Phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của Việt Nam khi tham gia Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.4 MB, 252 trang )
MỤC LỤC..................................................................................................................... 13
DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................23
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ....................................................................24
PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................................1
CHƯƠNG 1................................................................................................................... 28
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG MẶT HÀNG
THỦY SẢN.................................................................................................................... 28
1.1. Khái niệm, vai trò và nội dung phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy
sản.................................................................................................................................. 28
1.1.1. Khái niệm phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản........................28
1.1.2. Vai trò của phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản.......................39
1.1.3. Nội dung phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản..........................42
1.2. Tiêu chí đánh giá phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản...............47
1.2.1. Tiêu chí phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản về mặt kinh tế...47
1.2.2. Tiêu chí phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản về mặt môi trường
........................................................................................................................................ 50
1.2.3. Tiêu chí phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản về mặt xã hội.....50
1.3. Các nhân tố tác động đến phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản..55
1.3.1. Các nhân tố quốc tế và khu vực.........................................................................55
1.3.1.1. Việc tham gia và thực hiện các cam kết của Hiệp định đối tác xuyên Thái
Bình Dương - TPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình
Dương - CPTPP)...........................................................................................................55
1.3.1.2. Thương mại và cung - cầu hàng thủy sản thế giới.........................................61
Xuất khẩu mặt hàng thủy sản của một nước có phát triển hay không phụ thuộc
vào: (i) Nguồn cung hay sản lượng thủy sản của các nước khác hay của đối thủ
cạnh tranh xuất khẩu thủy sản, bao gồm cả sản lượng khai thác và sản lượng nuôi
trồng thủy sản; tốc độ tăng trưởng sản lượng bình quân một năm trong một giai
đoạn nhất định; nước nào hay khu vực nào chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản lượng
thủy sản thế giới; (ii) Nhu cầu tiêu thụ các chủng loại mặt hàng thủy sản của các
nước, nhất là của các nước nhập khẩu chính, chủ yếu là xu hướng thị hiếu tiêu thụ
hàng thủy sản của dân cư; yêu cầu về chất lượng và an toàn thực phẩm thủy sản và
mức tiêu thụ thủy sản bình quân tính theo đầu người của một nước hay trên toàn
cầu; (iii) Xu hướng biến động giá cả các mặt hàng thủy sản trên thế giới, thể hiện
qua tốc độ tăng - giảm giá bình quân các mặt hàng thủy sản trong từng giai đoạn
dưới tác động của yếu tố cung - cầu, giá thành sản xuất, chế biến và chi phí lao
động, kể cả do những tác động của sự biến động tỷ giá VND/USD, cũng như sự
tăng, giảm giá của đồng USD - đồng tiền được sử dụng chính trong thanh toán
quốc tế - so với các đồng tiền mạnh khác như đồng Euro hay đồng Yên Nhật; và
(iv) Việc đẩy mạnh thương mại hàng thủy sản toàn cầu đóng vai trò quan trọng
trong việc cân bằng giữa cung - cầu thủy sản ở các nước khác nhau. Thương mại
hàng thủy sản thể hiện qua tốc độ tăng trưởng xuất nhập khẩu thủy sản trong một
giai đoạn nhất định của một nước, một khu vực hay toàn cầu; cân bằng xuất nhập
khẩu hay cán cân thương mại hàng thủy sản của các nước; nước nào hay khu vực
nào đứng đầu về kim ngạch xuất nhập khẩu thủy sản..............................................61
2
Như vậy, có thể nói thương mại và nhu cầu hàng thủy sản thế giới là một trong
những nhân tố quan trọng tác động đến phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng
thủy sản. Mỗi quốc gia muốn phát triển xuất khẩu bền vững thủy sản đều phải tính
đến nhân tố quan trọng này, trong đó, Việt Nam cần quan tâm đến các yếu tố
nguồn cung, dung lượng thị trường, nhu cầu hay thị hiếu, thói quen của người tiêu
dùng ở các nước thành viên CPTPP nếu muốn đẩy mạnh xuất khẩu sang khu vực
thị trường này................................................................................................................ 62
1.3.1.3. Chính sách thương mại thủy sản của các nước nhập khẩu chính................62
(iii) Việc điều chỉnh chính sách thương mại hàng thủy sản của các nước nhập khẩu
theo hướng chú trọng các mục tiêu về tạo việc làm, tăng thu nhập và giảm đói
nghèo sẽ ảnh hưởng đến việc hoạch định và thực thi chính sách phát triển xuất
khẩu bền vững thủy sản, theo đó, chính sách xuất khẩu phải được xây dựng theo
hướng đảm bảo an sinh xã hội, tạo thuận lợi cho việc giải quyết các vấn đề xã hội,
tạo ra nhiều việc làm, nâng cao thu nhập, đào tạo tay nghề và góp phần quan trọng
giảm đói nghèo. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội được áp dụng
ngày càng phổ biến trong các chính sách thương mại hàng thủy sản trong điều kiện
tự do hóa thương mại cũng là một trong những áp lực để các doanh nghiệp quan
tâm nhiều hơn đến lợi ích của người lao động. Tiêu chuẩn lao động, các quy định về
quyền con người là những tiêu chí đánh giá uy tín của doanh nghiệp và hàng hóa,
đang được áp dụng ngày càng phổ biến trong kinh doanh quốc tế, nhờ đó điều kiện
và môi trường lao động sẽ được cải thiện. Tuy vậy, việc không đáp ứng các tiêu
chuẩn về trách nhiệm xã hội cũng có thể dẫn tới tình trạng phá sản ở các doanh
nghiệp có năng lực cạnh tranh kém, điều này cùng với việc điều chỉnh cơ cấu ngành
sẽ làm gia tăng thất nghiệp, giảm thu nhập và tăng đói nghèo ở các khu vực liên
quan............................................................................................................................... 64
Chính vì vậy, cùng với việc gia nhập và tuân thủ các quy định của Tổ chức thương
mại thế giới (WTO), thực hiện các cam kết, quy định trong các hiệp định thương
mại, môi trường đã ký kết, việc tìm hiểu chính sách thương mại hàng thủy sản của
các nước nhập khẩu chính sẽ là nền tảng và căn cứ quan trọng trong việc xây dựng
chính sách phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản, cũng như ban hành
các quy chế, quy định, quy chuẩn quốc gia (QCVN), tiêu chuẩn quốc gia của Việt
Nam (TCVN) cho ngành thủy sản. Việc cập nhật thông tin về các quy định, tiêu
chuẩn chất lượng, môi trường đối với mặt hàng thủy sản, cũng như các yêu cầu
mới ngày càng khắt khe của thị trường xuất khẩu là hết sức quan trọng; một mặt,
để thực thi hiệu quả và chủ động ứng phó, vượt qua các rào cản đó; mặt khác, để
xây dựng, điều chỉnh các quy định của Việt Nam cho phù hợp, đồng thời tham gia
trao đổi, thảo luận, thể hiện thái độ đối với các dự thảo quy định của các quốc gia,
các tổ chức quốc tế, nhất là các biện pháp phòng vệ quá mức có khả năng ảnh
hưởng đến xuất khẩu thủy sản. Thông qua đó, thủy sản xuất khẩu Việt Nam có
thêm khả năng cạnh tranh tại các thị trường khó tính, được hưởng các lợi ích về
đối xử công bằng, bình đẳng hơn trong các tranh chấp thương mại quốc tế...........65
1.3.2. Các nhân tố trong nước......................................................................................65
1.3.2.1. Thể chế, chính sách phát triển xuất khẩu mặt hàng thủy sản......................65
1.3.2.2. Năng lực sản xuất, xuất khẩu thủy sản..........................................................67
1.3.2.3. Các nguồn lực: nhân lực, cơ sở hạ tầng, công nghệ và vốn...........................68
* Nhân tố nguồn nhân lực, lấy doanh nghiệp làm trọng tâm:...................................68
* Nhân tố cơ sở hạ tầng kinh tế - kỹ thuật, công nghệ và vốn:..................................69
1.3.2.4. Các nhân tố khác..............................................................................................71
3
(về chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường).................................................................74
CHƯƠNG 2................................................................................................................... 78
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG MẶT HÀNG THỦY
SẢN CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2007-2017.........................................................78
2.1. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững.............................................................................................78
2.1.1. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững về mặt kinh tế....................................................................78
2.1.1.1. Quy mô và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu thủy sản.......................................78
Nguồn: VASEP, Tổng quan ngành thủy sản Việt Nam, 2017....................................81
2.1.1.2. Cơ cấu xuất khẩu thủy sản và chuyển dịch cơ cấu XK theo mặt hàng, thị
trường và theo chủ thể kinh tế tham gia xuất khẩu...................................................81
2.1.1.3. Năng lực cạnh tranh của các mặt hàng thủy sản xuất khẩu.........................90
2.1.1.4. Khả năng đáp ứng các quy định, tiêu chuẩn chất lượng, môi trường và cam
kết liên quan đến xuất khẩu thủy sản.........................................................................95
2.1.1.5. Năng lực tham gia của mặt hàng thủy sản trong chuỗi giá trị; giá trị gia
tăng (GTGT), thương hiệu của các mặt hàng thủy sản xuất khẩu.........................100
2.1.2. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững về mặt môi trường...........................................................108
2.1.2.1. Mức độ ô nhiễm hay cải thiện môi trường dưới tác động của hoạt động xuất
khẩu thủy sản..............................................................................................................108
2.1.2.2. Mức độ duy trì các nguồn tài nguyên, nguồn lợi thủy sản dưới tác động của
hoạt động xuất khẩu....................................................................................................111
2.1.2.3...........................................................................................................................113
Khả năng kiểm soát của chính quyền và cộng đồng đối với xuất khẩu thủy sản. .114
2.1.3. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững về mặt xã hội....................................................................115
2.1.3.1. Mức độ gia tăng việc làm và cải thiện thu nhập từ việc mở rộng xuất khẩu
thủy sản........................................................................................................................ 115
2.1.3.2. Mức độ đảm bảo quyền về lao động, cải thiện điều kiện lao động.............119
2.1.3.3. Khả năng chia sẻ lợi ích giữa những người tham gia xuất khẩu thủy sản;
mức độ bình đẳng về phân phối thu nhập, phân hóa giàu nghèo…........................122
2.2. Thực trạng các nhân tố tác động đến phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng
thủy sản của Việt Nam................................................................................................124
2.2.1. Các nhân tố quốc tế và khu vực.......................................................................124
2.2.1.1. Thương mại và cung - cầu hàng thủy sản thế giới.......................................124
2.2.1.2. Chính sách thương mại thủy sản của các nước nhập khẩu chính..............128
2.2.2. Các nhân tố trong nước....................................................................................135
2.2.2.1. Thể chế, chính sách phát triển xuất khẩu mặt hàng thủy sản....................135
2.2.2.2. Năng lực sản xuất, xuất khẩu thủy sản........................................................139
2.2.2.3. Các nguồn lực: nhân lực, cơ sở hạ tầng, công nghệ và vốn.........................142
2.2.2.4. Các nhân tố khác............................................................................................148
2.3. Đánh giá chung về phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của Việt
Nam giai đoạn 2007-2017...........................................................................................149
2.3.1. Những thành tựu đạt được...............................................................................149
4
2.3.2. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân..........................................................152
-.................................................................................................................................... 152
- Cơ hội về thu nhập và việc làm dựa vào xuất khẩu thủy sản chưa thật sự bền vững
đối với nhóm xã hội dễ bị tổn thương là người nghèo, khu vực nông nghiệp, nông
thôn. Thu nhập của người lao động sản xuất trực tiếp trong các ngành sử dụng
nhiều lao động như thủy sản vẫn còn thấp, điều kiện lao động chưa tốt và chậm
được cải thiện. Chất lượng đội ngũ lao động trong các doanh nghiệp thủy sản chưa
cao, tỷ lệ đã qua đào tạo chuyên môn, kỹ thuật còn thấp, thiếu đội ngũ cán bộ quản
lý có đủ năng lực chuyên môn, ngoại ngữ đáp ứng yêu cầu HNKTQT và xây dựng
thương hiệu thủy sản Việt Nam. Bên cạnh đó, hoạt động xuất khẩu thủy sản phụ
thuộc rất lớn vào tình hình thị trường, thời tiết, dịch bệnh, biến động chính trị - xã
hội, do đó nguy cơ mất việc làm của người lao động là rất cao. Chia sẻ lợi ích
thương mại chưa thật sự bình đẳng giữa những người tham gia xuất khẩu hay giữa
các khâu trong hoạt động xuất khẩu thủy sản, từ nuôi trồng, khai thác, đến dịch vụ
hậu cầu nghề cá, chế biến và xuất khẩu, người lao động trực tiếp thu được lợi ích ít
nhất do tổ chức thị trường chưa hợp lý và tham gia vào khâu tạo ra giá trị ít nhất
trong chuỗi giá trị, dẫn đến gia tăng khoảng cách giàu nghèo và xung đột xã hội.
...................................................................................................................................... 154
2.3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại.....................................................155
2.3.3. Những vấn đề thực tiễn đặt ra đối với phát triển xuất khẩu bền vững mặt
hàng thủy sản của Việt Nam......................................................................................161
CHƯƠNG 3................................................................................................................. 165
GIẢI PHÁP, CHÍNH SÁCH NHẰM PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG
MẶT HÀNG THỦY SẢN CỦA VIỆT NAM DƯỚI TÁC ĐỘNG TỪ HIỆP ĐỊNH
CPTPP......................................................................................................................... 165
3.1. Bối cảnh và triển vọng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của
Việt Nam...................................................................................................................... 165
3.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế tác động tới phát triển xuất khẩu bền vững
mặt hàng thủy sản của Việt Nam...............................................................................165
3.1.1.1. Bối cảnh quốc tế.............................................................................................165
3.1.1.2. Bối cảnh trong nước.......................................................................................170
3.1.2. Triển vọng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của Việt Nam
dưới tác động từ Hiệp định CPTPP...........................................................................172
3.1.2.1. Cơ hội.............................................................................................................. 172
3.1.2.2. Thách thức......................................................................................................177
3.2. Quan điểm và định hướng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản
của Việt Nam...............................................................................................................185
3.2.1. Quan điểm phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản.....................185
- Phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản phải hướng tới mục tiêu duy trì
tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao, có đóng góp nhất định vào tăng trưởng kinh tế
và tăng trưởng xuất khẩu chung; tạo được thế chủ động, tạo sức ép để đảm bảo
nâng cao chất lượng tăng trưởng trên cơ sở nâng cao giá trị gia tăng, sức cạnh
tranh của mặt hàng thủy sản xuất khẩu dựa trên yếu tố năng suất, chất lượng và
công nghệ, ngày càng khẳng định thương hiệu uy tín của thủy sản Việt Nam trên
các thị trường xuất khẩu............................................................................................187
- Phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản phải vừa đạt được mục tiêu
tăng trưởng xuất khẩu, vừa đảm bảo sự hài hòa với các mục tiêu bảo tồn tài
5
nguyên, nguồn lợi thủy sản, giảm thiểu tối đa các tác động tiêu cực từ ô nhiễm môi
trường, dịch bệnh nhằm bảo vệ môi trường sinh thái, chủ động quản lý rủi ro,
phòng chống thiên tai, thích ứng với những tác động của biến đổi khí hậu và nước
biển dâng..................................................................................................................... 187
3.2.2. Định hướng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản...................188
3.3. Giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng
thủy sản của Việt Nam dưới tác động từ Hiệp định CPTPP....................................190
3.3.1. Giải pháp về phía Nhà nước.............................................................................190
3.3.1.1. Nhóm giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm đảm bảo hài hòa giữa tăng
trưởng xuất khẩu thủy sản và phát triển xuất khẩu bền vững................................190
(1) Đổi mới nhận thức và tư duy của nhà quản lý, hoạch định chính sách phát triển
xuất khẩu bền vững hàng thủy sản............................................................................190
(2) Hoàn thiện chính sách, pháp luật, tiêu chuẩn và quy định về phát triển xuất
khẩu bền vững hàng thủy sản phù hợp với các cam kết CPTPP............................192
(4) Nâng cao hiệu quả thực thi các chiến lược, quy hoạch, đề án nhằm phát triển
bền vững nguồn cung hàng thủy sản.........................................................................197
(6)................................................................................................................................. 201
Đa dạng hóa và phát triển thị trường tiềm năng mới, tăng cường xúc tiến thương
mại, cung cấp thông tin thị trường nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu
thủy sản....................................................................................................................... 201
Khuyến khích đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, ứng dụng công nghệ, kỹ thuật tiên
tiến trong sản xuất, chế biến thủy sản xuất khẩu.....................................................206
3.3.1.2. Nhóm giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm đảm bảo hài hòa giữa tăng
trưởng xuất khẩu thủy sản và bảo vệ môi trường....................................................209
3.3.1.3. Nhóm giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm đảm bảo hài hòa giữa tăng
trưởng xuất khẩu thủy sản và giải quyết các vấn đề xã hội.....................................213
- Tích cực, chủ động đàm phán các quy định về đảm bảo các quyền về lao động, cải
thiện điều kiện làm việc, vệ sinh, an toàn công nghiệp trong quá trình tham gia các
hiệp định song phương và phê chuẩn thực hiện các cam kết trong các công ước của
Tổ chức lao động quốc tế (ILO); đáp ứng các quy định, điều khoản cam kết về tiêu
chuẩn lao động và công đoàn ở mức cao trong Hiệp định CPTPP, từ đó giúp các
doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam vượt qua các rào cản thương mại liên
quan đến vấn đề lao động và công đoàn của các nước nhập khẩu chủ yếu như Hoa
Kỳ................................................................................................................................. 216
3.3.2. Giải pháp đối với doanh nghiệp và hiệp hội...................................................218
3.3.2.1. Giải pháp đối với các doanh nghiệp ngành thủy sản...................................218
Trong bối cảnh hội nhập và tham gia các Hiệp định FTA thế hệ mới, điển hình là
CPTPP,........................................................................................................................ 218
3.3.2.2. Giải pháp đối với các hiệp hội ngành hàng thủy sản...................................221
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................227
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN
ÁN................................................................................................................................ 231
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................233
PHỤ LỤC.................................................................................................................... 240
17. Mức độ đáp ứng của các chính sách phát triển xuất khẩu thủy sản liên quan
đến bảo vệ môi trường hiện nay của Nhà nước: (Vui lòng đánh dấu “X” vào một
lựa chọn đối với mỗi dòng).........................................................................................269
6
18. Mức độ đáp ứng của các chính sách phát triển xuất khẩu thủy sản liên quan
đến giải quyết các vấn đề xã hội hiện nay của Nhà nước: (Vui lòng đánh dấu “X”
vào một lựa chọn đối với mỗi dòng)..........................................................................270
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ CÔNG THƯƠNG
VIỆN NGHIÊN CỨU CHIẾN LƯỢC, CHÍNH SÁCH CÔNG THƯƠNG
------------------------------
NGUYỄN THỊ QUỲNH HOA
PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG MẶT HÀNG THỦY
SẢN CỦA VIỆT NAM KHI THAM GIA HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC
XUYÊN THÁI BÌNH DƯƠNG (TPP)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
7
HÀ NỘI - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ CÔNG THƯƠNG
VIỆN NGHIÊN CỨU CHIẾN LƯỢC, CHÍNH SÁCH CÔNG THƯƠNG
---------------------------
NGUYỄN THỊ QUỲNH HOA
PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG MẶT HÀNG THỦY
SẢN CỦA VIỆT NAM KHI THAM GIA HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC
XUYÊN THÁI BÌNH DƯƠNG (TPP)
Chuyên ngành: Kinh doanh thương mại
Mã số: 62.34.01.21
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học:
8
Người hướng dẫn 1: PGS. TS. Nguyễn Xuân Quang
Người hướng dẫn 2: TS. Nguyễn Thị Nhiễu
HÀ NỘI - 2018
9
10
Bảng 1.1. Những thay đổi khác biệt từ phát triển đến phát triển bền vững.............30
Bảng 2.1. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam giai đoạn 2007-2017.........80
Về tốc độ tăng trưởng, năm 2015, kim ngạch xuất khẩu của tất cả các mặt hàng
thủy sản đều sụt giảm khá mạnh khiến kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành giảm
-15,71% so với năm 2014, trong đó xuất khẩu tôm các loại giảm mạnh nhất tới
-25,3%; cá tra giảm -11,5%; nhuyễn thể, mực và bạch tuộc giảm -11,2%; cá ngừ
giảm -6,04%. Năm 2016, kim ngạch xuất khẩu của tất cả các mặt hàng thủy sản
tăng trưởng trở lại khiến kim ngạch xuất khẩu toàn ngành tăng 5,63% so với 2015,
trong đó xuất khẩu cá ngừ các loại tăng mạnh nhất tới 12,0% so với cùng kỳ năm
2015. Năm 2017, kim ngạch xuất khẩu của tất cả các mặt hàng thủy sản tiếp tục
tăng khiến kim ngạch xuất khẩu toàn ngành tăng mạnh tới 17,9% so với năm 2016,
trong đó xuất khẩu tôm các loại tăng mạnh 22,19%, riêng tôm chân trắng tăng
mạnh tới 27,3%; cá ngừ các loại tăng 16,32%; đáng chú ý, nhuyễn thể, mực và
bạch tuộc tăng mạnh nhất tới 41,39% so với cùng kỳ năm 2016..............................84
Bảng 2.2. Xuất khẩu một số mặt hàng thủy sản của Việt Nam những năm gần đây
........................................................................................................................................ 84
Nguồn: Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), 2017.........85
Về xu hướng chuyển dịch cơ cấu mặt hàng, theo kết quả khảo sát, 3 tiêu chí về
giảm tỷ trọng xuất khẩu sản phẩm thô, sơ chế và nâng cao tỷ trọng sản phẩm thủy
sản chế biến, khả năng đáp ứng các quy định, tiêu chuẩn chất lượng, môi trường
được đánh giá khá tốt, trong khi 3 tiêu chí về nâng cao hàm lượng công nghệ, năng
lực cạnh tranh xuất khẩu, nâng cao giá trị gia tăng và năng lực tham gia chuỗi giá
trị được đánh giá ở mức trung bình và kém (Biểu 14.3 - Phụ lục 14).......................85
Bảng 2.3. Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường các nước thành viên
những năm gần đây......................................................................................................89
Bảng 2.4. So sánh lợi thế cạnh tranh mặt hàng thủy sản (HS 03) của Việt Nam với
một số nước những năm gần đây.................................................................................91
Phụ lục 3: Top các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2015 và năm
2016.............................................................................................................................. 243
Phụ lục 4: Cán cân thương mại và tỷ trọng giữa kim ngạch nhập khẩu/ xuất khẩu
thủy sản của Việt Nam giai đoạn 2006-2016.............................................................246
Phụ lục 6:..................................................................................................................... 250
Lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc tại thời điểm 1/7 hàng năm trong các
ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản.............................................................250
Phụ lục 7: Thu nhập bình quân của lao động trong khu vực Nhà nước theo giá hiện
hành trong các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản...................................251
11
Hình 1.1. Sơ đồ phát triển bền vững (IUCN, 2004)...................................................30
........................................................................................................................................ 33
Hình 1.2. Tam giác phát triển bền vững......................................................................33
Hình 1.3. Mô hình tổng quát về phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản
........................................................................................................................................ 53
Biểu 2.1. Tăng trưởng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam giai đoạn 2007-2017.......81
........................................................................................................................................ 82
........................................................................................................................................ 82
........................................................................................................................................ 82
Biểu 2.2. Tỷ trọng các mặt hàng thủy sản xuất khẩu của Việt Nam năm 2015, 2016
và 2017........................................................................................................................... 82
Biểu 2.3. Tỷ trọng các thị trường xuất khẩu thủy sản của Việt Nam năm 2015, 2016
và 2017........................................................................................................................... 86
...................................................................................................................................... 121
Biểu 2.4. Sản lượng nuôi trồng và khai thác thủy sản Việt Nam giai đoạn 2007-2017
...................................................................................................................................... 140
Biểu 3.1. Mối liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng thủy sản xuất khẩu......224
12
13
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
v
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ…………………………………..viii
14
MỤC LỤC..................................................................................................................... 13
DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................23
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ....................................................................24
PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................................1
CHƯƠNG 1................................................................................................................... 28
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG MẶT HÀNG
THỦY SẢN.................................................................................................................... 28
1.1. Khái niệm, vai trò và nội dung phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy
sản.................................................................................................................................. 28
1.1.1. Khái niệm phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản........................28
1.1.2. Vai trò của phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản.......................39
1.1.3. Nội dung phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản..........................42
1.2. Tiêu chí đánh giá phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản...............47
1.2.1. Tiêu chí phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản về mặt kinh tế...47
1.2.2. Tiêu chí phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản về mặt môi trường
........................................................................................................................................ 50
1.2.3. Tiêu chí phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản về mặt xã hội.....50
1.3. Các nhân tố tác động đến phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản..55
1.3.1. Các nhân tố quốc tế và khu vực.........................................................................55
1.3.1.1. Việc tham gia và thực hiện các cam kết của Hiệp định đối tác xuyên Thái
Bình Dương - TPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình
Dương - CPTPP)...........................................................................................................55
1.3.1.2. Thương mại và cung - cầu hàng thủy sản thế giới.........................................61
Xuất khẩu mặt hàng thủy sản của một nước có phát triển hay không phụ thuộc
vào: (i) Nguồn cung hay sản lượng thủy sản của các nước khác hay của đối thủ
cạnh tranh xuất khẩu thủy sản, bao gồm cả sản lượng khai thác và sản lượng nuôi
trồng thủy sản; tốc độ tăng trưởng sản lượng bình quân một năm trong một giai
đoạn nhất định; nước nào hay khu vực nào chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản lượng
thủy sản thế giới; (ii) Nhu cầu tiêu thụ các chủng loại mặt hàng thủy sản của các
nước, nhất là của các nước nhập khẩu chính, chủ yếu là xu hướng thị hiếu tiêu thụ
hàng thủy sản của dân cư; yêu cầu về chất lượng và an toàn thực phẩm thủy sản và
mức tiêu thụ thủy sản bình quân tính theo đầu người của một nước hay trên toàn
cầu; (iii) Xu hướng biến động giá cả các mặt hàng thủy sản trên thế giới, thể hiện
qua tốc độ tăng - giảm giá bình quân các mặt hàng thủy sản trong từng giai đoạn
dưới tác động của yếu tố cung - cầu, giá thành sản xuất, chế biến và chi phí lao
động, kể cả do những tác động của sự biến động tỷ giá VND/USD, cũng như sự
tăng, giảm giá của đồng USD - đồng tiền được sử dụng chính trong thanh toán
quốc tế - so với các đồng tiền mạnh khác như đồng Euro hay đồng Yên Nhật; và
(iv) Việc đẩy mạnh thương mại hàng thủy sản toàn cầu đóng vai trò quan trọng
trong việc cân bằng giữa cung - cầu thủy sản ở các nước khác nhau. Thương mại
hàng thủy sản thể hiện qua tốc độ tăng trưởng xuất nhập khẩu thủy sản trong một
giai đoạn nhất định của một nước, một khu vực hay toàn cầu; cân bằng xuất nhập
khẩu hay cán cân thương mại hàng thủy sản của các nước; nước nào hay khu vực
nào đứng đầu về kim ngạch xuất nhập khẩu thủy sản..............................................61
15
Như vậy, có thể nói thương mại và nhu cầu hàng thủy sản thế giới là một trong
những nhân tố quan trọng tác động đến phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng
thủy sản. Mỗi quốc gia muốn phát triển xuất khẩu bền vững thủy sản đều phải tính
đến nhân tố quan trọng này, trong đó, Việt Nam cần quan tâm đến các yếu tố
nguồn cung, dung lượng thị trường, nhu cầu hay thị hiếu, thói quen của người tiêu
dùng ở các nước thành viên CPTPP nếu muốn đẩy mạnh xuất khẩu sang khu vực
thị trường này................................................................................................................ 62
1.3.1.3. Chính sách thương mại thủy sản của các nước nhập khẩu chính................62
(iii) Việc điều chỉnh chính sách thương mại hàng thủy sản của các nước nhập khẩu
theo hướng chú trọng các mục tiêu về tạo việc làm, tăng thu nhập và giảm đói
nghèo sẽ ảnh hưởng đến việc hoạch định và thực thi chính sách phát triển xuất
khẩu bền vững thủy sản, theo đó, chính sách xuất khẩu phải được xây dựng theo
hướng đảm bảo an sinh xã hội, tạo thuận lợi cho việc giải quyết các vấn đề xã hội,
tạo ra nhiều việc làm, nâng cao thu nhập, đào tạo tay nghề và góp phần quan trọng
giảm đói nghèo. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội được áp dụng
ngày càng phổ biến trong các chính sách thương mại hàng thủy sản trong điều kiện
tự do hóa thương mại cũng là một trong những áp lực để các doanh nghiệp quan
tâm nhiều hơn đến lợi ích của người lao động. Tiêu chuẩn lao động, các quy định về
quyền con người là những tiêu chí đánh giá uy tín của doanh nghiệp và hàng hóa,
đang được áp dụng ngày càng phổ biến trong kinh doanh quốc tế, nhờ đó điều kiện
và môi trường lao động sẽ được cải thiện. Tuy vậy, việc không đáp ứng các tiêu
chuẩn về trách nhiệm xã hội cũng có thể dẫn tới tình trạng phá sản ở các doanh
nghiệp có năng lực cạnh tranh kém, điều này cùng với việc điều chỉnh cơ cấu ngành
sẽ làm gia tăng thất nghiệp, giảm thu nhập và tăng đói nghèo ở các khu vực liên
quan............................................................................................................................... 64
Chính vì vậy, cùng với việc gia nhập và tuân thủ các quy định của Tổ chức thương
mại thế giới (WTO), thực hiện các cam kết, quy định trong các hiệp định thương
mại, môi trường đã ký kết, việc tìm hiểu chính sách thương mại hàng thủy sản của
các nước nhập khẩu chính sẽ là nền tảng và căn cứ quan trọng trong việc xây dựng
chính sách phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản, cũng như ban hành
các quy chế, quy định, quy chuẩn quốc gia (QCVN), tiêu chuẩn quốc gia của Việt
Nam (TCVN) cho ngành thủy sản. Việc cập nhật thông tin về các quy định, tiêu
chuẩn chất lượng, môi trường đối với mặt hàng thủy sản, cũng như các yêu cầu
mới ngày càng khắt khe của thị trường xuất khẩu là hết sức quan trọng; một mặt,
để thực thi hiệu quả và chủ động ứng phó, vượt qua các rào cản đó; mặt khác, để
xây dựng, điều chỉnh các quy định của Việt Nam cho phù hợp, đồng thời tham gia
trao đổi, thảo luận, thể hiện thái độ đối với các dự thảo quy định của các quốc gia,
các tổ chức quốc tế, nhất là các biện pháp phòng vệ quá mức có khả năng ảnh
hưởng đến xuất khẩu thủy sản. Thông qua đó, thủy sản xuất khẩu Việt Nam có
thêm khả năng cạnh tranh tại các thị trường khó tính, được hưởng các lợi ích về
đối xử công bằng, bình đẳng hơn trong các tranh chấp thương mại quốc tế...........65
1.3.2. Các nhân tố trong nước......................................................................................65
1.3.2.1. Thể chế, chính sách phát triển xuất khẩu mặt hàng thủy sản......................65
1.3.2.2. Năng lực sản xuất, xuất khẩu thủy sản..........................................................67
1.3.2.3. Các nguồn lực: nhân lực, cơ sở hạ tầng, công nghệ và vốn...........................68
* Nhân tố nguồn nhân lực, lấy doanh nghiệp làm trọng tâm:...................................68
* Nhân tố cơ sở hạ tầng kinh tế - kỹ thuật, công nghệ và vốn:..................................69
1.3.2.4. Các nhân tố khác..............................................................................................71
16
(về chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường).................................................................74
CHƯƠNG 2................................................................................................................... 78
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG MẶT HÀNG THỦY
SẢN CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2007-2017.........................................................78
2.1. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững.............................................................................................78
2.1.1. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững về mặt kinh tế....................................................................78
2.1.1.1. Quy mô và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu thủy sản.......................................78
Nguồn: VASEP, Tổng quan ngành thủy sản Việt Nam, 2017....................................81
2.1.1.2. Cơ cấu xuất khẩu thủy sản và chuyển dịch cơ cấu XK theo mặt hàng, thị
trường và theo chủ thể kinh tế tham gia xuất khẩu...................................................81
2.1.1.3. Năng lực cạnh tranh của các mặt hàng thủy sản xuất khẩu.........................90
2.1.1.4. Khả năng đáp ứng các quy định, tiêu chuẩn chất lượng, môi trường và cam
kết liên quan đến xuất khẩu thủy sản.........................................................................95
2.1.1.5. Năng lực tham gia của mặt hàng thủy sản trong chuỗi giá trị; giá trị gia
tăng (GTGT), thương hiệu của các mặt hàng thủy sản xuất khẩu.........................100
2.1.2. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững về mặt môi trường...........................................................108
2.1.2.1. Mức độ ô nhiễm hay cải thiện môi trường dưới tác động của hoạt động xuất
khẩu thủy sản..............................................................................................................108
2.1.2.2. Mức độ duy trì các nguồn tài nguyên, nguồn lợi thủy sản dưới tác động của
hoạt động xuất khẩu....................................................................................................111
2.1.2.3...........................................................................................................................113
Khả năng kiểm soát của chính quyền và cộng đồng đối với xuất khẩu thủy sản. .114
2.1.3. Thực trạng xuất khẩu mặt hàng thủy sản của Việt Nam theo các tiêu chí phát
triển xuất khẩu bền vững về mặt xã hội....................................................................115
2.1.3.1. Mức độ gia tăng việc làm và cải thiện thu nhập từ việc mở rộng xuất khẩu
thủy sản........................................................................................................................ 115
2.1.3.2. Mức độ đảm bảo quyền về lao động, cải thiện điều kiện lao động.............119
2.1.3.3. Khả năng chia sẻ lợi ích giữa những người tham gia xuất khẩu thủy sản;
mức độ bình đẳng về phân phối thu nhập, phân hóa giàu nghèo…........................122
2.2. Thực trạng các nhân tố tác động đến phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng
thủy sản của Việt Nam................................................................................................124
2.2.1. Các nhân tố quốc tế và khu vực.......................................................................124
2.2.1.1. Thương mại và cung - cầu hàng thủy sản thế giới.......................................124
2.2.1.2. Chính sách thương mại thủy sản của các nước nhập khẩu chính..............128
2.2.2. Các nhân tố trong nước....................................................................................135
2.2.2.1. Thể chế, chính sách phát triển xuất khẩu mặt hàng thủy sản....................135
2.2.2.2. Năng lực sản xuất, xuất khẩu thủy sản........................................................139
2.2.2.3. Các nguồn lực: nhân lực, cơ sở hạ tầng, công nghệ và vốn.........................142
2.2.2.4. Các nhân tố khác............................................................................................148
2.3. Đánh giá chung về phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của Việt
Nam giai đoạn 2007-2017...........................................................................................149
2.3.1. Những thành tựu đạt được...............................................................................149
17
2.3.2. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân..........................................................152
-.................................................................................................................................... 152
- Cơ hội về thu nhập và việc làm dựa vào xuất khẩu thủy sản chưa thật sự bền vững
đối với nhóm xã hội dễ bị tổn thương là người nghèo, khu vực nông nghiệp, nông
thôn. Thu nhập của người lao động sản xuất trực tiếp trong các ngành sử dụng
nhiều lao động như thủy sản vẫn còn thấp, điều kiện lao động chưa tốt và chậm
được cải thiện. Chất lượng đội ngũ lao động trong các doanh nghiệp thủy sản chưa
cao, tỷ lệ đã qua đào tạo chuyên môn, kỹ thuật còn thấp, thiếu đội ngũ cán bộ quản
lý có đủ năng lực chuyên môn, ngoại ngữ đáp ứng yêu cầu HNKTQT và xây dựng
thương hiệu thủy sản Việt Nam. Bên cạnh đó, hoạt động xuất khẩu thủy sản phụ
thuộc rất lớn vào tình hình thị trường, thời tiết, dịch bệnh, biến động chính trị - xã
hội, do đó nguy cơ mất việc làm của người lao động là rất cao. Chia sẻ lợi ích
thương mại chưa thật sự bình đẳng giữa những người tham gia xuất khẩu hay giữa
các khâu trong hoạt động xuất khẩu thủy sản, từ nuôi trồng, khai thác, đến dịch vụ
hậu cầu nghề cá, chế biến và xuất khẩu, người lao động trực tiếp thu được lợi ích ít
nhất do tổ chức thị trường chưa hợp lý và tham gia vào khâu tạo ra giá trị ít nhất
trong chuỗi giá trị, dẫn đến gia tăng khoảng cách giàu nghèo và xung đột xã hội.
...................................................................................................................................... 154
2.3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại.....................................................155
2.3.3. Những vấn đề thực tiễn đặt ra đối với phát triển xuất khẩu bền vững mặt
hàng thủy sản của Việt Nam......................................................................................161
CHƯƠNG 3................................................................................................................. 165
GIẢI PHÁP, CHÍNH SÁCH NHẰM PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU BỀN VỮNG
MẶT HÀNG THỦY SẢN CỦA VIỆT NAM DƯỚI TÁC ĐỘNG TỪ HIỆP ĐỊNH
CPTPP......................................................................................................................... 165
3.1. Bối cảnh và triển vọng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của
Việt Nam...................................................................................................................... 165
3.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế tác động tới phát triển xuất khẩu bền vững
mặt hàng thủy sản của Việt Nam...............................................................................165
3.1.1.1. Bối cảnh quốc tế.............................................................................................165
3.1.1.2. Bối cảnh trong nước.......................................................................................170
3.1.2. Triển vọng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản của Việt Nam
dưới tác động từ Hiệp định CPTPP...........................................................................172
3.1.2.1. Cơ hội.............................................................................................................. 172
3.1.2.2. Thách thức......................................................................................................177
3.2. Quan điểm và định hướng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản
của Việt Nam...............................................................................................................185
3.2.1. Quan điểm phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản.....................185
- Phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản phải hướng tới mục tiêu duy trì
tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao, có đóng góp nhất định vào tăng trưởng kinh tế
và tăng trưởng xuất khẩu chung; tạo được thế chủ động, tạo sức ép để đảm bảo
nâng cao chất lượng tăng trưởng trên cơ sở nâng cao giá trị gia tăng, sức cạnh
tranh của mặt hàng thủy sản xuất khẩu dựa trên yếu tố năng suất, chất lượng và
công nghệ, ngày càng khẳng định thương hiệu uy tín của thủy sản Việt Nam trên
các thị trường xuất khẩu............................................................................................187
- Phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản phải vừa đạt được mục tiêu
tăng trưởng xuất khẩu, vừa đảm bảo sự hài hòa với các mục tiêu bảo tồn tài
18
nguyên, nguồn lợi thủy sản, giảm thiểu tối đa các tác động tiêu cực từ ô nhiễm môi
trường, dịch bệnh nhằm bảo vệ môi trường sinh thái, chủ động quản lý rủi ro,
phòng chống thiên tai, thích ứng với những tác động của biến đổi khí hậu và nước
biển dâng..................................................................................................................... 187
3.2.2. Định hướng phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản...................188
3.3. Giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng
thủy sản của Việt Nam dưới tác động từ Hiệp định CPTPP....................................190
3.3.1. Giải pháp về phía Nhà nước.............................................................................190
3.3.1.1. Nhóm giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm đảm bảo hài hòa giữa tăng
trưởng xuất khẩu thủy sản và phát triển xuất khẩu bền vững................................190
(1) Đổi mới nhận thức và tư duy của nhà quản lý, hoạch định chính sách phát triển
xuất khẩu bền vững hàng thủy sản............................................................................190
(2) Hoàn thiện chính sách, pháp luật, tiêu chuẩn và quy định về phát triển xuất
khẩu bền vững hàng thủy sản phù hợp với các cam kết CPTPP............................192
(4) Nâng cao hiệu quả thực thi các chiến lược, quy hoạch, đề án nhằm phát triển
bền vững nguồn cung hàng thủy sản.........................................................................197
(6)................................................................................................................................. 201
Đa dạng hóa và phát triển thị trường tiềm năng mới, tăng cường xúc tiến thương
mại, cung cấp thông tin thị trường nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu
thủy sản....................................................................................................................... 201
Khuyến khích đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, ứng dụng công nghệ, kỹ thuật tiên
tiến trong sản xuất, chế biến thủy sản xuất khẩu.....................................................206
3.3.1.2. Nhóm giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm đảm bảo hài hòa giữa tăng
trưởng xuất khẩu thủy sản và bảo vệ môi trường....................................................209
3.3.1.3. Nhóm giải pháp, chính sách chủ yếu nhằm đảm bảo hài hòa giữa tăng
trưởng xuất khẩu thủy sản và giải quyết các vấn đề xã hội.....................................213
- Tích cực, chủ động đàm phán các quy định về đảm bảo các quyền về lao động, cải
thiện điều kiện làm việc, vệ sinh, an toàn công nghiệp trong quá trình tham gia các
hiệp định song phương và phê chuẩn thực hiện các cam kết trong các công ước của
Tổ chức lao động quốc tế (ILO); đáp ứng các quy định, điều khoản cam kết về tiêu
chuẩn lao động và công đoàn ở mức cao trong Hiệp định CPTPP, từ đó giúp các
doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam vượt qua các rào cản thương mại liên
quan đến vấn đề lao động và công đoàn của các nước nhập khẩu chủ yếu như Hoa
Kỳ................................................................................................................................. 216
3.3.2. Giải pháp đối với doanh nghiệp và hiệp hội...................................................218
3.3.2.1. Giải pháp đối với các doanh nghiệp ngành thủy sản...................................218
Trong bối cảnh hội nhập và tham gia các Hiệp định FTA thế hệ mới, điển hình là
CPTPP,........................................................................................................................ 218
3.3.2.2. Giải pháp đối với các hiệp hội ngành hàng thủy sản...................................221
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................227
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN
ÁN................................................................................................................................ 231
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................233
PHỤ LỤC.................................................................................................................... 240
17. Mức độ đáp ứng của các chính sách phát triển xuất khẩu thủy sản liên quan
đến bảo vệ môi trường hiện nay của Nhà nước: (Vui lòng đánh dấu “X” vào một
lựa chọn đối với mỗi dòng).........................................................................................269
19
18. Mức độ đáp ứng của các chính sách phát triển xuất khẩu thủy sản liên quan
đến giải quyết các vấn đề xã hội hiện nay của Nhà nước: (Vui lòng đánh dấu “X”
vào một lựa chọn đối với mỗi dòng)..........................................................................270
20
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
1. Danh mục cụm từ viết tắt tiếng Anh
Viết tắt
AEC
AFTA
AQIS
Giải nghĩa tiếng Anh
Asean Economic Community
ASEAN Free Trade Area
Australian
Quarantine
and
Inspection Service
Aquaculture Stewardship Council
Giải nghĩa tiếng Việt
Cộng đồng kinh tế ASEAN
Khu vực thương mại tự do ASEAN
Cơ quan kiểm dịch của Australia
EMS
Tiêu chuẩn Hội đồng quản lý nuôi
trồng thủy sản bền vững của châu Âu
Association of Southeast Asian Hiệp hội các nước Đông Nam Á
Nations
Best Aquaculture Practices
Tiêu chuẩn Thực hành nuôi trồng
thủy sản tốt của Mỹ
Better Management Practices
Quy phạm Thực hành quản lý nuôi
tốt hơn
British Retail Consortium
Tiêu chuẩn của Hiệp hội các nhà bán
lẻ Anh
Brazil, Russia, India and China
Các nền kinh tế mới nổi gồm Bazin,
Nga, Ấn Độ, Trung Quốc
Codex Alimentary Commission
Uỷ ban Tiêu chuẩn Thực phẩm
Codex quốc tế
Common Effective Preferential Chương trình ưu đãi thuế quan có
Tariff
hiệu lực chung
Chứng nhận xuất xứ
Certificate of Origin
Hiệp định thương mại tự do với Liên
EU Free Trade Agreement
minh châu Âu
Chương trình thu hoạch sớm
Early Harvest Program
Hội chứng tôm chết sớm
Early Mortality Syndrome
EU
European Union
Liên minh châu Âu
FAO
Food
and
Organization of
Nations
FDA
Food and Drug Administration
FDI
Foreign Direct Investment
FSMA
Food Safety Modernization Act
FTA
Free Trade Agreement
ASC
ASEAN
BAP
BMP
BRC
BRICS
CAC
CEPT
C/O
EFTA
EHP
Agriculture Tổ chức Nông - Lương Liên hợp
the United quốc
Cơ quan quản lý an toàn thực phẩm,
dược phẩm
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
Luật Hiện đại hóa An toàn Thực
phẩm
Hiệp định thương mại tự do
21
GAA
Global Aquaculture Alliance
GAP
Good Agriculture Practices
Viết tắt
Giải nghĩa tiếng Anh
Global GAP Global
Practices
Good
Giải nghĩa tiếng Việt
Agriculture Tiêu chuẩn Thực hành sản xuất nông
nghiệp tốt toàn cầu
Agriculture Tiêu chuẩn Thực hành sản xuất nông
nghiệp tốt của Việt Nam
VietGAP
Viet Nam
Practices
GATT
General Agreement on Tariffs and Hiệp định chung về thuế quan và
thương mại
Trade
GDP
GMP
GTAP
Gross Domestic Product
Good Manufacturing Practices
Global Trade Analysis Project
HACCP
HS
HSL
ILO
IMF
ISO
ITC
MFN
MSC
NAFTA
R&D
RCA
RTAs
SPS
SSOP
TBT
TPP
(CPTPP)
UN
UNDP
Good
Liên minh nuôi trồng thủy sản toàn
cầu
Quy trình thực hành sản xuất nông
nghiệp tốt
Tổng sản phẩm quốc nội
Tiêu chuẩn thực hành sản xuất tốt
Mô hình phân tích thương mại toàn
cầu
Hazard Analysis and Critical Phân tích mối nguy và điểm kiểm
Control Points
soát tới hạn
Harmonized System
Hệ thống hài hòa thuế quan
Highly Sensitive List
Danh mục nhạy cảm cao
International Labour Organization Tổ chức Lao động Quốc tế
International Monetary Fund
Quỹ tiền tệ quốc tế
International
Standardization Tổ chức tiêu chuẩn quốc tế
Organization
International Trade Centre
Trung tâm thương mại quốc tế
Most Favoured Nation
Ưu đãi tối huệ quốc
Marine Stewardship Council
Hội đồng quản lý biển quốc tế
North American Free Trade Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ
Agreement
Reaseach and Devolopment
Nghiên cứu và phát triển
Revealed Comparative Advantage Chỉ số lợi thế cạnh tranh
Regional Trading Arrangements
Các Thỏa thuận thương mại khu vực
Sanitary and Phytosanitary
Vệ sinh và Kiểm dịch Động thực vật
Sanitation Standard Operating Quy phạm vệ sinh (Quy trình kiểm
Procedures
soát tiêu chuẩn vệ sinh)
Technical Barriers to Trade
Hàng rào kỹ thuật trong thương mại
Trans - Pacific Partnership
Agreement (Comprehensive and
Progressive Agreement for Trans
- Pacific Partnership).
United Nations
United Nations Development
Programme
Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình
Dương (Hiệp định Đối tác Toàn diện
và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương)
Liên hợp quốc
Chương trình phát triển Liên hợp
quốc
22
USD
USDA
WB
WTO
United States Dollar
U.S. Department of Agriculture
World Bank
World Trade Organization
Đơn vị tiền tệ Mỹ (Đô la Mỹ)
Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ
Ngân hàng thế giới
Tổ chức thương mại thế giới
2. Danh mục cụm từ viết tắt tiếng Việt
Viết tắt
Giải nghĩa tiếng Việt
ATTP
An toàn thực phẩm
BCT
Bộ Công Thương
BTC
Bộ Tài chính
BVMT
Bảo vệ môi trường
CNH, HĐH
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
CNTTMT
Công nghệ thân thiện môi trường
DN
Doanh nghiệp
DNĐTNN
Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài
DNNN
Doanh nghiệp Nhà nước
DNTN
Doanh nghiệp tư nhân
DNVVN
Doanh nghiệp vừa và nhỏ
HNKTQT
Hội nhập kinh tế quốc tế
KH&CN
Khoa học & Công nghệ
NĐ-CP
Nghị định Chính phủ
TNHH
Trách nhiệm hữu hạn
VSATTP
Vệ sinh an toàn thực phẩm
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
XNK
Xuất nhập khẩu
23
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Những thay đổi khác biệt từ phát triển đến phát triển bền vững.............30
Bảng 2.1. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam giai đoạn 2007-2017.........80
Về tốc độ tăng trưởng, năm 2015, kim ngạch xuất khẩu của tất cả các mặt hàng
thủy sản đều sụt giảm khá mạnh khiến kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành giảm
-15,71% so với năm 2014, trong đó xuất khẩu tôm các loại giảm mạnh nhất tới
-25,3%; cá tra giảm -11,5%; nhuyễn thể, mực và bạch tuộc giảm -11,2%; cá ngừ
giảm -6,04%. Năm 2016, kim ngạch xuất khẩu của tất cả các mặt hàng thủy sản
tăng trưởng trở lại khiến kim ngạch xuất khẩu toàn ngành tăng 5,63% so với 2015,
trong đó xuất khẩu cá ngừ các loại tăng mạnh nhất tới 12,0% so với cùng kỳ năm
2015. Năm 2017, kim ngạch xuất khẩu của tất cả các mặt hàng thủy sản tiếp tục
tăng khiến kim ngạch xuất khẩu toàn ngành tăng mạnh tới 17,9% so với năm 2016,
trong đó xuất khẩu tôm các loại tăng mạnh 22,19%, riêng tôm chân trắng tăng
mạnh tới 27,3%; cá ngừ các loại tăng 16,32%; đáng chú ý, nhuyễn thể, mực và
bạch tuộc tăng mạnh nhất tới 41,39% so với cùng kỳ năm 2016..............................84
Bảng 2.2. Xuất khẩu một số mặt hàng thủy sản của Việt Nam những năm gần đây
........................................................................................................................................ 84
Nguồn: Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), 2017.........85
Về xu hướng chuyển dịch cơ cấu mặt hàng, theo kết quả khảo sát, 3 tiêu chí về
giảm tỷ trọng xuất khẩu sản phẩm thô, sơ chế và nâng cao tỷ trọng sản phẩm thủy
sản chế biến, khả năng đáp ứng các quy định, tiêu chuẩn chất lượng, môi trường
được đánh giá khá tốt, trong khi 3 tiêu chí về nâng cao hàm lượng công nghệ, năng
lực cạnh tranh xuất khẩu, nâng cao giá trị gia tăng và năng lực tham gia chuỗi giá
trị được đánh giá ở mức trung bình và kém (Biểu 14.3 - Phụ lục 14).......................85
Bảng 2.3. Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường các nước thành viên
những năm gần đây......................................................................................................89
Bảng 2.4. So sánh lợi thế cạnh tranh mặt hàng thủy sản (HS 03) của Việt Nam với
một số nước những năm gần đây.................................................................................91
Phụ lục 3: Top các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2015 và năm
2016.............................................................................................................................. 243
Phụ lục 4: Cán cân thương mại và tỷ trọng giữa kim ngạch nhập khẩu/ xuất khẩu
thủy sản của Việt Nam giai đoạn 2006-2016.............................................................246
Phụ lục 6:..................................................................................................................... 250
Lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc tại thời điểm 1/7 hàng năm trong các
ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản.............................................................250
Phụ lục 7: Thu nhập bình quân của lao động trong khu vực Nhà nước theo giá hiện
hành trong các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản...................................251
Bảng 2.5. Kết quả sản xuất thủy sản năm 2017…………………………………….…103
24
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ
Hình 1.1. Sơ đồ phát triển bền vững (IUCN, 2004)...................................................30
........................................................................................................................................ 33
Hình 1.2. Tam giác phát triển bền vững......................................................................33
Hình 1.3. Mô hình tổng quát về phát triển xuất khẩu bền vững mặt hàng thủy sản
........................................................................................................................................ 53
Biểu 2.1. Tăng trưởng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam giai đoạn 2007-2017.......81
........................................................................................................................................ 82
........................................................................................................................................ 82
........................................................................................................................................ 82
Biểu 2.2. Tỷ trọng các mặt hàng thủy sản xuất khẩu của Việt Nam năm 2015, 2016
và 2017........................................................................................................................... 82
Biểu 2.3. Tỷ trọng các thị trường xuất khẩu thủy sản của Việt Nam năm 2015, 2016
và 2017........................................................................................................................... 86
...................................................................................................................................... 121
Biểu 2.4. Sản lượng nuôi trồng và khai thác thủy sản Việt Nam giai đoạn 2007-2017
...................................................................................................................................... 140
Biểu 3.1. Mối liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng thủy sản xuất khẩu......224
25
