Quản lý xây dựng văn hoá nhà trường trung học cơ sở thành phố hồ chí minh

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG QUỐC ĐẠT

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG QUỐC ĐẠT

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số : 9 14 01 14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. GS.TS. Vũ Dũng
2. PGS.TS. Nguyễn Khắc Hùng

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các
số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa công
bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác.
Tác giả luận án

Hoàng Quốc Đạt


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN
LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG .............................................. 7
1.1.Những nghiên cứu ở nước ngoài về văn hóa nhà trường, xây dựng văn
hóa nhà trường và quản lý văn hoá nhà trường................................................. 7
1.2.Những nghiên cứu ở Việt Nam về văn hóa nhà trường và quản lý văn
hoá nhà trường................................................................................................. 13
Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA
NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ...................................................... 24
2.1. Văn hóa nhà trường .................................................................................. 24
2.2. Xây dựng văn hoá nhà trường .................................................................. 38
2.3. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ..................................................... 43
2.4.Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung
học cơ sở.......................................................................................................... 52
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG QUẢN LÝ
XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................................... 61
3.1.Tổ chức và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 61
3.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng xây dựng văn hoá các trường trung học
cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ......................................................................... 70
3.3.Kết quả nghiên cứu thực trạng quản lý xây dựng văn hoá các trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ......................................................... 87
3.4. So sánh thực trạng mức độ thực hiện nội dung quản lý xây dựng văn
hóa nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh theo biến số ......... 100
3.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................... 104
3.6. Đánh giá chung thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................................................... 107


Chương 4 GIẢI PHÁP QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........ 113
4.1. Nguyên tắc xây dựng các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................................................... 113
4.2. Giải pháp quản lý xây dựng văn hóa trường trung học cơ sở thành phố
Hồ Chí Minh.................................................................................................. 114
4.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất .. 135
4.4.Thử nghiệm một giải pháp quản lý xây dựng văn hóa trường trung học
cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 140
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 147
CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ..................................................................................................... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 152
PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG,BIỂU ĐỒ
Bảng 3.1. Một số đặc điểm của khách thể nghiên cứu ............................................. 61
Bảng 3.2. Độ tin cậy của bảng hỏi số 1 .................................................................... 64
Bảng 3.3. Độ tin cậy của bảng hỏi số 2 .................................................................... 65
Bảng 3.4. Đánh giá chung mức độ phù hợp các giá trị vật chất của văn hóa nhà
trường trung học cơ sở ................................................................................... 71
Bảng 3.5. Mức độ phù hợp các giá trị tinh thần của văn hóa nhà trường................. 78
Bảng 3.6. Đánh giá chung mức độ phù hợp các giá trị văn hoá vật chất và văn
hoá tinh thần ................................................................................................... 81
Bảng 3.7. Thực trạng xây dựng các giá trị mới trong văn hóa nhà trường THCS .. 82
Bảng 3.8. Thực trạng kế thừa và phát huy các giá trị của các trường THCS .......... 87
Bảng 3.9. Mức độ thực hiện nội dung lập kế hoạch xây dựng những giá trị phù
hợp của văn hoá trường THCS ....................................................................... 88
Bảng 3.10. Mức độ thực hiện nội dung lập kế hoạch xây dựng những giá trị mới
của văn hoá trường THCS .............................................................................. 90
Bảng 3.11. Mức độ thực hiện nội dung tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng
những giá trị phù hợp của văn hoá trường THCS .......................................... 92
Bảng 3.12. Mức độ thực hiện nội dung tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng
những giá trị mới của văn hoá trường THCS ................................................. 93
Bảng 3.13. Mức độ thực hiện nội dung chỉ đạo, điều phối xây dựng những giá
trị phù hợp của văn hoá trường THCS ........................................................... 95
Bảng 3.14. Mức độ thực hiện nội dung chỉ đạo, điều phối xây dựng những giá
trị văn hoá mới của văn hoá trường THCS .................................................... 96
Bảng 3.15. Mức độ thực hiện nội dung kiểm tra, đánh giá xây dựng những giá
trị phù hợp của văn hoá trường THCS ........................................................... 97
Bảng 3.16. Mức độ thực hiện nội dung kiểm tra, đánh giá xây dựng những giá
trị mới của văn hoá trường THCS .................................................................. 98
Bảng 3.17. Tương quan giữa các nội dung quản lý xây dựng văn hóa nhà trường........ 99
Bảng 3.18. So sánh các nội dung quản lý theo biến số độ tuổi .............................. 101
Bảng 3.19. So sánh các nội dung quản lý theo biến trường học............................. 102

Bảng 3.20. Ảnh hưởng của người lãnh đạo nhà trường ......................................... 104
Bảng 4.1. Mức độ cần thiết của các giải pháp (%) ................................................. 137
Bảng 4.2. Mức độ khả thi của các giải pháp (%).................................................... 139
Bảng 4.3. Mức độ nhận thức về xây dựng văn hóa nhà trường .............................. 143
Bảng 4.4. Mức độ nhận thức về xây dựng văn hóa nhà trường.............................. 144
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ các trường trung học cơ sở được nghiên cứu đã có khẩu
hiệu, phương châm làm việc .......................................................................... 74


MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Xây dựng văn hóa luôn là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu đối với bất kỳ quốc
gia nào. Văn hóa là một trong bốn trụ cột phát triển của một quốc gia (chính trị,
kinh tế, văn hóa và môi trường). Văn hóa giúp cho một quốc gia phát triển có hiệu
quả và bền vững. Đối với một nhà trường cũng vậy, văn hóa của nhà trường là sự
tổng hòa toàn bộ sự phát triển của nhà trường từ hoạt động đào tạo, giáo dục, quản
lý nhân lực, người học, cơ sở vật chất, giao tiếp và ứng xử trong nhà trường,… Xây
dựng văn hóa của nhà trường là xây dựng hoạt động giảng dạy, giáo dục nhân cách
người học phù hợp, hiệu quả; xây dựng cách thức ứng xử văn minh, lịch sự, thân
thiện trong nhà trường; xây dựng cơ sở vật chất của nhà trường hiện đại, tiện dụng,
đảm bảo môi trường không bị ô nhiễm, không gian và cảnh quan sạch đẹp. Một nhà
trường có môi trường văn hóa tốt là một nhà trường đào tạo có chất lượng cao, có
sự phát triển bền vững, có uy tín trong cộng đồng và toàn xã hội.
Ở nước ta trong thời gian gần đây, cơ chế thị trường, sự hội nhập quốc tế có
nhiều tác động tích cực đến sự phát triển của nhà trường, song cũng có những tác động
tiêu cực đến hoạt động đào tạo của nhà trường và văn hóa của nhà trường. Trên các
phương tiện truyền thông đã luôn bàn tới một số biểu hiện của văn hóa nhà trường bị
xuống cấp; chất lượng giáo dục trong các trường chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển

của xã hội; đạo đức của một số học sinh và nhà giáo xuống cấp; đạo lý “tôn sư trọng
đạo” suy giảm. Bên cạnh đó, những hành vi lệch chuẩn của học sinh xuất hiện ngày càng
nhiều, đặc biệt như các hành vi chơi cờ bạc, nghiện hút, vi phạm nội quy học tập của nhà
trường, bạo lực học đường,… Một số nhà trường cơ sở vật chất bị xuống cấp, lớp học,
bàn ghế, khu nhà vệ sinh, bếp ăn,… không đảm bảo làm giảm đi vẻ đẹp, mỹ quan của
trường, điều kiện học tập của học sinh không đảm bảo,…
Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã
chỉ rõ một số hạn chế của giáo dục hiện nay như: “… Phương pháp giáo dục, việc
thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất. Quản lý giáo dục và
đào tạo còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về
chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát
triển giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Đầu tư cho
giáo dục và đào tạo chưa hiệu quả. Chính sách, cơ chế tài chính cho giáo dục và đào
tạo chưa phù hợp. Cơ sở vật chất kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, nhất là ở vùng sâu,
vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn”[1].
Ở nước ta hiện nay, văn hóa nhà trường đang là một trong những tâm điểm chú
ý của dư luận, những bàn luận về vấn đề này ngày càng xuất hiện nhiều trên các diễn
1


đàn, trên các phương tiện thông tin đại chúng. Trong đó, những bàn luận về cơ sở vật
chất lạc hậu, xuống cấp của các trường học trên cả nước và đặc biệt là các trường vùng
sâu, vùng xa. Những bàn luận về văn hóa ứng xử trong nhà trường cũng rất đáng báo
động, tình trạng thày đánh trò, trò đánh thày đã xẩy ra, khiến dư luận và xã hội lo ngại.
Hành vi bạo lực học đường diễn biến phức tạp,… Chính vì vậy, việc xây dựng văn hóa
nhà trường đã trở thành nhiệm vụ cấp bách trong giai đoạn hiện nay.
Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế, xã hội phát triển nhất ở nước ta
hiện nay. Thành phố này cũng được đánh giá là nơi phát triển năng động nhất, phát
triển kinh tế thị trường sớm nhất. Do vậy, các trường phổ thông tại thành phố Hồ Chí
Minh, trong đó có các trường trung học cơ sở đã tiếp thu được các giá trị văn hóa mới

của các các nền văn hóa khác nhau để xây dựng văn hóa nhà trường riêng có của mình
phù hợp với đặc thù của thành phố. Bên cạnh đó, sự phát triển nhanh, mạnh của thành
phố Hồ Chí Minh cũng có những tác động tiêu cực tới văn hóa nhà trường. Tình trạng
học sinh chạy theo lối sống phương Tây, nghiện game online, nghiện internet dẫn đến
học tập sút kém, tình trạng bạo lực học đường, tình trạng học sinh phạm pháp (đánh
nhau, trộm cướp…) xuất hiện và có xu hướng phát triển. Một số giáo viên thiếu tâm
huyết, vi phạm đức nghề nghiệp. Trước thực trạng trên đòi hỏi các trường nói chung và
các trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh nói riêng phải chú ý, quan tâm đến
đổi mới hoạt động giáo dục và xây dựng văn hóa nhà trường. Xây dựng văn hóa nhà
trường và quản lý vấn đề này đồng nghĩa với việc loại bỏ các vấn đề tồn tại, tiêu cực,
hạn chế, hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo tri thức và nhân cách cho người học.
Xuất phát từ những vấn đề trên, việc nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa của
các trường trung học cơ sở ở nước ta hiện nay cũng như ở thành phố Hồ Chí Minh có
tính thời sự và thực tiễn tốt. Do vậy, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “Quản lý xây dựng
văn hoá nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh” để nghiên cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận, khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý xây
dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở, đề xuất một số giải pháp quản lý xây
dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
-Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về quản lý xây
dựng văn hóa nhà trương phổ thông;
-Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
trung học cơ sở: Các khái niệm công cụ, nội dung quản lý, các yếu tố ảnh hưởng
đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở;
2


-Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học

cơ sở thành phố Hồ Chí Minh, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa
nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.
- Đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học
cơ sở thành phố Hồ Chí Minh và tiến hành thử nghiệm tác động để kiểm chứng
1 giải pháp.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1.Giới hạn về phạm vi nội dung nghiên cứu
Đề tài tập trung tìm hiểu các nội dung quản lý xây dựng văn hoá nhà trường
trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh (văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần).
3.2.2.Giới hạn về phạm vi địa bàn nghiên cứu
Đề tài tổ chức khảo sát thực tiễn tại 6 trường trung học cơ sở tại thành phố
Hồ Chí Minh: 2 trường tại quận 1 (quận trung tâm); 2 trường tại quận Tân Bình
(quận giáp nội thành); 2 trường tại huyện Hóc Môn (huyện ngoại thành). Trong đó
gồm có các trường trung học cơ sở sau: Trường trung học cơ sở Quang Trung,
Trường trung học cơ sở Chu Văn An; Trường trung học cơ sở Tô Ký; Trường trung
học cơ sở Nguyễn Du; Trường trung học cơ sở Âu Lạc; Trường trung học cơ sở
Trung Mỹ Tây 1.
3.2.3. Giới hạn về phạm vi khách thể điều tra của luận án
Đề tài tập trung nghiên cứu giáo viên, cán bộ quản lý Sở Giáo dục và đào
tạo; Phòng Giáo dục và Đào tạo và cán bộ quản lý, giáo viên tại 6 trường trung học
cơ sở thành phố Hồ Chí Minh. Trong đó gồm có các trường trung học cơ sở sau:
Trường trung học cơ sở Quang Trung, Trường trung học cơ sở Chu Văn An;
Trường trung học cơ sở Tô Ký; Trường trung học cơ sở Nguyễn Du; Trường trung
học cơ sở Âu Lạc; Trường trung học cơ sở Trung Mỹ Tây 1.
3.2.4. Giới hạn về chủ thể quản lý
Có nhiều chủ thể tham gia quản lý xây dựng văn hoá các trường trung học cơ
sở như: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, trưởng phó phòng ban liên quan, các đoàn

thể trong nhà trường. Tuy nhiên, trong luận án này chủ thể quản lý chính được xác
định là hiệu trưởng các trường trung học cơ sở, các chủ thể khác là chủ thể phối hợp
trong quản lý xây dựng văn hoá nhà trường trung học cơ sở.

3


4. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và giả thuyết khoa học
4.1. Phương pháp luận nghiên cứu
Nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở, đề tài xuất
phát từ các nguyên tắc có tính phương pháp luận sau:
4.1.1.Tiếp cận văn hoá tổ chức
Cách tiếp cận này sẽ giúp xác định được các nội dung xây dựng văn hoá nhà
trường THCS bao gồm: Các giá trị văn hoá vật chất và các giá trị văn hoá tinh thần.
4.1.2. Tiếp cận chức năng quản lý
Hoạt động quản lý xây dựng văn hoá nhà trường THCS sẽ được chủ thể quản
lý thông qua các chức năng cơ bản của quản lý đó là: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo
và kiểm tra, đánh giá.
Bên cạnh 2 cách tiếp cận chính ở trên, luận án còn sử dụng một số cách tiếp
cận khác như:
-Tiếp cận hoạt động: Văn hóa nhà trường được hình thành trong quá trình
hành động, hoạt động của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh của nhà trường. Do
vậy để hiệu trưởng có thể quản lý được xây dựng văn hóa tại trường mình cần phải
quan sát và đánh giá bằng kết quả hành động, hoạt động của tất cả các cá nhân tham
gia vào hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường.
-Tiếp cận hệ thống: Văn hóa nhà trường được xây dựng bởi các giá trị văn hóa
vật chất và các giá trị văn hóa tinh thần, các giá trị văn hóa này có mối quan hệ chặt
chẽ tác động qua lại lẫn nhau. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường cần phải quản
lý toàn bộ các giá trị văn hóa đó trong một tổng thể nhất định. Do vậy, việc nghiên
cứu quản lý xây dựng văn hóa trường THCS phải quản lý trong mối quan hệ tác

động qua lại với tất cả các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần cũng như các yếu tố
ảnh hưởng tới quản lý hoạt động này.
- Tiếp cận phát triển: Văn hóa nhà trường luôn thay đổi và phát triển theo sự
phát triển của nhà trường và của xã hội. Vì vậy khi nghiên cứu về quản lý xây dựng
văn hóa nhà trường phải được tiến hành trong quá trình vận động và phát triển của
nhà trường, xã hội.
-Tiếp cận liên ngành: Đề tài sử dụng kiến thức của nhiều chuyên ngành: Quản
lý giáo dục, Văn hóa học, Giáo dục học, và tâm lý học để nghiên cứu quản lý xây
dựng văn hóa nhà trường THCS.
Như vậy, luận án sử dụng một cách đồng bộ các tiếp cận này để xây dựng
khung lý thuyết nghiên cứu quản lý xây dựng văn hoá các trường trung học cơ sở.
Tuy nhiên, tiếp cận chính được sử dụng để nghiên cứu quản lý xây dựng văn hoá

4


các trường trung học cơ sở đó là tiếp cận văn hoá tổ chức kết hợp với tiếp cận chức
năng quản lý.
4.2. Các phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án đề ra, luận
án sẽ sử dụng phối hợp và đồng bộ các phương pháp nghiên cứu định lượng và định
tính dưới đây:
- Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu;
- Phương pháp chuyên gia;
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi;
- Phương pháp quan sát;
- Phương pháp phỏng vấn sâu;
- Phương pháp thử nghiệm tác động;
- Phương pháp thống kê toán học.
Các phương pháp nghiên cứu này sẽ được trình bầy chi tiết tại chương 3 và

chương 4 của luận án.
4.3. Giả thuyết khoa học
Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí
Minh còn bộc lộ những hạn chế trong lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh
giá việc kế thừa và phát triển những giá trị vật chất và giá trị tinh thần dẫn tới hạn
chế trong việc xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện
nay. Nếu đề xuất và thử nghiệm được các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh theo tiếp cận văn hóa tổ chức và
chức năng quản lý sẽ góp phần nâng cao hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án góp phần bổ sung và làm sáng tỏ hơn một số vấn đề lý luận về quản
lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở như: xây dựng được các khái niệm
công cụ quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở; Trên cơ sở tiếp cận
văn hoá tổ chức kết hợp với chức năng quản lý luận án đã xác định được 4 nội dung
quản lý hoạt động này; xác định được các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh
hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở.
Luận án đã nêu và phân tích thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ở mức trung bình; đề cập mức độ
ảnh hưởng của yếu tố ảnh hưởng tới quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học
cơ sở; đưa ra các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở
thành phố Hồ Chí Minh.
5


Luận án đề xuất các tiêu chuẩn xây dựng văn hóa nhà trường các trường trung
học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh. Đây là kết quả nghiên cứu mới có ý nghĩa
thực tiễn cao.
Luận án giúp hiệu trưởng các trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh
có các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở. Đồng thời,

luận án cũng là tài liệu tham khảo hữu ích trong các trường trung học cơ sở thành
phố Hồ Chí Minh quản lý xây dựng văn hóa nhà trường phù hợp với điều kiện thực
tế của các nhà trường và đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh đổi mới căn bản
và toàn diện giáo dục nước ta trong giai đoạn hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thử tiễn của luận án
6.1. Về mặt lý luận
Hiện nay những nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học
cơ sở thành phố Hồ Chí Minh chưa được nghiên cứu nhiều. Luận án góp phần làm
sáng tỏ hơn lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở thành
phố Hồ Chí Minh. Đồng thời kết quả của luận án là cơ sở góp phần bổ sung thêm
một số vấn đề lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở vào
khoa học quản lý giáo dục.
6.2. Về mặt thực tiễn
Kết quả nghiên cứu cho thấy, mức độ thực hiện quản lý xây dựng văn hóa
nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ở mức trung bình. Như
vậy, cần có các giải pháp quản lý phù hợp hơn để nâng cao hiệu quả quản lý xây
dựng văn hóa nhà trường phù hợp với điều kiện thực tế của các nhà trường và đáp
ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục.
Luận án là tài liệu tham khảo cho các trường trung học cơ sở nhằm xây dựng
văn hóa nhà trường phù hợp với điều kiện thực tế của các nhà trường và đáp ứng
yêu cầu phát triển trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục.
7. Cơ cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ
lục, luận án gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
Chương 2: Cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở
Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh
Chương 4: Giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở thành
phố Hồ Chí Minh

6


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN LÝ
XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
1.1.Những nghiên cứu ở nước ngoài về văn hóa nhà trường, xây dựng văn hóa
nhà trường và quản lý xây dựng văn hoá nhà trường
Là một vấn đề rộng lớn và phức tạp, có sự ảnh hưởng lớn đến toàn bộ hoạt
động của nhà trường nên văn hóa nhà trường và quản lý văn hoá nhà trường từ lâu
thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Vấn đề
văn hóa nhà trường được nhiều nhà nghiên cứu ở nước ngoài quan tâm. Có thể nêu
ra một số hướng nghiên cứu chính sau:
1.1.1.Hướng nghiên cứu về các yếu tố cấu thành nên văn hoá nhà trường
Đại diện cho hướng nghiên cứu này là các tác giả: Edgar H. Schein; Purkey
và Smith; Barbara Fralinger,…
Tác giả Edgar H. Schein (2004), khi nghiên cứu văn hóa nhà trường đã cho
rằng văn hóa nhà trường gồm 3 thành tố cấu thành. Đó là: a) Những quá trình và
cấu trúc hữu hình ; b) Hệ thống giá trị được tuyên bố; 3) Những quan niệm chung.
Ba thành tố này nằm trong mối quan hệ hữu cơ, tạo nên văn hóa nhà trường như
một tổng thể. Nói cách khác, văn hóa nhà trường theo tác giả Edgar H. Schein gồm
hai thành tố cơ bản: Thành tố vật chất và thành tố tinh thần. Schein được coi là một
trong những nhà nghiên cứu hàng đầu về văn hóa tổ chức. Tác giả này đã đưa ra
khái niệm văn hóa tổ chức được giới khoa học thừa nhận. Đó là: Văn hóa tổ chức là
một tập hợp của những nguyên tắc cơ bản được công nhận là đúng mà một tập thể
cùng chia sẻ, những nguyên tắc ấy được vận dụng để giải quyết những vấn đề nảy
sinh trong tổ chức khi cần phải thích nghi với những biến đổi bên ngoài cũng như
để tạo ra sự gắn kết và hội nhập trong nội bộ tổ chức ấy. Đó là những nguyên tắc đã
tỏ ra có hiệu quả tốt, đủ để mọi người công nhận giá trị của nó, và do vậy, cần được

truyền đạt, huấn luyện cho những nhân viên mới, để họ nhận thức, suy nghĩ và hành
động phù hợp với những nguyên tắc ấy khi giải quyết công việc (Schein 2004) [70].
Như vậy, trong định nghĩa văn hoá tổ chức của Schein thì vấn đề cốt lõi của văn hóa
tổ chức là các nguyên tắc của tổ chức. Các nguyên tắc này chi phối hoạt động của tổ
chức, của các thành viên trong tổ chức đó.
Một số tác giả khác nghiên cứu văn hóa nhà trường từ góc độ các hoạt động
của nhà trường, văn hóa nhà trường trong quá trình vận động. Theo các tác giả này
thì hoạt động học tập của người học phụ thuộc vào 3 yếu tố: Bầu không khí tâm lý xã hội của nhà trường; Hoạt động quản lý hành chính của nhà trường; Phong cách

7


dạy và học được thực hiện trong nhà trường. Các yếu tố này chính là các yếu tố cơ
bản cấu thành nên văn hoá của nhà trường. Muốn xây dựng văn hoá nhà trường thì
chủ thể quản lý cần phải tìm ra các giải pháp quản lý phù hợp để tác động tới 3 yếu
tố này.
Tác giả Purkey và Smith (1982), xác định văn hóa nhà trường như một kết
cấu, một quá trình và một không gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn
các thành viên (các giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học
chất lượng. Như vậy, tác giả này nhấn mạnh đến yếu tố giá trị và chuẩn mực trong
văn hóa nhà trường. Yếu tố có vai trò định hướng và điều chỉnh các hoạt động của
người dạy và người học, của các cán bộ nhân viên của nhà trường. Nói cách khác
các giá trị và chuẩn mực của nhà trường và của xã hội định hướng và điều chỉnh
hành vi của các thành viên trong tổ chức nhà trường [75].
Một nghiên cứu đáng chú ý khác là là nghiên cứu của Barbara Fralinger
(2007). Tác giả này dựa trên bộ công cụ đánh giá văn hóa tổ chức để tìm hiểu văn
hóa tổ chức của trường đại học (OCAI). Nghiên cứu tập trung tìm hiểu ba yếu tố
quan trọng của văn hóa tổ chức là: Những vật được tạo tác; Các giá trị được tán
thành, và những giả định ngầm ẩn. Nghiên cứu cũng chỉ ra sự phối hợp hành động
giữa các thành viên trong nhà trường nhằm tạo ra một môi trường học thuật tốt là

điều kiện quan trọng để trường đại học phát triển. Công cụ Đánh giá Văn hóa Tổ
chức (The Organisational Culture Assessment Instrument -OCAI) được vận dụng để
xác định xem văn hóa của khoa trong nhà trường đã ảnh hưởng như thế nào đến tâm
lý sinh viên (nhận thức, suy nghĩ và tình cảm), và chính sinh viên mong muốn văn
hóa ấy sẽ là như thế nào trong vòng năm năm sắp tới. Phương pháp nghiên cứu sử
dụng công cụ đánh giá văn hóa tổ chức (OCAI) là một phương pháp được sử dụng
khá phổ biến trong nghiên cứu văn hóa nhà trường. Công cụ này có thể được dùng
như một cách để chẩn đoán và đề xướng những thay đổi bước đầu trong văn hóa tổ
chức của trường đại học [5].
Ở cấp độ trường đại học, văn hóa có thể được định nghĩa là những giá trị và
niềm tin của những người có liên quan đến các bộ phận trong nhà trường như các
nhà quản lý, giảng viên, sinh viên, thành viên hội đồng trường, nhân viên phục vụ.
Kết quả của nghiên cứu này chỉ ra giá trị và niềm tin được coi là có ảnh hưởng lớn
lao đối với quá trình ra quyết định ở các trường đại học và định hình cách ứng xử
của các cá nhân trong tổ chức.
Văn hóa nhà trường cũng được coi như chân dung nhân cách của một tổ
chức. Thông qua kiến trúc của các tòa nhà, việc bảo trì thiết bị của nhà trường,
tương tác giữa sinh viên với nhau, giữa giảng viên, cán bộ quản lý và sinh viên.
8


Tác giả Susan Jonson (1990), trong nghiên cứu của mình tác giả đã nghiên
cứu và chỉ ra những yếu tố cơ bản để tạo nên văn hoá nhà trường. Trong đó, tác giả
đã đưa ra những yếu tố để tạo nên văn hóa hợp tác gồm có: Những mối quan hệ có
tính chuyên nghiệp của giáo viên thể hiện ở các yếu tố để phát triển những mối
quan hệ chuyên nghiệp như: có thành tích giảng dạy xuất sắc, tổ chức hoạt động có
sự hợp tác, hình thành các nhóm tham khảo ý kiến trước khi hành động, có kế
hoạch được sắp xếp chuẩn bị và những nhà quản lý là những người mà có thể đem
đến sự động viên, khuyến khích và cơ sở vật chất; chẳng hạn, Little (1990), đưa ra
bốn mối quan hệ chuyên nghiệp trong các nhà trường như: việc kể chuyện và xem

qua các ý kiến; viện trợ và giúp đỡ; chia sẻ; và phối hợp trong công việc.
 Cảm nhận về tính hiệu quả công việc của giáo viên. Trong đó, giáo viên
thường cùng nhau hướng tới sự cải tiến trong việc học của học sinh.
 Những chuẩn mực, niềm tin, giá trị và các giả định cơ bản được củng cố
và hỗ trợ làm cho các hoạt động trong nhà trường trở nên chuyên nghiệp hơn [61].
1.1.2.Hướng nghiên cứu về sự tác động của yếu tố văn hoá nhà trường đến hiệu
quả giáo dục của nhà trường và vai trò của chủ thể quản lý tới xây dựng văn hoá
nhà trường
Theo hướng nghiên cứu này, tác giả DewitD và nhóm cộng sự của mình
(2003), đã tìm hiểu văn hóa nhà trường từ góc độ vai trò của văn hóa nhà trường đối
với kết quả học tập và hành vi của học sinh. Các tác giả này đã phân tích cũng về sự
tác động, ảnh hưởng của văn hóa nhà trường đến kết quả học tập và hành vi của học
sinh. Ở đây, văn hóa nhà trường như là cơ sở, chuẩn mực để học sinh học tập và
hành động. Mọi nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh đều lấy văn hóa nhà
trường để quy chiếu [56].
Tác giả Bennis W. (1989), khi nghiên cứu về văn hóa tổ chức lại nhấn mạnh
đến khía cạnh lãnh đạo tổ chức quan tâm đến việc để trao quyền cho nhân viên và
tăng cường hiệu quả của tổ chức. Khi những nhân viên được trao những quyền phù
hợp thì họ phấn khởi và tích cực làm việc. Họ sẽ cho rằng mình được lãnh đạo tin
tưởng. Điều này làm cho các nhân viên cố gắng hơn, nỗ lực hơn để làm việc và
những sự cố gắng của nhân viên sẽ đem lại hiệu quả cao trong công tác giáo dục và
đào tạo của nhà trường [54].
Một số tác giả khác như Wonycott-Kytle, Angel M.; Bogotch, Ira E. (1997), đã
tìm hiểu những cách thức nhằm thay đổi văn hóa tổ chức để thử hiện cải cách giáo
dục hiệu quả. Các tác giả này nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của một số yếu tố
tâm lý như: sự hợp tác, công nhận, khen thưởng, khích lệ, động viên bằng vật chất.
Chính các tác động tâm lý này làm cho các thành viên của tổ chức có tâm trạng và
9

thái độ tốt với tổ chức, với công việc. Họ sẽ làm việc tích cực hơn, hiệu quả hơn vì
sự hoàn thành các mục tiêu của tổ chức [78].
Tác giả Hallingera,P. & Heckb, R. H. (1998), trong nghiên cứu của mình, tác
giả cũng đã đề cập đến mối quan hệ trong môi trường giáo dục là một trong những
yếu tố cơ bản tạo nên văn hoá nhà trường. Tác giả cũng đã tìm hiểu về các quan hệ
trong môi trường giáo dục, trước hết là mối quan hệ giữa lãnh đạo và học sinh, vai
trò, ảnh hưởng của mối quan hệ này đến kết quả học tập của học sinh [59].
Các tác giả Blase J. và Kirby P.C.(2000), đã tìm hiểu về hiệu quả hoạt động
quản lý của hiệu trưởng. Hiệu quả này phụ thuộc vào các giáo viên của nhà trường.
Khi các giáo viên hợp tác thì hiệu trưởng quản lý các hoạt động của nhà trường có
hiệu quả tốt. Kết quả nghiên cứu của tác giả cũng cho thấy mối quan hệ giữa giáo
viên và hiệu trưởng trong nhà trường là một trong những thành tố quan trọng tạo
nên văn hoá nhà trường, bởi giáo viên và hiệu trưởng là 2 đối tượng chính tham gia
vào quá trình đào tạo và giáo dục nhà trường [53].
Tác giả Kytle và Bogotch (2000), đã tìm hiểu hiệu quả cải cách của nhà
trường thông qua một mô hình về văn hóa. Kết quả đã chỉ ra rằng, sự phát triển của
nhà trường một cách bền vững phải dựa trên sự xây dựng văn hóa của nhà trường.
Trong việc xây dựng văn hóa nhà trường, hiệu trưởng có vai trò quan trọng. Hiệu
trưởng là người dẫn dắt tất cả các thành viên của nhà trường, đề ra mục đích phấn
đấu của nhà trường, phải có phong cách lãnh đạo phù hợp thu hút được mọi người
tham gia,… Xây dựng văn hóa nhà trường là xây dựng hệ giá trị, xây dựng các
chuẩn mực và nguyên tắc hoạt động của nhà trường, là xây dựng phong cách ứng
xử văn minh giữa các bộ phận và cá nhân trong nhà trường [64].
Tác giả Cameron & Quinn (1999), cũng đã sử dụng Bộ Công cụ đánh giá văn
hóa tổ chức (OCAI) để tổ chức khảo sát văn hóa nhà trường.Bộ công cụ này bao
gồm sáu nội dung cơ bản: 1) Đặc điểm nổi bật nhất của nhà trường; 2) Sự lãnh đạo
nhà trường; 3) Hoạt động quản lý nhân viên trong nhà trường;4) Các yếu tố kết
dính các cá nhân trong tổ chức; 5) Những điểm quan trọng nhất của chiến lược phát
triển của nhà trường; 6) Tiêu chí thành công của nhà trường) [55].
Nghiên cứu của Donaldson, G.A., Jr (2001), bàn về vai trò của người lãnh

đạo trong trường học trong việc tập hợp, kết nối mọi người thực hiện các mục tiêu
phát triển của nhà trường. Để tập hợp và kết nối các thành viên trong tập thể nhà
trường, người lãnh đạo cần có năng lực tổ chức và những kỹ năng quản lý cần thiết.
Người lãnh đạo cần quan tâm đến các quan hệ chính thức và không chính thức trong
nhà trường. Sự kết hợp hài hòa giữa hai quan hệ này sẽ tạo hiệu quả làm việc cao
cho các thành viên [57].
10


Theo Kent D. Peterson môi trường văn hóa học đường gồm các thành tố sau:
1) Nội quy của nhà trường (kỷ luật của nhà trường);
2) Giá trị và triết lý quan điểm giáo dục của nhà trường;
3) Những nghi lễ khánh tiết đặc trưng của nhà trường;
4)
5)
6)
7)

Biểu tượng đặc trưng riêng của nhà trường (huy hiệu);
Những tấm gương đại diện dạy tốt và học tốt;
Những câu chuyện về thế mạnh và tạo ra ấn tượng tốt về trường (các giai thoại);
Giá trị riêng của trường để học sinh tự hào về trường mình.
Kent D. Peterson khi bàn về văn hóa nhà trường, đã nhấn mạnh đến vấn đề

khen thưởng và kỷ luật trong trường. Đó là: Ưu tiên và cổ súy cho tinh thần đồng đội
và các tấm gương mình vì người khác; Đánh giá cao những tấm gương vượt khó,
khuyến khích tinh thần xây dựng trường, bắt đầu từ xây dựng lớp.Xử lý các vi phạm
nội quy trên tinh thần khách quan.Nhà trường tìm mọi cách để hiểu được nguyên
nhân động cơ của những hành vi sai trái, sau đó đề xuất những can thiệp cụ thể giúp
người vi phạm có cơ hội cải tạo.Tránh gây chú ý tập trung vào những hành vi tiêu

cực.Cần tập trung chú ý vào quảng bá những kinh nghiệm tích cực trong trường.
Những tiến bộ của học sinh cần được đánh giá cao và công bố rộng rãi.
1.1.3.Hướng nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng tới xây dựng văn hoá nhà trường
Nếu những nghiên cứu trên tập chung vào việc nghiên cứu về các yếu tố cấu
thành nên văn hoá nhà trường; sự tác động của yếu tố văn hoá nhà trường đến hiệu
quả giáo dục của nhà trường và vai trò của chủ thể quản lý tới xây dựng văn hoá
nhà trường thì một số nhà nghiên cứu dưới đây lại tập trung vào việc tìm hiểu về
các yếu tố ảnh hưởng tới văn hóa nhà trường. Có thể nêu ra một số nghiên cứu của
hướng này như sau:
Các tác giả Fairman, M. and McLean, L. (2003), trong công trình nghiên cứu
của mình tác giả đã phân tích về quy mô của môi trường học đường ảnh hưởng đến
thành tích học sinh trong các trường học. Nếu nhà trường có một không gian rộng
rãi, thoáng mát, đẹp đẽ thì học sinh sẽ học tập tốt hơn. Trái lại, một không gian chật
hẹp sẽ tác động tiêu cực đến kết quả học tập của học sinh. Với kết quả nghiên cứu
này, tác giả đã nhấn mạnh tới việc xây dựng một môi trường văn hoá vật chất tốt
trong các trường học sẽ là yếu tố chi phối mạnh mẽ tới hiệu quả học tập cũng như
thành tích học tập của học sinh trong nhà trường. Khác với một số nghiên cứu khác
về vấn đề này, tác giả đã chú trọng nhiều hơn tới điều kiện cơ sở vật chất của nhà
trường, môi trường, cảnh quan, đồ dùng dạy học, lớp học, khu vui chơi giải trí, cây
xanh tại trường,… là những yếu tố cấu thành nên văn hoá của nhà trường và các yếu

11


tố này cũng góp phần không nhỏ vào việc xây dựng văn hoá nhà trường chứ không
phải chỉ có các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý; giáo viên trong nhà trường,…[73]
- Tác giả Witziers, B., Bosker, R. and Kruger, M. (2003), đã nghiên cứu về sự tác
động của chủ thể quản lý tới văn hoá nhà trường. Chủ thể quản lý là người quyết định
văn hoá nhà trường. Do vậy, nếu người lãnh đạo biết xây dựng văn hóa nhà trường và
biết sử dụng văn hóa nhà trường để định hướng cho hoạt động học tập của học sinh thì

học sinh sẽ có kết quả học tập tốt hơn. Kết quả nghiên cứu của tác giả còn cho thấy, sự
tác động của người lãnh đạo nhà trường đến kết quả học tập của học sinh là rất lớn [76].
Một số tác giả lại quan tâm đến vấn đề môi trường văn hóa nhà trường. Tác
giả Freiberg, H. J. (1999), đánh giá cao bầu không khí tâm lý trong môi trường văn
hóa nhà trường. Để xây dựng một bầu không khí tâm lý tốt thì phản quan tâm đến
các quan hệ chính thức và không chính thức, xây dựng môi trường học tập lành
mạnh, tạo ra sự cố kết cao giữa các thành viên trong tập thể nhà trường. Như vậy,
tác giả đã khẳng định môi trường văn hoá nhà trường là một trong những yếu tố ảnh
hưởng nhiều tới việc xây dựng văn hóa nhà trường [74].
Nghiên cứu của các tác giả Trost, S. G., Owen, N., Bauman, A. E., Sallis, J. F., &
Brown, W. (2002). Các tác giả này lại tập trung vào việc tìm hiểu tác động của yếu tố
thể chất, hoạt động thể dục, thể thao trong nhà trường tới văn hoá nhà trường. Kết quả
nghiên cứu đã cho thấy, rõ ràng là yếu tố thể chất, hoạt động thể dục, thể thao trong nhà
trường thật sự có ảnh hưởng tới văn hoá của nhà trường. Hoạt động thể dục, thể thao
trong nhà trường như là một trong những nội dung cấu thành nên văn hoá nhà trường.
Nhà trường tổ chức tốt các hoạt động thể dục, thể thao, thu hút được nhiều học sinh và
giáo viên trong trường tham gia sẽ tạo ra một môi trường văn hoá lành mạnh tại nhà
trường. Chính trong hoạt động tập thể cùng nhau này sẽ tạo ra các nhóm học sinh tích
cực, tạo ra sự thân thiện và đồng thuận trong môi trường học đường, giảm thiểu các
hoạt động tiêu cực của học sinh như: chơi game, nghiện cờ bạc, rượu chè,… Như vậy,
khác với các nghiên cứu trước đây, nghiên cứu này đã đi một hướng riêng, tìm ra một
trong những nội dung rất cơ bản, một thành tố tạo nên văn hoá nhà trường đó là hoạt
động thể dục, thể thao trong nhà trường [71].
1.1.4.Hướng nghiên cứu về giải pháp phát triển văn hoá nhà trường
Một hướng nghiên cứu khác về văn hóa nhà trường là những nghiên cứu về
các giải pháp phát triển văn hóa của nhà trường. Dưới đây chúng tôi sẽ nêu dẫn các
nghiên cứu cụ thể:
Nghiên cứu của Sarason, S. (1996), tác giả đã cho rằng các giải pháp phát
triển văn hóa của nhà trường đóng vai trò quan trọng trong đổi mới và phát triển của
nhà trường. Kết quả nghiên cứu của tác giả về vấn đề này cũng cho thấy, chủ thể

12


quản lý nhà trường cần phải có những giải pháp cụ thể để phát triển văn hoá trường
mình theo đúng mục tiêu đã xác định. Các giải pháp này phải có tính khả thi cao
dựa trên việc xác định được chiến lược phát triển của nhà trường, mô hình văn hoá
nhà trường mong muốn hướng tới,… [65].
Cũng theo hướng nghiên cứu này các tác giả Keup Jennifer R.; Walker, Arianne
A.Astin; Helen S.; Lindholm, Jennifer; A Julie Heifetz & Richard Hagberg tìm hiểu chiến
lược phát triển văn hóa nhà trường. Kết quả nghiên cứu của các tác giả trên cho thấy:
Người lãnh đạo cần tìm hiểu môi trường và các yếu tố ảnh hưởng tới chiến
lược phát triển của nhà trường trong hiện tại và tương lai. Xem xét những yếu tố có
ảnh hưởng đến sự thay đổi chiến lược phát triển của nhà trường.
Người lãnh đạo cần xác định đâu là giá trị cốt lõi làm cơ sở cho thành công và
sự phát triển của nhà trường. Các giá trị cốt lõi phải là các giá trị luôn có ảnh hưởng
đến các thành viên trong nhà trường và ảnh hưởng đến uy tín xã hội của nhà trường.
Xây dựng tầm nhìn của nhà trường. Đây là một định hướng cơ bản để xây
dựng văn hóa nhà trường.
Đánh giá thực trạng văn hóa của nhà trường hiện tại, chỉ ra những mặt mạnh
và tồn tại của văn hóa nhà trường, xác định những yếu tố tác động đến văn hóa nhà
trường, xác định những điều cần thay đổi trong xây dưng văn hóa nhà trường.
Xác định vai trò của người lãnh đạo trong phát triển văn hóa của nhà trường
từ hoạch định chính sách, xác định tầm nhìn của nhà trường, gây dựng niềm tin của
các thành viên.
Soạn thảo một kế hoạch, một phương án hành động cụ thể trong việc thực
hiện chiến lược và mục tiêu phát triển văn hóa của nhà trường.
Tác giả Schlechty P. (1997), cũng bàn về giải pháp phát triển văn hoá nhà
trường. Tác giả đã cho rằng, cần có sự kết hợp giữa nhà trường và các bậc cha mẹ
học sinh trong việc xây dựng văn hóa nhà trường. Ông cho rằng phải làm cho cha
mẹ học sinh hiểu được sự cần thiết của xây dựng văn hóa nhà trường, hiểu được

trách nhiệm của mình trong xây dựng văn hóa nhà trường. Nếu sự kết hợp này tốt
thì sẽ có hiệu quả cao trong việc phát triển văn hoá nhà trường và ngược lại [67].
1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam về văn hóa nhà trường và quản lý xây dựng
văn hoá nhà trường
Văn hóa nhà trường cũng thu hút được sự quan tâm lớn của các tác giả Việt
Nam. Những nghiên cứu ở Việt Nam tiếp cận vấn đề văn hóa nhà trường từ nhiều
góc độ khác nhau. Có thể nêu ra một số nghiên cứu sau:
Tác giả Phạm Minh Hạc (2009), đã tìm hiểu một số vấn đề lý luận về văn
hóa nhà trường. Nghiên cứu này đã xác định một số khái niệm công cụ như: học
13


đường, văn hóa học đường,... Học đường trong nghiên cứu này là không gian tiến
hành hoạt động dạy và học của thầy và trò. Học đường là nơi biến vốn học vấn
thành vốn văn hóa, biến tri thức và kỹ năng sống thành các giá trị nhân cách. Khái
niệm văn hóa học đường theo tác giả Phạm Minh Hạc xuất hiện đầu những năm
1990. Tại một số nước như Mỹ, Úc đã thành lập trung tâm nghiên cứu văn hóa học
đường. Mục tiêu của văn hóa học đường là xây dựng một trường học lành mạnh.
Văn hóa học đường trong nghiên cứu này được định nghĩa là hệ các chuẩn mực, giá
trị giúp những người quản lý, giáo viên, học sinh, cha mẹ học sinh có cách thức suy
nghĩ, tình cảm và hành động tốt đẹp. Nội dung của văn hóa nhà trường gồm: Làm
cho các thành viên hiểu được mục tiêu và giá trị của nhà trường; Chuẩn học các bộ
môn; Làm cho mọi người học cam kết có trách nhiệm học tập tốt; Xây dựng quan
hệ hợp tác trong nhà trường; Tạo điều kiện đẻ các nhà giáo và cán bộ bám sát thực
tiễn, chia sẻ kinh nghiệm cho nhau; Các nhà giáo luôn có ý thức rèn luyện nâng cao
tay nghề, đổi mới phương pháp giảng dạy. Tác giả cũng phân tích việc xây dựng
văn hóa học đường ở Việt Nam hiện nay:
1) Chú ý đến điều kiện học tập, cơ sở vật chất của nhà trường. Cơ sở vật chất
của các trường còn nhiều khó khăn (trường lớp, sách giáo khoa). Để xây dựng văn
hóa học đường cần chú ý đến xây dựng cơ sở vật chất của nhà trường.

2) Xây dựng môi trường giáo dục trong nhà trường – một môi trường giáo dục
thân thiện gồm 6 nội dung: Kỷ cương, trung thực, khách quan, công bằng, tình
thương, khuyến khích sáng tạo, hiệu quả.
3) Xây dựng văn hóa ứng xử, văn hóa giao tiếp trong nhà trường. Đó là cách
ứng xử văn minh, thân thiện, biết tôn trọng, quan tâm đến người khác.
Trong công trình nghiên cứu này tác giả Phạm Minh Hạc cũng chỉ ra một số
giá trị trong xây dựng văn hóa nhà trường. Các giá trị này trở thành chuẩn mực,
thước đo sự phấn đấu của người thầy, người học trong nhà trường. Tác giả có dẫn
chứng hệ giá trị của ngành giáo dục Singaphore. Đó là:
Sứ mệnh: Sứ mệnh nền giáo dục là phục vụ người học, cung cấp cho người
học một nền giáo dục toàn diện, cân đối, phát triển hết các tiềm năng, giáo dục thế
hệ trẻ thành công dân tốt, có ý thức với gia đình, xã hội và đất nước.
Tầm nhìn: Xây dựng quốc gia học tập, góp phần xây đựng đất nước lớn
mạnh, thịnh vượng.
Hệ giá trị: a. Chính trực – có tinh thần dũng cảm, đạo đức, thẳng thắn, nói và
làm đúng đắn; b. Con người – lấy con người làm tâm điểm, phát huy cái tốt của con
người; c.Học tập – đam mê học tập, lấy học tập làm đường đời; Chất lượng – theo
đuổi chất lượng [16].
14


Tác giả Phạm Minh Hạc (1991), đã công bố cuốn sách “Giáo dục Việt Nam
trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI”. Trong cuốn sách này tác giả đã phân tích sâu về
giáo dục nếp sống văn hóa cho sinh viên trong học tập, sinh hoạt, văn hóa, tiêu dùng
và trong ứng xử [13].
Tác giả Thái Duy Tuyên (2009), đã phân tích tư tưởng của Hồ Chí Minh về
văn hóa học đường. Trong nghiên cứu này tác giả đã đưa ra khái niệm văn hóa như
là cơ sở để xác định nội hàm của văn hóa nhà trường. Văn hóa theo Thái Duy
Tuyên là những giá trị vật chất và tinh thần của nhân loại, hệ kinh nghiệm của lịch
sử xã hội loài người đã được hệ thống hóa qua nhiều thế kỷ và có thể truyền lại cho

các thế hệ sau. Văn hóa học đường là những giá trị, những kinh nghiệm lịch sử của
xã hội loài người được tích lũy trong quá trình xây dựng hệ thống giáo dục quốc
dân và quá trinh thành nhân cách. Theo tác giả văn hóa nhà trường trong một số
trường cụ thể biểu hiện qua các khía cạnh cụ thể sau: Hệ thống giá trị, niềm tin, hoài
bão, lý tưởng mà thầy trò ấp ủ và thử hiện.Tác giả đã phân tích tư tưởng về văn hóa
trường học của Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh đã nêu ra 12 vấn đề để xây dựng văn
hóa trường học: xác định vị trí, vai trò của giáo dục (giáo dục nhân cách, phát triển
xã hội); Tính chất của giáo dục (Giáo dục phục vụ ai, thế giới quan giáo dục như thế
nào, giải quyết mối quan hệ giữa dân tộc và quốc tế, giữa truyền thống và hiện đại,
phương pháp giáo dục); Mục đích hệ thống giáo dục (kết quả của hệ thống giáo dục
quốc dân sau một thời gian nhất định, ví dụ: nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân
lực, bồi dưỡng nhân tài, quy mô của cơ cấu giáo dục quốc dân,…); Nguyên lý giáo dục
(một nền giáo dục có chất lượng và hiệu quả cao); Quản lý giáo dục (cần quản lý giáo
dục vì giáo dục là hệ thống rộng lớn có liên quan đến toàn xã hội); Mục đích nhân cách
(mô hình nhân cách mà nền giáo dục cần hướng tới); Động cơ học tập (Học để làm gì –
học để biết đọc, biết viết, học để làm người, học để có cuộc sống ấm no, học để phục
vụ nhân dân, phục vụ tổ quốc); Nội dung giáo dục, học tập (Dạy cái gì, giáo dục cái gì
cho học sinh); Phương pháp giáo dục, học tập (dạy học, giáo dục như thế nào); Hình
thức tổ chức dạy học (Dạy theo hình thức nào? Lên lớp hay tự học, nghe giảng hay
thảo luận); Đội ngũ giáo viên (Thầy giáo quyết định chất lượng giáo dục, không có
thầy không có lớp, không có giáo dục); Tập thể học sinh (Hoạt động của tập thể có ý
nghĩa quan trọng đối với công tác giáo dục). Như vậy, tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo
dục gồm 12 yếu tố tương ứng với 12 phạm trù trong giáo dục ở nước ta. Tư tưởng về
giáo dục của Hồ Chí Minh có thể chia thành 3 nhóm: (1) Nhưng vấn đề vĩ mô: Vị trí
vai trò của giáo dục; Tính chất giáo dục; Mục đích hệ thống giáo dục; Nguyên lý,
nguyên tắc giáo dục;Quản lý giáo dục; (2) Những vấn đề vi mô: Mục đích nhân cách;
Đông cơ học tập; Nội dung giáo dục, học tập; Phương pháp giáo dục, học tập; Hình
15

thức tổ chức giáo dục, học tập; (3) Những vấn đề liên quan đến điều kiện và môi
trường giáo dục; Đội ngũ giáo viên; Tập thể học sinh, gia đình và xã hội [46].
Tác giả Vũ Dũng (2009), bàn về một số vấn đề lý luận và thực tiễn của văn
hóa học đường. Về lý luận, tác giả cho rằng văn hóa học đường là hành vi ứng xử
của các chủ thể tham gia hoạt động đào tạo trong nhà trường, là lối sống văn minh
trong trường học. Văn hóa học đường thể hiện ở một số khía cạnh sau: Ứng xử của
người thầy với người học (Biết quan tâm đến người học, hết lòng yêu thương người
học; Biết tôn trọng người học, biết phát hiện ra những ưu điểm và nhược của người
học; gương mẫu trước học sinh); Ứng xử của người học đối với người thầy (Kính
trọng, yêu quý thầy cô; nhận thức và thực hiện những điều chỉ bảo, dạy dỗ của thầy
cô); Ứng xử giữa người lãnh đạo nhà trường và giáo viên (chú ý đến năng lực của các
cá nhân trong tập thể, vị tha, độ lượng, công bằng, khách quan,…); Ứng xử giữa các
đồng nghiệp (tôn trọng, thân thiện, hợp tác,…). Có thể nói văn hóa học đường là xây
dựng một môi trường sống văn minh, lịch sự trong nhà trường – Một môi trường sống
lành mạnh, sạch sẽ, đẹp có thẩm mỹ,… Nghiên cứu này cũng chỉ ra một số hạn chế về
văn hóa học đường ở nước ta hiện nay như: quan hệ thày – trò bị yếu tố vật chất chi
phối, đạo lý tôn sư trọng đạo suy giảm, tệ nạn xã hội, bạo lực trong học đường,… [10].
Tác giả Trần Quốc Thành (2009), phân tích về một số biểu hiện của văn hóa
học đường. Theo tác giả, văn hóa học đường gồm 2 phần lớn: Phần nổi là định
hướng phát triển của nhà trường, mục tiêu phát triển, các giá trị mà nhà trường theo
đuổi, khung cảnh của nhà trường (nhà, phòng học, phòng làm việc, cơ sơ vật chất,
biểu trưng của nhà trường). Phần chìm của văn hóa học đường gồm các trạng thái
tâm lý của các cá nhân, bầu không khí tâm lý của nhà trường, thương hiệu của nhà
trường, sự thừa nhận các giá trị của nhà trường…[49].
Tác giả Phạm Thị Minh Hạnh (2009), đã phân tích bản chất của văn hóa học
đường là hình thành một môi trường giáo dục mà mỗi thành viên có điều kiện phát
triển tốt nhất. Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường gồm: kế hoạch, chiến lược
phát triển của nhà trường (tầm nhìn, sứ mệnh, hệ thống giá trị, mục tiêu, định hướng
phát triển); Hoạt động quản lý nhà trường, ảnh hưởng của các cấp lãnh đạo đến các
thành viên; Các chính sách khuyên khích các hoạt động của nhà trường; Bầu không

khí tâm lý, cách thức ứng xử trong nhà trường; Khung cảnh của nhà trường; Xây
dựng thương hiệu của nhà trường,…[17].
Tác giả Hồ Bá Thâm (2009), đã nêu một số quan điểm về xây dựng văn hóa
học đường. Theo tác giả, văn hóa học đường gồm văn hóa dạy, văn hóa học, văn
hóa quản lý, phục vụ. Tác giả có nêu ra văn hóa học đường thời phong kiến ở nước
ta là “Tiên học lễ, hậu học văn” - Học ứng xử trước rồi mới học nghề, học chữ. Văn
16


hóa học đường ngày này gắn với khoa học công nghệ, gắn hiện đại với truyền
thống. Tác giả cũng nêu ra một số biểu hiện tiêu cực của văn hóa học đường hiện
nay ở nước ta là: bạo lực học đường, bệnh giáo điều rập khuôn, hình thức chủ
nghĩa, bảo thủ, bình quân chủ nghĩa,…Văn hóa học đường phải là văn hóa mở, phải
kích thích sáng tạo, vừa hướng tới hiện đại, mang tính dân tộc [50].
Tác giả Nguyễn Minh (2009), khi phân tích về văn hóa học đường ở Việt Nam
hiện nay đã cho rằng văn hóa học đường là khung cảnh sư phạm, môi trường sư phạm,
giao tiếp và ứng xử học đường. Các giá trị cơ bản của văn hóa học đường gồm: các giá
trị cơ bản, các chuẩn mực đạo đức, các mẫu hành vi của các thành viên (lãnh đạo, giáo
viên học sinh, cán bộ nhân viên,…). Tác giả này cũng chỉ ra những hạn chế của văn
hóa học đường hiện nay như: Học sinh mặc dù mặc đồng phục nhưng nói năng văng
tục, chửi bậy, gọi thầy cô là ông này, bà nọ, thiếu tôn trọng thầy cô. Nạn bạo lực học
đường gia tăng, xẩy ra liên tục. Nữ sinh ăn mặc chưa đứng đắn. Trong thi cử thì quay
cóp, thi hộ,… Một số hành vi bạo lực mà trước đây không xuất hiện như học trò, phụ
huynh đánh thầy. Trong nghiên cứu của mình tác giả cũng đưa ra một số yếu cầu để
xây dựng văn hóa học đường ở nước ta hiện nay như: Tăng quá trình tự học trong nhà
trường, nâng cao kiến thức, kỹ năng sư phạm của người thầy, tăng cường giáo dục đạo
đức cho học sinh,chú trọng văn hóa ứng xử trong nhà trường, chú ý ăn mặc của thầy
giáo và học sinh. Giáo dục những giá trị truyền thống tốt đẹp cho học sinh [33].
Tác giả Đặng Văn Minh (2009), quan niệm văn hóa học đường là tổng thể
các giá trị cơ bản, các chuẩn mực đạo đức, các mẫu hành vi quy định cách thức

tương tác giữa các thành viên trong nhà trường với nhau. Một số nội dung cơ bản
của văn hóa học đường như: trang phục của thành viên, ngôn ngữ giao tiếp, khung
cảnh nhà trường, tình cảm, sự tôn trọng của các thành viên với nhau [34].
Tác giả Nguyễn Minh Phụng (2009), đã phân tích một số biểu hiện tiêu cực của
văn hóa học đường hiện nay. Đó là, học sinh sử dụng ngôn ngữ giao tiếp chưa văn hóa;
Bạo lực học đường phát triển. Chỉ từ những biểu hiện nhỏ cũng có thể dẫn tới bạo lực,
chính giáo viên cũng trở thành nạn nhân của bạo lực học đường, không chỉ có nam học
sinh dùng bạo lực mà có cả nữ học sinh; Vấn đề tình cảm khác giới trong nhà trường
(yêu đương vội vàng ảnh hưởng xấu đến học tập). Tác giả đã đề cập đến một số nguyên
nhân của những hành vi chưa văn hóa này như: tác động của hội nhập quốc tế và kinh
tế thị trường; thay đổi giá trị sống, chủ nghĩa cá nhân,…[52].
Tác giả Phạm Quang Tiến và Nguyễn Thị Hồi (2009), đã phân tích những tư
tưởng của Khổng Tử về văn hóa giáo dục ở Trung Hoa. Khổng Tử đã biên soạn hai
bộ sách quan trọng là Ngũ Kinh (5 quyển) và Tứ Thư (4 quyển). Trong các công

17


trình của mình, Khổng Tử đề cao vấn đề đạo đức trong giáo dục, coi trọng đức trị,
phản đối pháp trị. Khổng Tử đặt ra Tam cương, Ngũ Thường, Tam tòng, Tứ đức.
- Tam cương là ba mối quan hệ - Quần thần (vua tôi), phụ tử (cha con), phụ
thê (vợ chồng).
- Ngũ thường là năm điều thường có ở trong đời: Nhân, lễ, nghĩa, trí, tín.
- Tam tòng là ba điều người phụ nữ phải theo: tại gia tòng phụ, xuất giá tòng
phu, phu tử tòng tử.
- Tứ đức là bốn đức tính của người phụ nữ: Công, dung, ngôn, hạnh.
Khổng Tử nêu ra hai phương châm giáo dục nổi tiếng:
1) Tiên học lễ, hậu học văn.
2) Học đi đôi với hành.
Những tư tưởng giáo dục của Khổng Tử không chỉ có giá trị giáo dục ở

Trung Hoa, mà có ảnh hưởng lớn đến giáo dục ở Việt Nam qua nhiều thế hệ [45].
Tác giả Lê Hiển Dương (2009), cho rằng văn hóa nhà trường gồm các thành
tố căn bản sau: Yếu tố văn hóa mang giá trị hữu hình; yếu tố văn hóa mạng giá trị
định hướng trách nhiệm; yếu tố văn hóa giá trị hạt nhân cốt lõi.
Yếu tố hữu hình là vị trí địa lý, kiến trúc, cơ sở hạ tầng, công nghệ, phòng thí
nghiệm, ký túc xá sinh viên, tác phẩm nghệ thuật, biểu tượng, trang phục.
Yếu tố giá trị định hướng gồm: chiến lược, mục tiêu, triết lý đào tạo được
hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường.
Yếu tố giá trị hạt nhân cốt lõi gồm: các giá trị được thừa nhận và phổ biến,
ổn định và gần như không thay đổi trong quá trình phát triển của nhà trường.
Ba yếu tố này có mối quan hệ mật thiết với nhau, tạo ra một hệ thống, tạo ra
văn hóa nhà trường như một chỉnh thể.
Tác giả cũng chỉ ra trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay việc xây dựng văn
hóa nhà trường của chúng ta có những thuận lợi, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều
thách thức đòi hỏi nhà trường phải có tầm nhìn, chiến lược, phải biết thích ứng và
luôn đổi mới [12].
Tác giả Nguyễn Thơ Sinh (2009), đã phân tích môi trường văn hóa học
đường của Hoa Kỳ. Tác đưa ra quan điểm của nhà giáo dục Hoa Kỳ Kent D.
Peterson (2002) cho rằng văn hóa học đường có ba chức năng: Tác động đến lối suy
nghĩ của học sinh; Tác động đến cảm xúc của học sinh; Tác động đến hành vi của
học sinh. Peterson cho rằng môi trường văn hóa của nhà trường có ảnh hưởng lớn
đến chất lượng học tập của người học. Nó có thể kìm hãm hay kích thích khả năng
dạy của giáo viên, cũng như khả năng học tập của học sinh [44].

18