Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện phú lương tỉnh thái nguyên
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.83 MB, 117 trang )
ĐẠ IHỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
TÔ HOÀI NAM
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH
NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG
TỈNH THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
TÔ HOÀI NAM
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ
NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI
NGUYÊN
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Văn Bá Thanh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan về số liệu và các kết quả nghiên cứu trong bản luận
văn này là hoàn toàn trung thực, do bản thân thu thập từ các nguồn tài liệu
tham khảo và nghiên cứu, phân tích đánh giá. Chưa hề được sử dụng để
bảo vệ một học vị nào.
Mọi sự giúp đỡ cho tác giả hoàn thành luận văn đều được cảm ơn. Các
thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc cụ thể.
Thái Nguyên, tháng 09 năm 2015
Tác giả luận văn
Tô Hoài Nam
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập tại trường Đại học Kinh tế & QTKD Thái
Nguyên và khi thực hiện đề tài, Bản thân tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất lớn
và vô cùng quý báu của các đơn vị, tập thể và các cá nhân.
Tôi xin trân thành cảm ơn các Giảng viên của các khoa thuộc trường Đại
học Kinh tế & QTKD Thái Nguyên, cùng các PGS- TS đã tham gia giảng dạy
trong chương trình học của tôi trong thời gian qua. Đặc biệt là sự hướng dẫn
khoa học của PGS - TS Văn Bá Thanh trong suốt thời gian thực hiện đề tài.
Tôi xin trân thành cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các đồng chí
lãnh đạo, chuyên viên UBND huyện Phú Lương; Chi cục Thống kê huyện;
Chi cục thuế huyện; Phòng Tài chính- KH huyện, cùng các phòng, ban, ngành
có liên quan đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.
Xin trân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Thường trực huyện ủy;
Thường trực Hội đồng nhân dân huyện; Thường trực Ủy ban nhân dân
huyện, cùng các bạn bè, đồng nghiệp đã cổ vũ động viên và tạo điều kiện
cho tôi
trong suốt quá trình tham gia học tập và thực hiện luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 09 năm 2015
Tác giả luận văn
Tô Hoài Nam
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
3
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ................................................................. viii MỞ
ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................
1
2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................
2
3. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu ................................................................ 3
4. Đóng góp mới của Luận văn ......................................................................... 3
5. Bố cục của Luận văn ..................................................................................... 4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN
SÁCH HUYỆN ............................................................................. 5
1.1. Cơ sở khoa học của ngân sách Nhà nước, ngân sách huyện......................
5
1.1.1. Ngân sách nhà nước ................................................................................
5
1.1.2. Hệ thống ngân sách Nhà nước ..............................................................
10
1.1.3. Quản lý ngân sách nhà nước .................................................................
12
1.2. Ngân sách huyện ......................................................................................
15
1.2.1. Quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách huyện ......
16
1.2.2. Nội dung quản lý ngân sách cấp huyện.................................................
18
4
1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước, ngân sách huyện trên địa bàn
một số huyện ở Việt Nam ...............................................................................
25
1.3.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước huyện Tân Yên tỉnh Bắc Giang
25
1.3.2. Kinh nghiệm quản lý ngân sách tại huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang... 26
1.3.3. Bài học kinh nghiệm ............................................................................. 27
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 29
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 29
4
2.2. Phương pháp nghiên cứu và hệ thống chỉ tiêu phân tích .........................
29
2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu ....................................................................
29
2.2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................
30
2.2.3. Hệ thống các chỉ têu phân tch chủ yếu ...............................................
32
Chương 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU - CHI NGÂN SÁCH NHÀ
NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN
............................................................................................ 33
3.1. Đặc điểm của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên................................ 33
3.1.1. Đặc điểm tự nhiên .................................................................................
33
3.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên ............. 34
3.2. Thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn
huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên ............................................................... 39
3.2.1. Tổ chức bộ máy và cơ chế quản lý ngân sách trên địa bàn huyện........
39
3.2.2. Quản lý nguồn thu ngân sách huyện .....................................................
43
3.2.3. Quản lý điều hành chi ngân sách huyện................................................
58
3.2.4. Quản lý chu trình ngân sách huyện .......................................................
65
3.3. Đánh giá công tác quản lý thu chi ngân sách nhà nước trên địa bàn
huyện
Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.......................................................................... 67
3.3.1. Kết quả đạt được ...................................................................................
67
3.3.2. Những hạn chế ......................................................................................
70
5
3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý thu chi ngân sách huyện
.. 74
3.3.4. Nguyên nhân của kết quả đạt được .......................................................
76
Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC
QUẢN LÝ THU - CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ
LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN ...................... 78
4.1. Những vấn đề đặt ra và cơ sở cho việc hoàn thiện công tác quản lý thu
chi
ngân
sách
trên
địa
bàn
huyện
.......................................................................... 78
4.1.1. Quan điểm phát triển kinh tế xã hội của huyện Phú lương tỉnh Thái
Nguyên. 78
6
4.1.2. Quan điểm về công tác quản lý thu - chi ngân sách Nhà nước trên
địa bàn huyện Phú Lương Tỉnh Thái Nguyên.......................................................
79
4.1.3. Chỉ tiêu phát triển chủ yếu .................................................................... 80
4.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân sách trên
địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên
........................................................ 81
4.2.1. Nâng cao chất lượng trong quản lý khai thác nguồn thu ngân sách huyện
. 81
4.2.2. Nâng cao chất lượng trong quản lý điều hành chi ngân sách huyện .... 82
4.2.3. Đổi mới trong quản lý chu trình ngân sách huyện ................................ 84
4.2.4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách Nhà nước........................ 89
4.2.5. Củng cố bộ máy chính quyền cấp huyện, xã, thị trấn ........................... 91
4.2.6. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ngân sách
huyện, xã, thị
trấn........................................................................................................ 94
4.3 Kiến nghị ................................................................................................... 96
4.3.1. Đối với Trung ương .............................................................................. 96
4.3.2. Đối với tỉnh Thái Nguyên ..................................................................... 97
KẾT LUẬN .................................................................................................... 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 101
7
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Chữ viết đầy đủ
CNH, HĐH
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
HCSN
HĐND
HTKH
KT - XH
KH
Hành chính sự nghiệp
Hội đồng nhân dân
Hoàn thành kế hoạch
Kinh tế - Xã hội
Kế hoạch
KH
Kế hoạch
NCC
Người có công NQD
Ngoài quốc doanh NS
Ngân sách
NSĐP
Ngân sách địa phương
NSNN
Ngân sách Nhà nước
NSTW
Ngân sách trung ương
SXKD
Sản xuất kinh doanh
TBCN
Tư bản chủ nghĩa
TC - KH
Tài chính - Kế hoạch TD
- TT
Thể dục - Thể thao TNCN
Thu nhập cá nhân UBND
Ủy
ban nhân dân XDCB
Xây dựng
cơ bản XHCN
Xã hội chủ nghĩa
XNQD
Doanh nghiệp quốc doanh
vii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Thống kê các dân tộc ở huyện Phú Lương - Thái Nguyên ............ 36
Bảng 3.2: Tổng thu ngân sách huyện Phú Lương năm 2012 .......................... 44
Bảng 3.3: Tổng thu ngân sách huyện Phú Lương năm 2013 .......................... 45
Bảng 3.4: Tổng thu ngân sách huyện Phú Lương năm 2014 .......................... 47
Bảng 3.5: Tình hình hoàn thành kế hoạch thu NS trên địa bàn huyện Phú
Lương . 49
Bảng 3.6: Thu và cơ cấu các khoản thu NS trên địa bàn huyện Phú Lương .. 51
Bảng 3.7: Quyết toán Chi Ngân sách Huyện Phú Lương 2012 ...................... 60
Bảng 3.8: Quyết toán Chi Ngân sách Huyện Phú Lương 2013 ...................... 61
Bảng 3.9: Quyết toán Chi Ngân sách Huyện Phú Lương 2014 ...................... 62
Bảng 3.10: Tổng hợp thu, chi ngân sách huyện Phú Lương qua các năm...... 64
viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Cơ cấu nguồn thu trên địa bàn huyện Phú Lương năm 2012 .....
53
Biểu đồ 3.2: Cơ cấu nguồn thu trên địa bàn huyện Phú Lương năm 2013 .....
53
Biểu đồ 3.3: Cơ cấu nguồn thu trên địa bàn huyện Phú Lương năm 2014 .....
53
Biểu đồ 3.4: Tổng hợp thu chi ngân sách huyện Phú Lương qua các năm..... 65
SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Hệ thống NSNN nước ta hiện nay ................................................. 11
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngân sách Nhà nước với tư cách là công cụ quản lý vĩ mô, là huyết
mạch nền kinh tế, là nguồn lực, bằng chính sách và cơ chế vận hành phù hợp,
ngân sách Nhà nước đã góp phần thúc đẩy công cuộc đổi mới, duy trì tốc độ
tăng trưởng kinh tế, huy động và tập trung tối đa nguồn lực, ổn định và lành
mạnh hoá nền tài chính quốc gia, giải quyết tốt những vấn đề bức xúc về xã
hội, giữ vững an ninh quốc phòng, nâng cao tích luỹ nội bộ nền kinh tế, tạo
điều kiện vững chắc cho những bước phát triển cao hơn trong thời kì hội
nhập sâu, rộng.
Điều đó cho thấy việc phân bổ sử dụng có hiệu quả vốn NSNN của
quốc gia nói chung và của các địa phương nói riêng có ý nghĩa hết sức quan
trọng giúp Chính phủ và chính quyền các cấp thực hiện tốt các mục têu tăng
trưởng kinh tế xã hội của mình.
Tuy nhiên bên cạnh những mặt tch cực, ngân sách Nhà nước hiện tại
còn bộc lộ những hạn chế và tồn tại một số vấn đề còn mang dấu ấn của
cơ chế cũ hoặc chưa được giải quyết thỏa đáng cả về mặt lý luận và thực
tễn.
Một vấn đề đáng nói hiện nay là trong báo cáo về ngân sách thì
hơn
50% trong đó được dành cho chi của chính quyền địa phương. Toàn cảnh
bức tranh về chính quyền địa phương thì hầu như không được nổi bặt lắm
trên báo chí và lâu nay chúng ta vẫn quan tâm nhiều hơn về bức tranh
tổng thể của quốc gia của trung ương nhưng một phía khác của bức tranh
cũng vô cùng quan trọng đấy chính là chi tiêu của chính quyền địa
phương. Chính ở nửa bên kia của bức tranh có rất nhiều điều khuất lấp đáng
lưu ý.
Cụ thể như phạm vi ngân sách chưa thật rõ ràng; việc quản lý các
khoản phí, lệ phí còn chưa thống nhất; căn cứ xây dựng dự toán ngân
sách Nhà nước hàng năm còn chưa đầy đủ, chưa gắn kết chặt chẽ giữa
dự toán
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
2
ngân sách hàng năm với kế hoạch tài chính-ngân sách Nhà nước trung hạn;
việc quản lý ngân sách Nhà nước chưa thật chặt chẽ, chưa gắn với kết
quả thực hiện nhiệm vụ của đơn vị để bảo đảm nâng cao chất lượng, hiệu
quả.
Vấn đề về quản lý ngân sách cũng được đề cập tại kỳ họp Quốc hội
khóa XIII, các Đại biểu đã thảo luận về dự án Luật ngân sách Nhà nước (sửa
đổi) ngày 25/11/2014 của Phiên họp thứ tám với mục tiêu tăng hiệu quả
quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước. Bức tranh chung còn nhiều vấn đề
ngổn ngang nhưng chí ít cũng đang có những định hướng cải cách khá rõ
ràng.
Vì vậy việc nghiên cứu tìm những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý
thu chi ngân sách Nhà nước tại cấp huyện có ý nghĩa quan trọng, góp phần
vào việc nâng cao hiệu lực quản lý ngân sách, thực hành tiết kiệm chống lãng
phí và góp phần thúc đẩy việc phát triển kinh tế xã hội của cả nước nói chung
và của từng địa phương nói riêng. Đó cũng là lý do tôi chọn đề tài “Hoàn
thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương
tỉnh Thái Nguyên” làm đối tượng nghiên cứu với mục đích góp tiếng nói vào
đinh hướng phát triển kinh tế - xã hội hợp lý và bền vững, phù hợp với đặc
điểm của huyện Phú Lương trong xu thế hội nhập với kinh tế thế giới.
2. Mục tiêu nghiên cứu
+ Mục tiêu chung:
Trên cơ sở làm rõ những lý luận cơ bản, đánh giá đúng thực trạng công
tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyên Phú Lương tỉnh
Thái Nguyên từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý hoạt
động thu, chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện.
+ Mục tiêu cụ thể:
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về ngân sách Nhà nước và
quản lý thu chi ngân sách Nhà nước.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
3
- Phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách và
những kết quả đạt được, những bất cập, tồn tại trong công tác quản lý thu
chi ngân sách trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân
sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên nhằm nâng
cao hiệu quả và hiệu lực quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện.
3. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu:
Nghiên cứu về công tác quản lý thu chi ngân sách nhà nước trên
địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái nguyên
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Về không gian: Nghiên cứu trong phạm vi huyện Phú Lương tỉnh
Thái Nguyên
+ Về thời gian: Tài liệu tổng quan được thu thập từ những tài liệu đã
được công bố từ những năm 2005; Số liệu điều tra thực trạng chủ yếu trong
3 năm: 2012-2014.
+ Về nội dung: Tập trung nghiên cứu những vấn đề về quản lý ngân
sách huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
4. Đóng góp mới của Luận văn
Với sự nỗ lực của bản thân, kết hợp nh ững kinh nghiệm, những
kiến thức đã được học tập, nghiên cứu từ các tài liệu của các tác giả khác
nhau, đặc biệt nhờ sự hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học, đề
tài đóng góp như sau:
- Làm sáng tỏ về mặt lý luận về hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước
và công tác quản lý ngân sách Nhà nước huyện Phú Lương
- Phân tích thực trạng hình thức thu, chi ngân sách Nhà nước huyện
trong giai đoạn 2012 - 2014. Sử dụng các phương pháp thống kê, so
sánh, tổng hợp và phân tích số liệu thu, chi ngân sách Nhà nước để minh
họa về
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
4
những thành tích cũng như hạn chế của công tác quản lý thu, chi ngân
sách
Nhà nước huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản lý
ngân sách Nhà nước huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên đảm bảo tăng
trưởng và phát triển kinh tế bền vững của địa phương.
5. Bố cục của Luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận đề tài gồm 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý ngân
sách huyện.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa
bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
Chương 4: Một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý
ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
5
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ
QUẢN LÝ NGÂN SÁCH HUYỆN
1.1. Cơ sở khoa học của ngân sách Nhà nước, ngân sách huyện
1.1.1. Ngân sách nhà nước
1.1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước
Theo Luật ngân sách nhà nước năm 2002, Ngân sách Nhà nước
được đề cập như sau:"Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu,
chi của Nhà Nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết
định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các
chức năng, nhiệm vụ của Nhà Nước".
Về bản chất, NSNN là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nước
với các chủ thể khác như doanh nghiệp, cơ quan HCSN, hộ gia đình, cá
nhân… trong và ngoài nước gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và
sử dụng quỹ NS.
Ngân sách nhà nước Việt Nam gồm NSTW và NSĐP. Ngân sách địa
phương có NS của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Phù hợp với
mô hình tổ chức chính quyền Nhà nước ta hiện nay, NSĐP bao gồm NS cấp
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; NS cấp huyện, quận, thị xã, thành
phố thuộc tỉnh và NS cấp xã, phường, thị trấn.
1.1.1.2. Đặc điểm của ngân sách Nhà nước
NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước, vừa là công
cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn
đề xã hội nên có những đặc điểm chính sau:
- Thứ nhất, việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn liền với
quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được Nhà nước tiến hành
trên cơ sở những luật lệ nhất định. NSNN là một bộ luật tài chính đặc
biệt, bởi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
6
lẽ trong NSNN, các chủ thể của nó được thiết lập dựa vào hệ thống các
pháp luật có liên quan như hiến pháp, các luật thuế,… nhưng mặt khác, bản
thân NSNN cũng là một bộ luật do Quốc hội quyết định và thông qua hằng
năm, mang tnh chất áp đặt và bắt buộc các chủ thể kinh tế - xã hội có liên
quan phải tuân thủ.
- Thứ hai, NSNN luôn gắn chặt với sở hữu Nhà nước và luôn chứa
đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền
quyết định đến các khoản thu - chi của NSNN và hoạt động thu - chi này
nhằm mục têu giúp Nhà nước giải quyết các quan hệ lợi ích trong xã hội khi
Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nước với
các tổ chức kinh tế - xã hội, các tầng lớp dân cư...
- Thứ ba, NSNN là một bản dự toán thu chi. Các cơ quan, đơn vị có
trách nhiệm lập NSNN và đề ra các thông số quan trọng có liên quan đến
chính sách mà Chính phủ phải thực hiện trong năm tài khóa tiếp theo.
Thu, chi NSNN là cơ sở để thực hiện các chính sách của Chính phủ. Chính
sách nào mà không được dự kiến trong NSNN thì sẽ không được thực hiện.
Chính vì như vậy mà, việc thông qua NSNN là một sự kiện chính trị quan
trọng, nó biểu hiện sự nhất trí trong Quốc hội về chính sách của Nhà nước.
Quốc hội mà không thông qua NSNN thì điều đó thể hiện sự thất bại của
Chính phủ trong việc đề xuất chính sách đó, và có thể gây ra mâu thuẫn về
chính trị.
- Thứ tư, NSNN là một bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc
gia. Hệ thống tài chính quốc gia bao gồm: tài chính nhà nước, tài chính doanh
nghiệp, trung gian tài chính và tài chính cá nhân hoặc hộ gia đình. Trong đó
tài chính nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia.
Tài chính nhà nước tác động đến sự hoạt động và phát triển của toàn bộ
nền kinh tế - xã hội. Tài chính nhà nước thực hiện huy động và tập trung một
bộ phận nguồn lực tài chính từ các định chế tài chính khác chủ yếu qua thuế
và các khoản thu mang tnh chất thuế. Trên cơ sở nguồn lực huy động
được, Chính
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
7
phủ sử dụng quỹ ngân sách để tến hành cấp phát kinh phí, tài trợ vốn cho
các tổ chức kinh tế, các đơn vị thuộc khu vực công nhằm thực hiện các
nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.
- Thứ năm, đặc điểm của NSNN luôn gắn liền với tính giai cấp. Trong
thời kỳ phong kiến, mô hình ngân sách sơ khai và tuỳ tện, lẫn lộn giữa ngân
khố của Nhà vua với ngân sách của Nhà nước phong kiến. Hoạt động thu - chi
lúc này mang tính cống nạp - ban phát giữa Nhà vua và các tầng lớp dân cư,
quan lại, thương nhân, thợ thuyền và các nước chư hầu (nếu có). Quyền
quyết định các khoản thu - chi của ngân sách chủ yếu là do người đứng
đầu một nước (nhà vua) quyết định. Trong thời kỳ hiện nay (Nhà nước
TBCN hoặc Nhà nước XHCN), ngân sách được dự toán, được thảo luận và
phê chuẩn bởi cơ quan pháp quyền, quyền quyết định là của toàn dân được
thực hiện thông qua Quốc hội. NSNN được giới hạn thời gian sử dụng,
được quy định nội dung thu - chi, được kiểm soát bởi hệ thống thể chế, báo
chí và nhân dân.
1.1.1.3. Vai trò của ngân sách Nhà nước
- Điều tết nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế
Góp phần định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích
sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền.
Ngân sách nhà nước cung cấp kinh phí để nhà nước đầu tư xây
dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực
then chốt từ đó tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh
tế khác phát triển. Nhà nước sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình
thành các doanh nghiệp nhà nước là biện pháp để chống độc quyền và giữ
cho thị trường tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo.
Trong những trường hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân
sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vượt qua thời kỳ khó
khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
8
Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện
vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh.
Vay nợ nước ngoài và trong nước sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân
sách nhà nước nhưng cần phải thận trọng trong các chính sách điều
khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu
quả nguồn vốn vay này.
Bên cạnh đó ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan tọng trong
việc định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh
doanh phát triển và chống độc quyền.
Ngân sách nhà nước cung cấp kinh phí để nhà nước đầu tư xây dựng
kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực
then chốt từ đó tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho các thành phần
kinh tế khác phát triển.
Nhà nước sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh
nghiệp nhà nước là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trường
tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo.
Trong những trường hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân
sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vượt qua thời kỳ khó
khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn.
Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện
vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh.
Vay nợ nước ngoài và trong nước sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân
sách nhà nước nhưng cần phải thận trọng trong các chính sách điều
khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu
quả nguồn vốn vay này.
- Giải quyết các vấn đề xã hội
Ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện công
bằng xã hội. Ngân sách nhà nước đầu tư thực hiện các chính sách xã hội
như
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
9
chi cho Giáo dục - đào tạo, y tế, kế hoạch hóa gia đình, văn hóa, thể thao,
truyền thanh, chi bảo đảm xã hội, trợ giá hàng hóa…
Thông qua hình thức thu thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh
nghiệp nhằm điều tết thu nhập, phân phối lại cho những đối tượng có
thu nhập thấp.
Thông qua thuế gián thu nhằm hướng dẫn têu dùng hợp lý, tiết kiệm.
Tuy nhiên, vấn đề sử dụng công cụ ngân sách nhà nước để điều
chỉnh
các vấn đề xã hội cần chú ý thống nhất giữa chính sách và biện pháp thực
hiện để nhóm đối tượng hưởng lợi từ chính sách phù hợp với mục têu của
chính sách.
- Góp phần ổn định thị trường, chống lạm phát, bình ổn giá cả thị
trường
Ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính
sách bình ổn giá cả thị trường, chống lạm phát.
Nhà nước sử dụng những công cụ về chính sách chi ngân sách,
thuế, phí, lệ phí, vay để có thể chủ động điều chỉnh giá cả và thị trường.
Những chính sách đó có thể thắt chặt hay nới lỏng tùy thuộc vào mục
đích và mức độ tác động đến cung - cầu thị trường mà nhà nước mong muốn
điều chỉnh.
Việc huy động của ngân sách nhà nước từ các hình thức thuế, phí, lệ
phí, vay, bảo hiểm xã hội trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng cao thì sự cung ứng
vốn đầu tư dài hạn, vốn tiền tệ ngắn hạn của các nhà đầu tư và đầu tư của
dân sẽ giảm, vốn tự đầu tư sẽ khan hiếm hơn. Mặt khác, nó sẽ làm cho cầu về
hàng hóa, dịch vụ của dân cư giảm xuống nhưng ngân sách nhà nước lại có
điều kiện tăng cầu với quy mô lớn và chi cho đầu tư lớn sẽ kích thích tăng
cung.
Ngược lại, nếu ngân sách nhà nước huy động trên GDP và GNP chiếm
tỷ trọng thấp thì nguồn tự đầu tư tăng lên, thúc đẩy tăng cung, đồng thời
kích thích tăng cầu về hàng hóa, dịch vụ nhưng ngân sách lại không có điều
kiện để tăng cầu và chi cho đầu tư.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
10
Trên thị trường tài chính, nhà nước vay vốn với lãi suất cao sẽ tác
động tăng cung ứng vốn từ các nhà đầu tư và tiết kiệm tiêu dùng cho tương
lai và làm giảm lượng cầu về vốn đầu tư của doanh nghiệp thuộc các thành
phần kinh tế.
Khi lãi suất các khoản vay của nhà nước giảm xuống dưới mức lợi tức
bình quân toàn xã hội, các nhà đầu tư sẽ tìm môi trường đầu tư vào sản xuất
kinh doanh hàng hóa, dịch vụ mà không muốn cho nhà nước vay.
Mặt khác, lãi suất các khoản vay của nhà nước có vị trí quan trọng trên
thị trường chứng khoán có thể tham gia điều tiết quan hệ cung - cầu trên thị
trường chứng khoán.
Dự trữ nhà nước đóng vai trò không thể thiếu nhất là trong cơ chế thị
trường. Giá cả do thị trường quyết định, phụ thuộc và quan hệ cung - cầu và
các yếu tố khác. Để bảo vệ lợi ích của người sản xuất và người tiêu dùng, kích
thích sản xuất phát triển nhà nước cần theo dõi biến động giá cả trên
thị trường và phải có nguồn dự trữ hàng hóa, tài chính để điều chỉnh kịp thời.
Chống lạm phát là nội dung quan trọng trong việc điểu chỉnh thị
trường. Có nhiều nguyên nhân gây ra lạm phát trong đó có ngu yên
nhân xuất phát từ lĩnh vực thu chi ngân sách nhà nước. Nếu đồng vốn ngân
sách được sử dụng hợp lý, hiệu quả thì sẽ có tác động tch cực, ngược lại
sẽ gay ra bất ổn trên thị trường, thúc đẩy lạm phát tăng. Việc phát hành
thêm tền để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước là nguyên nhân trực tiếp
khiến lạm phát tăng. Và sự cân bằng của ngân sách nhà nước sẽ có tác
động đến sự cân bằng của cán cân thanh toán quốc tế do sự cân bằng của
ngân sách tác động trực tiếp đến sự cân bằng của cán cân thương mại;
mức độ thực hiện cân bằng ngân sách nhà nước nói lên khả năng chi trả
các khoản nợ nước ngoài đến hạn.
1.1.2. Hệ thống ngân sách Nhà nước
Hệ thống ngân sách Nhà nước là tổng thể các cấp ngân sách có
mối quan hệ cơ hữu với nhau trong quá trình thực hiện việc thu, chi của mỗi
cấp ngân sách.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
11
Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa
phương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính
các cấp có Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân. Theo quy định của Luật
tổ chức Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân hiện hành bao gồm:
- Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân
sách tỉnh) bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách của các huyện, quận, thị
xã, thành phố thuộc tỉnh.
- Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung
là ngân sách huyện). Bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các
xã, phường, thị trấn.
- Ngân sách các xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã).
Trên thế giới, hầu hết các nước, kể cả các nước phát triển và đang phát
triển đều có ngân sách xã. Ngân sách xã là một bộ bận của hệ thong NSNN và
được quản lý theo quy định của luật pháp.
Cơ cấu tổ chức của hệ thống NSNN nước ta có thế mô tả theo sơ đồ
sau:
NSNN
NSĐP
NS cấp tỉnh
NS của các
Sở Ban,
ngành
thuộc tỉnh
NSTW
NS các Bộ,
cơ quan
TW
NS Huyện
NS cấp
huyện
NS các phòng ban
cấp huyện
NS Xã
NS các đơn vị
thuộc xã
Sơ đồ 1.1: Hệ thống NSNN nước ta hiện nay
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
