Quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình (Luận văn thạc sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƯƠNG

DƯƠNG VIẾT YÊN

QUẢN LÝ LỄ HỘI KỲ PHÚC,
LÀNG YÊN LIÊU THƯỢNG, XÃ KHÁNH THỊNH,
HUYỆN YÊN MÔ, TỈNH NINH BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA
Khóa 5 (2016 - 2018)

Hà Nội, 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGHỆ THUẬT TRUNG ƯƠNG

DƯƠNG VIẾT YÊN

QUẢN LÝ LỄ HỘI KỲ PHÚC,
LÀNG YÊN LIÊU THƯỢNG, XÃ KHÁNH THỊNH,
HUYỆN YÊN MÔ, TỈNH NINH BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quản lý văn hoá
Mã số: 8319042

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Thị Phương Thảo

Hà Nội, 2018

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Quản lý lễ hội Kỳ Phúc,
làng Yên Liêu Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình” là
bài luận văn do chính tôi thực hiện nghiên cứu. Những vấn đề được trình
bày, các số liệu, kết quả và các dẫn chứng trong luận văn là do tôi tự tìm
hiểu và hoàn thành, có sự tham khảo, sưu tầm và sự kế thừa những nghiên
cứu của các tác giả đi trước. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về bài viết
của mình.
Hà Nội, ngày 12 tháng 8 năm 2018
Tác giả luận văn
Đã ký
Dương Viết Yên


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BCH

Ban Chấp hành

BKT

Ban khánh tiết

BQL

Ban quản lý

DSVH

Di sản văn hóa

HTX

Hợp tác xã

Nxb

Nhà xuất bản

PGS.TS

Phó giáo sư Tiến sĩ

UBND

Ủy ban nhân dân

VH-TT

Văn hoa - Thể thao

VH-TT-TT

Văn hóa - Thông tin - Thể thao

VH-TT&DL

Văn hóa - Thể thao và Du lịch

XHCN

Xã hội chủ nghĩa


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
Chương 1:NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ LỄ HỘI VÀ LỄ
HỘI KỲ PHÚC, LÀNG YÊN LIÊU THƯỢNG .......................................... 8
1.1. Các khái niệm cơ bản ............................................................................. 8
1.1.1. Di sản văn hóa ..................................................................................... 8
1.1.2. Quản lý văn hóa .................................................................................. 9
1.1.3. Lễ hội................................................................................................. 10
1.1.4. Lễ hội truyền thống ........................................................................... 12
1.1.5. Quản lý lễ hội .................................................................................... 13
1.2. Các nội dung về quản lý lễ hội ............................................................. 15
1.3. Các văn bản quản lý lễ hội ................................................................... 18
1.3.1. Văn bản của Trung ương ................................................................... 18
1.3.2. Văn bản của địa phương.................................................................... 19
1.4. Lễ hội Kỳ Phúc..................................................................................... 20
1.4.1. Khái quát về làng Yên Liêu Thượng................................................. 20
1.4.2. Lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng ........................................... 24
1.4.3. Giá trị của lễ hội Kỳ Phúc ................................................................. 31
Tiểu kết ........................................................................................................ 36
Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ LỄ HỘI KỲ PHÚC,
LÀNG YÊN LIÊU THƯỢNG .................................................................... 38
2.1. Các chủ thể quản lý lễ hội .................................................................... 38
2.1.1. Phòng Văn hóa - Thể thao huyện Yên Mô ....................................... 38

2.1.2. Ban Văn hóa - Thông tin xã Khánh Thịnh ........................................ 39
2.1.3. Ban Chỉ đạo lễ hội ............................................................................. 40
2.1.4. Ban khánh tiết làng Yên Liêu Thượng .............................................. 42
2.1.5. Cơ chế phối hợp giữa các chủ thể quản lý ........................................ 44
2.2. Các hoạt động quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng .......... 45
2.2.1. Tổ chức triển khai thực hiện các văn bản quản lý ............................ 45
2.2.2. Quản lý các nguồn lực tổ chức lễ hội ................................................ 50


2.2.3. Cơ sở vật chất phục vụ lễ hội ............................................................ 55
2.2.4. Quản lý hoạt động dịch vụ, vệ sinh môi trường, an ninh trật tự ....... 58
2.2.5. Các hoạt động tổ chức tự quản của cộng đồng ................................. 66
2.2.6. Công tác kiểm tra, thanh tra và thi đua khen thưởng trong tổ chức
lễ hội .......................................................................................................... 606
2.3. Đánh giá công tác quản lý lễ hội .......................................................... 68
2.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................... 68
2.3.2. Những hạn chế .................................................................................. 69
Tiểu kết ........................................................................................................ 74
Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ
LỄ HỘI KỲ PHÚC, LÀNG YÊN LIÊU THƯỢNG................................... 76
3.1. Những vấn đề đặt ra trong công tác quản lý lễ hội Kỳ Phúc ............... 76
3.1.1. Những yếu tố tích cực ....................................................................... 76
3.1.2. Những yếu tố tiêu cực ....................................................................... 77
3.2. Đề xuất các giải pháp ........................................................................... 79
3.2.1. Hoàn thiện cơ cấu bộ máy tổ chức và quản lý lễ hội ........................ 79
3.2.2. Tuyên truyền, phổ biến các văn bản quy định về lễ hội ................... 85
3.2.3. Đẩy mạnh công tác quản lý, bảo vệ cảnh quan di tích và lễ hội ....... 88
3.2.4. Tăng cường quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường, trật tự công cộng ........ 91
3.2.5. Đẩy mạnh công tác xã hội hóa trong tổ chức, quản lý lễ hội ............ 92
3.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, khen thưởng và xử lý vi

phạm trong hoạt động lễ hội........................................................................ 94
3.2.7. Phát huy vai trò của cộng đồng ......................................................... 97
Tiểu kết ...................................................................................................... 101
KẾT LUẬN ............................................................................................... 102
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................... 105
PHỤ LỤC .................................................................................................. 110


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trải qua bao biến cố của thời gian và những thăng trầm của lịch sử,
đất nước ta đã có một kho tàng văn hóa dân gian phong phú và đa dạng.
Các giá trị đó luôn được được chắt lọc và trao truyền qua nhiều thế hệ để
trở thành những nét đặc trưng và độc đáo của dân tộc, nó luôn trường tồn,
được thể hiện ở tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục tập quán… đặc biệt là lễ
hội. Lễ hội truyền thống là “bảo tàng” phong phú về đời sống văn hóa tinh
thần của dân tộc, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, củng cố tinh thần,
khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc và
nguồn cội. Đồng thời lễ hội phản ánh quá trình lao động sản xuất của người
dân cùng nhiều biến cố của xã hội. Đây là một loại hình sinh hoạt văn hóa
đặc biệt có tính tập thể, phản ánh tín ngưỡng và sinh hoạt của người dân
trong lao động sản xuất, trong việc tái hiện lại các sự kiện lịch sử. Lễ hội
hòa quyện yếu tố linh thiêng và trần thế với cuộc sống đời thường trong
tâm thức nhiều người. Thông qua lễ hội có thể hiểu được giá trị tinh thần
nền văn hóa của một quốc gia, dân tộc. Những hình thức, nghi lễ trong việc
rước, diễu hành, tổ chức vui chơi là cái chung nhất mà lễ hội nước nào
cũng có. Tuy nhiên, lễ hội lại có những nét độc đáo riêng, mang đậm dấu
ấn riêng mỗi quốc gia. Vì lẽ đó lễ hội truyền thống đang được thế giới rất
coi trọng. Đối với Việt Nam, lễ hội là một phần quan trọng cấu thành nên

bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc.
Là loại hình sinh hoạt văn hóa cộng đồng được diễn ra ở hầu khắp
làng, xã, địa phương..., các lễ hội được tổ chức hàng năm đã từng bước đáp
ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh, hưởng thụ và sáng tạo văn hóa, giao lưu
cộng đồng góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của mỗi
địa phương, của đất nước, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống
đặc sắc của dân tộc.


2
Lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng, được tổ chức tại đình làng
vào ngày 14 và 15 tháng 2 âm lịch hằng năm cũng là một trong những lễ
hội có nét độc đáo riêng. Lễ hội tổ chức để tưởng nhớ các vị Thành hoàng
làng, các vị anh hùng dân tộc, những người đã có công dựng làng, giữ
nước. Lễ hội cũng là dịp để con cháu tưởng nhớ tri ân công đức các bậc
tiền bối, những người đã có công lao sinh thành, nuôi dưỡng, là hình thức
giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống uống nước nhớ nguồn. Lễ hội là dịp để
tiếp tục củng cố, phát huy và bồi đắp tinh thần đoàn kết cộng đồng.
Lễ hội Kỳ Phúc có ý nghĩa quan trọng trong đời sống của người dân
nơi đây cũng như nhân dân ở các địa phương lân cận. Trong những năm
gần đây lượng khách đến với lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng ngày
càng nhiều, cùng với đó là sự giao lưu, hội nhập của thời kỳ mở cửa và
những biến đổi đa chiều tạo nên những thay đổi tích cực và cả những mặt
hạn chế. Xuất phát từ thực tế hoạt động lễ hội Kỳ Phúc diễn ra tại đình làng
Yên Liêu Thượng, là người con quê hương đang học tập, nghiên cứu về
văn hóa, tôi đã chọn đề tài “Quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu
Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình” làm đề tài luận
văn tốt nghiệp của mình.
Đây là việc làm cần thiết với mong muốn sẽ đóng góp một phần vào
công tác tổ chức và quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng cũng

như công tác quản lý lễ hội chung tại địa phương, nhằm mục đích bảo tồn
và phát huy giá trị văn hoá phi vật thể phong phú của làng, đưa lễ hội Kỳ
Phúc, làng Yên Liêu Thượng trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống,
qua đó giáo dục tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào về văn hóa của
làng quê mình, niềm tin vươn lên trong cuộc sống.
2. Tình hình nghiên cứu
Có nhiều công trình nghiên cứu về lễ hội và quản lý lễ hội, nhất là
trong những năm vừa qua sau khi nhiều lễ hội được phục dựng ở khắp các


3
địa phương trong cả nước. Điển hình là công trình nghiên cứu của các tác
giả sau đây:
- Quản lý Lễ hội của tác giả Nguyễn Hữu Thức (2016) [53]. Đây là
tập bài giảng đã nêu những khái niệm cơ bản về lễ hội, về chức năng,
nguồn gốc và đặc điểm của lễ hội. Tập bài giảng còn nêu một số vấn đề đặt
ra cho lễ hội hiên nay và tham khảo công tác quản lý lễ hội ở một số nơi.
- Tác giả Nguyễn Chí Bền trong bài viết Từ nghiên cứu cấu trúc đến
quản lý lễ hội truyền thống của người Việt, đăng trên Tạp chí Di sản Văn
hóa của Cục Di sản Văn hóa số 3 (40) năm 2012 [6], đã nêu cấu trúc của lễ
hội truyền thống thành 3 bộ phận là nhân vật phụng thờ, các thành tố hiện
hữu và các thành tố tàng ẩn nhưng hiện hữu trong thời gian thiêng.
- Tác giả Nguyễn Quang Lê với Khảo sát thực trạng văn hóa lễ hội
truyền thống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ trong xã hội hiện nay,
Viện nghiên cứu văn hóa dân gian, Hà Nội, (1999) [34]. Tác giả đã nêu
khái quát chung về thực trạng văn hóa lễ hội truyền thống trong lịch sử dân
tộc Việt Nam và thực trạng một số lễ hội tiêu biểu ở đồng bằng Bắc Bộ.
- Giáo trình của tác giả Cao Đức Hải về Quản lý lễ hội và sự kiện
(2011), Nxb đại học Quốc gia Hà Nội [21] đã cung cấp những vấn đề cơ
bản liên quan đến quản lý nhà nước đối với lễ hội và sự kiện. Nội dung

giáo trình với 3 vấn đề, đó là những vấn đề chung về quản lý lễ hội và sự
kiện; việc quản lý nhà nước đối với hoạt động lễ hội và sự kiện; quy trình
tổ chức lễ hội và sự kiện.
- Tác giả Bùi Hoài Sơn với cuốn sách Quản lý lễ hội truyền thống
của người Việt (2009), Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội [44]. Tại đây, tác giả
đánh giá sự phù hợp các văn bản quản lý của nhà nước đối với quản lý lễ
hội; phương pháp tiếp cận nghiên cứu quản lý lễ hội và những vấn đề đặt ra
đối với công tác quản lý lễ hội hiện nay.


4
- Tác giả Dương Văn Sáu, (2018), Lễ hội Việt Nam trong sự phát triển
Du lịch, NXB Lao động, Hà Nội [43]. đã nghiên cứu tổng quan đưa ra khái
niệm lễ hội, chỉ ra cơ sở ra đời, đặc điểm và vai trò của lễ hội trong đời
sống xã hội. Cuốn sách cũng phân tích chỉ rõ bản chất của lễ hội cũng như
các thành tố của lễ hội truyền thống.
- Tác giả Trần Thu Hà (2016), Quản lý lễ hội đình, chùa Thanh Lạc,
thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh, Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa,
Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương [18]. Tác giả Phan Quý
Hiền (2017), Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của lễ hội chọi trâu xã
Phù Ninh, huyện Phù Ninh tỉnh Phú Thọ, Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn
hóa, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương [19]. Tác giả Trần
Trung Kiên (2017), Quản lý lễ hội Trò Trám, xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao,
tỉnh Phú Thọ, Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa, Trường Đại học Sư phạm
Nghệ thuật Trung ương [28]. Tác giả Đỗ Thị Phương (2017), Quản lý lễ
hội truyền thống Quán Giá xã Yên Sở, huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội,
Luận văn Thạc sỹ Quản lý văn hóa, Trường Đại học sư phạm Nghệ thuật
Trung ương [39]. Tác giả Hoàng Biên Thùy (2016), Lễ hội Tiên công:
Truyền thống, biến đổi và những vấn đề đặt ra trong công tác quản lý,
Luận văn Thạc sỹ Quản lý văn hóa, Trường Đại học sư phạm Nghệ thuật

Trung ương [54]. Các tác giả đã đi sâu nghiên cứu, phân tích, khảo sát,
đánh giá thực trạng những ưu điểm, hạn chế trong công tác quản lý lễ hội,
từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức và quản lý, bảo tồn và
phát huy đối với một số lễ hội truyền thống cụ thể khu vực Bắc bộ.
Từ những vấn đề mà các tác giả đã nghiên cứu hình thành nên cơ sở
với cách nhìn tổng quan về phong tục, tập quán về lễ hội truyền thống của
các vùng miền trong cả nước và lễ hội tiêu biểu tại địa bàn tỉnh Ninh Bình.
Tuy nhiên, lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng có nét riêng biệt của
một lễ hội làng tại vùng quê cực Nam Châu thổ Bắc Bộ, nhưng chưa được


5
nghiên cứu để tăng cường công tác tổ chức quản lý. Do vậy trong quá trình
nghiên cứu tác giả sẽ tiếp thu và kế thừa những thành quả to lớn của các tác
giả đi trước trong các lĩnh vực, khía cạnh có liên quan để hoàn thành luận văn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn đi sâu nghiên cứu, phân tích, khảo sát, đánh giá thực trạng
những ưu điểm, hạn chế trong công tác quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên
Liêu Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, từ đó đề
xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu
Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình trong thời gian
tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Tập hợp và thống kê các công trình nghiên cứu về lễ hội và quản lý lễ
hội của các tác giả đi trước.
Nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý về quản lý lễ hội truyền
thống. Tìm hiểu khái quát về làng Yên Liêu Thượng, về xã Khánh Thịnh,
huyện Yên Mô và về lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng, xã Khánh
Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.

Khảo sát, đánh giá thực trạng công tác quản lý lễ hội Kỳ Phúc, làng
Yên Liêu Thượng hiện nay.
Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức và quản lý, bảo tồn và
phát huy lễ hội Kỳ Phúc làng Yên Liêu Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện
Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Công tác tổ chức và quản lý lễ hội Kỳ Phúc làng Yên Liêu Thượng, xã
Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
4.2. Phạm vi nghiên cứu


6
Phạm vi không gian nghiên cứu: Lễ hội Kỳ Phúc ở làng Yên Liêu
Thượng.
Phạm vi thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên
Liêu Thượng, xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình từ năm
2015 đến nay. Đây là giai đoạn sau khi được phục dựng, lễ hội đã được đưa
về gần với giá trị ban đầu, nhất là công tác tổ chức lễ hội do người dân nơi
đây được thực hiện với vai trò tự chủ.
5. Phương pháp nghiên cứu
Sử dụng các phương pháp nghiên cứu chính sau:
Phương pháp phân tích, tổng hợp tư liệu: Để phân tích tình hình, đặc
điểm lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu Thượng, trên cơ sở đánh giá các công
trình nghiên cứu về lễ hội, quản lý lễ hội.
Phương pháp khảo sát, điền dã thực địa: Tác giả trực tiếp tham dự lễ
hội với tư cách là người nghiên cứu để quan sát công tác chuẩn bị, tiến
trình thực hiện lễ hội. Đồng thời tác giả tiến hành phỏng vấn, trao đổi
những người tham dự lễ hội với các nhóm đối tượng khác nhau để nhìn
nhận một cách tổng thể, khách quan. Thông qua đó, để tác giả có thông tin

trực tiếp, cụ thể phục vụ công tác nghiên cứu.
Phương pháp tiếp cận liên ngành: Văn hóa dân gian, Lịch sử, Bảo
tàng học và Quản lý văn hóa để nghiên cứu một cách tổng thể trong sự vận
động và phát triển, tránh sự nhìn nhận phiến diện các sự vật, hiện tượng.
Đây là phương pháp giúp tác giả nhìn nhận vừa sâu sắc, vừa toàn diện đối
với những giá trị lịch sử, văn hóa của dân tộc mà các thế hệ đã sáng tạo,
được bảo tồn và trao truyền cho đến ngày nay, đồng thời đã và đang được
thực hành trong các lễ hội, trong đó có lễ hội Kỳ Phúc, làng Yên Liêu
Thượng để góp phần quản lý khoa học và hiệu quả.


Luận văn đủ ở file: Luận văn full