Phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập phần hiđrocacbon lớp 11 trung học phổ thông (tt)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.6 MB, 13 trang )
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
TRẦN THỊ BÍCH ĐÀO
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH
THÔNG QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
PHẦN HIĐROCACBON LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học
Mã số: 60 14 01 11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. NGUYỄN XUÂN TRƢỜNG
Thừa Thiên Huế, năm 2018
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, các số liệu và
kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho
phép sử dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Họ tên tác giả
Trần Thị Bích Đào
Demo Version - Select.Pdf SDK
ii
Lời Cảm Ơn
Luận văn được hoàn thành bởi sự nỗ lực của bản thân, sự giúp đỡ tận tình
của các thầy giáo, cô giáo, bạn bè, anh chị em đồng nghiệp, các em học sinh và
những người thân trong gia đình.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:
-Thầy giáo PGS. TS Nguyễn Xuân Trường đã giao đề tài, tận tình hướng dẫn
và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
- Phòng Đào tạo Sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa Hóa học cùng các thầy
giáo, cô giáo thuộc chuyên ngành Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Hóa
học đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi hoàn thành luân văn.
Tôi cũng xin cảm ơn tất cả những người thân trong gia đình, Ban giám hiệu
Trường THPT Tịnh Biên tỉnh An Giang, Ban giám hiệuTrường THPT Trần Văn
Thành tỉnh An Giang, bạn bè, đồng nghiệp, các thầy giáo, cô giáo và các em học
Demo
Version
Select.Pdf
SDKthực hiện điều tra, thực nghiệm
sinh các trường
THPT
đã giúp- tôi
trong quá trình
sư phạm, trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn!
An Giang, tháng 6 năm 2018
Trần Thị Bích Đào
iii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... 5
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ..................................................................................... 6
PHẦN 1: MỞ ĐẦU.................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 7
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 8
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .................................................................... 9
5. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 9
6. Giả thuyết khoa học ............................................................................................ 9
- Select.Pdf SDK
7. Phạm viDemo
nghiênVersion
cứu ..........................................................................................
10
8. Dự kiến đóng góp của đề tài ............................................................................. 10
9. Cấu trúc của luận văn........................................................................................ 10
PHẦN 2: NỘI DUNG .............................................................................................. 11
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ................................................... 11
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................. 11
1.2. Phƣơng pháp dạy học tích cực ....................................................................... 12
1.2.1. Tính tích cực ........................................................................................... 12
1.2.2. Phƣơng pháp học tập tích cực ................................................................ 12
1.3. Năng lực và định hƣớng phát triển năng lực cho HS THPT ......................... 13
1.3.1. Khái niệm về năng lực ............................................................................ 13
1.3.2. Định hƣớng đổi mới giáo dục và đào tạo trong những năm tới ............. 13
1.3.3. Định hƣớng chuẩn đầu ra về phẩm chất và năng lực ............................. 13
1.4. Cơ sở lý luận về phát triển năng lực tự học ................................................... 14
1.4.1. Quan niệm về tự học trên thế giới .......................................................... 14
1
1.4.2. Quan niệm về tự học trong giáo dục Việt Nam ...................................... 14
1.4.3. Quan điểm và tƣ tƣởng tự học đối với môn Hóa học ............................. 15
1.4.4. Khái niệm tự học .................................................................................... 16
1.4.5. Các hình thức của tự học ....................................................................... 16
1.4.6. Chu trình tự học của HS ......................................................................... 16
1.4.7. Vai trò của tự học ................................................................................... 17
1.4.8. Năng lực tự học ...................................................................................... 18
1.4.9. Hệ thống kỹ năng tự học ........................................................................ 19
1.4.10. Động cơ hoạt động tự học .................................................................... 19
1.4.11. Hƣớng dẫn HS tự học .......................................................................... 20
1.5. BT hóa học ..................................................................................................... 21
1.5.1. Khái niệm BTHH ................................................................................... 21
1.5.2. Tác dụng của BTHH ............................................................................... 23
1.5.3. Phân loại BTHH ..................................................................................... 24
1.5.4. Hoạt động của HS trong quá trình tìm kiếm lời giải BTHH .................. 24
1.6. Thực trạng sử dụng HTBT hỗ trợ HS tự học hiện nay ở trƣờng THPT ........ 27
1.6.1. Mục đích điều tra .................................................................................... 27
Demo Version - Select.Pdf SDK
1.6.2. Đối tƣợng, phƣơng pháp điều tra............................................................ 27
1.6.3. Kết quả điều tra ...................................................................................... 27
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................................ 31
Chƣơng 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH THÔNG
QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN HIĐROCACBON LỚP 11
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................................................................................. 32
2.1. Phân tích chƣơng trình phần hiđrocacbon lớp 11 THPT ............................... 32
2.1.1. Các bài học trong phần hiđrocacbon lớp 11 ........................................... 32
2.1.2. Nội dung kiến thức và cấu trúc chƣơng trình hiđrocacbon lớp 11 ......... 32
2.1.3. Phƣơng pháp dạy học phần hiđrocacbon lớp 11 .................................... 33
2.2. Những nguyên tắc xây dựng HTBT phát triển năng lực tự học của HS ....... 34
2.3. Quy trình xây dựng HTBT phát triển năng lực tự học của HS ...................... 35
2.4. Một số cách biên soạn HTBT ........................................................................ 36
2.4.1. Biên soạn BT tƣơng tự ........................................................................... 36
2
2.4.2. Biên soạn BT bằng cách đảo câu hỏi...................................................... 37
2.4.3. Biên soạn BT tổng quát, phối hợp .......................................................... 37
2.5. Sử dụng HTBT phát triển năng lực tự học của HS phần hiđrocacbon lớp 11
THPT ............................................................................................................. 37
2.5.1. Tóm tắt lý thuyết trọng tâm (Phụ lục 3) ................................................. 37
2.5.2. Sử dụng HTBT phát triển năng lực tự học trên lớp ................................ 37
2.5.3. Sử dụng HTBT phát triển năng lực tự học ở nhà ( đáp án phụ lục 5) .... 49
2.6. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của HS .................................. 65
2.6.1. Các tiêu chí đánh giá năng lực tự học của HS ........................................ 65
2.6.2.Thực hiện khảo sát theo các tiêu chí đánh giá năng lực tự học của HS.. 68
2.7. Một số giáo án và đề kiểm tra dùng trong TNSP (phụ lục 4,6,7) .................. 68
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................. 69
3.1. Mục đích, nhiệm vụ TNSP ............................................................................ 69
3.1.1. Mục đích TNSP ...................................................................................... 69
3.1.2. Nhiệm vụ TNSP ..................................................................................... 69
3.2. Kế hoạch TNSP ............................................................................................. 69
3.2.1. Lựa chọn địa bàn, đối tƣợng và thời gian TNSP .................................... 69
Demo Version - Select.Pdf SDK
3.2.2. Chuẩn bị cho TNSP ................................................................................ 70
3.2.3.Tiến hành TNSP ...................................................................................... 70
3.3. Kết quả TNSP ................................................................................................ 71
3.3.1. Kết quả kiểm tra trongTNSP .................................................................. 71
3.3.2. Xử lí thống kê kết quả TNSP ................................................................. 78
3.3.3. Đánh giá, phân tích kết quả TNSP ......................................................... 80
Tiểu kết chƣơng 3...................................................................................................... 82
PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................ 83
1. Kết luận ............................................................................................................. 83
2. Khuyến nghị ...................................................................................................... 84
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 85
PHỤ LỤC
3
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BT
:
bài tập
BTHH
:
bài tập hóa học
CTCT
:
công thức cấu tạo
CTPT
:
công thức phân tử
DD
:
dung dịch
ĐC
:
đối chứng
ĐHQG
:
đại học quốc gia
ĐHSP
:
đại học sƣ phạm
ĐKTC
:
điều kiện tiêu chuẩn
GD & ĐT
:
giáo dục và đào tạo
GV
:
giáo viên
HS
:
học sinh
KHTN
:
khoa học tự nhiên
LĐC
:
lớp đối chứng
Demo Version - Select.Pdf SDK
LTN
:
lớp thực nghiệm
NXB
:
nhà xuất bản
PTHH
:
phƣơng trình hóa học
PPDH
:
phƣơng pháp dạy học
SBT
:
sách bài tập
SGK
:
sách giáo khoa
STT
:
số thứ tự
THPT
:
trung học phổ thông
TN
:
thực nghiệm
TNSP
:
thực nghiệm sƣ phạm
4
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Kết quả bài kiểm tra trƣớc TNSP .............................................................71
Bảng 3.2. Điểm bài kiểm tra lần 1 (gồm 3 bảng) ......................................................72
Bảng 3.3. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra lần 1 .............72
Bảng 3.4. Các tham số đặc trƣng bài kiểm tra lần 1 .................................................74
Bảng 3.5. Bảng điểm bài kiểm tra lần 2 ....................................................................74
Bảng 3.6. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra lần 2 .............74
Bảng 3.7. Các tham số đặc trƣng bài kiểm tra lần 2 .................................................76
Bảng 3.8. Bảng điểm tổng hợp 2 bài kiểm tra ..........................................................76
Bảng 3.9. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích của 2 bài kiểm tra ............76
Bảng 3.10. Các tham số đặc trƣng tổng hợp 2 bài kiểm tra ......................................78
Demo Version - Select.Pdf SDK
5
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
Trang
Hình 1.1. Chu trình tự học ........................................................................................17
Hình 1.2. Sơ đồ cấu trúc của hệ BT ..........................................................................22
Hình 3.1. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra lần 1 ...................................................73
Hình 3.2. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra lần 1 ............................................................73
Hình 3.3. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra lần 2 ...................................................75
Hình 3.4. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra lần 2 ............................................................75
Hình 3.5. Đồ thị đƣờng lũy tích tổng hợp 2 bài kiểm tra ..........................................77
Hình 3.6. Biểu đồ kết quả tổng hợp 2 bài kiểm tra ...................................................77
Demo Version - Select.Pdf SDK
6
PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ở thế kỷ 21 này cách mạng khoa học- công nghệ phát triển vƣợt bậc đƣa thế
giới chuyển từ kỷ nguyên công nghệ sang kỷ nguyên bùng nổ công nghệ thông tin và
phát triển kinh tế tri thức, làm thay đổi nhanh chóng mọi mặt trong đời sống.Trong
bối cảnh đó Đại hội XII của Đảng xác định đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào
tạo, phát triển nguồn nhân lực là một trong mƣời ba định hƣớng phát triển lớn để
hiện thực hóa mục tiêu phấn đấu sớm đƣa nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công
nghiệp theo hƣớng hiện đại. Để đạt đƣợc mục tiêu trên cần phải chuyển mạnh quá
trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và
phẩm chất của ngƣời học; học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Phát triển
giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo
vệ tổ quốc, với tiến bộ khoa học - công nghệ, yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và
thị trƣờng lao động. Đây là quan điểm định hƣớng cho phát triển giáo dục và đào tạo
ở nƣớc ta trong những năm tới.
Select.Pdf
Thực Demo
chất đổiVersion
mới giáo-dục
là đổi mớiSDK
về mục tiêu đào tạo, nội dung giáo
dục, phƣơng pháp dạy và phƣơng pháp học, trong đó phƣơng pháp dạy và phƣơng
pháp học là quan trọng nhất.Theo xu hƣớng đổi mới giáo dục hiện nay, tự học là
phƣơng pháp học tập quan trọng cần đƣợc bồi dƣỡng, theo Luật Giáo dục, điều 28.2 :
“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,
sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng
phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến
thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho HS”.
Việc đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực nhận thức
của HS, bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học để họ học tập suốt đời.
Một trong các phƣơng pháp giúp HS tự học tốt môn Hóa học ở trƣờng THPT
là sử dụng HTBT. BT hóa học vừa là phƣơng tiện củng cố kiến thức, phát triển tƣ
duy và kỹ năng thực hành bộ môn mà nó còn là phƣơng tiện để tìm tòi, hình thành
kiến thức mới.
7
Kiến thức về hiđrocacbon là kiến thức cơ bản liên quan trực tiếp đến việc tiếp
thu kiến thức về dẫn xuất halogen của hiđrocacbon và các hợp chất nhóm chức
trong chƣơng trình hóa học THPT. Thực tế, do thời gian dạy môn Hóa học trên lớp
không nhiều, thời gian ôn tập, hệ thống hóa kiến thức còn hạn hẹp. HS ý thức tự học
chƣa tốt, ỷ lại vào sự hƣớng dẫn của GV, tốn thời gian cho việc học thêm ngoài giờ,
ít đọc sách không chuẩn bị bài trƣớc khi đến lớp, ít tham gia góp ý xây dựng bài,
không làm thêm BT để rèn luyện kỹ năng và củng cố kiến thức.
Để khắc phục những hạn chế nêu trên đồng thời góp phần xây dựng và rèn
luyện thói quen tự học cho HS, chúng tôi chọn đề tài :“Phát triển năng lực tự học
của học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập phần hiđrocacbon lớp 11 Trung
học phổ thông”.
2. Mục đích nghiên cứu
- Phân tích và hệ thống phần lý thuyết trọng tâm dùng trong BTHH phần
hiđrocacbon ở chƣơng trình lớp 11 THPT.
- Tuyển chọn, xây dựng HTBT hóa học phần hiđrocacbon lớp 11 giúp HS
phát triển năng lực tự học góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học trong giai
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
đoạn hiện nay
và những
năm tiếp
theo.
- Nghiên cứu các biện pháp phù hợp để phát triển năng lực tự học cho HS
nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học ở THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Nghiên cứu về cơ sở lý luận một số vấn đề có liên quan đến phƣơng
pháp dạy học và phƣơng pháp dạy học môn Hóa học .
3.2. Tìm hiểu, đánh giá thực trạng việc hƣớng dẫn HS tự học trong quá trình
dạy học môn Hóa họcở một số trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh An Giang.
3.3. Nghiên cứu cơ sở khoa học cho việc xây dựng HTBT gồm :
- Nguyên tắc xây dựng HTBT giúp HS tự học.
- Quy trình xây dựng HTBT giúp HS tự học.
- Phƣơng pháp xây dựng BT giúp HS tự học.
3.4. Nghiên cứu nội dung chƣơng trình hóa học và tuyển chọn, xây dựng HTBT
phần hiđrocacbon lớp 11THPT có tác dụng phát triển năng lực tự học của HS.
8
3.5. Hƣớng dẫn HS sử dụng HTBT đã xây dựng một cách hợp lí, hiệu quả
nhằm phát triển tốt năng lực tự học cho HS.
3.6. Thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá hiệu quả và tính khả thicủa HTBT
đã xây dựng và các biện pháp đã đề xuất, rút ra kết luận về khả năng áp dụng đối
với HTBT đã đề xuất.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
+ Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và quá trình học môn Hóa học ở THPT.
+ Đối tƣợng nghiên cứu: HTBT phần hiđrocacbon nhằm nâng cao năng lực
tự học cho HS lớp 11THPT.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận:
- Đọc và nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học, giáo dục học, phƣơng pháp
dạy học hóa học và các tài liệu liên quan đến đề tài.
- Truy cập thông tin liên quan đến đề tài trên internet.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận lý thuyết về kiểm tra, đánh giá quá trình học tập
của HS.
Demo
Select.Pdf
- Phân
tích vàVersion
tổng hợp- hệ
thống hóa SDK
lý thuyết, phân dạng và các phƣơng
pháp giải BTHH theo hƣớng phát triển năng lực tự học của HS trong dạy học hóa
học ở THPT.
5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn:
- Điều tra bằng các phiếu câu hỏi để tìm hiểu tình hình xây dựng và sử dụng
HTBT hóa học để nâng cao năng lực tự học của HS ở THPT.
- Thực nghiệm sƣ phạm đánh giá tính hiệu quả, tính khả thi của HTBT và
các biện pháp đã đề xuất để phát triển năng lực tự học của HS phần hiđrocacbon lớp
11 THPT.
5.3. Phƣơng pháp toán học:
Sử dụng toán thống kê để xử lý số liệu TNSP.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng đƣợc HTBT hóa học phần hiđrocacbon lớp 11 và sử dụng một
cách hợp lý, hiệu quả sẽ phát triển năng lực tự học của HS.
9
7. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về nội dung: HTBT hóa học phần hiđrocacbon lớp 11THPT để
triển năng lực tự học của HS.
- Giới hạn đối tƣợng nghiên cứu: Phần hiđrocacbon lớp 11THPT.
- Địa bàn nghiên cứu: Lớp 11 ở một số trƣờng THPT tại tỉnh An Giang.
+ Trƣờng THPT Tịnh Biên, huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang
+ Trƣờng THPT Trần Văn Thành , huyện Châu Phú, tỉnh An Giang
- Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 4/2017 đến 5/2018
8. Dự kiến đóng góp của đề tài
- Xây dựng và sử dụng HTBT phần hiđrocacbon lớp 11 phù hợp với một số
đề kiểm tra và các đề thi THPT quốc gia để hình thành, rèn luyện tƣ duy hóa học,
phát triển năng lực tự học cho HS.
- Đề xuất cách lựa chọn các dạng BT và những biện pháp sử dụng HTBT có
hiệu quả. Giúp HS nắm vững bản chất hóa học, kỹ năng lập luận nhanh, giải toán tốt,
nhằm phát triển năng lực tự học cho HS để đạt kết quả cao trong các kỳ thi quan trọng.
- Góp phần chứng tỏ rằng bằng các phƣơng pháp dạy học, hình thức tổ chức
SDK
đa dạng khácDemo
nhau làVersion
những con- Select.Pdf
đƣờng giúp GV
đến thành công.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn.
Chƣơng 2: Phát triển năng lực tự học của HS thông qua sử dụng HTBT phần
hiđrocacbon lớp 11 THPT.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm.
10
