Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ của bệnh giun đũa ở bê, nghé và biện pháp phòng trị tại ba huyện của tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁIs NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THU HÀ

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ
BỆNH GIUN ĐŨA Ở BÊ, NGHÉ VÀ BIỆN
PHÁP PHÒNG TRỊ TẠI BA HUYỆN THUỘC
TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THÚ Y

Thái Nguyên- 2015


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THU HÀ

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ
BỆNH GIUN ĐŨA Ở BÊ, NGHÉ VÀ BIỆN
PHÁP PHÒNG TRỊ TẠI BA HUYỆN THUỘC
TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Thú y
Mã số ngành: 60.64.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ THÚ Y

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. HOÀNG VĂN DŨNG
2. TS. NGUYỄN THỊ NGÂN

Thái Nguyên - 2015


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là của chúng
tôi (học viên và người hướng dẫn khoa học). Các số liệu, kết quả trong luận
văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố, sử dụng để bảo vệ một
học vị nào.
Tôi xin cam đoan các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ
nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015
Tác giả luận văn

Nguyễn Thu Hà


ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận
tình của:
Thầy cô giáo hướng dẫn khoa học: 1. TS. Hoàng Văn Dũng
2. TS. Nguyễn Thị Ngân
Ban Giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Khoa sau đại
học, Khoa Chăn nuôi – Thú y, Các thầy, cô giáo đã tận tình giúp đỡ, tạo điều
kiện để tôi học tập, tiếp thu kiến thức của chương trình học.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Trạm Thú y, nhân dân địa phương của các
huyện Phú Lương, Phú Bình, Đồng Hỷ (tỉnh Thái Nguyên) đã tạo điều kiện
giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Được sự động viên, giúp đỡ của gia đình, bạn bè, tôi đã vượt qua mọi
khó khăn trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn chân thành tới những tập thể
và cá nhân đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015
Tác giả luận văn

Nguyễn Thu Hà


3

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ...........................................................................................................1
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .................................................................1
2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI .............................................................................3
3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................3
3.1. Ý nghĩa khoa học ........................................................................................3
3.2. Ý nghĩa thực tiễn .........................................................................................3
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................4
1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ........................................................4
1.1.1. Đặc điểm sinh học của giun đũa ký sinh ở bê, nghé ................................4
1.1.2. Dịch tễ học của bệnh giun đũa bê, nghé ..................................................9
1.1.3. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh giun đũa bê, nghé ..................11
1.1.4. Chẩn đoán bệnh giun đũa bê, nghé ........................................................14
1.1.5. Biện pháp phòng trị bệnh.......................................................................15
1.2.

TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC.................17

1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước ..........................................................17
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài .......................................................19
Chương 2. NỘI DUNG, VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU.. ...............................................................................................................22
2.1. ĐỐI TƯỢNG VÀ VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU ........................................22
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu: ..........................................................................22
2.1.2. Vật liệu nghiên cứu: ...............................................................................22
2.2. ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU ..........................................22
2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ..............................................................................22
2.2.2. Thời gian nghiên cứu: ............................................................................23
2.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .....................................................................23
2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................24
2.4.1. Bố trí điều tra và nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh giun đũa bê,
nghé ở 3 huyện của tỉnh Thái Nguyên. ............................................................24


4

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm lâm sàng của bệnh giun đũa bê,
nghé..................................................................................................................27
2.4.3. Nghiên cứu đề xuất biện pháp phòng, trị bệnh giun đũa cho bê, nghé ..28
2.5. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU .........................................................29
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .........................30
3.1. NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH GIUN ĐŨA BÊ,
NGHÉ Ở 3 HUYỆN THUỘC TỈNH THÁI NGUYÊN. ..................................30
3.1.1. Nghiên cứu tình hình nhiễm giun đũa bê, nghé .....................................30
3.1.2. Nghiên cứu sự phát triển của trứng giun đũa bê, nghé và sự tồn tại của
trứng có sức gây bệnh ở ngoại cảnh................................................................41
3.2. NGHIÊN CỨU BỆNH LÝ LÂM SÀNG CỦA BỆNH GIUN ĐŨA BÊ,

NGHÉ..............................................................................................................49
3.2.1. Những biểu hiện lâm sàng của bê, nghé bị bệnh giun đũa ở một số
huyện thành của tỉnh Thái Nguyên
.............................................................................49
3.2.2. Bệnh tích đại thể ở cơ quan tiêu hoá bê, nghé do giun đũa gây
ra.............51
3.2.3. Sự thay đổi một số chỉ số máu của bê, nghé khỏe và bê, nghé bị bệnh
giun đũa............................................................................................................52
3.2.4. So sánh công thức bạch cầu của bê, nghé bị bệnh giun đũa và bê, nghé
khỏe mạnh........................................................................................................54
3.3. NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ BỆNH GIUN
ĐŨA CHO BÊ, NGHÉ....................................................................................57
3.3.1. Phương pháp ủ phân nhiệt sinh học để diệt trứng giun đũa bê,
nghé..................................................................................................................57
3.3.2. Phương pháp điều trị bệnh giun đũa cho bê, nghé.................................58
3.3.3. Một số chỉ tiêu sinh lý của bê, nghé trước và sau khi dùng thuốc.........60
3.4. ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH PHÒNG, TRỊ BỆNH GIUN ĐŨA BÊ,
NGHÉ..............................................................................................................61
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ............................................................................64
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................66
PHỤ LỤC........................................................................................................73


5

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun đũa bê, nghé tại 3 huyện Phú Lương,
Đồng Hỷ, Phú Bình...........................................................................31
Bảng 3.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun đũa bê, nghé theo mùa....................34

Bảng 3.3. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun đũa bê, nghé theo tuổi ....................37
Bảng 3.4. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun đũa ở bê và nghé.............................39
Bảng 3.5. Tình trạng ô nhiễm trứng giun đũa bê, nghé ở chuồng trại và khu
vực xung quanh chuồng nuôi trâu, bò ..............................................41
Bảng 3.6. Tỷ lệ và cường độ nhiễm trứng giun đũa bê, nghé ở khu vực bãi
chăn nuôi trâu, bò .............................................................................43
Bảng 3.7. Sự phát triển của trứng giun đũa bê, nghé trong phân thành trứng có
sức gây bệnh .....................................................................................46
Bảng 3.8. Khả năng tồn tại của trứng giun đũa bê, nghé có sức gây bệnh trong
phân ở điều kiện tự nhiên .................................................................48
Bảng 3.9. Biểu hiện lâm sàng chủ yếu của bê, nghé bị bệnh giun đũa............50
Bảng 3.10. Sự thay đổi một số chỉ số máu của bê, nghé khỏe và bê, nghé bị
bệnh giun đũa....................................................................................52
Bảng 3.11. Sự thay đổi công thức bạch cầu của bê, nghé bị bệnh giun đũa và
bê, nghé khỏe mạnh ..........................................................................55
Bảng 3.12. Kết quả theo dõi ủ phân và tác dụng diệt trứng giun đũa..............57
Bảng 3.13. Hiệu lực thuốc điều trị bệnh giun đũa cho bê, nghé ......................59
Bảng 3.14. Một số chỉ tiêu sinh lý của bê, nghé trước và sau khi dùng thuốc 60


6

DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 3.1. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm giun đũa bê, nghé ở các huyện ........................32
Hình 3.2. Biểu đồ cường độ nhiễm giun đũa bê, nghé ở các huyện ................32
Hình 3.3. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm giun đũa bê, nghé theo mùa ở các huyện ........34
Hình 3.4. Biểu đồ cường độ nhiễm giun đũa bê, nghé theo mùa.....................35
Hình 3.5. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm giun đũa bê, nghé theo lứa tuổi .......................38
Hình 3.6. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm giun đũa ở bê và nghé......................................40

Hình 3.7. Biểu đồ tỷ lệ ô nhiễm trứng giun đũa bê, nghé ở nền chuồng
và khu vực xung quanh chuồng ........................................................42
Hình 3.8. Biểu đồ tỷ lệ ô nhiễm trứng giun đũa bê, nghé ở khu vực bãi
chăn thả ............................................................................................................44
Hình 3.9. Biểu đồ sự thay đổi một số chỉ số máu của bê, nghé khỏe và
bê, nghé bị bệnh giun đũa .................................................................53
Hình 3.10. Biểu đồ sự thay đổi công thức bạch cầu của bê, nghé khỏe
và bê, nghé bị bệnh giun đũa ............................................................55


vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
cs:

Cộng sự

g:

gam

Nxb:

Nhà xuất bản

PTNT:

Phát triển nông thôn

TN:

Thí nghiệm

TT:

Thể trọng


1

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Chăn nuôi trâu, bò ở nước ta trước đây chủ yếu để cung cấp sức kéo cho
nông nghiệp và lâm nghiệp. Những năm gần đây, ngành chăn nuôi của nước ta
phát triển khá mạnh, theo hướng ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, sản xuất sản phẩm
hàng hóa tập trung. Chăn nuôi góp phần tích cực phát triển kinh tế - xã hội,
nâng cao thu nhập của người nông dân. Ngành chăn nuôi trâu bò cung cấp cho
con người hai loại thực phẩm có giá trị cao và hoàn chỉnh về dinh dưỡng là thịt
và sữa. Thịt trâu, bò được xếp vào loại thịt đỏ có giá trị dinh dưỡng cao, hàng
năm thế giới tiêu thụ khoảng 40 - 50 triệu tấn thịt, giá 1kg thịt dao động
từ 6- 7
USD/kg. Sữa bò được xếp vào loại thực phẩm cao cấp vì đây là loại thực
phẩm hoàn chỉnh về dinh dưỡng và giúp tiêu hóa tốt. Trâu bò có khả năng
chuyển hóa thức ăn rẻ tiền như cây cỏ, rơm rạ thành sản phẩm có chất lượng
cao là thịt, sữa. Tuy nhiên, các bệnh xảy ra ở lứa tuổi bê, nghé đã gây ảnh
hưởng rất lớn đến hiệu quả kinh tế trong công tác phát triển chăn nuôi trâu
bò, trong đó phải kể đến bệnh giun đũa bê, nghé.
Bệnh giun đũa bê, nghé nói riêng và bệnh ký sinh trùng nói chung
không gây thành ổ dịch lớn như các bệnh do vi khuẩn và virus, nhưng nó
thường kéo dài âm ỉ, làm giảm năng suất chăn nuôi, ảnh hưởng đến khả năng

sinh trưởng và phát triển của bê, nghé.
Bệnh giun đũa là bệnh khá phổ biến ở bê, nghé của nước ta. Bệnh thường
phát vào vụ đông – xuân, ở bê, nghé dưới 3 tháng tuổi. Bê, nghé ở miền núi
nhiễm giun đũa cao hơn trung du và đồng bằng.
Theo Nguyễn Thị Kim Lan và cs (1999) [12], Phan Địch Lân và cs
(2005) [22], bệnh do giun Neoascaris vitulorum gây ra, chúng ký sinh trong


2

ruột non của bê, nghé và gây ra các tác hại như: gây tổn thương ruột non, một
số cơ quan


3

(gan, phổi...) do ấu trùng di hành, giun lấy chất dinh dưỡng làm cho bê, nghé
gầy còm, chậm lớn. Ngoài ra, giun đũa còn tiết độc tố làm cho bê, nghé bị
trúng độc, sốt cao, ỉa chảy, gầy sút và dễ chết nếu không được điều trị kịp thời.
Thái Nguyên là tỉnh trung du có nhiều đồi núi, bãi chăn thả rộng nên có
điều kiện thuận lợi để phát triển chăn nuôi trâu bò thịt. Theo kết quả điều tra
thống kê báo cáo của Sở Nông nghiệp và PTNT Thái Nguyên số lượng trâu,
bò tại thời điểm 01/4/2014, tổng đàn trâu, bò trên toàn tỉnh Thái Nguyên, cụ
thể như sau: Đàn trâu là 71.158 con, đàn bò là 34.033 con. Định hướng chung
của tỉnh là phát triển chăn nuôi trâu bò thịt theo hướng sản xuất sản phẩm
hàng hóa, tập trung nâng cao chất lượng, giá trị, sức cạnh tranh sản phẩm
chăn nuôi; đa dạng loại hình chăn nuôi phù hợp với điều kiện của từng địa
phương quy mô nông hộ, trang trại, chăn nuôi công nghiệp, bán chăn thả.
Trong những năm gần đẩy tỉnh Thái Nguyên rất quan tâm đến công tác phòng
chống dịch bệnh đàn gia súc, gia cầm nói chung, đàn trâu, bò nói riêng. Tuy

vậy mới chỉ tập trung vào nghiên cứu, đề ra các giải pháp phòng chống các
bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như bệnh lở mồm long móng, tụ huyết trùng
trâu, bò... Bệnh ký sinh trùng nói chung, bệnh giun đũa ở bê, nghé mặc dù tỷ
lệ nhiễm cao, gây hại đáng kể nhưng chưa được quan tâm đúng mức. Vì vậy,
bê, nghé ở các địa phương của tỉnh còn bị bệnh phân trắng nhiều, gây thiệt hại
kinh tế đáng kể. Mặt khác, điều kiện tự nhiên, thời tiết khí hậu, tổng đàn gia
súc, phương thức chăn thả, điều kiện chăn nuôi ở nước ta nói chung và các
tỉnh miền núi nói riêng có nhiều thay đổi. Điều đó có thể ảnh hưởng và làm
thay đổi đặc điểm dịch tễ của bệnh giun đũa ở bê, nghé.
Xuất phát từ yêu cầu cấp thiết của thực tiễn chăn nuôi trâu bò ở Thái
Nguyên, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ
của bệnh giun đũa ở bê, nghé và biện pháp phòng trị tại ba huyện của
tỉnh Thái Nguyên”.


4

2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
- Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học của bệnh giun đũa bê, nghé
trong điều kiện chăn nuôi hiện nay.
- Nghiên cứu một số đặc điểm bệnh lý lâm sàng của bệnh giun đũa bê,
nghé và xây dựng được biện pháp phòng chống bệnh giun đũa bê, nghé hiệu
quả, phù hợp với điều kiện chăn nuôi trâu bò ở Thái Nguyên.
3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
3.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học về đặc điểm dịch tễ,
bệnh lý, lâm sàng và biện pháp phòng chống bệnh giun đũa bê, nghé; đồng
thời có thêm một số đóng góp mới cho khoa học.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học để khuyến cáo người chăn nuôi áp

dụng biện pháp phòng, trị bệnh giun đũa, nhằm hạn chế tỷ lệ và cường độ
nhiễm giun đũa ở bê, nghé; hạn chế thiệt hại do giun đũa gây ra, góp phần
nâng cao năng suất chăn nuôi, thúc đẩy ngành chăn nuôi trâu, bò phát triển.


5

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1.1. Đặc điểm sinh học của giun đũa ký sinh ở bê, nghé
1.1.1.1. Vị trí của giun đũa bê, nghé trong hệ thống phân loại động vật.
Bệnh giun đũa do loài giun Neoascaris vitulorum (Goeze, 1782), hay
còn có tên gọi khác là Toxocara vitulorum thuộc họ Anikidae gây ra.
Theo Phan Thế Việt và cs (1977) [40], giun đũa bê, nghé có vị trí trong
hệ thống phân loại động vật học như sau:
Ngành Nemathelminthes Schneider, 1873
Lớp Nematoda Rudolphi, 1808
Phân Lớp Rhabditia Pearse, 1942
Bộ Ascaridida Skrjabin et Schulz, 1940
Phân bộ Ascaridina Skrjabin, 1915
Họ Anisakidae Skrjabin et Karokhin, 1945
Giống Neoascaris Travassos, 1927
Loài Neoascaris vitulorum Goeze, 1782.
1.1.1.2. Đặc điểm hình thái của Neoascaris vitulorum.
Theo Phạm Văn Khuê và cs (1996) [11]; Nguyễn Thị Kim Lan và cs
(1999) [12], giun tròn Neoascaris vitulorum có thân màu vàng nhạt, đầu có
ba lá môi, rìa của những môi này có răng cưa, thực quản dài 3 - 4,5 mm, chỗ
nối tiếp với ruột phình thành dạ dày nhỏ, vòng thần kinh và lỗ bài tiết ở ngang

nhau phần đầu. Giun đực không có cánh đuôi, dài 13 - 15 cm, rộng nhất 0,35
cm, đuôi dài 0,21 - 0,46 mm, thon tròn, trước và sau hậu môn ở phía bụng có
20 27 gai, có một đôi gai giao hợp dài 0,95 - 1,20 mm. Giun cái dài 19 – 23
cm,
chỗ rộng nhất là 0,5 cm, âm hộ ở khoảng 1/8 trước thân, đuôi hình nón dài 0,37


6

- 0,42 mm, đuôi có nhiều gai bao phủ. Trứng giun hơi tròn, có vỏ với nhiều
chỗ lõm nhỏ, dài 0,080 - 0,090 mm, rộng 0,070- 0,075 mm.


7

Theo Phan Địch Lân và cs (2005) [22], giun đũa Neoascaris vitulorum
(Goeze, 1782) ký sinh ở bê nghé có kích thước: Giun đực ở nghé dài 13 -15
cm, đường kính 0,3 cm; ở bê dài 14 -16 cm. Giun cái ở nghé dài 19-23 cm,
đường kính 0,5 cm, trứng 70-75 x 80-90 µm; giun cái ở bê dài 20-26 cm,
trứng 75-85 x 90-100 µm. Vị trí âm hộ của giun cái là 1/8 phần trước thân.
Phan Lục (2005) [26] cho biết, giun đũa cỏ kích thước to, vàng nhạt,
dài 13-22 cm, trên đầu cò 3 môi. Thực quản hình ống dài, phần cuối có chỗ
phình to ra gọi là dạ dầy giả. Xung quanh lỗ hậu môn của giun đực có nhiều
gai chồi, có hai gai giao hợp to bằng nhau. Trứng có 4 lớp vỏ màu nhạt, lớp
ngoài cùng lỗ chỗ như tổ ong, trứng dài 0,08 - 0,09 mm, rộng 0,07 - 0,75mm.
Nguyễn Thị Lê và cs (1996) [23] đã mô tả cấu tạo của giun đũa: giun
đực dài 110 - 189 mm, rộng nhất 3,52 - 4,81mm; đuôi dài 0,21 - 0,46 mm,
thon dần về cuối mút; thực quản dài 4,49 mm; gai sinh dục dài 0,57 - 1,19
mm, có màng mỏng bao bọc; ở phía trước hậu môn có 20 - 27 nhú xếp thành
2 hàng, sau hậu môn có 5 đôi nhú, đôi nhú thứ nhất kép. Giun cái dài 151 –

200 mm, rộng 4,0 - 5,7 mm; đuôi hình nón, phủ nhiều gai, dài 0,37 - 0,42
mm; gần mút đuôi có 2 nhú bên; lỗ sinh dục nằm ở phần trước cơ thể, cách
mút đầu khoảng 1/10 - 2/10 chiều dài cơ thể; trứng hình cầu kích thước
0,076 - 0,095 x 0,065 - 0,080 mm.
Theo những nghiên cứu của Taira N. và Fujita J. (1991) [63]: Từ năm
1982 - 1988 giun tròn đã được tìm thấy và nghiên cứu ở hai huyện Kyushu và
Okinawa, Nhật bản. Hai tác giả đã nghiên cứu 7 giun đũa đực và 21 giun đũa
cái về hình thái học, cho thấy độ dài trung bình của giun đực là 15,64 cm (1418cm) giun cái 25,75 cm (16,5 – 34 cm). Thân trắng đục và mềm, trứng giun
dài 81,6 µm và rộng 71,8 µm, bề mặt vỏ trứng trơn nhẵn, không nhăn nheo.
Prokopic J. và Sterba J. (1989) [56] đã quan sát giun đũa Neoascaris
vitulorum trên kính hiển vi điện tử, thấy cấu trúc bề mặt của giun gồm môi,
răng, gai nhỏ và phần đuôi; ở giun non răng hình nón và nhọn chúng dài hơn
khi tuổi giun tăng lên.


8

Theo mô tả của Urquhart G.M. và cs (1996) [64] thì giun đũa T.
viturlorum là ký sinh trùng đường ruột lớn nhất ở bê nghé, giun cái dài có thể
đến 30,00 cm. Giun đũa có thân dày, màu hơi hồng khi còn sống, và lớp biểu
bì khá trong suốt nên có thể nhìn thấy được các cơ quan nội tạng. Trứng giun
đũa có một lớp vỏ dày và trong suốt.
1.1.1.3. Đặc điểm vòng đời của Neoascaris vitulorum.
Vòng đời của giun đũa bê, nghé là vòng đời trực tiếp không qua ký chủ
trung gian. Dactian (1934-1937) làm thí nghiệm: cho bê nuốt trứng giun đũa
có sức gây bệnh thì sau 43 ngày có thể thấy giun đũa trưởng thành và con non
ở cơ thể bê. Ngoài ra, nếu cho bò mẹ trước khi đẻ 124 - 192 ngày nuốt trứng
giun có sức gây bệnh thì bê đẻ ra 20 - 31 ngày trong phân đã có trứng giun
đũa. Điều đó chứng tỏ giun đũa bê, nghé có thể qua máu truyền vào bào thai.
Ở trâu mẹ thời kỳ chửa đầu nuốt trứng giun cảm nhiễm thì tất cả nghé đẻ ra

đều bị nhiễm giun qua nhau thai. Giun đũa bê, nghé nhiễm vào cơ thể bằng 2
con đường: nhiễm trực tiếp và nhiễm qua bào thai (Nguyễn Hùng Nguyệt và
cs 2008 [28]).
Chẩn đoán bằng cách xét nghiệm phân tìm trứng giun Neoascaris
vitulorum hoặc trên cơ sở phát hiện thấy giun tự thải ra ở trong phân.
Phạm Sỹ Lăng (2005) [19] cũng cho biết, bệnh giun đũa bê nghé lây
nhiễm qua 2 con đường:
- Qua đường tiêu hóa do bê, nghé ăn phải trứng giun đũa cảm nhiễm.
- Ấu trùng từ máu trâu, bò mang thai xâm nhập vào bào thai.

Vichitr Sukhapesna (1982) [66] đã nghiên cứu 10 trâu, bò mẹ nhiễm
Strongyloides papillosus và Neoascaris vitulorum cùng với bê nghé kể từ
khi bê nghé được sinh ra. Tác giả cho rằng trâu, bò mẹ là nơi chứa mầm
bệnh chính làm cho bê nghé con bị nhiễm S. papillosus và N. vitulorum. Bê
nghé đã bị nhiễm S. papillosus qua bú sữa từ trâu, bò mẹ và nhiễm N.
vitulorum qua nhau thai.


9

Nghé đẻ ra sau 14 ngày đã có trứng giun trong phân (tức là có giun
trưởng thành trong ruột) chứng tỏ nghé bị nhiễm bệnh từ trong bào thai.
Giun đũa có chu kỳ phát triển trực tiếp, không qua ký chủ trung gian.
Giun trưởng thành sống trong ruột non của bê nghé đẻ trứng, trứng theo phân
ra ngoài, gặp điều kiện thuận lợi thì phát triển thành phôi thai trong trứng.
Trứng có phôi thai là trứng đã có sức gây bệnh. Sau đó trứng này lại vào cơ
thể con vật theo thức ăn, nước uống. Khi mới theo phân ra ngoài trứng
không phân chia. Tuỳ theo điều kiện nhiệt độ và độ ẩm bên ngoài, thời gian
trứng phát triển thành trứng cảm nhiễm có khác nhau.
0

Galila A. B. và cs (1990) [49] cho biết, ở 25 C trứng giun đũa phát
triển thành trứng ấu trùng sau 7 ngày.
Trứng giun cảm nhiễm có sức đề kháng cao với một số hoá chất cũng
như yếu tố vật lý. Khi trứng ở trong phân thì trứng có sức đề kháng cao đối
với một số chất sát trùng.
Đối với một số chất sát trùng thông thường như Lysol 2%, Zyphen 4 5%, sau 17 - 20 giây phôi bị huỷ hoàn toàn, nhưng ở trong phân thì phôi
không bị diệt. Phạm Chức (1980) [4] cũng cho biết, Lysol 5% diệt trứng
giun đũa trong một giờ; Axit phênic 5% diệt trứng trong thời gian 45 phút
đến một giờ. Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [31], trứng
giun đũa phát dục thành phôi thai trong khoảng 20 ngày ở nhiệt độ 19 22°C, nhưng phải cần 38 ngày ở nhiệt độ 15 - 17°c.
Dương Công Thuận và cs (1986) [38] đã lấy phân của bê, nghé bị
nhiễm giun đũa có nhiều trứng, trộn với nước để giữ ẩm, cho vào đĩa Pettri,
để ở nhiệt độ trong phòng khoảng 15 - 22°C (tháng 10 - 11), thấy trứng phát
triển thành phôi thai sau 20 ngày, ở nhiệt độ 15 - 17°C phôi hình thành sau
38 ngày.


10

Phạm Sỹ Lăng và Phan Địch Lân (1999) [22] cho biết, con cái đẻ
trứng ở ruột non, theo phân ra ngoài, gặp nhiệt độ thích hợp trứng phát triển
thành


11

trứng có khả năng gây bệnh (nhiệt độ 15 - 17°C cần 38 ngày, 19 - 22°C cần
20 ngày, 25°C cần 10 - 12 ngày, 28 - 30°C cần 65 ngày, nhưng khi nhiệt độ
đến 34 - 35°C thì trứng không phát triển.

Theo Nguyễn Hùng Nguyệt và cs (2008) [28], trứng giun đũa bê,
nghé có sức đề kháng với điều kiện ngoại cảnh, chỉ bị diệt ở nhiệt độ 45°C
trở lên và ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp.
Sau khi trứng giun cảm nhiễm vào cơ thể trâu bò mẹ, dưới tác dụng
của dịch vị và ruột non, ấu trùng nở ra và vào từ ruột non theo mạch máu
vào gan, qua tim lên phổi, ấu trùng đến tim và từ đó vào đại tuần hoàn. Phần
lớn ấu trùng đều theo mạch máu đến các mô và phủ tạng, ở đó nó đóng kén
và có thể sống từ 5 đến 6 tháng hoặc lâu hơn. Trường hợp trâu bò cái nhiễm
phải trứng giun trong giai đoạn có chửa thì ấu trùng có thể qua hệ tuần hoàn
của nhau thai đến bào thai, hoặc có thể trâu, bò cái nhiễm trong thời gian
không chửa, ấu trùng đóng kén ở mô và phủ tạng, khi trâu bò chửa, ấu trùng
thoát ra khỏi kén theo mạch máu đến nhau thai và vào bào thai.
Kén của ấu trùng có thể thấy ở nhiều mô và phủ tạng của trâu, bò mẹ
như: cơ, thận, não, gan, phổi. Ấu trùng có thể sống ở đó 6 tháng. Ở con vật
không chửa, quá thời gian 6 tháng ấu trùng chết. Ở con vật chửa trong vòng
6 tháng, ấu trùng chui ra khỏi kén đi vào nhau thai. Ở bào thai ấu trùng sống
trong gan. Nhưng kết quả nghiên cứu đều cho thấy: chỉ sau khi bê nghé được
đẻ ra, ấu trùng mới tiếp tục biến thái sau khi hoàn thành một đợt di hành qua
phổi, khí quản, ruột giống như sự di hành của giun đũa lợn, xuống ruột, giun
lớn lên nhanh chóng và phát triển thành giun trưởng thành đẻ trứng. Trong
điều kiện tự nhiên, ở bê nghé từ 17 ngày tuổi trở lên đã cỏ thể tìm thấy trứng
giun đũa trong phân. Đối với một số giun đũa khác như Ascaris của lợn,
người, Parascaris của ngựa, thời gian từ khi con vật bắt đầu cảm nhiễm trứng
giun đũa cho đến khi thành giun trưởng thành có khả năng đẻ trứng phải tối
thiểu trên một tháng. Tuổi mắc bệnh quá sớm của bê nghé làm người ta nghĩ
đến bê nghé có thể mắc bệnh từ khi còn trong bào thai.


12

1.1.2. Dịch tễ học của bệnh giun đũa bê, nghé

Bệnh giun đũa bê nghé do Neoascaris vitulorum gây ra, thường xảy
ra hầu khắp các nơi trên thế giới.
Swain G. D. (1987) [62] cho biết, đã kiểm tra 12 nghé ở Ấn Độ, thấy
4 con có Neoascaris vitulorum, có con có tới 400 giun trong ruột. Tripathi J.
C. (1967) cũng cho biết, bê nghé ở Ấn Độ thường bị giun đũa ký sinh.
Theo Vichitr Sukhapesna (1981) [65], bê, nghé nhiễm giun đũa
Neoascaris vitulorum chủ yếu qua bào thai và sữa.
Muangyai M. (1989) [53] thông báo rằng, giun đũa bê, nghé
Neoascaris vitulorum là một trong những ký sinh trùng chủ yếu gây bệnh
cho bê, nghé.
Theo Panday V. S và cs (1990) [55], kiểm tra phân của 20 bê, nghé
trong giai đoạn 15 - 20 ngày tuổi ở đồng cỏ Zimbabwe, thấy trứng giun có
trong phân, số trứng đếm được từ 257 - 19821 trứng/gam phân.
Akyol C. V (1993) [45] cho biết, bê ở khu vực Barsa (Thổ Nhĩ Kỳ) bị
nhiễm Neoascaris vitulorum phổ biến qua việc kiểm tra trứng trong phân. Ấu
trùng cũng được tìm thấy trong mẫu sữa. Đồng cỏ là nơi có nhiều trứng giun
nên làm bê, nghé bị nhiễm bệnh nhanh. Tỷ lệ nhiễm bệnh giữa các vùng sinh
thái khác nhau là khác nhau.
Một thông báo khác cho biết, ở Braxin nghé bị nhiễm giun đũa với tỷ
lệ 58% ở tuần tuổi thứ nhất; 87,5% ở tuần tuổi thứ 2; 96% ở tuần tuổi thứ 3
và 100% ở tuần tuổi thứ 4. Hầu hết bị nhiễm qua bào thai, một số ít trường
hợp nhiễm qua sữa. Bê, nghé phát bệnh trong độ tuổi 3 – 17 tuần tuổi
(Barbosa và Correa, 1989 [45]).
Starke W. A., Machado R. Z., Becchara G. H. và Zocollier M. C
(1996) [60] đã kiểm tra 75 mẫu phân bê nghé từ 9 – 115 ngày tuổi, thấy có
86,7% bê nghé nhiễm giun đũa. Số lượng trứng cao nhất khi 45 ngày tuổi.

13

Theo Roberts J. A. (1990) [58], tỷ lệ chết của nghé trong 6 tháng đầu
sau khi sinh ở vùng Đông Nam Á tới 30% do giun Neoascaris vitulorum và
S. papillosus.
Ở Việt Nam, bệnh giun đũa bê nghé là một bệnh rất phổ biến. Nghé có
triệu chứng đặc trưng là phân có màu trắng, nên nhân dân thường gọi là bệnh
"Nghé ỉa cứt trắng". Năm 1923, Phạm Văn Long đã thông báo về một ca
bệnh trên nghé. Nhưng đến đầu năm 50, bệnh này mới thực sự được chú ý vì
nó gây thiệt hại lớn cho đàn trâu sinh sản ở miền núi.
Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [31] cho biết, do ảnh
hường của khí hậu thời tiết nên mầm bệnh lưu truyền từ mùa này sang mùa
khác. Trứng giun đũa có phôi thai có thể tồn tại từ mùa đông này qua mùa
đông năm sau, gặp đợt nghé đẻ ra chúng sẽ nhiễm vào nghé, gây bệnh tạo
thành vùng "nghé ỉa cứt trắng".
Do tập tính sinh sản của trâu bò miền núi phía bắc nước ta là đẻ vào
mùa đông khô lạnh, thiếu cỏ, thiếu nước nên bệnh giun đũa bê nghé gây tác
hại nhiều đối với nghé sơ sinh.
Theo Lê Đăng Đảnh và cs (2004) [7] thì bệnh giun đũa bê là bệnh phổ
biến ở nước ta, tuổi bê dễ mắc bệnh là 20 - 35 ngày sau khi đẻ, chưa thấy bò
trưởng thành mắc bệnh. Ở nghé nếu mắc phải giun đũa thì mẫn cảm hơn là ở
bê và có thề bị chết do tiêu chảy.
Phùng Quốc Quảng và cs (2006) [30] cho biết, bệnh giun đũa ở bê phổ
biến ở lứa tuổi 20 - 25 ngày sau khi đẻ. Bệnh phân bố khắp nơi trên thế giới.
Ở nước ta, bệnh thường phát vào mùa rét, tại các vùng nuôi bò thuộc đồng
bằng, trung du, miền núi. Bệnh phổ biến hơn ở miền núi vì bê thường thả
rông đi theo mẹ đi ăn.
Tô Du (2005) [6] cho biết, bệnh giun đua ở bê, nghé hay mắc từ 15 –
60 ngày tuổi vì trong đất nền chuồng, hoặc ngoài bãi cỏ cỏ dính trứng giun
đũa, bê nghé khi gặm cỏ liếm phải rồi mắc bệnh. Bệnh thường gặp nhiều ở

nghé đẻ vào vụ Đông – Xuân.


14

Bệnh giun đũa bê nghé thường thấy ở bê, nghé dưới 3 tháng tuổi ở các
vùng chăn nuôi trâu, bò thuộc miền núi, trung du, đông bằng và ở các cơ sở
chăn nuôi trâu bò sữa (Phạm Sỹ Lăng và Phan Địch Lân, 1999 [22]).
Nguyễn Hùng Nguyệt và cs (2008) [28] cho biết: bê, nghé nuôi ở vùng
núi bị bệnh giun đũa nhiều hơn so với vùng trung du và đồng bằng. Ở nước
ta bê nghé thường bị bệnh vào tháng 12, 1, 2 hàng năm (vụ Đông - Xuân), do
trâu bò thường đẻ vào các tháng 11, 12, 1. Bê nghé mắc bệnh giun đũa sớm
nhất là 14 ngày tuổi, nhiều nhất ở lứa tuổi 30 - 45 ngày tuổi và muộn nhất ở
65 ngày tuổi, trâu bò không mắc bệnh.
1.1.3. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh giun đũa bê, nghé
1.1.3.1. Cơ chế sinh bệnh.

Khi bê nghé nuốt phải trứng giun đũa có sức gây bệnh, sau 43 ngày có
thể thấy giun đũa trưởng thành ở ruột non bê, nghé. Trong thời kỳ ấu trùng
giun đũa di hành đến một số khí quan như phổi, gan. Khi giun trưởng thành ở
ruột non số lượng nhiều, vít chặt làm tắc ruột non, có khi làm thủng ruột hoặc
chui vào ống dẫn mật, gan.
Giun còn tiết chất độc làm cho bê, nghé bị trúng độc, gây ỉa chảy, gầy
sút nhanh. Giun lấy chất dinh dưỡng làm bê, nghé gầy yếu (Phạm Văn Khuê
và Phan Lục, 1996 [11]) Giun đũa Neoascaris viíulorum cũng như các loài
giun sán khác, ngoài tác động chiếm đoạt chất dinh dưỡng của vật chủ, còn
gây tổn thương niêm mạc ruột, tạo điều kiện cho các vi khuẩn có trong
đường tiêu hoá (E.coli, Salmonela, Proteus...) xâm nhập gây rối loạn quá
trình phân tiết, viêm ruột và tiêu chảy cấp tính hoặc mãn tính.
Ngoài ra, giun đũa còn gây viêm ruột cata, một số ít bị biến đổi hoại tử

ở gan. Giun ở trong ống dẫn mật gây viêm có mủ, viêm do tổn thương ở phổi
cũng được phát hiện. Gia súc non mắc bệnh giun đũa bị viêm ruột thứ phát
có thể chết đến 80%.


15

Đặc điểm chủ yếu của bệnh là gây tiêu chảy song không liên tục, có sự
xen kẽ giữa tiêu chảy và bình thường, cơ thể thiếu máu, da nhợt nhạt, bê
nghé có biểu hiện nôn từng cơn, kém ăn, thể trạng sa sút. Nếu không phát
hiện sớm và điều trị kịp thời bê, nghé chết rất nhanh.
Theo Chu Thị Thơm và cs (2006) [33], ấu trùng sau khi xâm nhập vào
cơ thể bê nghé, ấu trùng di hành gây tổn thương nhiều cơ quan. Chúng đem
theo nhiều vi khuẩn, virus gây các bệnh truyền nhiễm kế phát. Giun chiếm
đoạt nhiều chất dinh dưỡng, tiết độc tố đầu độc vật chủ làm bê nghé gầy yếu,
ỉa chảy, ỉa phân trắng. Do giun có kích thước lớn, khi ký sinh với số lượng
lớn thường gây tắc ruột, thủng ruột, tắc ống mật.
Nguyễn Hùng Nguyệt và cs (2008) [28] cho biết giun đũa ký sinh trong
ruột non bê nghé sẽ gây ra các tác động:
- Tác động cơ giới: Ấu trùng di hành làm tổn thương gan, phổi. Giun
trưởng thành dùng các lá môi bám vào niêm mạc ruột và gây tổn thương
niêm mạc ruột, viêm cata, ảnh hưởng đến tiêu hóa, sữa không tiêu hóa bị vón
lại. Sữa này bị vi khuẩn lên men phân hủy, sinh ra nhiều sản phẩm của quá
trình phân hủy protit. Vì vậy, khi phân ra ngoài có màu trắng sữa, lỏng và có
mùi thối khắm. Số lượng giun đũa nhiều sẽ gây tắc, thủng ruột, gây viêm
phúc mạc.
- Tác động do độc tố: giun đũa ký sinh ở bê, nghé sẽ tiết độc tố làm cho
con vật trúng độc.
- Tác động chiếm đoạt chất dinh dưỡng: giun đũa lấy dinh dưỡng làm
cho bê con gầy còm.

1.1.3.2. Biểu hiện lâm sàng và bệnh tích
Bệnh tiến triển ngắn nhất là 5 ngày, dài nhất là 48 ngày, phổ biến là 1130 ngày. Nghé thường chết vào 7 - 16 ngày sau khi phát bệnh. Thời gian tiến
triển cùa bệnh dài hay ngắn phụ thuộc vào tuổi, sức khỏe của gia súc, cách
nuôi dưỡng.


16

Theo Nguyễn Văn Thiện và cs (1977) [35], bê nghé bị bệnh giun đũa
có dáng đi lù đù, đầu cúi, lưng cong đuôi cụp, bụng ỏng, có khi con vật
không theo mẹ. Bệnh nặng bê nghé gầy rạc, xù lông, mắt lờ đờ, chảy
nước mắt có nhử, mũi khô, thân nhiệt khoảng 40 - 41°C. Con vật mệt mỏi,
đứng lên nằm xuống, ỉa phân lúc đầu táo hoặc lổn nhổn, màu đen, dần dần
chuyển thành màu trắng, lỏng.
Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [31], con vật ăn kém,
ỉa chảy, đôi khi táo bón, chướng hơi, đi lại không yên, đau bụng, ho, co giật.
Trường hợp tự thải giun hay được điều trị thì các triệu chứng sẽ mất đi, ở thể
mãn tính bệnh kéo dài 2 - 3 tháng.
Phan Địch Lân (1986) [19] đã thông báo bê Zê bu mắc bệnh giun đũa
ở Nông trường Phú Man (tỉnh Hà Sơn Bình nay là tỉnh Hà Tây và Hòa Bình)
có triệu chứng ỉa chảy, ủ rũ, nằm liệt tại chỗ và có con chết.
Dương Công Thuận và Nguyễn Văn Lốc (1986) [38], Phạm Sỹ và cs
(2002) [14] cho biết, bê nghé mắc bệnh thường lù đù, chậm chạp, đầu cúi,
lưng cong, bụng to, lông xù lên, khoeo và đuôi dính phân bẩn, phân có mùi
tanh khắm, màu trắng ngà.
Chu Thị Thơm và cs (2006) [32] cho biết về lâm sàng của bệnh giun
đũa bê nghé: bệnh xảy ra phổ biến ở bê nghé từ 11 – 30 ngày tuổi. Bê nghé ủ
rũ, lù xù, chậm chạp đầu cúi, lưng cong, đuôi cụp thường chết vào ngày thứ 7
- 16. Lúc đầu còn theo mẹ, khi bệnh nặng bỏ bú, không theo mẹ nằm một
chỗ, thở yếu, đau bụng, nằm ngửa dãy dụa, đạp chân lên phía trước bụng. Có

khi nghe rõ tiếng sôi bụng. Bê, nghé gầy sút nhanh chóng, da khô, lông dựng,
mắt lờ đờ, niêm mạc nhợt nhạt, mủi khỏ, hơi thờ thối.
Phân màu trắng, mùi rất thối, con vật ỉa chảy nặng, ỉa vọt cần câu, phân
dính ở khuỷu chân và xung quanh hậu môn. Có thể xem đây là một triệu
chứng điển hình giúp cho việc chẩn đoán xác định bệnh giun đũa bê nghé.
Aumont và cs (1991) cho biết, giun đũa Neoascaris vitulorum là ký
sinh trùng chính của bê trong 2 tháng tuổi và làm giảm khối lượng từ sơ sinh
đến giai đoạn cai sữa khoảng l0,5 kg.