Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện vĩnh lộc tỉnh thanh hóa luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

NGUYỄN THỊ HÀ

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC
Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN VĨNH LỘC
TỈNH THANH HÓA

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ SỐ: 60.14.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.NGUYỄN THỊ HƯỜNG

VINH - 2011

LỜI CẢM ƠN
1


Với tình cảm chân thành tơi bày tỏ lịng biết ơn Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học,
phịng Quản lí khoa học - Trường Đại học Vinh, các cán bộ và giảng viên đã tham gia quản
lí, giảng dạy và giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập, nghiên cứu tại lớp Cao học khóa
17, chuyên ngành Quản lý Giáo dục.
Đặc biệt, tơi xin tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Thị Hường – Chủ
tịch Cơng đồn trường Đại học Vinh, người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ về khoa học
để tơi hồn thành luận văn "Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thiết
bị dạy học ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hố”.

Tơi xin chân thành cảm ơn:
- Lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục Trung học Sở GD&ĐT Thanh Hóa;
- Ban giám hiệu, các thầy cơ giáo, các cán bộ (giáo viên) phụ trách thiết bị các
trường THPT huyện Vĩnh Lộc;
- Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ, khích lệ và giúp đỡ tôi trong
suốt thời gian qua.
Mặc dù đã cố gắng trong suốt quá trình thực hiện đề tài, tuy nhiên luận văn có thể
cịn có những thiếu sót, hạn chế. Tơi rất mong nhận được ý kiến đóng góp và chỉ dẫn của
quý thầy cô cùng các bạn đồng nghiệp.
Vinh, tháng 11 năm 2011
TÁC GIẢ

Nguyễn Thị Hà

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU
1.
2.
3.
3.

Lý do chọn đề tài ..............................................................................................................
Mục đích nghiên cứu ......................................................................................................
Khách thể và đối tượng nghiên cứu ......................................................................
Khách thể nghiên cứu ....................................................................................................

2

1

2
3
3


3.
4.
5.
6.1
6.2
6.3
7
8
1.1
1.2
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.2.4
1.2.5
1.3.
1.3.1
1.3.2
1.3.3
1.4
1.4.1
1.4.2
1.4.3
1.5
1.5.1

1.5.2
1.5.3

2.1
2.1.1
2.1.2
2.1.3
2.2
2.2.1
2.2.2
2.3
2.4
2.5

Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................................
Giả thuyết khoa học ........................................................................................................
Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................
Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................................
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận ..............................................................
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn ..........................................................
Phương pháp thống kê tốn học ...............................................................................
Những đóng góp khoa học của đề tài ....................................................................
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................................
Một số khái niệm cơ bản ..............................................................................................
Quản lí .....................................................................................................................................
Quản lý giáo dục ................................................................................................................
Thiết bị dạy học .................................................................................................................
Quản lý thiết bị dạy học ...............................................................................................
Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng TBDH ........................

Một số vấn đề về TBDH trong nhà trường THPT ........................................
Vai trò của TBDH trong GD&ĐT .........................................................................
Các loại TBDH ...................................................................................................................
Các yêu cầu đối với TBDH hiện nay ...................................................................
Công tác quản lí TBDH ở các trường THPT ....................................................
Mục đích quản lí TBDH ở các trường THPT ..................................................
Nội dung cơ bản của quản lý TBDH ở trường THPT .................................
Những yêu cầu của công tác quản lý TBDH trong trường THPT........
Yêu cầu nâng cao hiệu quả quản lý TBDH trong trường THPT.........
Yêu cầu cấp bách về nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông hiện
nay...............................................................................................................................................
Định hướng của Đảng, Nhà nước ta về quản lý TBDH để nâng cao chất lượng
dạy học............................................................................................................
Định hướng phát triển giáo dục phổ thông và quan điểm chỉ đạo về quản lý
TBDH các trường THPT tại huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa
Kết luận chương 1............................................................................................................
Chương 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG THIẾT
BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT
HUYỆN VĨNH LỘC, TỈNH THANH HOÁ
Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế, giáo dục của huyện Vĩnh Lộc, tỉnh
Thanh Hoá.........................................................................................................
Về điều kiện tự nhiên ....................................................................................................
Về phát triển kinh tế - xã hội ...................................................................................
Về tình hình giáo dục .....................................................................................................
Thực trạng công tác quản lý TBDH ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh
Thanh Hoá............................................................................................
Thực trạng đội ngũ làm công tác QL TBDH ở các trường THPT........
Thực trạng công tác xây dựng, bổ sung, mua sắm TBDH ở các trường THPT
huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.............................................
Thực trạng công tác bảo quản, bảo dưỡng, sửa chữa TBDH.................

Thực trạng khai thác, sử dụng TBDH phục vụ giảng dạy và học tập
Đánh giá chung về thực trạng ...................................................................................
Kết luận chương 2............................................................................................................
Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT
3

3
3
3
3
3
4
4
4
5
6
6
9
10
11
12
13
13
16
19
20
20
21
25

27
27
29
29
31

32
32
33
35
41
41
46
56
58
64
65


3.1
3.2
3.2.1
3.2.2
3.2.3
3.2.4
3.2.5
3.2.6
3.3
3.4

HUYỆN VĨNH LỘC, TỈNH THANH HOÁ
Nguyên tắc đề xuất các giải pháp quản lý công tác TBDH......................
Các giải pháp nâng cao hiệu quả QL TBDH ở các trường THPT huyện Vĩnh
Lộc, tỉnh Thanh Hố............................................................................
Nhóm giải pháp nâng cao năng lực quản lý TBDH.......................................
Nhóm giải pháp đổi mới cơng tác kế hoạch trong xây dựng, bổ sung, mua sắm
TBDH....................................................................................................
Đổi mới công tác bảo quản, bảo dưỡng, sửa chữa TBDH phục vụ cho dạy và
học......................................................................................................................
Nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng TBDH .................................................
Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ............................................................
Làm tốt công tác thi đua khen thưởng trong QL, sử dụng TBDH........
Mối quan hệ giữa các giải pháp được đề xuất ................................................
Khảo sát về tính cần thiết, tính khả thi của các giải pháp nâng cao hiệu quả
quản lý và sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh
Hoá............................................................................................
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.
PHỤ LỤC

4

67
68
68
72
76
79
80
81

82
83
88
93


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU TRONG LUẬN VĂN
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
Sơ đồ 1.1.
Sơ đồ 1.2.
Bảng 1.1.

Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý.............................................
Mối quan hệ giữa thành tố chủ yếu trong quá trình dạy học.....

9
14

Cấu trúc của các hình thức dạy học đa phương tiện.......................

18

Bảng 2.1.

Chương 2.THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ
VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT
HUYỆN VĨNH LỘC, TỈNH THANH HỐ
Số lượng, trình độ đào tạo của đội ngũ hiệu trưởng, phó hiệu trưởng
42

Bảng 2.2.

các trường THPT huyện Vĩnh Lộc(Năm 2010-2011)..
Kết quả đánh giá mức độ cần thiết về quy mơ phịng học ở các
trường..............................................................................................................
Số HS học tập tại các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá

47

Bảng 2.3.
Bảng 2.4.
Bảng 2.5.
Bảng 2.6.

trong 5 năm học gần đây......................................................
Số lớp học tại các trường năm học 2010 – 2011...............................
Tổng hợp sự biến động phòng học từ năm 2006 -2011...............
Tổng hợp sự biến động phịng thực hành thí nghiệm, nhà đa chức năng

48
48
49
49

Bảng 2.7.

từ năm 2006 -2011.....................................................................
Kết quả đánh giá về số lượng và chất lượng phòng học ở các trường
THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá..............................
Tổng hợp đánh giá việc nắm vững các quy định về chế độ bảo quản

52

Bảng 2.8.

57

Bảng 2.9.

TBDH theo ý kiến của CBQL, GV nhà trường.........
Tổng hợp đánh giá việc thực hiện quy trình và phương pháp bảo quản
của nhà sản xuất theo ý kiến của CBQL, GV nhà trường
.......................................................................................................................

Bảng 2.10.

57

Tổng hợp đánh giá việc thực hiện quy trình và phương pháp bảo quản
đối với từng loại vật tư thiết bị theo ý kiến của CBQL, GV nhà

Bảng 2.11.

trường....................................................................................
Tổng hợp đánh giá việc thực hiện chế độ về kiểm tra, kiểm kê về bảo

57

quản TBDH theo ý kiến của CBQL, GV nhà trường
..................................................................................................................

Bảng 2.12.

57

Tổng hợp về việc xây dựng kế hoạch sử dụng TBDH của từng bộ môn
và nhà trường qua ý kiến của CBQL và tổ trưởng chuyên
môn.............................................................................................
Tổng hợp về việc sử dụng TBDH của GV bộ môn qua ý kiến của

61

Bảng 2.13.

62

Bảng 2.14.

CBQL và tổ trưởng chuyên môn................................................
Tổng hợp về năng lực sử dụng TBDH của GV bộ môn qua ý kiến của

Bảng 2.15.

CBQL và tổ trưởng chuyên môn............................................
Tổng hợp về thái độ sử dụng TBDH của GV bộ môn qua ý kiến của

62
63

5

Bảng 2.16.

CBQL và tổ trưởng chuyên môn...........................................
Tổng hợp về hiệu quả sử dụng TBDH của GV bộ môn qua các phiếu
64

Biểu 3.1.
Bảng 3.2.
Biểu 3.3.
Bảng 3.4.

kiểm tra...............................................................................................
Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG TBDH Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN
VĨNH LỘC, TỈNH THANH HOÁ
Kế hoạch đầu tư thiết bị.................................................................................
Bảng theo dõi thực hiện kế hoạch.............................................................
Kế hoạch bảo dưỡng, sữa chữa thiết bị..................................................
Khảo sát về tính cần thiết của các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý
TBDH.............................................................................................
Khảo sát về tính khả thi của các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý

83

Bảng 3.5.

TBDH.....................................................................................................

85

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CBQL
CNTT&TT
CSVC
CNH, HĐH
GV
HS
PPDH
PTDH
QLGD
TBDH
THPT

Cán bộ quản lý
Công nghệ thông tin và truyền thơng
Cơ sở vật chất
Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
Giáo viên
Học sinh
Phương pháp dạy học
Phương tiện dạy học
Quản lý giáo dục
Thiết bị dạy học
Trung học phổ thông

6

73
75
78


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã xác định
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2010-2020 với mục tiêu tổng quát:
“Phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo
hướng hiện đại; chính trị - xã hội ổn định, đồng thuận, dân chủ, kỷ cương;
đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên rõ rệt; độc lập,
chủ quyền thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ được giữ vững; vị thế của Việt
Nam trên trường quốc tế tiếp tục được nâng lên; tạo tiền đề vững chắc để
phát triển cao hơn trong giai đoạn sau”[17, tr.103], Nghị quyết cũng nhấn
mạnh: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản, toàn
diện nền giáo dục Việt Nam theo hường chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ
hóa và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát
triển đội ngũ giáo viên là khâu then chốt. Tập trung nâng cao chất lượng
giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kĩ
năng thực hành, khả năng lập nghiệp.” [17, tr.130-131].
Một trong những điều kiện quyết định thành công mục tiêu của giáo
dục - đào tạo là phải đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học. TBDH là
một trong những thành tố không thể thiếu được trong quá trình dạy học. Để
nâng cao chất lượng dạy học thì vai trị, vị trí của TBDH là rất quan trọng.
TBDH là các phương tiện thực nghiệm, trực quan, thực hành giúp người học
“gắn” lí luận với thực tiễn, giúp cho quá trình nhận thức của HS trở nên hiệu
quả hơn, đồng thời phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người
học. Đổi mới PPDH là sử dụng có hiệu quả các TBDH, đưa học sinh vào vị trí

7


chủ thể của hoạt động nhận thức. Để TBDH phát huy được vai trị, vị trí của
nó thì cơng tác quản lí TBDH trong các nhà trường là vơ cùng quan trọng.
Trong những năm gần đây, các trường THPT trên địa bàn huyện Vĩnh
Lộc cũng như các trường THPT trên tồn quốc đã và đang thực hiện chương
trình thay sách giáo khoa với việc tiếp nhận trang thiết bị phục vụ cho dạy và
học của nhiều chương trình dự án cấp quốc gia. Trên thực tế, hiệu quả quản lý
đã có những chuyển biến tích cực đáng kể, xong chưa tương xứng với tiềm
năng. Các trường cũng đã có những đổi mới nhất định về công tác quản lý
nhưng kết quả đạt được chưa cao, còn nhiều lúng túng, tùy tiện. Để tìm ra
những biện pháp thiết thực, đồng bộ giúp cho công tác quản lý giáo dục đạt
hiệu quả nếu chỉ dựa vào kinh nghiệm thì dù rất nỗ lực vẫn không thể tránh
khỏi những hạn chế.
Quản lý TBDH ở trường phổ thông là một bộ phận quan trọng đối với
cơng tác quản lý về GD&ĐT, góp phần quan trọng vào việc tạo lập một trình
tự quản lý khoa học ở mỗi trường học phổ thông của những nhà QLGD.
Bên cạnh những thành tựu đạt được trong công tác quản lí TBDH của
các nhà trường cấp THPT, thực tế vẫn còn những hạn chế trở ngại trong việc
quản lý nhà nước về TBDH ở trường THPT trên địa bàn huyện từ cơ chế quản
lý, chính sách chưa hợp lý; tổ chức bộ máy và cán bộ chưa đáp ứng u cầu
trong điều kiện hiện nay. Vì thế, cơng tác quản lý TBDH ở các trường THPT
huyện Vĩnh Lộc thời gian qua gặp nhiều khó khăn do cơng tác quản lý thiết bị
dạy học ở các trường THPT chưa khoa học, tổ chức thực hiện chưa đồng bộ,
công tác kiểm tra, đánh giá chưa được tiến hành thường xuyên, xử lí vi phạm
chưa kiên quyết, cơng tác mua sắm trang thiết bị phục vụ cho dạy học chưa
mang tính chiến lược, đầu tư mua sắm chất lượng thiết bị không đảm bảo,
cơng năng sử dụng cịn nhiều bất hợp lý vừa thừa vừa thiếu, cơng tác bảo
dưỡng định kì chưa được thực hiện nghiêm túc, …

Đây là những vấn đề rất cơ bản và lâu dài, việc nghiên cứu để đề ra các
giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thiết bị dạy học ở các

8


trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá là cần thiết và cấp bách. Đó
cũng là lý do của việc chọn đề tài nghiên cứu "Một số giải pháp nâng cao
hiệu quả quản lý và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện
Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá”
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn đề xuất một số giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả quản lí và sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện
Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1.Khách thể nghiên cứu:
Công tác quản lí và sử dụng TBDH ở các trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản
lý và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh
Thanh Hoá.
4. Giả thuyết khoa học
Hiệu quả sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh
Thanh Hoá sẽ được nâng cao nếu xây dựng được các giải pháp quản lý có tính
khoa học, tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lý luận của các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý
và sử dụng TBDH ở trường THPT.
- Tìm hiểu thực trạng cơng tác quản lý và sử dụng TBDH ở các trường
THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lí và sử dụng

TBDH ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hố.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1.Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
Đọc, phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá các tài liệu nhằm
xác lập cơ sở lý luận của đề tài.

9


6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
- Phương pháp quan sát.
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp phỏng vấn.
- Phương pháp chuyên gia.
6.3. Phương pháp thống kê toán học: Nhằm xử lý số liệu thu được
7. Những đóng góp khoa học của đề tài
- Hệ thống hố lí luận về cơng tác quản lí TBDH ở các trường THPT.
- Đánh giá được thực trạng của cơng tác quản lí và sử dụng TBDH ở
các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
- Đề xuất được các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lí và sử
dụng TBDH ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa.
8. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ
lục, luận văn có nội dung gồm 3 chương:
Chương 1 : Cơ sở lý luận của đề tài.
Chương 2 : Thực trạng công tác quản lý và sử dụng thiết bị dạy học ở
các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
Chương 3 : Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử
dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.

10


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Hiện nay giáo dục nước ta đang đổi mới một cách toàn diện từ mục
tiêu, nội dung đến PPDH....Định hướng cơ bản của công cuộc đổi mới nền
giáo dục nước nhà đã chỉ rõ trong các Nghị quyết của Đảng, đó là: P
" hương
pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo
của người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lịng say mê học tập và ý chí vươn
lên"; "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp GD&ĐT, khắc phục lối truyền thụ một
chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các
phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học"[15],
[30]. Cơ sở vật chất - thiết bị dạy học được xem như một trong những điều
kiện quan trọng để thực hiện nhiệm vụ dạy - học và nghiên cứu khoa học.
Trong báo cáo của Ban chấp hành Trung ương Đảng khố VIII trình Đại hội
Đảng tồn quốc lần thứ IX đã nhấn mạnh: “Tăng cường CSVC – TBDH và
từng bước hiện đại hoá nhà trường (lớp học, sân chơi, bãi tập, máy tính nối
mạng Internet, thiết bị học tập giảng dạy hiện đại, các phịng thực hành thí
nghiệm, phịng thực hành chức năng, thư viện ...” và “Đổi mới PPDH, phát
huy tư duy sáng tạo và năng lực tự đào tạo của người học, coi trọng thực
hành, thực nghiệm, ngoại khoá, làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học vẹt,
học chay”[16].
Theo tinh thần Nghị quyết của Đảng, Nhà nước sẽ tăng cường đầu tư
xây dựng CSVC-TBDH cho các trường học thành một hệ thống đồng bộ và
hiện đại góp phần đổi mới phương pháp dạy - học, nhằm đào tạo các học sinh

11

tốt nghiệp có đủ năng lực kỹ năng nghề nghiệp, đáp ứng đòi hỏi trước mắt và
lâu dài của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
Trên thế giới đã có một số cơng trình nghiên cứu về TBDH, quản lý và
sử dụng TBDH như "Phương tiện kỹ thuật dạy học và ứng dụng" – Nhà xuất
bản Đại học Minxcơ – 1985. Trong tài liệu này, tác giả đã đề cập nhiều đến vị
trí, vai trị, chức năng và các loại phương tiện kỹ thuật dạy học. Tài liệu cũng
đã nêu ra được những ứng dụng cụ thể, chi tiết của phương tiện kỹ thuật dạy
học trong quá trình dạy học. Tài liệu là cơ sở nghiên cứu cho lĩnh vực TBDH
và quản lý, sử dụng TBDH ở nước ta. Tuy nhiên tài liệu này mang tính tổng
qt, khó vận dụng vào tình hình thực tế của giáo dục Việt Nam [25].
Ở trong nước: Năm 2001, Nhà xuất bản Hà Nội cũng xuất bản "Tài liệu
khoá tập huấn của Dự án Việt Úc". Năm 2006, Nhà xuất bản Hà Nội đã xuất
bản cuốn "Quản lý và sử dụng nhằm tăng cường hiệu quả TBDH", tài liệu này
đã đưa ra được một số phương pháp quản lý cũng như sử dụng TBDH vào
giảng dạy để đạt hiệu quả cao; Tác giả Phan Văn Triển đã có cơng trình đăng
trên tạp chí Thiết bị giáo dục số 1 "Một số giải pháp tăng cường hiệu quả sử
dụng thiết bị dạy học" [13], [36].
Các công trình nghiên cứu trên đã nêu được vai trị, vị trí, chức năng
của TBDH, cách sử dụng TBDH đạt hiệu quả và góp phần đổi mới phương
pháp giảng dạy ở các cấp học khác nhau từ phổ thông đến đại học. Tuy nhiên,
với thực trạng CSVC hiện có của các nhà trường và các TBDH được cấp theo
các dự án giáo dục quốc gia, song song với việc tiếp tục đầu tư, nâng cấp
CSVC-TBDH, các trường THPT trên địa bàn huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh
Hố cần phải tăng cường cơng tác quản lý CSVC-TBDH nhằm quản lý và sử
dụng các TBDH, CSVC một cách hiệu quả và tiết kiệm.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Quản lí:
Trong q trình lao động, cải tạo thiên nhiên để sinh tồn và phát triển,

con người phải kết hợp với nhau thành từng nhóm (tổ chức) để cùng thực hiện

12


mục tiêu của nhóm hay tổ chức. Vì thế phải có người đứng đầu (thủ lĩnh)
đứng ra phối hợp hoạt động của các cá nhân, điều hành, phân công lao động
cho từng thành viên trong tổ chức. Người đứng đầu phải biết cách tổ chức,
phối hợp sức mạnh của mọi người trong nhóm và mọi người trong nhóm phải
phục tùng và tuân theo mệnh lệnh của người đứng đầu, từ đó quản lý ra đời
cùng với sự xuất hiện của nhà nước.
Quản lý là một dạng lao động xã hội, gắn liền và phát triển cùng với sự
phát triển của con người. Quản lý là lao động đặc biệt, điều khiển các hoạt
động lao động, có tính khoa học và nghệ thuật cao nhưng đồng thời cũng là
sản phẩm mang tính lịch sử, tính đặc thù. Khi đề cập cơ sở khoa học của quản
lý, C.Mác viết: B
" ất cứ lao động nào có tính xã hội, cộng đồng được thực hiện
ở quy mô nhất định đều cần ở một chừng mực nhất định. Sự quản lý giống
như người chơi vĩ cầm một mình thì tự điều khiển lấy mình, cịn một dàn nhạc
thì phải có nhạc trưởng"[11, tr.157].
* Khái niệm quản lý: Có thể nêu lên một số khái niệm quản lý như:
- Fredevinh Wiliam Duylor (1886-1915) người Mỹ; Henri Fayol (18411925) người Pháp; Max Weber (1861-1920) người Đức đều khẳng định:
Quản lý là một khoa học đồng thời là một nghệ thuật thúc đẩy sự phát triển
của xã hội.
- Theo Kozlova O.V và Kuznétov I.N: Quản lí là sự tác động có mục
đích đến những tập thể con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ
trong quá trình sản xuất [21, tr.30].
- Theo từ điển tiếng Việt: Quản lý là tổ chức, điều khiển các hoạt động
theo những yêu cầu nhất định[38, tr.801].
- Theo Giáo sư Đặng Vũ Hoạt và Giáo sư Hà Thế Ngữ: Quản lý là một

q trình định hướng, q trình có mục tiêu, quản lý một hệ thống nhằm đạt
được những mục tiêu nhất định[2, tr.37]

13


- Theo Giáo sư Trần Kiểm: Quản lý nhằm phối hợp nỗ lực của nhiều
người, sao cho mục tiêu của từng cá nhân biến thành thành tựu của xã hội
[23, tr.45].
- Theo PGS.TS Thái Văn Thành: Quản lý là sự tác động có mục đích,
có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được mục
tiêu đề ra[33, tr.5].
Từ các khái niệm trên, có thể nói:
+ Quản lý là cơng tác phối hợp có hiệu quả hoạt động của những người
cộng sự khác nhau cùng chung một tổ chức.
+ Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể người,
thành tố cơ bản của hệ thống xã hội.
+ Quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội.
Quản lý ngày nay được coi là một trong năm nhân tố phát triển kinh tếxã hội, bao gồm: vốn, nguồn nhân lực, khoa học kỹ thuật, tài nguyên và quản
lý. Trong đó quản lý có vai trị mang tính quyết định sự thành cơng.
Tóm lại: Quản lý là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý để chỉ
huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội, hành vi và hoạt động của
con người nhằm đạt tới mục đích, đúng với ý chí nhà quản lý, phù hợp với
quy luật khách quan.
* Chức năng của quản lý: Quản lý có 4 chức năng cơ bản, đó là:
- Chức năng kế hoạch: là công tác xác định trước mục tiêu của tổ chức,
đồng thời chỉ ra các phương pháp, biện pháp để thực hiện mục tiêu, trong điều
kiện biến động của môi trường. Thực hiện chức năng kế hoạch là trả lời các
câu hỏi:
+ Hiện nay chúng ta đang ở đâu?

+ Chúng ta muốn đi đến đâu?
+ Cần phải làm gì để đi đến đó?

14


- Chức năng tổ chức: Là việc sáp xếp, phân công các nhiệm vụ, các
nguồn lực (con người, các nguồn lực khác) một cách tối ưu, nhằm làm cho tổ
chức vận hành theo kế hoạch, đạt được mục tiêu đề ra.
- Chức năng chỉ đạo: Là phương thức tác động của chủ thể quản lý
nhằm điều hành tổ chức vận hành đúng theo kế hoạch, thực hiện được mục
tiêu quản lý.
- Chức năng kiểm tra: là phương thức tác động của chủ thể quản lý lên
đối tượng quản lý nhằm thu thập thông tin phản hồi, đánh giá và xử lý các kết
quả vận hành của tổ chức, từ đó ra các quyết định quản lý điều chỉnh nhằm
thực hiện được mục tiêu đề ra.
Bốn chức năng này có mối quan hệ mật thiết với nhau tạo thành một
chu trình quản lý như sơ đồ sau:
Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý

Kế hoạch

Kiểm tra

Thông tin quản lý và
quyết định quản lý

Tổ chức

Chỉ đạo

1.2.2. Quản lý giáo dục:
- Theo P.V. Khuđơminxky: "QLGD là tác động có hệ thống, có kế
hoạch, có ý thức của các chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các
khâu của hệ thống giáo dục (từ Bộ Giáo dục và Đào tạo đến trường học)

15


nhằm đảm bảo cho việc giáo dục cộng sản chủ nghĩa cho thế hệ trẻ, đảm bảo
cho sự phát triển toàn diện và hài hoà của họ trên cơ sở nhận thức và sử
dụng các quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật khách quan của
quá trình dạy học và giáo dục, của sự phát triển thể chất và tâm lý trẻ em"[2,
tr.50].
- Theo M.M. Mechiti Zade: "QLGD là tập hợp những biện pháp (tổ
chức, phương pháp, cán bộ giáo dục, kế hoạch hố, tài chính, cung tiêu,....)
nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo
dục, đảm bảo sự tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng
cũng như chất lượng"[2, tr.52].
- Theo GS.VS Phạm Minh Hạc: "Quản lý nhà trường (QLGD nói
chung) là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm
của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới
mục tiêu giáo dục – đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và từng
học sinh."
- Theo PGS. TS. Đặng Quốc Bảo: "QLGD theo nghĩa tổng quát là hoạt
động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội nhằm thúc đẩy mạnh mẽ công
tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu của xã hội"
Tóm lại: QLGD là những tác động có tổ chức, có định hướng phù hợp
với quy luật khách quan của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa
hoạt động giáo dục ở từng cơ sở và của toàn bộ hệ thống giáo dục đạt tới
mục tiêu đã định.

1.2.3. Thiết bị dạy học:
Theo Điều 27 Luật Giáo dục 2005 thì Mục tiêu của giáo dục phổ thông:
1. Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện
về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng
lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt
Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị

16


cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc.
2. Giáo dục tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban
đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm
mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở.
3. Giáo dục THCS nhằm giúp HS củng cố và phát triển những kết quả
của giáo dục tiểu học; có học vấn phổ thơng ở trình độ cơ sở và những hiểu
biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học THPT, trung cấp,
học

nghề

hoặc

đi

vào

cuộc

sống

lao

động.

4. Giáo dục THPT nhằm giúp HS củng cố và phát triển những kết quả
của giáo dục THCS, hồn thiện học vấn phổ thơng và có những hiểu biết
thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá
nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp,
học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động.
Với mục tiêu đã đặt ra như trên thì TBDH là nhân tố quan trọng trong
việc thực hiện mục tiêu giáo dục của bậc học phổ thông, trang bị những cơ sở
ban đầu hết sức trọng yếu nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam
trong tương lai.
Theo Lotx Klinbơ (Đức) thì TBDH (hay cịn gọi là đồ dùng dạy học,
dụng cụ, ....) là tất cả phương tiện vật chất cần thiết cho GV và HS để tổ chức
hợp lý, thực hiện có hiệu quả q trình giáo dưỡng và giáo dục tại các cơ sở
đào tạo [3].
Theo các nhà nghiên cứu giáo dục của Việt Nam: TBDH là thuật ngữ
chỉ một vật thể hoặc một tập hợp đối tượng vật chất mà người GV sử dụng
với tư cách là phương tiện điều khiển hoạt động nhận thức của HS, cịn đối
với người học thì đó là các nguồn tri thức, là các phương tiện giúp HS lĩnh
hội các khái niệm, định luật, học thuyết,...hình thành ở họ các kỹ năng, kỹ xảo
đảm bảo phục vụ mục đích dạy học. [3], [26], [35].

17


Như vậy có thể hiểu: TBDH là hệ thống đối tượng vật chất và tất cả

những phương tiện kỹ thuật được GV và HS sử dụng trong quá trình dạy học
nhằm đạt được mục đích dạy học.
1.2.4. Quản lý thiết bị dạy học
1.2.4.1. Khái niệm
Có thể hiểu quản lý TBDH theo các cách sau:
- Quản lý TBDH là quản lý hệ thống đối tượng vật chất và tất cả những
phương tiện kỹ thuật được GV và HS sử dụng trong quá trình dạy học.
- Quản lý TBDH là việc thực hiện 4 chức năng cơ bản, đó là: lập kế
hoạch quản lý TBDH; tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý TBDH; chỉ đạo và
kiểm tra việc thực hiện kế hoạch quản lý TBDH.
- Quản lý TBDH là việc thực hiện các nội dung quản lý công tác TBDH
từ khâu cung ứng, bảo quản và sử dụng nhằm phát huy được vai trị, tác dụng
của nó trong dạy học.
Tóm lại: Quản lý TBDH là tác động có mục đích của người quản lý
nhằm xây dựng, phát triển, bảo quản và sử dụng có hiệu quả hệ thống TBDH,
phục vụ đắc lực cho công tác đào tạo. Trong quản lý TBDH đó là sự tác
động của nhà quản lý TBDH đến GV, HS và các lực lượng khác trong xã hội
nhằm đạt được các mục tiêu đề ra. [20, tr.97]
1.2.4.2. Nội dung quản lý TBDH
a) Cách tiếp cận theo nội dung quản lý công tác thiết bị
- Mua sắm và bổ sung thường xuyên
- Duy trì, bảo quản TBDH
- Sử dụng TBDH
b) Cách tiếp cận theo chức năng quản lý
- Lập kế hoạch quản lý TBDH
- Tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý TBDH
- Chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý TBDH
- Đánh giá việc thực hiện kế hoạch quản lý TBDH

18

Trong luận văn này, chúng tôi sử dụng phối hợp cả 2 cách tiếp cận nói
trên.
1.2.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng TBDH
1.2.5.1. Giải pháp
Theo "Từ điển Tiếng Việt" của Trung tâm từ điển học - Hà Nội – 2000
thì giải pháp là: Phương pháp giải quyết một vấn đề nào đó.
1.2.5.2. Hiệu quả
Là sự đạt được mục tiêu đặt ra phù hợp với chức năng nhiệm vụ được
giao [38, tr.440].
1.2.5.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng TBDH
Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng TBDH là phương pháp
giải quyết những vấn đề khó khăn trong quản lý, sử dụng TBDH nhằm đạt
được mục tiêu quản lý, sử dụng TBDH đề ra trong kế hoạch của nhà trường
[38, tr.387].
- Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng TBDH ở các trường
THPT là phương pháp giải quyết những vấn đề khó khăn trong quản lý, sử
dụng TBDH nhằm đạt được mục tiêu quản lý, sử dụng TBDH đề ra trong kế
hoạch của trường THPT.
1.3. Một số vấn đề về TBDH trong nhà trường THPT
1.3.1. Vai trò của TBDH trong GD&ĐT
1.3.1.1. Vai trò của các giác quan trong q trình nhận thức
Vai trị của các giác quan trong quá trình nhận thức được đánh giá như
sau:
- Kiến thức thu nhận được: chỉ 1% - qua nếm; 1,5% - qua sờ; 3,5% qua ngửi; 11% - qua nghe; 83% - qua nhìn.
- Đánh giá chung về hiệu quả của quá trình giáo dục và đào tạo thì mỗi
phương pháp gắn liền với từng loại phương tiện sẽ đạt hiệu quả như sau:
Chỉ còn nhớ được 10% - đối với những gì ta đọc được; 20% - đối với
những gì ta nghe được; 30% - đối với những gì ta nhìn được; 50% - đối với

19


những gì ta nhìn và nghe được; 80% - đối với những gì ta nói được; 90% đối với những gì ta nói và làm được.
Qua những tổng kết trên cho thấy: Để quá trình nhận thức đạt hiệu quả
cao thì cần phải thơng qua q trình nghe, nhìn và thực hành, thí nghiệm. Q
trình dạy học là q trình nhận thức được tổ chức ở mức độ cao, vì vậy
TBDH là yếu tố quan trọng trong quá trình dạy học tại các cơ sở giáo dục.
1.3.1.2. Vị trí của TBDH trong q trình dạy học
Theo quan điểm lí luận dạy học hiện đại thì PTDH (gồm TBDH) là một
trong các thành tố chủ yếu của quá trình dạy học: mục tiêu dạy học; nội dung
dạy học; PPDH; hình thức tổ chức dạy học; PTDH; người dạy; người học;
kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học.
Sơ đồ sau đây diễn tả các thành tố của quá trình dạy học và mối quan
hệ giữa chúng.
Sơ đồ 1.2. Mối quan hệ giữa thành tố chủ yếu trong quá trình dạy
học
Mục tiêu

Nội dung

Phương pháp

Giáo viên

Học sinh

TBDH
TBDH chịu sự chi phối của nội dung và PPDH. Nội dung dạy học quy

định những đặc điểm cơ bản của TBDH bởi lẽ việc lựa chọn và sử dụng
TBDH phải được cân nhắc lựa chọn để sử dụng hợp lý nhằm đáp ứng được

20