CÔN TRÙNG CHUYÊN KHOA CÔN TRÙNG GÂY HẠI CÂY TRỒNG CHÍNH Ở ĐBSCL (PGS. NGUYỄN VĂN HUỲNH VÀ và TS. CÔN TRÙNG HỌC LÊ THỊ SEN)

TRѬӠNG ĈҤI HӐC CҪN THѪ
KHOA NÔNG NGHIӊP
BӜ MÔN BҦO Vӊ THӴC VҰT

GIÁO TRÌNH
CÔN TRÙNG NÔNG NGHIӊP. PHҪN B:

CÔN TRÙNG GÂY HҤI CÂY TRӖNG CHÍNH
Ӣ ĈӖNG BҴNG SÔNG CӰU LONG
Biên soҥn:
PGS. NGUYӈN VĂN HUǣNH
Ph. D. Côn trùng hӑc
và
LÊ THӎ SEN
TiӃn sƭ Côn trùng hӑc

2003


GIӞI THIӊU
Ĉây là tài li͏u dành cho gi̫ng d̩y và h͕c t̵p v͉ côn trùng h͕c nông
nghi͏p sau khi ÿã h͕c xong ph̯n côn trùng ÿ̩i c˱˯ng g͛m các ÿ̿c tính v͉ hình
thái, sinh h͕c, sinh thái và phân lo̩i v͉ côn trùng. N͡i dung cͯa giáo trình này
nh̹m mͭc ÿích gi̫ng d̩y b̵c ÿ̩i h͕c cho sinh viên thu͡c ngành nông nghi͏p ÿ͋
khi ra tr˱ͥng có ÿͯ ki͇n thͱc xác ÿ͓nh ÿ˱ͫc ÿ͙i t˱ͫng gây h̩i cây tr͛ng là côn
trùng (chͣ không ph̫i loài nào khác) và ÿ͉ ngh͓ bi͏n pháp phòng tr͓ hͷu hi͏u trên
chͱc năng là m͡t kͿ s˱ nông nghi͏p ch͓u trách nhi͏m v͉ b̫o v͏ mùa màng. Ngoài
ra, các b̵c h͕c khác t˱˯ng ÿ˱˯ng nh˱ cao ÿ̻ng ho̿c trung h͕c nông nghi͏p cNJng
có th͋ s͵ dͭng m͡t ph̯n cͯa tài li͏u này trong gi̫ng d̩y và h͕c t̵p. Các nông
gia hay ng˱ͥi có quan tâm ÿ͇n công tác b̫o v͏ cây tr͛ng cùng có th͋ tham kh̫o
và n͇u c̯n liên h͏ tr͹c ti͇p ÿ͇n tác gi̫ ho̿c b͡ môn ÿ͋ th̫o lu̵n xa h˯n.

Vͣi mͭc ÿích trên, giáo trình này ÿ˱ͫc biên so̩n và trình bày theo tͳng ÿ͙i
t˱ͫng gây h̩i cͯa tͳng lo̩i cây tr͛ng, tͳng giai ÿo̩n phát tri͋n cͯa cây tr͛ng và
chi ti͇t cͯa tͳng loài sâu h̩i. Ch͑ m͡t s͙ loài sâu h̩i chính hay th˱ͥng th̭y cͯa
m͡t s͙ cây tr͛ng chính ÿ˱ͫc trình bày trong giͣi h̩n cͯa giáo trình này - c̭u trúc
cho khuôn kh͝ cͯa m͡t môn h͕c g͛m 3 ÿ˯n v͓ h͕c trình (credits). N͡i dung chi ti͇t
cͯa m͟i loài sâu h̩i ÿ˱ͫc trình theo thͱ t͹: tình hình phân b͙, ph͝ cây ký chͯ,
ÿ̿c tính sinh h͕c bao g͛m hình thái, vòng ÿͥi, t̵p quán sinh s͙ng và gây h̩i, ÿ̿c
tính sinh thái vͣi ÿ̿c bi͏t là di͍n ti͇n m̵t s͙ cho tͳng mùa, vͭ và giai ÿo̩n sinh
tr˱ͧng cͯa cây tr͛ng, và cu͙i cùng là các bi͏n pháp phòng tr͓ theo thͱ t͹ cͯa quy
trình IPM (phòng tr͓ t͝ng hͫp). Mͭc lͭc chi ti͇t ÿ͇n tͳng loài sâu h̩i ÿ˱ͫc trình
bày ͧ ngay ph̯n ÿ̯u cͯa giáo trình ÿ͋ giúp cho ng˱ͥi ÿ͕c có th͋ tra cͱu d͍ dàng
mà không c̯n ph̫i có danh lͭc ͧ phía sau. Các loài thiên ÿ͓ch quan tr͕ng ho̿c
nhóm thu͙c trͳ sâu hͷu hi͏u cͯa m͟i loài sâu h̩i cNJng ÿ˱ͫc trình bày tóm t̷t
trong bi͏n pháp phòng tr͓ m̿c dù không th͋ ÿi vào chi ti͇t (thu͡c các giáo trình
chuyên ngành khác).
Trong giáo trình này tác gi̫ ÿã tham kh̫o r̭t nhi͉u tài li͏u chuyên ngành
và trích d̳n nhi͉u hình ̫nh minh ho̩ ÿã ÿ˱ͫc xṷt b̫n ho̿c công b͙. Chúng tôi
xin thành th̵t cám ˯n các tác gi̫ và nhà xṷt b̫n. Cu͙i cùng, chúng tôi mong
ÿ˱ͫc s͹ góp ý cͯa các ÿ͛ng nghi͏p và sinh viên có c˯ h͡i s͵ dͭng ho̿c tham
kh̫o giáo trình này ÿ͋ có th͋ c̵p nh̵t và hoàn thi͏n h˯n.
Các tác gi̫: NguyӉn Văn HuǤnh và Lê Thӏ Sen


THÔNG TIN Vӄ TÁC GIҦ
PHҤM VI VA ĈӔI TѬӦNG SӰ DӨNG
CӪA GIÁO TRÌNH
1. THÔNG TIN Vӄ TÁC GIҦ
Hӑ và tên:
NGUYӈN VĂN HUǣNH
Sinh năm:

1944
Cѫ quan côngtác:
Bӝ môn: Bҧo vӋ thӵc vұt, Khoa NôngnghiӋp & Sinh hӑc ӭng dөng
Trѭӡng Ĉҥi hӑc Cҫn Thѫ
E-mail:

2. PHҤM VI VÀ ĈӔI TѬӦNG SӰ DӨNG
Giáo trình có thӇ dùng tham khҧo cho sinh viên ÿҥi hӑc và kӻ thuұt viên chuyên ngành
nông nghiӋp nhѭ trӗng trӑt, nông hӑc, bҧo vӋ thӵc vұt, hay ngành sinh hӑc ӭng dөng.
Có thӇ dùng cho các trѭӡng ÿҥi hӑc trên cҧ nѭӟc, ÿһc biӋt cho vùng ÿӗng bҵng sông Cӱu
Long.
Tӯ khóa:
-

côn trùng hӑc, sâu hҥi cây trӗng, ÿӗng bҵng sông Cӱu Long, lúa, bҳp,
ÿұu, rau, xòai, nhãn, cam quít, sҫu riêng, dӯa
insect pests of rice, corn, vegetables, legume, orchards, orange, longan,
durian, coconut, banana, Mekong Delta of Vietnam

Yêu cҫu kiӃn thӭc trѭӟc khi hӑc môn này (prerequisite): Côn trùng hӑc ÿҥi cѭѫng
Giáo trình lѭu hành nӝi bӝ cӫa trѭӡng Ĉҥi hӑc Cҫn Thѫ.


MӨC LӨC
------------------------------------

Chѭѫng I: SÂU HҤI CÂY LѬѪNG THӴC
SÂU HҤI CÂY LÚA
A. Sâu h̩i cây lúa ͧ giai ÿo̩n tăng tr˱ͧng
- Ruӗi ÿөc lá: Hydrella griseola (Fallen)

- Sâu phao: Nymphula depunctalis (Guenée)
- Sâu phao mӟi ÿөc bҽ
- Bù lҥch: Stenchaetothrips oryzae (Bagnal)
- Muӛi hành: Orseolia oryzae (Wood-Mason)
- Sâu keo: Spodoptera mauritia (Boisduval)
- Cào cào xanh: Oxya chinensis (Thunberg)
- Sâu cuӕn lá nhӓ: Cnaphlocrosis medinalis Guenée
- Các loài sâu ÿөc thân:
. Sâu màu vàng: Tryporyza incertulas (Walker)
. Sâu sӑc nâu ÿҫu ÿen: Chilo polychrysus Walker
. Sâu sӑc nâu ÿҫu nâu: Chilo suppressalis Walker
. Sâu màu hӗng: Sesamia inferens Walker
- Bӑ xít ÿen: Scotinophara coartata (Fabricius)
- Bӑ gai: Dicladispa armigera (Oliver)
- Sâu sӯng: Melanitis leda ismene (Cramer)
- Sâu cuӕn lá lӟn: Parnara guttata Bremer & Grey
- Rҫy nâu: Nilaparvata lugens (Stal)
- Rҫy lѭng trҳng: Sogatella furcifera (Horvath)

- Các loài rҫy xanh: Nephotettix spp.
- Rҫy zigzag: Recilia dorsalis (Motschulsky)
B. Sâu h̩i tͳ giai ÿo̩n tr͝ ÿ͇n chín
- Bӑ xít hôi: Leptocorisa acuta Thunberg
- NhӋn gié: Steneotarsonemus spinky (Smiley)
- Ӕc bѭѫu vàng: Pomacea canaliculata (Lamarck)
- Chuӝt ÿӗng: Rattus argentiventer (F)

SÂU HҤI CÂY BҲP
A. Sâu h̩i cây con
- KiӃn lӳa: Solenopsis geminata (Fabricius)

- DӃ: Gryllus bimaculatus De Geer
- Dòi ÿөc thân: Atherigona oryzae Malloch
- Bù lҥch: Franklinella williamsi Hood
B. Sâu h̩i lá, thân và trái
- Vҥc sành: . Mecapoda elongata (Linaeus)
. Phaneroptera furcifera Stal
- Rҫy mӅm: Rhopalosiphum maidis (Fitch)
- Sâu ÿөc thân: Pyausta nubilalis Hubner
- Sâu ÿөc trái: Helicoverpa armigera Hubner

SÂU HҤI KHOAI

Trang
1
1
1
1
3
5
9
11
14
16
17
19
18
19
19
20
27

29
30
31
33
39

41
45
46
46
48
50
52
55
55
55
55
56
58
59
59
59
61
62
66
72


- Sâu sӯng:
. Agrius convolvuli (Linnaeus)

. Acheronchia lachesis (Fabricius)
- Các loài miӇng kiӃn:
. Cassida circumdata Herbst
. Aspidomorpha miliaris (Fabricius)
- Sùng khoai lang: Cylas formicarius Fabricius

Chѭѫng II: SÂU HҤI CÂY RAU MÀU
SÂU HҤI CÁC LOҤI ĈҰU
A. Sâu h̩i cây con:
77
- Dòi ÿөc thân:
. Melanagromyia sojae Zehtner
. Ophiomya phaseoli Tryon
B. Sâu h̩i lá
- Sâu xanh da láng: Spodoptera exigua Hubner
- Sâu ăn tҥp: Spodoptera litura Fabricius
- Các loài sâu cuӕn lá:
. Lamprosoma indica Linnaeus
. Homona coffearia Nietner
. Dichocrosis chlorophanta Butler
- Các loài rҫy mӅm:
. Aphis glycines Matsumura
. Aphis craccivora Koch
C. Sâu h̩i trái
- Các loài sâu ÿөc trái:
. Etiella zinckenella Treitschke
. Maruca testulalis (Geyer)
- Nhóm bӑ xít:
. Bӑ xít xanh: Nezara viridula (Linnaeus)
. Bӑ xít xanh vai hӗng: Piezodorus rubrofasciatus

. Bӑ xít dài: Riptortus pilosus Thunberg
. Bӑ xít dài: Riptortus linearis (Fabricius)

SÂU HҤI RAU CҦI
- Sâu tѫ: Plutella xylostella Curtis
- DӃ nhӫi: Gryllotalpa africana Pal de Beauvois
- Bӑ nhҧy: Phyllotreta striolata Fabricius
- Các loài rҫy mӅm:
. Myzus persicae Sulzer
. Rhipalosiphum pseudobrassicae Davis
. Brevicoryne brassicae Davis
- Sâu ăn ÿӑt cҧi:
. Hellula undalis Fabricius
. Crocidolomia binotalis Zeller
ii

72
72
72
73
73
73
74

77
77
77
77
79
80

80
84
86
86
87
88
90
90
90
92
92
92
94
95
95
97
98
99
102
105
106
107
107
108
108
109
110
110
111

- Sâu ÿo: Chrysodeixis eriosoma (Doubleday)

SÂU HҤI BҪU, BÍ, DѬA
- Bӑ dѭa: Aulacophora similis (Oliver)
- Sâu xanh 2 sӑc trҳng: Diaphania indica (Saunders)
- Bӑ rùa nâu: Epilachna vigintioctopunctata (Fabricius)
- Ruӗi ÿөc lá: Liriomyza trifolii (Burgess)
- Bӑ xít nâu lӟn: Cyclopelta obscura Le Peletier et Serville
- NhӋn ÿӓ: Tetranychus sp.
- Bù lҥch (bӑ trƭ): Thrips palmi Karny
- Rҫy mӅm: Aphis gossypii Glover
- Ruӗi ÿөc trái: Bactrocera cucurbitae Coquillet

Chѭѫng III: SÂU HҤI CÂY ĂN TRÁI
SÂU HҤI CAM QUÍT
A. Sâu h̩i lá
- Sâu vӁ bùa: Phyllocnistis citrella Stainton
- Các loài bѭӟm phѭӧng:
. Bѭӟm phѭӧng vàng: Papilio demoleus Linnaeus
. Bѭӟm phѭӧng ÿen: Papilio polytes Linnaeus
. Bѭӟm phѭӧng lӟn: Papilio memnon Linnaeus
- Các loài rҫy mӅm:
. Toxoptera aurantii Boyer de Fonscolombe
. Toxoptera citricidus Kirkaldy
- Các loài rӋp sáp:
. RӋp sáp mӅm xanh: Coccus viridus (Green)
. RӋp sáp tím: Lepidosaphes beckii (Newman)
. Rҫy bông: Planococcus citri (Risso)
- Rҫy chәng cánh: Diaphorina citri Kuwayama

B. Sâu h̩i trái
- Bӑ xít xanh: Rhynchocoris poseidon Kirkaldy
- Các loài bѭӟm chích trái:
. Ophideres fullonia Clerck
. Eudocima salaminia Fabricius
. Artena dotata Fabricius
. Anua coronata Fabricius
- Các loài nhӋn nhӓ:
. NhӋn ÿӓ: Panonychus citri Mc Gregor
. NhӋn vàng: Phyllocoptruta oleivora (Ashmead)
. NhӋn trҳng: Polyphagotarsonemus latus (Blanks)
- Bù lҥch: Scirtothrips citri Moulton
- Sâu ÿөc vӓ trái: Prays endocarpa Meyrick
- Sâu ÿөc trái: Cipestis sagittiferella Moore

SÂU HҤI CÂY XOÀI

112
114
114
115
116
118
120
122
123
125
126
128
128

128
128
119
130
131
132
133
133
133
123
134
134
137
138
140
140
142
142
143
144
144
145
146
146
146
148
149
150
152

iii


A. Sâu h̩i lá
- Câu cҩu xanh: Hypomeces squamosus Fabricius
- Bӑ cҳt lá: Deporaus marginatus Pascoe
- Sâu nái: Parasa lepida (Cramer)
B. Sâu h̩i bông
- Rҫy bông xoài: Idiocerus niveosparsus Lethierry
C. Sâu h̩i thân, cành, trái
- Xén tóc ÿөc thân: Batocera rufomaculata De Geer
- Sâu ÿөc cành: Chlumetia transversa Walker
- Mӑt ÿҫu dài ÿөc cành (ÿang theo dõi0
- Sâu ÿөc (hӝt) trái: Deanolis albizonalis (Hampson)
- Ruӗi ÿөc trái: Batrocera dorsalis Hendel

SÂU HҤI CÂY NHÃN
- Sâu ÿөc gân lá: Conopomorpha cramenella Snellen
- Sâu ÿөc cuӕng trái: Conopomorpha lichiella
- Nhóm sâu ăn bông:
. Thalassodes falsaria
. Comibaena sp.
- Sâu ÿөc trái: Conogethes punctiferalis Guenée
- Bӑ xít nhãn: Tessaratoma papillosa (Drury)
- Bӑ xít dài: Mictis longicornis Westwood

SÂU HҤI CÂY SҪU RIÊNG
- Rҫy nhҧy: Allocaridara malayensis
(Crawford)
- Sâu ÿөc trái: Conogethes punctiferalis (Guenee)

- RӋp sáp giҧ: Planoccus sp.

SÂU HҤI CÂY CHUӔI
- Sâu cuӕn lá: Erionota thrax Linnaeus
- Rҫy mӅm: Pentalonia nigronvervosa Coquerel
- Rҫy bông: Pseudococcus comstocki (Kuwana)
- Sùng ÿөc gӕc: Cosmopolytes sordidus (Germar)

SÂU HҤI CÂY KHÓM
- RӋp phҩn: Dysmicoccus brevipes Cockerell

Chѭѫng IV: SÂU HҤI CÂY CÔNG NGHIӊP
SÂU HҤI CÂY DӮA

152
152
153
154
155
155
157
157
158
159
161
165
165
166
167
167

167
168
170
171
172
172
174
175
176
176
177
178
179
183
183

185
185
- Các loài kiӃn vѭѫng:
185
. KiӃn vѭѫng mӝt sӯng: Oryctes rhinoceros Linnaeus 185
. KiӃn vѭѫng hai sӯng: Xylotrupes gideon Linnaeus 186
- Ĉuông dӯa: Rhynchophorus ferrugineus Oliver
188
- Bӑ ăn lá dӯa non: Bronstispa longissima Gestro
190
- RӋp dính: Aspidiotus destructor Signoret
195
iv

- Sâu sӯng: Amathusia phidippus Linnaeus
- Sâu ÿөc bông: Tirathaba rufivena (Walker)
- Bӑ xít: Emblypelta sp.
- Các loài chuӝt

SÂU HҤI CÂY MÍA
- Sâu ÿөc ngӑn: Scirpophaga nivella Fabricius
- Sâu ÿөc thân: Proceras venosatus Walker
- Sùng ÿөc gӕc: Alissonotum impressicolle Arrow

SÂU HҤI CÂY ĈAY
- Sâu ÿo xanh ăn lá: Anomis flava Fabricius
- Rҫy xanh: Empoasca fabae Risso
- Sâu xanh: Earias vitella Fabricius
- Bӑ xít ÿӓ: Dysdercus cingulatus (Fabricius)

SÂU HҤI CÂY CÀ PHÊ
- Xén tóc ÿөc thân: Xylotrechus quadripes Chevrolat
- Mӑt ÿөc cành: Xyleborus morstatti Hazed
- Mӑt ÿөc trái: Stephanoderes hampei Ferrary

TÀI LIӊU THAM KHҦO

194
195
196
197
201
201

203
205
208
208
209
210
212
213
213
215
217
220

v


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

CHѬѪNG I. SÂU HҤI CÂY LѬѪNG THӴC

_________________________________________________
SÂU HҤI CÂY LÚA
A. SÂU HҤI CÂY LÚA Ӣ GIAI ĈOҤN TĂNG TRѬӢNG
RUӖI ĈӨC LÁ
Tên khoa hӑc: Hydrellia griseola (Fallen)
Hӑ Ephydridae, Bӝ Hai Cánh (Diptera)

1. Phân bӕ
Ruӗi ÿѭӧc ghi nhұn xuҩt hiӋn ÿҫu tiên ӣ Philippines, hiӋn nay ruӗi ÿã hiӋn diӋn
trên hҫu hӃt các vùng trӗng lúa ӣ ÿông nam Á châu. Trên thӃ giӟi ruӗi là loài côn trùng

gây hҥi quan trӑng cho cây lúa, nhѭng ӣ ÿӗng bҵng sông Cӱu Long, mһc dù ruӗi rҩt
phә biӃn nhѭng không gây hҥi nhiӅu.

2. Ký chӫ
Ngoài cây lúa, ruӗi còn có thӇ sӕng trên lúa hoang, các loҥi cӓ nhѭ cӓ
Brachiaria, Leptochloa, Leersia, Panicum, Cynodon.

Ruӗi ÿөc lá lúa Hydellia griseola (Fallen) (Theo Feakin, 1976; Reissig và ctv., 1986)
1


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

3. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc
Ruӗi rҩt giӕng ruӗi nhà nhѭng kích thѭӟc cѫ thӇ nhӓ hѫn, thân màu xám, dài tӯ
2-5 mm, cánh trong suӕt, sҧi cánh tӯ 2,5-3,5 mm. Thành trùng cái ÿҿ trӭng vào 3-4
ngày sau khi vNJ hóa, ÿҿ khoҧng 100 trӭng và có tuәi thӑ trung bình tӯ 3-7 ngày.
Trӭng hình bҫu dөc, màu trҳng, gҳn vào lá nhӡ chҩt keo tiӃt tӯ bөng ruӗi cái và nӣ
trong vòng tӯ 2 - 6 ngày.
Dòi có cѫ thӇ hình trө, dài tӯ 6-7 mm, mӟi nӣ màu trҳng sӳa, dҫn dҫn chuyӇn
sang màu vàng nhҥt; dòi có 3 tuәi, phát triӇn trong thӡi gian tӯ 10-14 ngày.
Nhӝng dài tӯ 3-4 mm, màu nâu nhҥt, hình trө, có 2 gai nhӑn ӣ cuӕi bөng. Nhӝng phát
triӇn tӯ 7-10 ngày.

4. Tұp quán sinh sӕng và cách gây hҥi
Thành trùng hoҥt ÿӝng vào ban ngày và thѭӡng ÿұu trên nhӳng lá lúa gҫn mһt
nѭӟc, không bӏ thu hút bӣi ánh sáng ÿèn, nhѭng bӏ thu hút nhiӅu bӣi ruӝng lúa mӟi
cҩy. Thành trùng thích ÿҿ trӭng trên ruӝng lúa còn nhӓ, khoҧng 30 ngày sau khi cҩy.
Trӭng ÿѭӧc ÿҿ tӯng cái trên phiӃn nhӳng lá gҫn mһt nѭӟc, nhiӅu nhҩt trên lúa cҩy.
Ҩu trùng khi nӣ ra sӁ nhӡ sѭѫng di chuyӇn dҫn xuӕng các chӗi non, tҩn công

trên lá non còn cuӕn lҥi cӫa cây lúa bҵng cách dùng móc nhӑn ӣ miӋng chích hút lá
non nhҩt. Do ÿo, khi lá mӣ ra sӁ có nhӳng vӃt màu vàng lӧt hoһc bӏ lӫng thành mӝt
hàng ngang hoһc làm ÿӭt ngang phiӃn lá. Lá non bӏ hѭ và khô, cây lúa bӏ lùn và phát
triӇn kém, cho ít chӗi.
Ruӗi thѭӡng tҩn công lúa non 2 tháng tuәi trӣ lҥi, nhҩt là gây hҥi nһng cho lúa
vӯa mӟi cҩy. Lúa cҩy bӏ hҥi nhiӅu hѫn lúa sҥ do thành trùng phát hiӋn cây lúa nhӡ
bóng cây lúa phҧn chiӃu tӯ mһt nѭӟc xuӕng ruӝng. Ruӝng lúa do ruӗi tҩn công có thӇ
hӗi phөc nӃu sau ÿó không có loài sâu nào tҩn công liên tiӃp theo, nhѭng có thӇ chín
muӝn khoҧng tӯ 7 - 10 ngày.

5. BiӋn pháp phòng trӏ
- NӃu có ÿiӅu kiӋn nên rút nѭӟc ÿӏnh kǤ khӓi ruӝng trong vòng 30 ngày sau khi
cҩy, mӛi lҫn rút nѭӟc khoҧng 3 - 4 ngày.
- Sӱ dөng thuӕc hóa hӑc nӃu ruӗi có mұt sӕ cao bҵng 3 cách sau:
*. Nhúng rӉ mҥ vào dung dӏch thuӕc lѭu dүn mӝt ÿêm trѭӟc khi cҩy.
*. Sӱ dөng thuӕc hӝt có tác dөng lѭu dүn rҧi vào ruӝng.
*. Áp dөng thuӕc nѭӟc lúc 1 - 2 tuҫn sau khi cҩy ÿӇ diӋt thành trùng.

2


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

SÂU PHAO
Tên khoa hӑc: Nymphula depunctalis (Guenée) = Paraponyx stagnalis Zeller
Hӑ Ngài Sáng (Pyralidae), Bӝ Cánh Vҧy (Lepidoptera)

1. Phân bӕ
Ĉây là loài sâu hҥi lúa quan trӑng ӣ hҫu hӃt các quӕc gia miӅn Nam và Ĉông
Nam Á châu. Ӣ ViӋt Nam, sâu chӍ gây hҥi nhiӅu ӣ các vùng trӗng lúa có nѭӟc ngұp

tѭѫng ÿӕi cao tӯ 10-30 cm.

2. Ký chӫ
Ngoài lúa, sâu phao còn có thӇ sӕng trên mӝt sӕ loҥi cӓ lá hҽp nhѭ Cynodon,
Echinochloa, Leersia, Leptochloa, Paspalum.

3. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc
Bѭӟm có chiӅu dài thân tӯ 6-8 mm. Cánh căng khoҧng 15 mm, trҳng bóng, cánh
trѭӟc có nhiӅu chҩm nâu nhӓ và hai chҩm màu nâu to ӣ giӳa cánh. Thành trùng sӕng
tӯ 4-8 ngày. Mӝt bѭӟm cái có thӇ ÿҿ tӯ 50-70 trӭng.
Trӭng hình tròn, hѫi dҽp, ÿѭӡng kính khoҧng 0,5 mm, màu vàng nhҥt khi mӟi
ÿҿ và chuyӇn thành màu vàng ÿұm lúc sҳp nӣ. Trӭng ÿѭӧc ÿҿ rҧi rác hoһc thành tӯng
hàng tӯ 10-20 trӭng trên bҽ hoһc mһt dѭӟi các lá sát mһt nѭӟc. Thӡi gian ӫ trӭng tӯ 35 ngày.

Nymphula depunctalis:
vòng ÿӡi, bѭӟm và ҩu
trùng sӕng trong phao
(Reissig vaì
ctv., 1995)

3


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

Sâu mӟi nӣ màu trҳng, dài khoҧng 1,2 mm, ÿҫu màu vàng nhҥt. Tӯ tuәi 2, mình
sâu chuyӇn thành màu xanh lөc, trong suӕt. Sâu có 5 tuәi, phát triӇn tӯ 15 ÿӃn 25
ngày. Sâu có 6 ÿôi mang giҧ (gills) ӣ dӑc 2 bên cѫ thӇ, do ÿó sâu không thӣ bҵng khí
khҭu mà thӣ bҵng mang giҧ ÿӇ lҩy oxy tӯ nѭӟc chӭa trong ӕng phao. Khi lӟn ÿӫ sӭc
sâu dài khoҧng 20 mm. Nhӝng phát triӇn trong thӡi gian tӯ 4-7 ngày.

Vòng ÿӡi sâu phao tӯ 29-37 ngày tuǤ theo ÿiӅu kiӋn thӡi tiӃt và dinh dѭӥng

4. Tұp quán sinh sӕng và cách gây hҥi
Bѭӟm thѭӡng vNJ hóa vӅ ban ÿêm bҵng cách chui qua mӝt lӛ ӣ ÿҫu trên cӫa
phao và ҭn dѭӟi lá lúa vào ban ngày, ÿҿ trӭng vào ban ÿêm. Bѭӟm bӏ thu hút nhiӅu bӣi
ánh ÿèn và vào ÿèn nhiӅu lúc trăng còn nhӓ. Bѭӟm có khҧ năng bay xa ÿӝ 1 km.
Sau khi nӣ, sâu cҥp mһt dѭӟi lá ÿӇ ăn, khoҧng 2-3 ngày sau sâu bҳt ÿҫu cuӕn lá
thành phao. Ĉҫu tiên ҩu trùng bò lên ÿҫu ngӑn lá non, cҳn ÿӭt ngang mӝt ÿoҥn, xong
nhҧ tѫ cuӕn lá lҥi thành ӕng, sau ÿó cҳn ÿӭt phҫn cuӕi ÿӇ ӕng rӡi khӓi lá và dùng tѫ
kӃt bao lá lҥi. Sâu ӣ trong ӕng, khi ăn thì chui ra ngoài, sâu cҥp phҫn xanh lá lúa ÿӇ
ăn, chӯa lҥi nhӳng vӋt dài màu trҳng ӣ ÿҫu lá. Ĉôi khi sâu buông mình cho phao rѫi
xuӕng mһt nѭӟc ÿӇ lҩy nѭӟc vào phao hoһc cho phao trôi tӯ bөi lúa này sang bөi lúa
khác, vì vұy loài sâu này ѭa thích ruӝng có nhiӅu nѭӟc.
Ban ngày sâu ҭn trong phao và trôi trên mһt nѭӟc, ban ÿêm thѭӡng gҳn ӕng
phao trên gӕc cây lúa ÿӇ cҥp ăn. Sâu làm phao mӟi khi thay da. Khi lӟn ÿӫ sӭc, sâu bò
xuӕng gӕc cây lúa, gҫn sát mһt nѭӟc, bӏt kín 2 ÿҫu phao và dán chһt ӕng phao vào gӕc
lúa ÿӇ làm nhӝng.
Sâu gây hҥi lúa non tӯ 2 tháng tuәi trӣ lҥi do ҩu trùng cҥp phiӃn lá thành tӯng
vӋt, chӍ chӯa lҥi màng trҳng, và lá lúa bӏ sâu cҳn ÿӭt ÿӇ làm phao sӁ làm giҧm sӭc tăng
trѭӣng cӫa lúa non. TriӋu chӭng do sâu phao gây ra trên ruӝng rҩt dӉ nhұn diӋn là lá
lúa bӏ ÿӭt ÿҫu, có nhiӅu vӃt trҳng ӣ ngӑn lá và vӃt sâu cҳn trong toàn ruӝng sӁ có dҥng
nhӳng vӋt không ÿӅu nhau do phao gây hҥi và trôi dҥt trong ruӝng lúa theo gió hay
theo dòng nѭӟc. Cây lúa bӏ sâu phao gây hҥi trӣ nên lùn, cho ít chӗi nhѭng có thӇ phөc
hӗi nӃu không bӏ rөng lá nhiӅu và có thӇ chín muӝn hѫn bình thѭӡng tӯ 7-10 ngày.

5. BiӋn pháp phòng trӏ
- Làm nѭѫng mҥ khô, cҩy mҥ hѫi già.
- Khi ruӝng bӏ sâu phao gây hҥi, có thӇ tháo nѭӟc ra vài ngày ÿӇ ruӝng khô, sâu
không di chuyӇn ÿѭӧc hoһc bѫm nѭӟc cho ngұp cao ÿӇ ӕng bao sâu nәi lên xong vӟt
cho vӏt ăn hoһc ÿӕt bӓ.

- Theo Cөc Trӗng Trӑt và Bҧo VӋ Thӵc Vұt (1991), khi trên ruӝng có khoҧng
250 lá lúa/m2 bӏ sâu ăn thì nên áp dөng thuӕc, có thӇ dùng các loҥi thuӕc nhNJ dҫu ÿӇ
tҥo mӝt màng mӓng dҫu trên mһt nѭӟc, giӃt sâu ҭn mình bên trong bao. Theo quy trình
IPM thì khi thұt sӵ cҩp bách lҳm mӟi dùng thuӕc ÿӇ trӏ vì cây lúa có khҧ năng phөc
hӗi do chӍ có phiӃn lá bӏ cҳn hѭ.

4


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

SÂU PHAO MӞI ĈӨC BҼ LÚA
1. Phán bӕ và ký chӫ
Trong vài năm gҫn ÿây, trên ÿӗng ruӝng thuӝc các tӍnh ĈBSCL có xuҩt hiӋn
mӝt loài sâu hҥi mӟi, có nhiӅu ÿһc ÿiӇm vӯa gҫn giӕng vӟi sâu phao, vӯa gҫn giӕng
vӟi sâu ÿөc thân, nên tҥm gӑi là "sâu phao mӟi" (SPM). Ĉây là ÿӕi tѭӧng có ÿһc tính
thích nghi rҩt rӝng, vӯa có thӇ tҩn công trên phiӃn lá lúa, vӯa có thӇ ÿөc vào bҽ cӫa
thân cây lúa, nên ÿã gây thiӋt hҥi rҩt nhiӅu cho nông dân. Ĉa sӕ nông dân chѭa biӃt
ÿѭӧc các ÿһc tính sinh hӑc, cách gây hҥi và nhҩt là biӋn pháp phòng trӯ hӳu hiӋu,
ÿӗng thӡi cNJng chѭa có nghiên cӭu chính thӭc nào vӅ ÿӕi tѭӧng gây hҥi mӟi này.
Ngoài cây lúa, SPM còn có thӇ gây hҥi ÿѭӧc mӝt sӕ loài cӓ nhѭ cӓ ÿuôi phөng,
cӓ lông công, cӓ túc, cӓ cú, ÿһc biӋt là trên lúa rài, lúa chét và lúa cӓ.

2. Chu kǤ sinh trѭӣng và tұp quán sinh hoҥt
SPM vӯa gây hҥi cho phiӃn lá lúa, vӯa ÿөc vào bҽ lá làm cho bөi lúa chұm phát
triӇn và chӃt nhanh sau ÿó vài ngày. SPM có thӇ chui mình xuӕng nѭӟc ÿӇ ÿөc vào
thân cây lúa nên rҩt khó phát hiӋn. Vө Ĉông-Xuân bӏ thiӋt hҥi nһng hѫn (30%) so vӟi
vө Hè-Thu và Thu-Ĉông (5%).
KӃt quҧ ÿiӅu tra cho thҩy SPM có thӇ gây hҥi cho cây lúa quanh năm, nhѭng
thѭӡng gây thiӋt hҥi nһng vào vө lúa Ĉông-Xuân khi ÿiӅu kiӋn trên ÿӗng có nhiӅu

nѭӟc. SPM thѭӡng xuҩt hiӋn và tҩn công cây lúa ӣ giai ÿoҥn mҥ và khi ÿó khҧ năng
gây hҥi sӁ rҩt cao, ÿһc biӋt là sâu thѭӡng xuҩt hiӋn ӣ nhӳng ruӝng nhiӅu nѭӟc.
Do SPM xuҩt hiӋn và gây hҥi rҩt sӟm, nên nó thѭӡng kӃt thúc lӭa sâu thӭ nhҩt
khi lúa ÿѭӧc 30-35 ngày tuәi và sau ÿó cNJng có thӇ xuҩt hiӋn thêm lӭa sâu thӭ hai trên
cùng mӝt ruӝng. Tuy nhiên trѭӡng hӧp này ít xҧy ra và lӭa sâu thӭ hai thѭӡng có mұt
sӕ thҩp. Khi lúa ÿѭӧc trên 50 ngày tuәi thì không còn phát hiӋn thҩy SPM gây hҥi.

5


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

Bѭӟm, ҩu
trùng, phao
gӗm 2 miӃng lá
ghép lҥi và triӋu
chӭng bҽ trên
thân cây lúa
non bӏ ÿөc.

Ӣ nhӳng vùng có cѫ cҩu mùa vө liên tөc (nhѭ huyӋn Trà Cú và Cҫu Kè, tӍnh
Trà Vinh) thì có xuҩt hiӋn tình trҥng sâu gӕi lӭa và nhӳng ruӝng này sӁ bӏ thiӋt hҥi
nһng hѫn. SPM cNJng có thӇ tҩn công cùng mӝt ruӝng vӟi nhiӅu ÿӕi tѭӧng khác nhѭ
sâu phao thѭӡng, sâu cuӕn lá nhӓ, sâu ÿөc thân và cҧ rҫy nâu.

3. Ĉһc tính sinh hӑc và sinh thái cӫa SPM
3.1 Ĉ̿c ÿi͋m hình thái và vòng ÿͥi
Trӭng có dҥng tròn hѫi dҽp, lúc mӟi ÿҿ có màu trҳng trong, khi sҳp nӣ thì
chuyӇn sang màu vàng nhҥt. Trӭng SPM ÿѭӧc ÿҿ vào ban ÿêm. Trӭng ÿѭӧc ÿҿ thành
cөm hoһc thành hàng ӣ ngay phҫn bҽ cӫa lá lúa. Thӡi gian trӭng tӯ 4-5 ngày.

Ҩu trùng SPM có 5 tuәi. Sâu mӟi nӣ có màu trҳng ngà, ÿҫu màu nâu nhҥt, dài
khoҧng 1,5 mm, phât triӇn tӯ 5-7 ngày. Sang tuәi 2, sâu chuyӇn dҫn tӯ màu trҳng ngà
sang màu nâu nhҥt, phҫn ÿҫu hѫi ÿұm hѫn phҫn ÿuôi và dài tӯ 4-5mm, thӡi gian phát
triӇn tӯ 4-5 ngày. Tuәi 3, sâu vүn có màu vàng nhҥt, phҫn ÿҫu vүn sұm hѫn phҫn ÿuôi,
chiӅu dài sâu tӯ 9-10mm, thӡi gian tuәi 3 tӯ 3-4 ngày. Tuәi 4 cӫa sâu chuyӇn tӯ màu
trҳng ngà sang màu vàng sұm và bóng, mình sâu mұp mҥp dài khoҧng 12-13mm, có
thӡi gian tuәi 4 tӯ 3-5 ngày. Tuәi 5, ÿҫu có màu ÿen, mình vàng sұm, mұp mҥp, cӭng
chҳt có chiӅu dài tӯ 16-18mm, thӡi gian tuәi 5 tӯ 4-5 ngày.
Sau khi phát triӇn ÿҫy ÿӫ, sâu bò xuӕng sát gӕc lúa, nhҧ tѫ dán chһt mӝt ÿҫu
phao lҥi ÿӇ làm nhӝng. Nhӝng có chiӅu dài tӯ 10-12mm, rӝng 4mm, lúc ÿҫu có màu
6


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

trҳng ngà, khi sҳp vNJ hóa thì chuyӇn sang màu nâu sұm. Thӡi gian làm nhӝng tӯ 6-7
ngày.
Thành trùng là loài bѭӟm nhӓ, màu vàng nâu gҫn giӕng nhѭ sâu cuӕn lá nhӓ,
giӳa cánh có 2 ÿӕm nâu lӟn, cuӕi cánh có rìa nâu ÿen viӅn trҳng. Con cái có màu nâu
nhҥt dài tӯ 11-12mm và thѭӡng có kích thѭӟc lӟn hѫn con ÿӵc. Con ÿӵc có màu ÿұm,
dài tӯ 7-8mm và có nhiӅu vân trҳng chay ngoҵn ngoèo trên cánh. Bѭӟm thѭӡng ÿұu ӣ
mһt dѭӟi cӫa phiӃn lá, cánh xӃp dҥng hình tam giác ÿӅu, ÿһc biӋt là ÿҫu luôn quay
ngѭӧc xuӕng phía dѭӟi. Các kӃt quҧ này cho thҩy SPM thuӝc hӑ Pyralidae
(Lepidoptera) và chѭa thӇ ÿӏnh danh tӟi loài do chѭa có tài liӋu nào công bӕ.
3.2 T̵p quán sinh s͙ng và cách gây h̩i
Thành trùng thѭӡng ÿұu ӣ mһt dѭӟi tán cӫa bөi lúa. Thành trùng sӁ bҳt cһp sau
khi vNJ hóa tӯ 1-2 ngày. Tӯ 2-3 ngày sau khi bҳt cһp thành trùng sӁ ÿҿ trӭng. Trӭng
ÿѭӧc ÿҿ thành hàng trên phҫn bҽ lá lúa. Phao cӫa sâu non là 2 mҧnh ghép lҥi, dҽp và
không chӭa nѭӟc trong phao nhѭ loài Nymphula depunctalis.
Sâu non tuәi 1-2 chӍ ăn lá là chӫ yӃu, nhѭng tӯ tuәi 3 trӣ ÿi thì vӯa ăn lá vӯa

ÿөc vào thân cây lúa, làm lúa chұm phát triӇn và chӃt nhanh sau ÿó.
Sâu thѭӡng tҩn công rҩt sӟm trên nhӳng ruӝng bӏ ngұp nѭӟc.
Sâu tuәi nhӓ cҥp nhu mô và cҳn thӫng lá lúa nhiӅu chә làm lá lúa bӏ rách răng
cѭa ӣ 2 bên mép lá, lá lúa dӉ bӏ gãy nҵm dài xuӕng mһt nѭӟc. Sâu tӯ tuәi 3 trӣ ÿi sӁ
ÿөc vào thân lúa nhiӅu chә làm lá lúa bӏ héo vàng hoһc thân lúa bӏ chӃt ÿӑt, lúa bӏ lùn,
chұm phát triӇn và sӁ chӃt nhanh sau ÿó.
Các loҥi cӓ sau ÿây ÿѭӧc thu thұp trong và chung quanh ruӝng lúa ÿӇ thӱ khҧ
năng tҩn công và gây hҥi cӫa SPM trong ÿiӅu kiӋn nhà lѭӟi. KӃt quҧ cho thҩy chúng
cNJng bӏ tҩn công ӣ các mӭc ÿӝ khác nhau: Cӓ lӗng vӵc nѭӟc (cӓ gҥo)
Echinochloa colona, cӓ lӗng vӵc tía nhӓ (E. glaberescens), cӓ ÿuôi phөng (Leptochloa
chinensis), cӓ túc hình nhӓ (Digitaria ciliaris), cӓ túc hình lӟn (D. setigera), cӓ cú
(Cyperus rotundus). Ngoài ra, trong quá làm thí nghiӋm và ÿi ÿiӅu tra chúng tôi còn
thҩy SPM cNJng có thӇ sinh sӕng ÿѭӧc trên lúa rài, lúa chét và cҧ lúa cӓ.

4. Ҧnh hѭӣng cӫa mӵc nѭӟc ruӝng ÿӃn sӵ phát triӇn mұt sӕ
Trѭӟc khi ÿiӅu chӍnh mӵc nѭӟc ruӝng, vào 17 ngày sau khi gieo, mұt sӕ SPM
ÿӃm ÿѭӧc ӣ các nghiӋm thӭc biӃn thiên tӯ 35 ÿӃn 39 con/m2, không khác biӋt vӅ phân
tích thӕng kê . Vào 3 ngày sau ÿiӅu chӍnh mӵc nѭӟc (20 NSKS) thì mұt sӕ sâu ӣ
nghiӋm thӭc rút can nѭӟc giҧm mӝt cách có ý nghƭa so vӟi các nghiӋm thӭc khác còn
giӳ mӝt lӟp nѭӟc trong ruӝng lúa. Sӵ khác biӋt này tiӃp tөc cho ÿӃn 29 ngày sau khi
gieo khi không còn sâu phao trong ruӝng rút cҥn nѭӟc trong khi tҩt cҧ các nghiӋm thӭc
khác vүn còn mұt sӕ sâu khá cao ( mһc dù có giҧm do sâu bҳt ÿҫu hoá nhӝng) và
không khác biӋt có ý nghƭa vӟi nhau.
CNJng tѭѫng tӵ, tӍ lӋ cây lúa bӏ SPM gây hҥi cNJng thҩp nhҩt ӣ nghiӋm thӭc rút
cҥn nѭӟc so vӟi các nghiӋm thӭc khác. Giӳa các nghiӋm thӭc còn lҥi thì ӣ mӵc nѭӟc
thҩp (2-3 cm) tӍ lӋ cây bӏ hҥi thҩp hѫn có ý nghƭa thӕng kê so vӟi các mѭӟc nѭӟc khác
sâu hѫn. Càng vӅ sau thì tӍ lӋ cây bӏ hҥi giҧm thҩp dҫn do cây phөc hӗi hoһc sâu ÿã
7

Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

dҫn hoá nhӝng.
DiӉn biӃn mұt sӕ SPM (con/m2) trong ruӝng lúa có ÿiӅu chӍnh mӵc nѭӟc khác nhau.
Vƭnh Long, 2002*.
Mӵc nѭӟc ruӝng
Xăm xҳp nѭӟc
2-3 cm
5-10 cm
> 10 cm
Ruӝng nông dân

Mұt sӕ sâu hҥi vào các ngày sau khi sҥ (NSKS)
17
20
23
26
29
35,80
22,80 a
6,87 a
2,70 a
0, 00 a
36,30
34,93 b
32,93 b
32,30 b
23,80 b
38,30
36,80 b

38,20 b
34,80 b
24,10 b
35,20
36,40 b
37,60 b
38,10 b
27,10 b
37,00
36,00 b
33,90 b
34,80 b
25,93 b

CV(%)
6,20
7,64
9,76
11,37
12,02
Ý nghƭa F tính
ns
**
**
**
**
* Trên tӯng cӝt, các sӕ trung bình theo sau bӣi cùng mӝt chӱ thì không khác biӋt có ý
nghƭa theo DMRT.
DiӉn biӃn tӹ lӋ cây lúa bӏ SPM tҩn công trong ruӝng lúa có ÿiӅu chӍnh mӵc nѭӟc khác
nhau. Vƭnh Long, 2002*.

TӍ lӋ cây lúa bӏ SPM tҩn công ӣ các NSKS (%)

Mӵc nѭӟc ruӝng
17

Xăm xҳp nѭӟc
2-3 cm
5-10 cm
> 10 cm
Ruӝng nông dân

21,0
20,4
20,3
23,8
23,1

20

23

15,7 a
27,4 b
46,1 c
48,6 c
43,4 c

3,3 a
41,3 b
63,7 c

72,9 c
63,9 c

26

29

0,0 a
44,7 b
73,7 c
88,4 c
67,6 c

0, 0 a
35,1 b
63,5 c
71,1 c
47,9 c

CV(%)
5,34
6,13
11,35
7,97
11,83
Ý nghƭa F tính
ns
**
**
**

**
* Trên tӯng cӝt, các sӕ trung bình theo sau bӣi cùng mӝt chӱ thì không khác biӋt có ý
nghƭa theo DMRT.
KӃt quҧ cӫa thí nghiӋm này cho thҩy SPM thích nghi vӟi ÿiӅu kiӋn ruӝng bӏ
ngұp nѭӟc, càng sâu càng thích hӧp, và nӃu có ÿiӅu kiӋn rút cҥn nѭӟc nhay tӯ khi sâu
mӟi xuҩt hiӋn thì có thӇ hҥn chӃ ÿѭӧc thiӋt hҥi.

5. BiӋn pháp phòng trӏ
Tránh ÿӇ nѭӟc ngұp sâu trong giai ÿoҥn ÿҫu cӫa ruӝng lúa ÿӇ hҥn chӃ sӵ phát
triӇn mұt sӕ cӫa SPM. Khi phát hiӋn sâu gây hҥi thì nên rút cҥn nѭӟc trong ruӝng ra ÿӇ
hҥn chӃ sӵ lây lan cӫa sâu, vì khi mӵc nѭӟc trong ruӝng lúa càng cao thì sӵ xuҩt hiӋn
và gây hҥi cӫa SPM càng nһng.
Các loҥi thuӕc trӯ sâu Decis 2,5EC, Pace 75SP, Regent 800WG và Vibasu
40ND, ÿӅu có thӇ phòng trӏ ÿѭӧc ÿӕi tѭӧng này. Ĉһc biӋt, thuӕc Regent 800WG có
tính lѭu dүn mҥnh, cho hiӋu quҧ cao và nhanh nhҩt, kӃ ÿó là các loҥi thuӕc nhóm lân
8


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

hӳu cѫ nhѭ Pace 75SP hay Vibasu 40ND. Tuy nhiên, ÿây là nhӳng loҥi thuӕc có ÿӝc
tính cao, có thӇ tiêu diӋt cҧ các loài thiên ÿӏch có ích cNJng nhѭ các loài thӫy sҧn trên
ruӝng.

BÙ LҤCH (BӐ TRƬ)
- Tên khoa hӑc: Stenchaetothrips oryzae (Bagnall),
còn có tên là Thrips oryzae (Matsumura) hay Baliothrips biformis (Bagnall)
- Hӑ Thripidae, Bӝ Thysanoptera

1. Phân bӕ

Bù lҥch xuҩt hiӋn ӣ Afghanistan, Ҩn Ĉӝ, Burma, Campuchea, Ĉҥi Hàn,
Indonesia, Lào, Malaysia, miӅn Nam nѭӟc Nhұt, Philippines, Sri - Lanka, Thái Lan và
ViӋt Nam.

2. Ký chӫ
Ngoài lúa, bù lҥch còn gây hҥi cây bҳp, cӓ Phalaris, Imperata và nhiӅu loҥi cӓ
lá hҽp khác.

3. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc
Bù lҥch rҩt nhӓ, dài tӯ 1-1,5 mm, màu nâu ÿen hoһc màu nâu ÿӓ. Hai ÿôi cánh
hҽp, mang nhiӅu lông nhѭ lông chim trƭ nên còn có tên là "bӑ trƭ", xӃp dӑc trên lѭng
khi nghӍ. Thành trùng cái ÿҿ khoҧng 12-14 trӭng, nhiӅu nhҩt là 25-30 trӭng. Ĉa sӕ bù
lҥch sinh sҧn theo phѭѫng thӭc ÿѫn tính, tӍ lӋ cái/ÿӵc thѭӡng rҩt lӟn (trên 95%). Tuәi
thӑ cӫa thành trùng cái tӯ 15-30 ngày.
Trӭng hình bҫu dөc, dài tӯ 0,20-0,25 mm, màu trҳng trong, chuyӇn sang vàng
khi sҳp nӣ, thӡi gian ӫ trӭng tӯ 3-5 ngày.
Ҩu trùng có màu vàng nhҥt, lӟn ÿӫ sӭc dài khoҧng 1 mm, hình dҥng giӕng thành
trùng nhѭng không cánh. Ҩu trùng có 4 tuәi, phát triӇn tӯ 6-14 ngày. Trѭӟc khi hóa
nhӝng ҩu trùng trҧi qua thӡi kǤ tiӅn nhӝng tӯ 2-3 ngày, màu nâu ÿұm. Sau ÿó sang giai
ÿoҥn nhӝng tӯ 3-6 ngày.

9


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

Bù lҥch hҥi lúa Stenchaetothrips oryzae (Bagnall): a.Thành trùng, b. Trӭng
c. Âu trùng, d. Giai ÿoҥn tiӅn nhӝng và nhӝng (Theo Reissig và ctv., 1986).

4. Tұp quán sinh sӕng và cách gây hҥi

Thành trùng rҩt linh hoҥt, có thӇ bay mӝt khoҧng xa vào ban ngày ÿӇ tìm ruӝng
lúa mӟi. Khi bӏ khuҩy ÿӝng thành trùng thѭӡng nhanh nhҽn nhҧy ÿi chӛ khác lүn trӕn
hay rѫi xuӕng ÿҩt. Bù Lҥch thích hoҥt ÿӝng vào nhӳng ngày trӡi râm mát hoһc ban
ÿêm, trӡi nҳng thѭӡng ҭn trong lá non hay chóp lá cuӕn lҥi. Thành trùng cái thích ÿҿ
trӭng ӣ nhӳng ÿám lúa, mҥ hoһc cӓ dҥi xanh tӕt.
Trӭng ÿѭӧc ÿҿ vào lá non nhҩt, ӣ mһt ÿӕi diӋn vӟi thân cây lúa, mӝt sӕ ít ÿѭӧc
ÿҿ trên lá ÿã mӣ. Thành trùng cái cҳt mô cӫa phiӃn lá bҵng bӝ phұn ÿҿ trӭng bén nhӑn
xong ÿҿ tӯng trӭng vào các vӃt cҳt, trӭng chӍ gҳn 1/2 vào mô lá.
Ҩu trùng sau khi nӣ thѭӡng sӕng tұp trung nhiӅu con trong lá non. Khi lá nӣ ra
hoàn toàn, ҩu trùng chuyӇn vào ÿҫu chóp lá non còn cuӕn lҥi. Vӟi mұt sӕ tӯ 1-2 con
trên mӝt cây, chóp lá non có thӇ bӏ cuӕn; 5 con trên mӝt cây, chóp lá có thӇ bӏ cuӕn tӯ
1-3 cm và nӃu mұt sӕ nhiӅu hѫn 10 con trên mӝt cây lá có thӇ bӏ cuӕn toàn bӝ và héo
khô. Khi lúa ÿӭng cái, lá ngӯng phát triӇn, mӝt sӕ ҩu trùng có thӇ chui vào bên trong
hҥt.
Thành trùng và ҩu trùng ÿӅu chích hút nhӵa lá lúa, nhҩt là lá non. Lá lúa bӏ bù
lҥch gây hҥi thѭӡng có sӑc trҳng bҥc dӑc theo gân, chóp bӏ cuӕn lҥi và bù lҥch sӕng
bên trong chóp lá cuӕn lҥi, trӡi mát mӟi bò ra ngoài.
Vӟi ÿһc tính sinh sӕng là thѭӡng ҭn mình trong chóp lá cuӕn lҥi nên bù lҥch chӍ
thích tҩn công trên các ruӝng lúa bӏ khô, lá lúa cuӕn lҥi; nӃu ruӝng ÿҫy ÿӫ nѭӟc, lá lúa
mӣ ra, bù lҥch không còn chӛ trú ҭn nên dӉ bӏ chӃt.

5. BiӋn pháp phòng trӏ
a/ BiӋn pháp canh tác. Cho ruӝng ngұp nѭӟc cao hѫn ngӑn lá lúa khoҧng 2
ngày, sau ÿó bón thêm phân, cây lúa sӁ vѭӧt qua ÿѭӧc.
b/ BiӋn pháp hóa hӑc:
- Áp dөng thuӕc dҥng dung dӏch vào buәi chiӅu.
- Có thӇ sӱ dөng thuӕc lѭu dүn dҥng hҥt rҧi vào ruӝng.
10

Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

MUӚI HÀNH (MUӚI NĂN, LÚA NĂN)
-Tên khoa hӑc: Orseolia oryzae (Wood-Mason),
còn có tên là Pachidiplosis oryzae (Wood-Mason)
- Hӑ Muӛi Năn (Cecidomyiidae), Bӝ Hai Cánh (Diptera)

1. Phân bӕ
Trên thӃ giӟi, muӛi hành gây hҥi trҫm trӑng ӣ các vùng trӗng lúa thuӝc Nam và
Ĉông Nam Á châu, ÿһc biӋt ӣ Ҩn Ĉӝ, Indonesia, MiӃn ĈiӋn, Sri-lanka, Thái Lan và
Trung Quӕc.
Ӣ ViӋt Nam, trѭӟc ÿây Muӛi Hành gây hҥi nһng ӣ Bình Trӏ Thiên, Quҧng Nam,
Ĉà Nҹng và mӝt sӕ tӍnh ӣ miӅn Bҳc. Năm 1983 Muӛi Hành ÿѭӧc ghi nhұn xuҩt hiӋn
ӣ Long An, TiӅn Giang, Hұu Giang. Năm 1984 Muӛi Hành ÿã phát sinh thành dӏch ӣ
Gò Công Ĉông (TiӅn Giang), Mӻ Xuyên, Long Phú (Hұu Giang), gây hҥi trên 3000
ha. Gҫn
ÿây, muӛi hành gây hҥi cho lúa vө 3 ӣ vùng canh tác 3 vө lúa trong năm
khi thӡi gian gieo sҥ cӫa vө này vào khoҧng tháng 6-7 trùng vào lúc có mѭa nhiӅu,
nhѭ ӣ các tӍnh An Giang, Ĉӗng Tháp, TiӅn Giang.

2. Ký chӫ
Ngoài lúa, muӛi hành còn có thӇ sinh sӕng trên lúa hoang, các loҥi cӓ nhѭ cӓ
bҳc, cӓ Paspalum scrobilulatum, Ischaenum cilliare, Echinochloa, Leersia, Panicum
và Brachiaria.

11


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

3. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc

Muӛi hành Orseolia oryzae. Sӵ tҩn công vào
cây lúa: vӏ trí xâm nhұp vào chӗi non cӫa ҩu
trùng (a), sӵ hình thành lá hành (b,c), lá hành
vӟi vӓ nhӝng dính bên ngoài (d), ҩu trùng và
muӛi trѭӣng thành (Theo Reissig và ctv.,
1986). (Theo Reissig và ctv., 1986)

Thành trùng cái dài tӯ 3 - 5 mm, sҧi cánh rӝng 8,5-9 mm, bөng màu ÿӓ; thành
trùng ÿӵc nhӓ hѫn và có màu vàng nâu. Ĉҫu rҩt nhӓ, hҫu nhѭ bӏ mҳt kép có màu ÿen
choán hӃt. Râu ÿҫu màu vàng, dҥng chuӛi hҥt, ÿiӇm nӕi giӳa các ÿӕt râu có 1 hay 2
hàng gai mӑc xung quanh. Chân dài màu nâu ÿұm. Muӛi cái có thӇ sӕng tӯ 2 ÿӃn 5
ngày và ÿҿ tӯ 100-200 trӭng, trong khi muӛi ÿӵc sӕng tӯ 1 ÿӃn 2 ngày.
Trӭng hình bҫu dөc dài tӯ 0,4-0,5 mm ÿѭӧc ÿҿ thành tӯng cái riêng lҿ hoһc
tӯng nhóm tӯ 3-4 cái ӣ mһt dѭӟi lá, gҫn chân cӫa phiӃn lá. Mӟi ÿҿ trӭng màu trҳng
bóng, sҳp nӣ chuyӇn sang màu ÿӓ tím bóng. Thӡi gian ӫ trӭng tӯ 3-5 ngày.
Ҩu trùng mӟi nӣ dài khoҧng 1 mm, lӟn ÿӫ sӭc dài khoҧng 3 mm, cѫ thӇ màu hӗng
nhҥt, có tӯ 3-4 tuәi, phát triӇn trong thӡi gian tӯ 13-15 ngày.
Nhӝng dài tӯ 2-3 mm màu hӗng nhҥt khi mӟi hình thành và chuyӇn sang màu
hӗng sұm khi sҳp vNJ hoá, có nhiӅu hàng gai ngѭӧc trên thân mình. Thӡi gian nhӝng tӯ
6-8 ngày.
Vòng ÿӡi muӛi hành tӯ 26-35 ngày.

4. Tұp quán sinh sӕng và cách gây hҥi
Thành trùng vNJ hóa vào ÿҫu mùa mѭa, thѭӡng là ban ÿêm, có thӇ bҳt cһp ngay
và ÿҿ trӭng vài giӡ sau ÿó và thích hoҥt ÿӝng vào ban ÿêm, ban ngày thѭӡng ÿұu trong
khóm lúa, gҫn mһt nѭӟc hay cӓ dҥi ӣ bӡ ruӝng. Thành trùng ăn các giӑt sѭѫng ÿêm ÿӇ
sӕng và bӏ thu hút nhiӅu bӣi ánh sáng ÿèn và vào ÿèn nhiӅu lúc trăng tròn.
Trӭng cҫn ҭm ÿӝ cao (80-90%) ÿӇ phát triӇn và nӣ và thѭӡng nӣ vào buәi sáng.

Ҩu trùng nhӡ sѭѫng trên lá bò dҫn xuӕng giӳa bҽ và thân ÿӃn ÿӑt non hay chӗi
phө và ăn ÿӍnh sinh trѭӣng cӫa cây lúa. Trong khi chích hút ÿӍnh sinh trѭӣng cӫa cây
12


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

lúa, ҩu trùng tiӃt ra nѭӟc bӑt kích thích làm cho bҽ cӫa lá non nhҩt mӑc dài ra thành
ӕng tròn màu xanh lá cây nhҥt, còn phiӃn lá chӍ là mӝt mҧnh nhӓ ӣ ÿҫu ӕng. Ông này
dài khoҧng 10-30 cm và có ÿѭӡng kính tӯ 1 ÿӃn 2 mm. Trong mӛi ӕng chӍ có mӝt ҩu
trùng. Khoҧng 7 ngày sau khi bӏ tҩn công, ӕng lúa sӁ mӑc dài ra và tròn giӕng nhѭ
cӑng hành và rҩt dӉ nhìn thҩy vì ӕng có màu xanh lá cây nhҥt. Lúc ÿó ҩu trùng bên
trong ÿã ÿӫ lӟn hoһc ÿã làm nhӝng. Nhӝng có thӇ di chuyӇn lên xuӕng trong ӕng lúa
nhӡ các gai ngѭӧc trên thân. Trӡi mѭa hay râm mát nhӝng di chuyӇn lên phía trên ӕng
lúa; trӡi nҳng gҳt nhӝng thѭӡng di chuyӇn xuӕng phía dѭӟi. Khi sҳp vNJ hóa nhӝng di
chuyӇn lên phía trên cӫa ӕng lúa và ÿөc mӝt lӛ nhӓ chui ra khӓi ӕng lúa, mӝt ÿҫu còn
gҳn vào ӕng lúa.
Muӛi hành thѭӡng tҩn công cây lúa tӯ giai ÿoҥn mҥ ÿӃn nhҧy chӗi tӕi ÿa. Chӗi
chính bӏ hѭ sӁ kích thích cây lúa sinh chӗi mӟi. Lúa bӏ gây hҥi sӟm sӁ mӑc thêm chӗi
mӟi, nhѭng ÿôi khi chӍ là nhӳng chӗi vô hiӋu hay nӃu có cho bông thì hҥt lép nhiӅu.
Muӛi hành thѭӡng qua giai ÿoҥn ngӫ nghӍ vào mùa khô, trong chӗi ngӫ cӫa ký chӫ
phө.
TriӋu chӭng ÿӇ nhұn diӋn cây lúa bӏ muӛi hành gây hҥi là cây lúa bӏ lùn, ÿâm
rҩt nhiӅu chӗi, phҫn thân hѫi cӭng, chiӅu ngang thân cây lúa nӣ to dҫn theo sӵ tăng
trѭӣng cӫa ҩu trùng nҵm bên trong, lá lúa xanh thүm ngҳn, dӵng ÿӭng và có nhiӅu
cӑng lúa giӕng nhѭ cӑng hành lүn trong bөi lúa.

5. Các yӃu tӕ ҧnh hѭӣng ÿӃn mұt sӕ
a/ Thӡi tiӃt. Ĉӕi vӟi muӛi hành, ҭm ÿӝ là yӃu tӕ quan trӑng làm tăng khҧ năng
sinh sҧn cӫa thành trùng và khҧ năng phát triӇn cӫa ҩu trùng. Ҩu trùng nӣ ra sӁ bӏ chӃt

nӃu thiӃu sѭѫng ÿêm hoһc các giӑt nѭӟc mѭa ÿӇ giúp chúng bò dҫn xuӕng và chui vào
ÿӑt lúa. Do ÿó mѭa nhӓ, sѭѫng mù và trӡi có mây âm u rҩt thuұn lӧi cho muӛi hành
phát triӇn. Ҭm ÿӝ thích hӧp nhҩt ÿӕi vӟi Muӛi Hành là 85-95% và nhiӋt ÿӝ thích hӧp
là 26-30o C. Vì các lý do nêu trên nên ӣ ÿӗng bҵng sông Cӱu Long muӛi hành chӍ
xuҩt hiӋn và gây hҥi nhiӅu vào vө Hè-Thu hàng năm.
b/ Thӭc ăn. Trên thӃ giӟi ÿã tìm ÿѭӧc các giӕng lúa kháng Muӛi Hành, nhѭng
Muӛi Hành có nhiӅu dòng sinh hӑc tҥi các ÿӏa phѭѫng khác nhau nên rҩt khó phát
triӇn giӕng kháng.
c/ Thiên ÿӏch:
- Ong các hӑ Platygasteridae, Encyrtidae, Pteromalidae, Eurytomydae ký sinh
trӭng và ҩu trùng.
- NhӋn nhӓ thuӝc hӑ Phytoseiidae ăn trӭng và nhӋn lӟn ăn thӏt thành trùng.
6. BiӋn pháp phòng trӏ
a/ BiӋn pháp canh tác:
- DiӋt cӓ xung quanh ruӝng lúa.
- DiӋt lúa rài, lúa chét và gieo cҩy sӟm rҩt cҫn thiӃt ÿӇ giҧm mұt sӕ Muӛi Hành trên
ÿӗng ruӝng.
- Trӗng giӕng lúa nhҧy chӗi nhiӅu.
- Không bón nhiӅu phân N.
- Thăm ruӝng thѭӡng xuyên tӯ giai ÿoҥn mҥ ÿӃn lúc cây lúa nhҧy chӗi tӕi ÿa.
13


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

b/ BiӋn pháp hóa hӑc:
- Nhúng rӉ mҥ vào dung dӏch thuӕc trӯ sâu lѭu dүn trong 1 ÿêm trѭӟc khi cҩy.
- Áp dөng thuӕc nѭӟc ÿӇ diӋt thành trùng hoһc ҩu trùng vӯa nӣ ra.
- Rãi thuӕc hӝt khi ruӝng chӫ ÿӝng nѭӟc.

SÂU ĈÀN (SÂU KEO, SÂU CҲN CHҾN)
Tên khoa hӑc: Spodoptera mauritia (Boisduval)
Hӑ Ngài Ĉêm (Noctuidae), Bӝ Cánh Vҧy (Lepidoptera)

1. Phân bӕ
Sâu xuҩt hiӋn ӣ khҳp các vùng trӗng lúa trên thӃ giӟi, nhiӅu nhҩt là Ҩn Ĉӝ,
Australia, Ceylon, Bangladesh, Indonesia, Kampuchea, Malaysia, Lào, Pakistan,
Philippines, Sri Lanka, Thái Lan, miӅn Nam nѭӟc Nhұt, Trung Quӕc, TriӅu Tiên. Ӣ
ViӋt Nam sâu thѭӡng gây hҥi nhiӅu ӣ miӅn Nam.

2. Ký chӫ
Ngoài lúa, sâu còn có thӇ tҩn công bҳp, lúa miӃn, mía, ÿұu xanh, thuӕc lá, ÿay,
ÿu ÿӫ dҫu, khoai lang, cҧi bҳp và các loҥi cӓ hòa bҧn.

3. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc
Bѭӟm có cѫ thӇ dài tӯ 14-20 mm, sҧi cánh rӝng tӯ 30-35 mm, thân màu nâu
xám. Cánh trѭӟc màu ÿen xám vӟi nhiӅu ÿӕm và vân không rõ nét, gҫn cҥnh ngoài có
mӝt ÿѭӡng gӧn sóng ÿұm, ÿѭӡng vân phө cҥnh ngoài có màu trҳng xám hình gӧn
sóng, bên trong có mӝt vân cNJng màu xám chҥy song song và giӳa cánh có mӝt ÿӕm
ÿen to, dѭӟi ÿӕm này có mӝt sӕ ÿӕm trҳng nhӓ. Cánh sau màu trҳng hѫi nâu, cҥnh
ngoài màu nâu ÿұm. Bѭӟm cái sӕng trung bình tӯ 7-12 ngày, ÿҿ tӯ 200-300 trӭng
thành tӯng ә 50-100 cái ӣ mһt dѭӟi lá.
Trӭng hình tròn hѫi dҽp, rӝng tӯ 0,4-0,6 mm, mӟi ÿҿ màu trҳng sӳa, sҳp nӣ
chuyӇn sang màu vàng xám và sau cùng là xám ÿen, ÿѭӧc ÿҿ thành tӯng ә hình bҫu
dөc, có lông màu vàng xám bao phӫ. Thӡi gian ӫ trӭng tӯ 3-7 ngày.
Khi mӟi nӣ sâu non màu xanh lөc, càng lӟn sâu càng chuyӇn sang màu nâu, phҫn
bөng có màu nhҥt hѫn phҫn lѭng. Lӟn ÿӫ sӭc sâu dài tӯ 35-40 mm. Giӳa thân có mӝt
sӑc màu lӧt, mӛi bên thân có 3 sӑc màu nâu và màu xanh lөc, phía trên ba sӑc nâu có
mӝt hàng ÿӕm ÿen hình bán nguyӋt. Sâu có 5 tuәi và phát triӇn tӯ khi nӣ ÿӃn lӟn hoàn
toàn tӯ 15-24 ngày.

Nhӝng dài 12-14 mm, màu nâu ÿұm, có hai gai nhӓ ӣ cuӕi bөng. Thӡi gian
nhӝng tӯ 7-15 ngày.
Vòng ÿӡi sâu Keo tӯ 30-55 ngày.

14


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

4. Tұp quán sinh sӕng và cách gây hҥi
Bѭӟm hoҥt ÿӝng vӅ ÿêm, nhҩt là ÿҫu ÿêm và bӏ thu hút nhiӅu bӣi ánh sáng ÿèn.
Ban ngày bѭӟm thѭӡng trӕn ӣ mһt dѭӟi lá hoһc trong cӓ ven bӡ ruӝng.
Vì sâu tuәi nhӓ có màu xanh giӕng nhѭ màu xanh cӫa lá lúa và hay trӕn trong
lá non hay ӣ mһt dѭӟi lá vào ban ngày nên khó phát hiӋn. Khi lӟn sâu có màu ÿұm và
vӃt ăn ÿӭt phiӃn lá rҩt rõ nên dӉ thҩy. Sâu có tұp quán sӕng tұp trung thành tӯng ÿàn,
sӭc phá hҥi rҩt nhiӅu và ăn lá lúa rҩt mҥnh. Lúc nhӓ sâu chӍ ăn khuyӃt phiӃn lá tӯ
ngoài vào, khi lӟn sâu cҳn ÿӭt cҧ phiӃn lá, do ÿó sâu thѭӡng bӏ thiӃu thӭc ăn và phҧi di
chuyӇn tӯ ruӝng này sang ruӝng khác thành tӯng ÿàn lӟn nên có tên là "sâu ÿàn". Sâu
có tұp quán cuӝn tròn mình khi ÿөng ÿӃn. Sâu thѭӡng ăn lá lúa vào ban ÿêm, hay ban
ngày nӃu trӡi âm u, có mѭa nhӓ, làm hѭ phiӃn lá, giҧm khҧ năng quang hӧp cӫa cây.
Cây lúa non bӏ sâu tҩn công nhiӅu sӁ trөi hӃt lá, phát triӇn không tӕt và chӃt. Sâu làm
nhӝng dѭӟi ÿҩt. Ӣ ÿӗng bҵng sông Cӱu Long sâu xuҩt hiӋn theo sӵ xuҩt hiӋn cӫa lúa,
thѭӡng là ӣ giai ÿoҥn ÿҫu cӫa cây lúa, ít khi thҩy mұt sӕ cao khi lúa trә.

5. BiӋn pháp phòng trӏ
a/ BiӋn pháp canh tác.
- Làm sҥch cӓ quanh ruӝng.
- Làm nѭѫng mҥ xa nѫi có cӓ.
b/ BiӋn pháp sinh hӑc.
- Vì sâu có kích thѭӟc lӟn và xuҩt hiӋn thành ÿàn nên dӉ bӏ chim, chuӝt, cá và

các loҥi thiên ÿӏch khác tҩn công nên tѭѫng ÿӕi dӉ phòng trӏ. NӃu sâu xuҩt hiӋn vӟi
mұt sӕ cao có thӇ thҧ vӏt con vào ruӝng ÿӇ ăn hoһc cho nѭӟc vào ngұp lá lúa trong
ruӝng ÿӇ sâu bӏ trôi ÿi.
- Trӭng cӫa loài này thѭӡng bӏ ký sinh bӣi ong thuӝc các hӑ Scelionidae,
Trichogrammatidae.
- Ҩu trùng bӏ ký sinh bӣi ruӗi hӑ Tachinidae, ong Braconidae, Eulopidae và
Chalcididae.
- Bѭӟm thѭӡng bӏ nhӋn săn bҳt.
c/ BiӋn pháp hóa hӑc. Ap dөng thuӕc hoá hӑc khi sâu ÿҥt mұt sӕ cao.

15


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

CÀO CÀO XANH
Tên khoa hӑc: Oxya chinensis Thunberg
Hӑ Cào Cào (Acrididae), Bӝ Cánh Thҷng (Orthoptera)

1. Phân bӕ và ký chӫ
Cào cào xuҩt hiӋn ӣ nhiӅu quӕc gia vì phә ký chӫ rӝng. Ngoài cây lúa, loài này
còn gây hҥi trên bҳp, mía, ÿұu phӝng, ÿұu nành, rau cҧi, cӓ lӗng vӵc.

2. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc
Thành trùng dài tӯ 30 - 45 mm, màu
nâu nhҥt lүn xanh vàng, mӝt sӑc màu nâu sүm
chҥy dài tӯ mҳt ÿӃn cuӕi cánh. Râu ÿҫu dҥng
sӧi chӍ, có tӯ 23-28 ÿӕt. Hai bên ÿӍnh ÿҫu
xuôi vӅ phía sau mҳt kép có 1 vӋt dӑc màu
nâu ÿұm chҥy suӕt tӟi 2 mҧnh lѭng ngӵc

trѭӟc. Góc dѭӟi mҧnh sau lѭng ÿӕt thӭ 3-4
cӫa bөng con cái có dҥng gai. Ĉùi chân sau nӣ
to, màu ÿen và có nhiӅu gai nhӑn. Thành
trùng cái có thӇ sӕng tӯ 2 - 3 tháng và ÿҿ tӯ
2-3 ә trӭng, trung bình tӯ 20-100 trӭng trong
mӝt ә.
Trӭng màu vàng ÿұm, hình ӕng, hѫi cong ӣ giӳa, mӝt ÿҫu nӣ to. Ә trӭng hình
túi, trong ÿó trӭng ÿѭӧc xӃp xiên thành 2 hàng. Thӡi gian ӫ trӭng khoҧng 6 tuҫn, ÿôi
khi lâu hѫn.
Ҩu trùng màu xanh, râu hình sӧi chӍ. Mҧnh lѭng ngӵc trѭӟc dài hѫn ÿҫu. Mҫm
cánh kéo dài tӟi ÿӕt thӭ ba cӫa bөng. Ҩu trùng thay da tӯ 5-9 lҫn. Thӡi gian phát triӇn
trong mӛi giai ÿoҥn tuәi tӯ 10-16 ngày. Ҩu trùng phát triӇn trong thӡi gian tӯ 6-10
tuҫn.

3. Tұp quán sinh sӕng và cách gây hҥi
Sau khi vNJ hoá tӯ 5-40 ngày, tuǤ theo ÿiӅu kiӋn thӡi tiӃt và nguӗn thӭc ăn thì
thành trùng bҳt ÿҫu giao phӕi, sau ÿó khoҧng 10-40 ngày thì bҳt ÿҫu ÿҿ trӭng.
Trӭng ÿѭӧc ÿҿ thành tӯng ә trong ÿҩt, nѫi bӡ ruӝng hay bãi cӓ hoang. Cào cào
thѭӡng thích ÿҿ trӭng nѫi ÿҩt ҭm, có pha cát hѫn là ÿҩt sét nһng, thích nѫi có nhiӅu cӓ
dҥi và nhiӅu nҳng.
Thành trùng gây hҥi mҥnh vào buәi sáng và chiӅu mát và có xu tính bay vào
ánh lӱa hoһc ÿèn tia tӱ ngoҥi và có thӇ bѫi khi nhҧy xuӕng nѭӟc. Thӡi kǤ mҥ hay lúa
non, cҧ thành trùng và ҩu trùng ÿӅu ăn khuyӃt lá, ÿôi khi chӍ còn gân chính. Khi lúa trә
bông hay chín, thành trùng và ҩu trùng có thӇ cҳn ÿӭt cuӕng bông làm bông bӏ lép.

16


Ch˱˯ng I.. Sâu h̩i cây l˱˯ng th͹c – lúa, b̷p, khoai

4. BiӋn pháp phòng trӏ
- Trѭӟc khi gieo cҩy cҫn dӑn sҥch cӓ ӣ bӡ ruӝng.
- Ӣ giai ÿoҥn mҥ hay lúa non có thӇ dùng vӧt ÿӇ bҳt cào cào.
- Ĉӕt lӱa thu hút cào cào tӟi, xong dùng thuӕc diӋt.
- Cào cào có nhiӅu thiên ÿӏch nhѭ các loài ruӗi ăn thӏt, tuyӃn trùng, bӋnh ký
sinh ҩu trùng và thành trùng. Ngoài ra, chim, Ӄch, nhӋn và ruӗi thuӝc hӑ Sphecidae là
nhӳng loài ăn cào cào nhiӅu.
- Có thӇ dùng bã mӗi gӗm: cám + nѭӟc muӕi + thuӕc trӯ sâu, ÿһt nѫi cào cào
hay ÿҿ trӭng ÿӇ thu hút thành trùng.
- Phun thuӕc trӯ sâu khi cào cào xuҩt hiӋn nhiӅu.

SÂU CUӔN LÁ NHӒ
Ӣ ÿӗng bҵng sông Cӱu Long có nhiӅu loài sâu cuӕn lá nhӓ gây hҥi lúa, nhѭng
gһp phә biӃn nhҩt là loài Cnaphalocrosis medinalis Guenée, thuӝc hӑ Ngài Sáng
(Pyralidae), bӝ Cánh Vҧy (Lepidoptera).

1. Phân bӕ
C. medinalis xuҩt hiӋn tӯ Nhұt, theo hѭӟng Ĉông Nam Á xuӕng ÿӃn Úc châu
và ÿã gây hҥi nhiӅu ӣ các quӕc gia nhѭ Ҩn Ĉӝ, Bangladesh, Burma, Kampuchea,
Indonesia, Hawai, Lào, Madagascar, Malaysia, Philippines, Sri - Lanka, Trung Quӕc,
TriӅu Tiên, Thái Lan và ViӋt Nam.

2. Ký chӫ
Ngoài lúa, sâu còn có thӇ phá hҥi trên cây bҳp, mía, lúa hoang, lúa mì, cây lau,
các loҥi cӓ nhѭ Brachiaria, Echinochloa, Eleusine, Imperata, Leersia, Panicum,
Paspalum, Pennisetum.

3. Ĉһc ÿiӇm hình thái và sinh hӑc
Bѭӟm có chiӅu dài thân tӯ 8-12 mm, sҧi cánh rӝng tӯ 19-23 mm, nӅn cánh màu
vàng rѫm, bìa cánh có 1 ÿѭӡng viӅn màu nâu ÿұm, giӳa cánh có 3 sӑc màu nâu, 2 sӑc

bìa dài và sӑc giӳa ngҳn. Bѭӟm sӕng tӯ 5-10 ngày. Mӝt bѭӟm cái có thӇ ÿҿ ÿӃn 300
trӭng. Trӭng ÿѭӧc ÿҿ rҧi rác hay thành tӯng nhóm dӑc gân chính cӫa lá, mӛi nhóm tӯ
10-12 trӭng ӣ cҧ hai mһt lá, nhѭng mһt trên có nhiӅu trӭng hѫn.
Trӭng hình bҫu dөc dài khoҧng 0,5 mm, màu trҳng, chuyӇn sang màu vàng nhҥt
khi sҳp nӣ. Giai ÿoҥn trӭng tӯ 3-7 ngày.
Sâu non mӟi nӣ màu trҳng sӳa, có lông nâu phӫ khҳp mình. Sâu lӟn ÿӫ sӭc dài
khoҧng 19-22 mm, màu xanh lá mҥ, thân chia ÿӕt rҩt rõ ràng. Sâu có tӯ 5-6 tuәi, phát
triӇn trong thӡi gian tӯ 15-28 ngày.
Nhӝng dài tӯ 7-10 mm màu nâu, thӡi gian nhӝng tӯ 6-10 ngày.
17