể dùng các đoạn miêu tả
sau :
_ Đoạn miêu tả nói về thị tộc :
“Thị tộc xuất hiện cùng với sự ra đời của người hiện đại và các
chủng tộc. Thời kỳ đó phù hợp với hậu kỳ đồ đá cũ của khảo cổ học, cách
nay khoảng 4 vạn năm.
Sự xuất hiện của thị tộc bắt nguồn từ sự chuyển biến của lực lượng
sản xuất. Người nguyên thủy sống bằng cách hái lượm và săn bắt, nhất là
cách vây bắt thú vật bằng sức lực của tập thể. Người ta mang những thú vật
săn bắt được về nơi ở để cùng ăn. Những người Ne-an-đec-tan đã sống ở
những địa điểm nhất định trong thời gian lâu đài. Hàng ngàn hang vạn bộ
xương thú vật chồng chất trong hang của người Ne-an-đec-tan ở chứng tỏ
điều đó. Hoàn cảnh và nhu cầu của cuộc sống ấy ngày càng thắt chặt mối
quan hệ giữa những người trong từng bầy, như vậy thị tộc xuất hiện, trong
thời đại đồ đá cũ”.
Đoạn trích làm rõ thời gian xuất hiện của thị tộc cũng như làm rõ,
phác họa về cuộc sống của con người nguyên thủy, cũng như cho học sinh
thấy cuộc sống mang tính cộng đồng gắn bó, chia sẽ nhau của con người
trong thị tộc của mình.
_ Đoạn miêu tà về bộ lạc: “Mỗi bộ lạc có tên gọi, nơi ở, ruộng đồng,
rừng rú và song ngòi đánh cá riêng. Ở biên giới giữa hai bộ lạc có vùng đất
tiếp giáp không thuộc về bộ lạc nào cả. Tất cả mọi thành viên trong bộ lạc
đều dùng một thổ ngữ riêng. Bộ lạc có quyền rất lớn đối với thị tộc như
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 16
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
công nhận hay bãii miễn tù trưởng của thị tộc. Tù trưởng của thị tộc thì có
chân trong hội đồng bộ lạc”.
Đoạn trích miêu tả về mối qua hệ giữa thị tộc và bộ lạc.
_ Đoạn miêu tả về Họp tác trong sản xuất:
“Việc săn vây những đàn thú, khai phá những cánh rừng rậm, xây
dựng các công trình tiêu nước, tưới nước, chăn nuôi súc vật, xây dựng nhà
cửa, … Trong điều kiện công cụ lao động bằng đá, xương hoặc gỗ, đòi hỏi
phải có sự góp sức của nhiều người. Vì vậy, hợp tác lao động giản đơn là cơ
sở của mọi hoạt động sản xuất thời bấy giờ. Phân công lao động phụ
thưo65c vầo tuổi tác, giới tính, sức khỏe sao cho công việc thích hợp, phát
huy được khả năng của họ. Quá trình gieo trồng lúa má của các bộ lạc cho
ta thấy điều đó. Ở bộ lạc của người Papu thuộc Tân Ghi-nê, việc gieo trồng
được tiến hành như sau: Đàn ông và đàn bà cùng xới đất, trẻ con nhắt đá.
Công việc tiếp theo như gieo hạt, làm cỏ, rào giậu do đàn bà làm cả. Ở các
bộ lạc khác không tổ chức giống thế nhưng đều phân công mang tính phù
hợp với đối tượng lao động”.
_ Miêu tả hưởng thụ:
“Ở một số bộ lạc lửa cũng được xem là của chung, không được
chuyển giao cho bộ lạc khác. Lúa má hoa màu thu hoạch được, cá bắt hay
nuôi đều được chia sẽ cho mọi người. Hình thức phân phối sản phẩm chính
là do quyền sở hữu tư liệu sản xuất tập thể quyết định. Ở thị tộc Irôqua mỗi
gia tộc có nhà riêng, nhưng có bếp lửa chung, tài sản là của chung, mọi
người bình đẳng, đùm bọc yêu thương lẫn nhau, chưa có sự bóc lột”.
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 17
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Đoạn trích miêu tả về sinh hoạt, cuộc sống của người nguyên thuỷ,
đây là cơ sở so sánh với xã hội có giai cấp sau này. Để giúp học sinh hiểu rõ
hơn và có hình tượng cụ thể hơn về sinh hoạt của người nguyên thuỷ chúng
ta cần có sự hỗ trợ của trực quan thì hiệu quả giảng dạy sẽ cao hơn nhiều. Cụ
thể ở đây ta có thể dùng Hình 1. Sinh hoạt của người nguyên thuỷ để minh
hoạ.
Câu chuyện kể: Nhà dân tộc học đến thăm bộ tộc Nam Mỹ
Ngoài ra có thể dùng câu chuyện kể của một nhà dân tộc học đến Nam
Mỹ. Nội dung như sau: Khi ông tặng bộ tộc ở đây mảnh vải, họ chuyền nhau
xem, sau đó xé từng mảnh nhỏ chia đều, chứng tỏ tính công bằng trong xã
hội còn quá lạc hậu. Câu chuyện được trích nêu trong sách giáo viên lớp 10
bài 2 Ban cơ bản.
Mục 2. Buổi đầu của thời đại kim khí:
Mục này làm cho học sinh thấy được các phát minh công cụ kim loại:
đồng đỏ, đồng thau, sắt. Từ sự xuất hiện của kim loại tác động đến sản xuất
và xã hội nguyên thủy như thế nào. Khi giảng mục này bên cạnh miêu tả
bằng các đoạn trích để làm cho học sinh có biểu tượng cụ thể về các công cụ
lao động, ta còn phải kết hợp với việc dùng Biểu đồ thời gian về sự xuất
hiện của công cụ kim khí, từ việc trực quan đ ó học sinh dễ hình dung vấn đề
hơn. Đồng thời còn kết hợp phát vấn để phát triển tư duy, giúp học sinh nhận
thức sâu sắc vấn đề cần trình bày.
_ Đoạn trích:
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 18
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
“Đồng nguyên chất mềm, chóng mòn, nhiệt độ nóng chảy cao (1084
độ c), sự phát triển kỹ thuật hợp kim đồng ra đời (đồng và thiếc), nhiệt độ
nóng chảy thấp hơn, cứng hơn, ít bị gỉ hơn, dễ đúc thành: cuốc, liềm đục,
rìu, lưỡi hái, ống đồng, dây đồng,… mà đá không bằng hoặc không chế
được. Đồng và thiếc là lim loại hiếm nên khi chúng ra đời công cụ đá vẫn
được sử dụng, khi công cụ sắt xuất hiện thì công cụ đá hoàn tón bị vứt bỏ”.
Đoạn miêu tả nói về sự ra đời của các công cụ kim khí.
_ Đoạn miêu tả tác dụng của công cụ kim khí:
“Những công cụ kim loại đã giúp cho nghề trồng trọt và nghề thủ
công phát triển nhanh chóng. Cuốc, liềm, đục, lưỡi hái, rìu chiến, giáo,
mác, đồ trang sức bằng đồng như vòng tay, kim găm,…, giúp con người chế
tạo nhiều thứ nữa như cày, nhà, xe,… Từ các công cụ này, kinh tế nông
nghiệp phát triển mạnh mẽ, đời sống được nâng cao”.
Qua các đoạn trích trên làm cho học sinh nhận thức rõ hơn về công cụ
kim khí, giúp học sinh hiểu rõ về: thời gian ra đời, sự biến chuyển từ công
cụ đồng nguyên chất đến đồng thau và thấy được tác dụng của công cụ kim
khí trong sản xuất. Đồng thời cũng có thể so sánh với các công cụ đá đã
được giáo viên giới thiệu ở bài trước. Từ đó, học sinh có thể nhận thức rằng:
Đây là một cuộc cách mạng trong sản xuất, các công cụ sắc bén hơn, lao
động hiệu quả hơn, tạo ra một lượng sản phẩm thừa thường xuyên. Có thể
kết hợp trực quan các Hình 2. Công cụ đồng thau, Hình 3. Dao găm và
kínnh đồng thau, Hình4. Rìu bằng đồng, Hình 5. Rìu đồng thau.
Mục 3. Sự xuất hiện tư hữu và xã hội có giai cấp:
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 19
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Mục này giúp học sinh thấy được tác động của sản xuất phát triển làm
thay đổi xã hội nguyên thủy. Kết hợp dùng Sơ đồ : Tác động của công cụ
kim khí.
Dùng đoạn miêu tả sau :
“Sự phát triển của lực lượng sản suất tác động quyết định đến xã hội,
thị tộc mẫu hệ mất cơ sở tồn tại thay thế bằng thị tộc phụ hệ. Lúc này người
đàn ông là người lao động chủ yếu trong sản xuất, lao động của người đàn
ông là tất cả, công việc của người phụ nữ là đóng góp không đáng kể
Chế độ phụ quyền ra đời phù hợp với qui luật phát triển tất yếu của xã
hội. Ăn-ghen gọi đó là một cuộc cách mạng. Người đàn ông từ đây chiếm
địa vị quả lý trong mọi tổ chức của chế độ thị tộc”.
Đoạn miêu tả nói về sự biến chuyển của xã hội chuyển từ chế độ mẫu hệ
sang phụ hệ. Làm rõ nguyên nhân tại sau có sự thay đổi chế độ gia đình như
vậy.
3. Phương hướng tiến hành :
Đối với bài giảng này, ta chỉ có tư liệu để sử dụng cho việc miêu tả và
kể chuyện. Khi dùng các đoạn trích trên cần nắm rõ nôi dung của đoạn trích
nêu trên để sử dụng một cách phù hợp với nội dung phát huy được tác dụng
của phương pháp trình bày miệng.
Phải đảm bảo các nguyên tắc tiến hành khi tường thuật, miêu tả, kể
chuyện.
Phải kết hợp với các loại đồ dùng trực quan trong bài này như hình
ảnh minh hoạ, sơ đồ, biểu đồ và cả việc dùng các câu hỏi để nêu vấn đề, để
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 20
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
gợi mở nhằm phát huy hiệu quả giảng dạy tốt hơn. Trong bài này khi tường
thuật miêt tà hay kể chuyện giáo viên có thể kết hợp với phần tư liệu Phụ
lục . Khi kết hơp cần phải chính xác và linh động. Vừa cho học sinh trực
quan vừa miêu tả hay kể chuyện nhằm thu hút sự hứng thú tìm tòi của học
sinh, kích thích khả năng tư duy tích cực. Do đó, tiến hành cách dạy như thế
đòi hỏi năng lực rất cao từ giáo viên, phải có sự trao dồi thường xuyên mới
có thể đạt kết quả tốt được.
****
PHẦN KẾT LUẬN
****
Giảng dạy bất kỳ môn học nào cấp học nào cũng đòi hỏi có cách thức
truyền đạt, vì vậy hệ thống các phương pháp ra đời góp phần giải mối quan
hệ giữa người dạy và người học sao cho hiệu quả nhất.
Qua phần cơ sở lý luận và qua vận dụng cụ thể qua dạy học lịch sử
bằng phương pháp tình bày miệng qua tường thuật, miêu tả và kể chuyện
cho chúng ta thấy rằng trong dạy học lịch sử nói riêng dạy học nói chung,
việc trình bày miệng có ý nghĩa rất quan trọng, vì lời nói giữ vai trò chủ đạo
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 21
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
đối với việc giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh. Việc trình bày
miệng có thể khôi phục lại hình ảnh của quá khứ, giúp học sinh nhận thức
sâu sắc sự kiện, trình bày những suy nghĩ, nghiên cứu tìm tòi.
Miêu tả, kể chuyện, tường thuật sẽ làm bài học nhẹ nhàng sinh động,
làm cụ thể hóa những vấn đế lịch sử mà giáo viên trình bày, nhất là những
vấn đề lịch sử nguyên thủy xa xưa, rất cần mô tả chi tiết cụ thể, sinh động,
tránh việc dạy sử một cách mù mờ, học sinh không hình dung được thực tế
xã hội nguyên thủy như thế nào.
Tuy nhiên tiến hành miêu tả, tường thật hay kể chuyện trong giai đoạn
này phải đảm bảo những nguyên tắc của phương pháp trình bày miệng, phải
có tính cụ thể, phải khoa học, mạch lạc, ngôn ngữ trong sáng mới phát huy
được hiệu quả trong dạy học lịch sử.
Tiến hành các cách thức dạy học sử dụng tường thuật, miêu tả hay các
câu chuyện kể cũng cần phối hợp với các phương pháp dạy học khác như
trực quan, nêu vấn đề, dùng hệ thống các câu hỏi gợi mở phát vấn học sinh
… mới phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh trong học tập lịch
sử, góp phần đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng bộ môn như yêu
cầu cấp thiết hiện nay trong công tác giảng dạy lịch sử ở trường Trung học
phổ thông. Đó là điều chúng ta cần lưu ý nhất, tránh dùng một phương pháp
giảng dạy đơn điệu không hiệu quả. Trái lại quá lạm dụng một phương pháp
nào đó trong dạy học lịch sử cũng sẽ làm học sinh dễ nhàm chán, nhất là
phương pháp tường thuật miêu tả, lạm dụng sẽ làm bài giảng của giáo viên
trở thành tiết minh hoạ mà thôi. Trong phần thiết kế các đoạn tường thuật,
miêu tả và sử dụng câu chuyện kể để giảng bài Xã hội nguyên thuỷ được nêu
trên, tôi đã đưa ra nhiều đoạn miêu tả và câu chuyện kể cốt để làm tư liệu,
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 22
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
khi giảng tuỳ theo thời gian và ý định của giáo viên nên chọn lựa vừa đủ để
minh hoạ, nhằm khắc sâu nhận thức cho học sinh để đạt hiệu quả giảng dạy
và giáo dục lịch sử cao nhất.
****
PHẦN PHỤ LỤC
****
Hình 1. Sinh hoạt của người Nguyên thuỷ
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 23
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Hình 2. Công cụ đồng thau
Hình 3. Dao găm và kínnh đồng thau
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 24
Tiểu luận học phần
Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
_____________________________________________________________________________________
Hình 5. Rìu đồng thau.
______________________________________________________________________________________
Thực hiện: Nguyễn Minh Chí
Trang 25
