Phân loại tài nguyên sinh khí hậu và quy hoạch không gian canh tác một số loài cây trồng phù hợp với điều kiện sinh khí hậu tỉnh Bắc Kạn (Luận văn thạc sĩ)

BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ

PHÂN LOẠI TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HẬU VÀ QUY HOẠCH
KHÔNG GIAN CANH TÁC MỘT SỐ LOÀI CÂY TRỒNG PHÙ HỢP
VỚI ĐIỀU KIỆN SINH KHÍ HẬU TỈNH BẮC KẠN

CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG

HOÀNG NGỌC YẾN

HÀ NỘI, NĂM 2018


BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ

PHÂN LOẠI TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HẬU VÀ QUY HOẠCH
KHÔNG GIAN CANH TÁC MỘT SỐ LOÀI CÂY TRỒNG PHÙ HỢP
VỚI ĐIỀU KIỆN SINH KHÍ HẬU TỈNH BẮC KẠN

CHUYÊN NGÀNH : KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG
MÃ NGÀNH: 84403018
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS. TS. Nguyễn Thế Hưng
2. TS. Hoàng Lưu Thu Thủy

HÀ NỘI, NĂM 2018


CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Cán bộ hướng dẫn chính:PGS.TS. Nguyễn Thế Hưng

Cán bộ hướng dẫn phụ :TS. Hoàng Lưu Thu Thủy

Cán bộ chấm phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Hạnh

Cán bộ chấm phản biện 2: TS. Phạm Thị Việt Anh

Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại:
HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Ngày 1 tháng 10 năm 2018


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan các nội dung,sốliệu,kếtquả nêu trong luận văn là trung
thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Hoàng Ngọc Yến


ii

LỜI CẢM ƠN
Luận văn thạc sĩ “Phân loại tài nguyên sinh khí hậu và quy hoạch không
gian canh tác một số loài cây trồng phù hợp với điều kiện sinh khí hậu tỉnh
Bắc Kạn” đã được hoàn thành tại KhoaMôi trường- Trường Đại học Tài
nguyên và Môi trường Hà Nội.Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn
thành luận văn, tác giả đã nhận được sự giúp đỡrất nhiều của các thầy cô, bạn
bè và gia đình.
Đầu tiên, tác giả xin được gửi lời cảmơnchân thành đếnPGS.TS Nguyễn
Thế Hưng vàTS. Hoàng Lưu Thu Thủyđã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tác
giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Tác giảxin cảmơntớitập thể phòng Địa lý Khí hậu, Viện Địa lý, Viện
Hàm lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã hỗ trợ chuyên môn, thu thập
tài liệu liên quan để có thể hoàn thành được luận văn.
Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo Khoa Môi
trường-Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội và toàn thể các thầy cô
giáo đã giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợicho tác giả trong thời gian học
tập cũng như khi thực hiện luận văn.
Trong khuôn khổ của một luận văn, do thời gian cũng như điều kiện hạn
chế nên không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tác giả rất mong nhận được
nhữngý kiến đóng góp quý báu của các thầy cô và các đồng nghiệp.
Xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, tháng 12 năm 2018
Tác giả

Hoàng Ngọc Yến


iii

THÔNG TIN LUẬN VĂN

Họ và tên học viên: Hoàng Ngọc Yến
Lớp: CH2B.MT

Khoá:2016-2018

Cán bộ hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Thế Hưng
TS. Hoàng Lưu Thu Thủy
Tên đề tài:Phân loại tài nguyên sinh khí hậu và quy hoạch không gian
canh tác một số loài cây trồng phù hợp với điều kiện sinh khí hậu tỉnh Bắc
Kạn.
Nội dung chủ yếu của đề tài: Thu thập số liệu về các yếu tố khí hậu và
phân tích về các biểu hiện của biến đổi khí hậu tạitỉnh Bắc Kạn. Xây dựng hệ
thống chỉ tiêu (hệ chỉ tiêu nhiệt và hệ chỉ tiêu ẩm)đểthành lập bản đồ sinh khí
hậu tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 1961 – 2016, tỷ lệ 1:100.000.
Căn cứ vào điều kiện sinh khí hậu và đặc điểm sinh thái của cây trồng,
đánh giámức độ phù hợp của ba loài cây trồng chủ lực (cam, chè, mía) với
sinh khí hậu tỉnh Bắc Kạn vàquy hoạch không gian canh tác cho các loài cây
trồng phù hợpvới điều kiện sinh khí hậu tỉnh Bắc Kạn trong bối cảnhBĐKH.


iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT

Viết tắt

1

BĐKH

2

GDP

Viết đầy đủ
Biến đổi khí hậu

Gross Domestic Product (Tổng sản
phẩm quốc nội)

3

IPCC

Intergovernmental Panel on Climate
Change (Ủy ban Liên chính phủ về
biến đổi khí hậu)

4

KTXH

Kinh tế xã hội

5

SKH

Sinh khí hậu

6

TTV

Thảm thực vật


v

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
THÔNG TIN LUẬN VĂN .............................................................................. iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. iv
MỤC LỤC ......................................................................................................... v
DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH ....................................................................................... viii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài......................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3
3. Nội dung nghiên cứu ..................................................................................... 3
4. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 3
Chương 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU .................... 4
1.1. Cơ sở lý thuyết của vấn đề nghiên cứu ...................................................... 4
1.1.1. Một số khái niệm có liên quan đến vấn đề nghiên cứu........................... 4
1.1.1.1. Khí hậu ................................................................................................. 4
1.1.1.2. Khí hậu ứng dụng và Sinh khí hậu ....................................................... 5

1.1.1.3. Biến đổi khí hậu ................................................................................... 6
1.1.2. Vai trò cuả các yếu tố sinh khí hậu đối với đời sống và sự phân bố cây
trồng................................................................................................................... 6
1.1.3. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông – lâm nghiệp ......... 8
1.2. Tổng quan các kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến
SKH ................................................................................................................. 10
1.2.1. Nghiên cứu sinh khí hậu trên thế giới ................................................... 10
1.2.2. Nghiên cứu SKH ở Việt Nam .......................................................... 13
1.3. Đặc điểm khu vực nghiên cứu ................................................................. 16
1.3.1. Vị trí địa lý tỉnh Bắc Kạn ...................................................................... 16
1.3.2. Đặc điểm địa hình ................................................................................. 17
1.3.3. Khí hậu .................................................................................................. 18
1.3.4. Điều kiện kinh tế xã hội tỉnh Bắc Kạn ................................................. 22
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..28


vi

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 28
2.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 28
2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 28
2.3.1. Phương pháp thu thập, phân tích, xử lí tài liệu ..................................... 28
2.3.2. Phương pháp tham vấn chuyên gia ....................................................... 29
2.3.3. Phương pháp phân loại sinh khí hậu ..................................................... 29
2.3.4. Phương pháp đánh giá mức độ phù hợp của cây trồng với điều kiện tỉnh
Bắc Kạn ........................................................................................................... 29
2.3.5. Phương pháp phân tích thống kê ........................................................... 32
2.3.6. Phương pháp bản đồ và thông tin địa lý (GIS) ..................................... 33
2.4. Cấu trúc của luận văn ............................................................................... 33
Chương 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ...................................................... 36

3.1. Các biểu hiện của biến đổi khí hậu ở Bắc Kạn ........................................ 36
3.2. Nghiên cứu và thành lập bản đồ sinh khí hậu tỉnh Bắc Kạn .................... 42
3.2.1. Vai trò, ý nghĩa của việc nghiên cứu và thành lập bản đồ sinh khí hậu 42
3.2.2. Nguyên tắc thành lập bản đồ sinh khí hậu ............................................ 42
3.2.3. Hệ thống chỉ tiêu khí hậu phục vụ thành lập bản đồ sinh khí hậu tỉnh
Bắc Kạn ........................................................................................................... 43
3.3. Đánh giá mức độ phù hợp của các loài cây trồng chủ lực với điều kiện
SKH tỉnh Bắc Kạn ........................................................................................... 51
3.3.1. Đánh giá mức độ phù hợp của cây mía bầu với điều kiện SKH tỉnh Bắc
Kạn .................................................................................................................. 51
3.3.2. Đánh giá mức độ phù hợp của cây chè trung du với điều kiện SKH tỉnh
Bắc Kạn ........................................................................................................... 58
3.3.3. Đánh giá mức độ phù hợp của cây cam sành với điều kiện SKH tỉnh
Bắc Kạn ........................................................................................................... 64
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 70
Kết luận ........................................................................................................... 70
Kiến nghị: ........................................................................................................ 71
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 72


vii

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1: Nhiệt độ không khí trung bình tháng và nămtại ............................. 19
tỉnh Bắc Kạn(°C)giai đoạn 1961-2016 ........................................................... 19
Bảng 1.2: Lượng mưa trung bình năm tại Bắc Kạn (mm) .............................. 20
giai đoạn 1961-2016 ........................................................................................ 20
Bảng 1.3: Diện tích, sản lượng cây lương thực có hạt năm 2016 ................... 24
Bảng 1.4: Diện tích, sản lượng cây trồng hàng năm 2016 .............................. 24
Bảng 1.5: Diện tích,sản lượng và phân bố một số cây trồng ......................... 25

Bảng 2.1: Phân cấp mức độ phù hợp của cây trồng với các yếu tố SKH tỉnh
Bắc Kạn ........................................................................................................... 31
Bảng 3.1: Phân cấp nhiệt độ để xây dựng bản đồ SKH tỉnh Bắc Kạn ........... 44
Bảng 3.2: Phân cấp chỉ tiêu độ dài mùa lạnh (N) ở tỉnh Bắc Kạn.................... 44
Bảng 3.3: Phân cấp Tổng lượng mưa năm (R) ở tỉnh Bắc Kạn ....................... 45
Bảng 3.4: Phân cấp độ dài mùa khô tỉnh Bắc Kạn.......................................... 45
Bảng 3.5: Hệ chỉ tiêu tổng hợp và các loại SKH tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 1961
– 2016 .............................................................................................................. 46
Bảng 3.6: Cơ sở đánh giá mức độ phù hợp của cây mía bầu vớicác yếu
tốSKHở tỉnh Bắc Kạn ..................................................................................... 53
Bảng 3.7. Phân cấp mức độ phù hợp của cây mía bầu với ............................. 54
điều kiện SKHtỉnh Bắc Kạn ............................................................................ 54
Bảng 3.8: Mức độ phù hợp của cây mía bầu với các loại ............................... 55
SKH trên địa bàntỉnh Bắc Kạn ........................................................................ 55
Bảng 3.9: Bảng cơ sở đánh giá mức độ phù hợp của cây chè trung du với
điều kiện SKH tỉnh Bắc Kạn ........................................................................... 60
Bảng 3.10: Phân cấp các mức độ phù hợp cây chè trung du với điều kiện SKH
tỉnh Bắc Kạn ................................................................................................... 61
Bảng 3.11: Mức độ thuận lợi của các loại SKH đối với cây chè trung du .... 61
Bảng 3.12: Cơ sở đánh giá mức độ phù hợp của cây cam sành với các yếu tố
SKH chính ở tỉnh Bắc Kạn.............................................................................. 66
Bảng 3.13: Phân cấp mức độ phù hợp của cây cam sànhvới điều kiện SKH . 67
Bảng 3.14: Mức độ phù hợp của cây cam sànhvới các loại SKH tỉnh Bắc Kạn ...67


viii

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Bản đồ hành chính huyện Bắc Kạn ................................................. 16
Hình 3.1: Bản đồ nhiệt độ trung bình năm tỉnh Bắc Kạn thời kỳ 1961 – 2016 ...... 37

Hình 3.2: Sự thay đổi nhiệt độ trung bình năm tại trạm Chợ Rã, Ngân Sơn, Bắc
Kạn (tỉnh Bắc Kạn) thời kỳ 1961 – 2016 ............................................................ 38
Hình 3.3: Lượng mưa trung bình năm tỉnh Bắc Kạn thời kỳ 1961 – 2016 ............ 40
Hình 3.4: Sự thay đổi lượng mưa trung bình năm tại trạm Chợ Rã, Bắc Kạn, Ngân
Sơn (tỉnh Bắc Kạn) thời kỳ 1961 – 2016............................................................. 41
Hình 3.5: Bản đồ sinh khí hậu tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 1961-2016 ................ 47
Hình 3.6: Chú giải bản đồ sinh khí hậu tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 1961-2016 . 48
Hình 3.7: Bản đồ mức độ phù hợp của cây mía bầu với điều kiện SKH tỉnh
Bắc Kạn giai đoạn 1961 – 2016, tỉ lệ 1: 100.000 ............................................ 57
Hình 3.8: Bản đồ mức độ phù hợp của cây chè trung du với điều kiện
SKHtỉnh Bắc Kạn giai đoạn 1961 - 2015, tỉ lệ 1:100.000 .............................. 63
Hình 3.9: Bản đồ mức độ phù hợp của cây cam sành với điều kiện SKH tỉnh
Bắc Kạn giai đoạn 1961 - 2016, tỉ lệ 1: 100.000 ............................................ 69


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, khu vực Đông Nam Áchịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu
nhiều hơn so với các khu vực khác, với sự gia tăng về tần suất và cường độ
của các hiện tượng thời tiết cực đoan; sự giảm năng suất cây trồng; việc mất
đi các rừng; thảm họa xảy đến đối với tài nguyên vùng ven biển; sự gia tăng
bùng phát các dịch bệnh; và các liên minh kinh tế bị phá vỡ và sự chịu đựng
của con người [40].Để nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố khí hậu, thời tiết
đối với thành phần sống của hệ sinh thái (quần xã sinh vật), người ta nghiên
cứu về Sinh khí hậu, đó là hướng nghiên cứu về điều kiện khí hậu, thời tiết
đặc thù của mỗi một vùng lãnh thổ đối với sự tồn tại, phát triển và khả năng
cho năng suất sinh học của quần xã sinh vật,nhằm khai thác sử dụng hợp lý tài
nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường. Trong nghiên cứu sinh khí hậu,ngôn

ngữ bản đồ thể hiện sự phân hoá các điều kiện khí hậu, làm cơ sở khoa học
cho việc quy hoạch, khai thác tài nguyên thiên nhiên, sử dụng lãnh thổ một
cách hợp lý.
Bắc Kạn có khí hậu thuận lợi để phát triển một tập đoàn cây trồng, vật
nuôi đa dạng, đặc biệt là cây công nghiệp, cây ăn quả, chăn nuôi đại gia súc.
Đây là lợi thế để phát triển một nền nông nghiệp sinh thái,tạo ra các sản phẩm
tập trung phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu. Nhiệt độ trung bình hàng năm từ
20-22oC, trung bình cao nhất từ 25-28oC, trung bình thấp nhất từ 1011oC. Với chế độ nhiệt như vậy, đã hình thành trên địa bàn tỉnh nhiều tiểu
vùng khí hậu đất đai khác nhau, thích hợp với nhiều loại cây trồng, vật nuôi,
tạo thế mạnh cho từng khu vực, với các loại sản phẩm đặc trưng của vùng
nhiệt đới và á nhiệt đới.[9]
Tuy nhiên, trong thời gian qua, ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến tỉnh


Luận văn đủ ở file: Luận văn full