Nghiên cứu mạng lưới chợ vùng đông bắc

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN THỊ TRANG

NGHIÊN CỨU MẠNG LƯỚI CHỢ VÙNG
ĐÔNG BẮC

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

THÁI NGUYÊN, NĂM 2015


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

THÁI NGUYÊN - 2015
PHAN THỊ TRANG

NGHIÊN CỨU MẠNG LƯỚI CHỢ VÙNG
ĐÔNG BẮC
Chuyên ngành: Địa lí học
Mã số: 60310501

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Vân Anh

THÁI NGUYÊN, NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích dẫn
có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ
công trình nghiên cứu nào khác.
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015
Học viên

Phan Thị Trang

Xác nhận của khoa chuyên môn

Nguời huớng dẫn khoa học

TS. Vũ Vân Anh


LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự
quan tâm, giúp đỡ của Ban Giám hiệu, Trường Đại học Sư phạm - Đại học
Thái Nguyên, Bộ Công Thương Việt Nam, Tổng Cục Thống kê Việt Nam, các thầy
giáo, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp này tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng biết ơn sâu sắc tới:
1. TS.Vũ Vân Anh - Đại học Thái Nguyên, đã tận tnh giúp đỡ tôi trong
quá trình hoàn thành Luận văn này.
2. Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Địa lý và các thầy giáo, cô
giáo giảng dạy chuyên ngành của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái
Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.
3. Bộ Công Thương Việt Nam, Tổng Cục Thống kê Việt Nam, các cơ
quan, cùng bạn bè đồng nghiệp và người thân đã quan tâm giúp đỡ và động viên
tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, bản thân tôi đã có nhiều cố
gắng nhưng không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được
những ý kiến đóng góp của các thầy, cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài luận
văn được hoàn thiện hơn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!

-

Thái Nguyên, tháng 5 năm
2015
Học viên

Phan Thị Trang (Khóa học 2013 - 2015)


MỤC LỤC
Trang
Trang bìa phụ


Lời

cam

đoan................................................................................................................i

Lời

cảm ơn ..................................................................................................................ii
Mục lục...................................................................................................................... iii

Danh

mục

viết

tắt

.......................................................................................................iv Danh mục các
bảng ..................................................................................................... v Danh mục các
hình .....................................................................................................vi
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................... 2
3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn .............................................................................. 6
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cúu .................................................................
7
5. Những đóng góp của đề tài .....................................................................................
9
6. Cấu trúc của luận văn............................................................................................ 10
NỘI DUNG .............................................................................................................. 11
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHỢ.............................. 11
1.1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 11
1.1.1. Một số khái niệm có liên quan........................................................................ 11
1.1.2. Quan niệm về chợ ...........................................................................................
12
1.1.3. Chức năng và vai trò của chợ [15]................................................................. 13
1.1.3.1. Chức năng của chợ....................................................................................... 13
1.1.3.2. Vai trò của chợ .............................................................................................
15

1.1.4. Các đặc điểm chính của chợ [15].................................................................... 17
1.1.4.1. Các chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh ở chợ......................................
17
1.1.4.2. Không gian họp chợ..................................................................................... 18
1.1.4.3. Thời gian họp chợ ........................................................................................ 18


1.1.5. Phân loại chợ [15] ...........................................................................................
18
1.1.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của mạng lưới chợ..
20
1.1.6.1. Trình độ phát triển của nền kinh tế ..............................................................
20


1.1.6.2. Đặc điểm dân cư và văn hóa ........................................................................ 21
1.1.6.3. Phân bố dân cư và mạng lưới các điểm quần cư ......................................... 22
1.1.6.4. Khoa học, công nghệ ................................................................................... 23
1.1.6.5. Đường lối chính sách ................................................................................... 24
1.1.6.6. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên .............................................. 24
1.1.7. Một số tiêu chí đánh giá.................................................................................. 25
1.1.7.1. Quy mô chợ.................................................................................................. 25
1.1.7.2. Mật độ chợ ................................................................................................... 26
1.1.7.3. Bán kính phục vụ trung bình của mạng lưới chợ......................................... 26
1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 26
1.2.1. Khái quát mạng lưới chợ ở Việt Nam............................................................ 26
1.2.1.1. Số lượng và quy mô chợ .............................................................................. 26
1.2.1.2. Mật độ và bán kính phục vụ của chợ ........................................................... 29
1.2.1.3. Đặc điểm của các loại hình chợ ................................................................... 31
1.2.1.4. Nội dung hoạt động các chợ ........................................................................ 34

1.2.1.5. Thành phần tham gia kinh doanh................................................................. 35
1.2.1.6. Vấn đề môi trường và an toàn thực phẩm tại chợ........................................ 35
1.2.2. Khái quát mạng lưới chợ ở vùng Trung du miền núi Bắc Bộ ........................ 35
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 38
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG VÀ PHÂN BỐ MẠNG LƯỚI CHỢ .. 39
2.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển mạng lưới chợ vùng Đông Bắc ........ 39
2.1.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ ...................................................................... 39
2.1.2.Trình độ phát triển của nền kinh tế vùng Đông Bắc…………………………42
2.1.2.1. Quy mô và tốc độ tăng trưởng GDP ............................................................ 42
2.1.2.2. Cơ cấu nền kinh tế ....................................................................................... 42
2.1.2.3. Thu nhập và chi tiêu cho đời sống dân cư ................................................... 49
2.1.3. Đặc điểm dân cư và văn hóa ........................................................................... 51
2.1.4. Phân bố dân cư và mạng lưới các điểm quần cư ............................................ 53
2.1.5. Khoa học công nghệ ....................................................................................... 54
2.1.6 Cơ sở hạ tầng ................................................................................................... 55


2.1.7. Thị trường ....................................................................................................... 56
TN

iv


2.1.8. Đường lối chính sách ...................................................................................... 56
2.1.9. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ................................................. 56
2.1.9.1. Địa hình........................................................................................................ 56
2.1.9.2. Khí hậu........................................................................................................ 58
2.1.9.3. Tài nguyên đất ............................................................................................. 58
2.1.9.4. Tài nguyên sinh vật...................................................................................... 59
2.1.9.5. Tài nguyên du lịch ...................................................................................... 60

2.1.10. Đánh giá chung ............................................................................................. 60
2.2. Thực trạng hoạt động và phân bố chợ vùng Đông Bắc giai đoạn 2005 – 2013
............ 64
2.2.1. Quy mô và số lượng chợ ................................................................................. 66
2.2.1.1. Tổng số chợ.................................................................................................. 66
2.2.1.2. Quy mô chợ.................................................................................................. 67
2.2.2. Mật độ và bán kính phục vụ của chợ .............................................................. 69
2.2.2.1. Mật độ chợ theo diện tích ............................................................................ 69
2.2.2.2. Bán kính phục vụ của chợ............................................................................ 69
2.2.2.3. Chỉ tiêu về mạng lưới chợ theo dân số ........................................................ 70
2.2.2.4. Chỉ tiêu về mạng lưới chợ theo xã, phường ................................................ 71
2.2.3. Cơ sở hạ tầng chợ ........................................................................................... 72
2.2.4. Phạm vi lan tỏa của hàng hóa theo không gian .............................................. 74
2.2.5. Thời gian họp chợ ........................................................................................... 74
2.2.6. Nội dung hoạt động của các chợ..................................................................... 75
2.2.7. Lực lượng tham gia kinh doanh ...................................................................... 76
2.2.7.1. Các thành phần tham gia kinh doanh trên chợ ............................................
76
2.2.7.2. Số điểm kinh doanh và lao động trên chợ ................................................... 77
2.2.8. Môi trường và an toàn thực phẩm................................................................... 77
2.2.9. Đánh giá chung ............................................................................................... 79
2.3. Một số chợ tiêu biểu .......................................................................................... 81
2.3.1 Chợ phiên Bắc Hà ............................................................................................ 81
2.3.2 Chợ Thái .......................................................................................................... 82
2.3.3. Chợ cửa khẩu Tân Thanh................................................................................ 83
2.3.4. Chợ tnh Khâu Vai .......................................................................................... 84


TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ........................................................................................... 86

TN

v


CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN MẠNG
LƯỚI CHỢ VÙNG ĐÔNG BẮC ĐẾN 2030 ........................................................ 87
3.1. Quan điểm, mục tiêu và định hướng phát triển mạng lưới chợ vùng Đông
Bắc đến năm 2030..................................................................................................... 87
3.1.1. Quan điểm ....................................................................................................... 87
3.1.1.2. Quan điểm về việc đầu tư cơ sở vật chất chợ .............................................. 87
3.1.1.3. Quan điểm về bố trí không gian kiến trúc chợ ............................................ 88
3.1.1.4. Quan điểm phát triển ngành hàng, lực lượng kinh doanh trên chợ .............
88
3.1.1.5. Quan điểm về tổ chức chợ trên địa bàn vùng Đông Bắc ............................. 89
3.1.2. Mục tiêu .......................................................................................................... 89
3.1.2.1. Mục tiêu chung ............................................................................................ 89
3.1.2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................ 90
3.1.3. Định hướng ..................................................................................................... 92
3.1.3.1. Định hướng chung ....................................................................................... 92
3.1.3.2. Định hướng cụ thể ....................................................................................... 93
3.2. Giải pháp ............................................................................................................ 95
3.2.1. Quy hoạch thương mại trên địa bàn vùng Đông Bắc ..................................... 96
3.2.2. Công tác quản lý chợ ...................................................................................... 97
3.2.3. Về tổ chức, phân công các ngành hàng kinh doanh tại chợ và các loại hình
thương nghiệp khác................................................................................................... 98
3.2.4. Giải pháp khai thác các nguồn lực để đầu tư xây dựng chợ ........................... 98
3.2.5. Giải pháp bồi dưỡng, đào tạo cán bộ quản lý chợ ......................................... 99
3.2.6. Giải pháp bảo vệ môi trường đối với mạng lưới chợ toàn vùng .................... 99
3.2.7. Các giải pháp khác ........................................................................................ 100

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 100
KẾT LUẬN............................................................................................................ 101
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 102
PHỤ LỤC............................................................................................................... 104

N

vi


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TỪ

NGHĨA

ĐBSCL

Đồng bằng sông Cửu Long

ĐBSH

Đồng bằng sông Hồng

HTX

Hợp tác xã

KTCK

Kinh tế cửa khẩu

KKTCK

Khu kinh tế cửa khẩu

NBX

Nhà xuất bản

PCCC

Phòng chá y chữ a chá y

TP

Thành phố

TTTM

Trung tâm thương mại

UBND

Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Tổng số chợ ở nước ta phân theo vùng kinh tế và theo quy mô chợ
năm 2014 ................................................................................................. 27
Bảng 1.2: Mật độ chợ phân theo các vùng kinh tế năm 2013................................... 29
Bảng 1.3: Mười tỉnh, thành phố có mật độ chợ lớn nhất cả nước năm 2013 ........... 30
Bảng 1.4. Tổng số chợ vùng Trung du miền núi Bắc Bộ phân theo các tỉnh và
phân theo quy mô năm 2014 ................................................................... 36
Bảng 2.1. Tổng GDP các tỉnh vùng Đông Bắc năm 2005 và năm 2012 .................. 42
Bảng 2.2. Giá trị và cơ cấu sản xuất nông nghiệp vùng Đông Bắc giai đoạn
2005 – 2012............................................................................................. 44
Bảng 2.3. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng theo giá hiện hành
của các tỉnh Đông Bắc năm 2005 – 2013 ............................................... 49
Bảng 2.4: Thu nhập bình quân đầu người một tháng của các tỉnh vùng Đông
Bắc năm 2006 và năm 2012 .................................................................... 50
Bảng 2.5. Mật độ dân số phân theo các tỉnh của vùng Đông Bắc năm 2013 ........... 53
Bảng 2.6: Số lượng chợ phân theo các tỉnh của vùng Đông Bắc năm 2008 - 2013 .........
66
Bảng 2.7: Phân loại chợ vùng Đông Bắc theo quy mô năm 2014 ............................ 68
Bảng 2.8: Một số chỉ tiêu cơ bản về mạng lưới chợ của vùng Đông Bắc năm
2005 và năm 2013 ................................................................................... 70
Bảng 2.9: Mật độ chợ theo xã, phường, thị trấn các tỉnh vùng Đông Bắc năm
2005 và năm 2013 ................................................................................... 71
Bảng 2.10: Tình trạng cơ sở vật chất chợ trên địa bàn vùng Đông Bắc năm
2005 và năm 2014 ................................................................................... 73
Bảng 2.11: Tình hình đảm bảo vệ sinh môi trường của các chợ trên địa bànvùng
Đông Bắc năm 2013................................................................................ 78


DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang


Hình 1.1: Mức thu nhập bình quân đầu người và tốc độ tăng trưởng GDP vùng
Đông Bắc giai đoạn 2005 – 2010 .............................................................. 21
Hình 2.1. Bản đồ hành chính vùng Đông Bắc........................................................... 41
Hình 2.2: Cơ cấu kinh tế phân theo ngành vùng Đông Bắc 2005– 2012.................. 43
Hình 2.3: Cơ cấu dân tộc vùng Đông Bắc................................................................. 51
Hình 2.4. Bản đồ nguồn lực ảnh hưởng đến sự phát triển mạng lưới chợ vùng
Đông Bắc ................................................................................................... 63
Hình 2.5. Bản đồ thực trạng mạng lưới chợ vùng Đông Bắc.................................... 65
Hinh 2.6. Cơ cấu về cơ sở vật chất các chợ vùng Đông Bắc .................................... 72
Hình 2.7. Số chợ họp thường xuyên và chợ phiên phân theo các tỉnh vùng Đông
Bắc năm 2013 ........................................................................................... 75
Hỉnh 2.8. Số hộ tham gia kinh doanh thường xuyên và không thường xuyên trên
chợ của các tỉnh vùng Đông Bắc năm 2014 .............................................. 77


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Vùng Đông Bắc là một vùng có vị trí địa lí và giao thông khá thuận lợi cho các
hoạt động thương mại - dịch vụ và hoạt động kinh tế cửa khẩu phát triển. Trong
những năm qua hoạt động thương mại nói chung và hoạt động nội thương của
vùng
Đông Bắc nói riêng đã có những đóng góp tích cực vào việc phát triển kinh tế - xã hội
của cả nước nói chung. Hoạt động mua bán hàng hóa trên thị trường diễn ra sôi động
nhất là khu vực thành phố của các tỉnh trong vùng. Ở trung tâm thành phố của
các tỉnh với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế; đã đáp ứng nhu cầu về vật tư
nguyên liệu cho sản xuất hàng hóa tiêu dùng ngày càng phong phú, đa dạng của các
tầng lớp dân cư của từng tỉnh và của vùng. Trong đó, hoạt động mua bán hàng

hóa lưu thông qua mạng lưới chợ chiếm tỉ trọng lớn trong tổng khối lượng hàng hóa
lưu thông và đã đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của người dân.
Chợ đã trở thành một bộ phận cấu thành rất quan trọng trong mạng lưới
thương mại của từng tỉnh cũng như của vùng Đông Bắc. Chợ là nơi bán và là nơi
mua chủ yếu nhất đối với những hàng lương thực, thực phẩm, nông sản và nhiều
hàng tiêu dùng thiết yếu khác của dân cư. Đối với vùng sâu, vùng xa thì hầu như tất
cả mọi nhu cầu mua bán tiêu dùng phải được thoả mãn thông qua chợ. Ngoài ra
chợ còn là nơi phản ánh trình độ kinh tế - xã hội, phong tục tập quán của một vùng
dân cư. Tính văn hoá của chợ được thể hiện rõ nét qua các phiên chợ vùng cao của
đồng bào dân tộc.
Tuy nhiên hệ thống chợ của vùng Đông Bắc còn nhiều chỗ chưa hợp lý, ít về số
lượng, quy mô nhỏ, phân bố chưa phù hợp. Các điều kiện về cơ sở vật chất kỹ
thuật của mạng lưới chợ trên địa bàn còn khá sơ sài, chưa đáp ứng tốt nhu cầu trao
đổi hàng hoá của nhân dân. Đặc biệt là các chợ ở vùng sâu vùng xa và mật độ chợ
vùng biên giới vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng bộc lộ những hạn chế,
vướng mắc.
Xuất phát từ vai trò quan trọng của mạng lưới chợ trong sự phát triển kinh tế xã hội của vùng Đông Bắc. Hơn nữa việc nghiên cứu về hoạt động của mạng lưới chợ
1


vùng Đông Bắc là một lĩnh vực khá mới mẻ hầu như chưa có đề tài nào nghiên cứu
một cách toàn diện. Do đó tác giả chọn đề tài "Nghiên cứu mạng lưới chợ vùng
Đông Bắc" làm luận văn tốt nghiệp cao học của mình.

2


2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Ở Việt Nam
Chợ ở nước ta đã hình thành từ rất sớm. Nhưng do những khó khăn và hạn chế

về tư liệu nên những yếu tố xưa kia của chợ khó được thể hiện một cách đây đủ. Tuy
nhiên, bắt đầu từ năm 1980 đã có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị về chợ.
Trong số những công trình nghiên cứu về chợ. Chợ quê là một chủ đề thu hút
được sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu có thể kể đến một số công trình. Một số bài
viết và sách mang tính chất chuyên khảo về chợ quê mà tác giả đã có dịp tiếp cận
như:
Trong "Chợ chùa thế kỷ XVI - XVII " - Nguyễn Đức Nghinh. Nghiên cứu lịch sử
số 4, tháng 7 - 8 năm 1979 tác giả nêu lên hoạt động buôn bán hàng hóa tại các
chợ chùa vùng nông thôn. Tuy nhiên nội dung mới chỉ dừng lại ở phạm vi hẹp - chợ
tại các đỉnh chùa của làng vào các thế kỷ XVI -XVII.
"Mấy nét phác thảo về chợ làng"- Nguyễn Đức Nghinh. Nghiên cứu lịch sử số
5, tháng 9.10 năm 1980. Tác giả đã đề cập đến loại hình chợ làng, tổ chức quản lí chợ
làng, các hoạt động chợ làng những ngày họp chợ, phiên chợ và nghiên cứu phạm vi
thời gian là các thế kỷ XVII - XVIII.
"Chợ làng trước cách mạng tháng tám 1945" - Nguyễn Đức Nghinh. Trần Thị
Hạ. Tạp chí Dân tộc học số 2 năm 1981. Bài viết trình bày khá sâu sắc về tên gọi
chợ, sự thành lập chợ, cấu trúc chợ làng, phương thức thanh toán, các hình thức thu
thuế tại chợ làng. Vấn đề được thử nghiệm nghiên cứu trên địa bàn các huyện
đồng bằng. Cụ thể là các huyện Binh Lục (Hà Nam Ninh). (Quỳnh Côi- Thái Bình).
Cẩm
Giàng (Hải Dương) vào những năm 30 của thế kỷ XX.
Và "Chợ quê trong quá trình chuyển đổi". (2004). NXB Thế giới của Lê Thị Mai
là một công trình khá toàn diện khi nhìn nhận chợ quê dưới góc độ xã hội học. Công
trình này đã đi sâu vào một số vấn đề như: Cơ sở kinh tế - xã hội hình thành chợ
quê châu thổ sông Hồng. Những chính sách tác động đến quá trình chuyển đổi
chợ quê và vai trò của chợ quê trong đời sống kinh tế xã hội cộng đồng làng xã.

3

Nhìn chung, tất cả các công trình này đều khai thác chợ ở những mảng riêng lẻ
hoặc nhìn nhận - đánh giá chúng chủ yếu ở các khía cạnh như: dân tộc học, xã hội
học, lịch sử, văn học... và chủ yếu là nghiên cứu chợ ở vùng đồng bằng. Chưa có

4


công trình hoàn thiện nào đi sâu khai thác chợ dưới góc độ địa lí kinh tế - xã hội như
một hệ thống luôn luôn vận động và biến đổi theo thời gian.
Trước tác động mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường; của quá trình công nghiệp
hóa, đô thị hóa, trong bối cảnh khu vực hóa - toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ
như hiện nay. Những phát hiện, những kết quả đã nghiên cứu đã gợi ra nhiều vấn
đề cần phải tiếp tục đi sâu tìm hiểu hơn nữa. Đó không chỉ là những vấn đề, những
hiện tượng mới mà cả những nhận định trước đây cần phải được nhìn nhận lại
cùng với những cách tiếp cận và xử lý thông tin thu được để có cái nhìn tổng quan,
đúng đắn phù hợp với xu thế mới về chợ nói riêng và các hình thức thương nghiệp
hiện đại nói chung.
Và trong thời gian gần đây, dưới góc độ địa lí kinh tế - xã hội đã có rất nhiều
giáo trình, đề tài khoa học của nhiều tác giả nghiên cứu một cách tổng quan
hơn, hoàn thiện hơn về chợ. Trong đó, phải kể đến giáo trình "Địa lý thương mại
và du lịch ". (2012). NXB Đại học Sư Phạm Hà Nội của Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên),
Lê Thông (đồng chủ biên). Giáo trình đã đề cập một cách khá đầy đủ về các điều
kiện hình thành, các nhân tố ảnh hưởng cũng như vai trò của chợ, phân loại chợ,
thực trạng hoạt động và phân bố mạng lưới chợ ở nước ta. Bên cạnh đó, còn có nhiều
công trình nghiên cứu khoa học cấp Bộ bàn về các hình thức phân phối của loại hình
bán lẻ trong đó có chợ đó là:
“Giải pháp phát triển các mô hình kinh doanh chợ” năm 2007 của viện nghiên
cứu Thương mại. “Nghiên cứu các hoạt động bán buôn bán lẻ của một số nước và
kinh nghiệm vận dụng vào Việt Nam”. Đề tài khoa học cấp bộ năm 2007 của Nguyễn
Thị Nhiễu; “Đánh giá thực trạng và định hướng tổ chức các kênh phân phối một số

mặt hàng chủ yếu ở nước ta từ năm 2001 đến nay ". Đề tài khoa học cấp bộ năm
2007 của Đinh Văn Thành. Ngoài ra, cũng có nhiều luận văn, công trình dự thi giải
thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học nghiên cứu về chợ như: " Tổ chức không gian
mạng lưới chợ tỉnh Đồng Tháp", Luận văn Thạc sĩ năm 2006, Đại học Sư phạm Hà Nội
của Nguyễn Thành Nhân. "Tìm hiểu hệ thống chợ ở tỉnh Nam Định ", khóa luận tốt
nghiệp năm 2012, Đại học Sư phạm Hà Nội của Trần Thị Kim Yên. “Nghiên cứu
5


mạng lưới chợ ở tỉnh Lạng sơn” luận văn Thạc sĩ năm 2013, Đại học Sư phạm Thái
Nguyên của Vi Văn Minh...

6


2.2. Ở vùng Đông Bắc
Việc nghiên cứu vấn đề phát triển hoạt động thương mại nói chung và mạng
lưới chợ ở vùng Đông Bắc tương đối nhiều. Các công trình nghiên cứu về chợ, viết về
chợ ở khu vực Đông Bắc xuất hiện khá sớm. Thế kỷ thứ XVIII, trong tác phẩm “Kiến
văn tiểu lục” của Lê Quý Đôn (1878) đã cung cấp một số tên chợ ở Tuyên Quang và
Hưng Hóa. Đến đầu thế kỷ XIX, công trình “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí” của Lê
Quang Định (1806) đã miêu thuật về một số chợ ở Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang. Đặc
biệt, những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, một số sỹ quan Pháp và tòa công
sứ Lào Cai, Yên Bái có viết các loại tiểu chí như “Lược khảo về Lục An Châu” (1898),
“Lược khảo về Bảo Hà” (1898), “Tiểu chí xứ Lào Cai” (1909), “Địa chí Lào Cai” (1933)
… Các công trình trên có ghi chép một số nét về các chợ ở Lào Cai, Bảo Hà, chợ ở
Phố Ràng… Báo cáo kinh tế hàng năm của tỉnh Lào Cai (1957 - 1959) cũng đề cập
nhiều đến hệ thống các chợ, việc xây dựng mở rộng chợ, việc trao đổi, buôn bán, giá
cả các mặt hàng ở chợ.
Nghiên cứu về chợ, chợ phiên vùng cao trong những thập niên gần đây có

tác giả Lê Chí Quế (1986) “ Nghiên cứu về diễn xướng Sli, lượn và vấn đề văn hóa
hội chợ”. Trần Hữu Sơn (1997) có tác phẩm “Văn hóa Dân gian Lào Cai” đã khẳng
định, chợ vùng cao không chỉ là nơi trao đổi kinh tế mà còn là trung tâm sinh hoạt
văn hóa, nơi gặp gỡ của các đôi trai gái, đồng thời là nơi bảo tồn các giá trị văn hóa
văn hóa vật thể, phi vật thể. Chợ là chiếc cầu giao lưu văn hóa giữa các dân tộc, tăng
cường mối đoàn kết giữa các tộc người anh em. Chính vì vậy, chợ trở thành một tụ
điểm văn hóa thông tin, một trung tâm văn hóa cho cả vùng, vai trò của chợ đối với
việc xây dựng đời sống văn hóa vùng cao là quan trọng và cần được quan tâm. Kể từ
khi Việt Nam - Trung Quốc bình thường hóa quan hệ trở lại, việc nghiên cứu các
chính sách phát triển vùng biên đã được đặt ra với sự ra đời của hàng loạt các
công trình nghiên cứu như: “Buôn bán qua biên giới Việt – Trung”; “ lịch sử, hiện
trạng triển vọng” của Nguyễn Minh Hằng (2001); “Phát triển kinh tế miền núi phía
Bắc và tác động của nó đến tăng cường sức mạnh chủ quyền an ninh biên
giới” của
Đinh Trọng Ngọc (2001); “Buôn bán qua biên giới Việt - Trung và một số nhận xét
7


về điều kiện để phát triển buôn bán qua biên giới” của Lê Tuấn Thanh (2004).

8