Một số yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ bắc ninh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
–––––––––––––––––––––

CHU THỊ HUYỀN YẾN

MỘT SỐ YẾU TỐ XÃ HỘI TÁC ĐỘNG ĐẾN VIỆC
BẢO TỒN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG
CỦA QUAN HỌ BẮC NINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC

Hà Nội, 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
–––––––––––––––––––––

CHU THỊ HUYỀN YẾN

MỘT SỐ YẾU TỐ XÃ HỘI TÁC ĐỘNG ĐẾN VIỆC
BẢO TỒN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG
CỦA QUAN HỌ BẮC NINH
Chuyên ngành: XÃ HỘI HỌC
Mã số: 62 31 03 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS.TS Đinh Thị Vân Chi

2. TS. Mai Thị Kim Thanh

Hà Nội, 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi . Các tài liệu, số liệu trích dẫn trong luận án là
trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa
học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất cứ
công trình nào.
Tác giả luận án

Chu Thị Huyền Yến


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án này, tôi vô cùng may mắn khi nhận được sự giúp đỡ
của gia đình, các cá nhân, cơ quan, tổ chức,…
Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo, các thầy Cô giáo khoa Xã hội học
trường Đại học Xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến tập thể hướng dẫn
khoa học của mình: PGS.TS Đinh Thị Vân Chi và TS. Mai Thị Kim Thanh – những
người đã nhiệt tình hướng dẫn và động viên tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo và các đồng nghiệp tạiKhoa Công tác xã
hội trường Đại học Lao động xã hội – nơi tôi đang công tác – đã luôn quan tâm,
chia sẻ và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất đến gia đình mình,
những người đã luôn ở bên cạnh đồng hành và tạo điều kiện hỗ trợ cho tôi về mọi
mặt trong thời gian nghiên cứu.

Cuối cùng, xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới chính quyền và người dân làng Vân
Khám, xã Hiên Vân, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh và bạn bè, sinh viên đã tạo những
điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình thực hiện nghiên cứu tại địa phương.
Xin trân trọng cảmơn!
Tác giả

NCS. Chu Thị Huyền Yến


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục và các ký hiệu, các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ, biểu đồ, sơ đồ

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU................................................... 9
1.1.Các nghiên cứu về mục đích của việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống ..... 9
1.2.Các nghiên cứu về vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn giá trị văn hóa
truyền thống..................................................................................................... 14
1.3.Các nghiên cứu về vai trò của gia đình trong việc bảo tồn các giá trị văn
hóa truyền thống .............................................................................................. 19
1.4.Các nghiên cứu về tác động của yếu tố kinh tế đối với việc bảo tồn giá trị
văn hóa truyền thống ....................................................................................... 20
1.5. Các nghiên cứu về hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học trong việc bảo
tồn giá trị văn hóa truyền thống ...................................................................... 22
Tiểu kết chương 1............................................................................................ 28

Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁPNGHIÊN CỨU CỦA
ĐỀ TÀI ........................................................................................................... 29
2.1. Các khái niệm công cụ ............................................................................. 29
2.1.1. Khái niệm giá trị và giá trị truyền thống ........................................ 29
2.1.2. Khái niệm giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh ................... 30
2.1.3. Bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ ................................... 31
2.1.4. Khái niệm yếu tố xã hội .................................................................. 34
2.2. Một số lý thuyết tiếp cận .......................................................................... 35
2.2.1. Lý thuyết cấu trúc chức năng .......................................................... 35
2.2.2. Lý thuyết nghiên cứu văn hóa của M.Weber................................. 42

i


2.2.3. Lý thuyết biến đổi, tiếp biến văn hóa trong hiện đại hóa ............... 46
2.3. Một số quan điểm về bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể ......................... 47
2.3.1. Quan điểm quốc tế về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể .............. 47
2.3.2. Quan điểm của Việt Nam về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.... 49
2.4. Vài nét về địa bàn nghiên cứu .................................................................. 52
2.5. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 54
2.5.1. Phương pháp nghiên cứu định lượng.............................................. 54
2.5.2. Phương pháp nghiên cứu định tính ................................................. 56
Tiểu kết chương 2............................................................................................ 58
Chƣơng 3:HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG QUAN
HỌ BẮC NINH .............................................................................................. 59
3.1. Vài nét về quan họ Bắc Ninh ................................................................... 59
3.2. Các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh ....................................... 61
3.3. Thực trạng bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh ..................... 64
3.3.1. Mục đích bảo tồn ............................................................................ 64
3.3.2. Nội dung bảo tồn............................................................................. 69

3.3.3. Cách thức bảo tồn ........................................................................... 72
Tiểu kết chương 3............................................................................................ 89
Chƣơng 4:CÁC YẾU TỐ CƠ BẢN TÁC ĐỘNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG BẢO
TỒN GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG QUAN HỌ BẮC NINH VÀ MỘT SỐ
GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN ...... 90
4.1. Ảnh hưởng của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến hoạt động
bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh .................................. 91
4.2. Ảnh hưởng của kinh tế thị trường và những biến đổi văn hóa – xã hội đến
việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh .......................... 92
4.3. Ảnh hưởng của sự thay đổi về không gian và cảnh quan sinh hoạt văn hóa
đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh ................... 94
4.4. Yếu tố thuộc về cá nhân ........................................................................... 95
4.5. Yếu tố thuộc về thiết chế xã hội ............................................................. 107
4.5.1. Hoạt động của chính quyền địa phương ....................................... 107
ii


4.5.2. Hoạt động trong gia đình .............................................................. 116
4.5.3.Hoạt động trong nhà trường ........................................................... 121
4.5.4.Hoạt động từ truyền thông đại chúng ............................................ 124
4.6. Phân tích mức độ ảnh hưởng của các yếu tố xã hội đến việc bảo tồn các
giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh .......................................................... 128
4.7. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc bảo tồn giá trị truyền
thống quan họ Bắc Ninh ................................................................................ 133
Tiểu kết chương 4.......................................................................................... 136
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 138
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ....................... 146
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................... 146
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 147
PHỤ LỤC ...................................................................................................... 153

iii


DANH MỤC VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Cụm từ viết tắt

Cụm từ viết đầy đủ

CLB

Câu lạc bộ

CQ

Chính quyền

CĐ

Cộng đồng

DCQHBN

Dân ca quan họ Bắc Ninh

GĐ

Gia đình

Mean

Điểm bình quân

NT

Nhà trường

QHBN

Quan họ Bắc Ninh

TTĐC

Thông tin đại chúng

TT

Truyền thông

TW

Trung ương

UNESCO

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và văn hóa của Liên
hợp quốc

VH

Văn hóa

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

XHCNVN

Xã hội chủ nghĩa Việt Nam

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Mức độ thực hiện các hoạt động bảo tồn thông quan sưu tầm xuất
bản ................................................................................................... 73
Bảng 3.2: Điểm trung bình về mức độ thực hiện hoạt động dạy hát tự phát
(mean) ............................................................................................. 75
Bảng 3.3 : Mối liên hệ giữa đặc điểm nhân khẩu xã hội của người trả lời với
hoạt động “Tổ chức các lớp dạy hát quan họ do các nghệ nhân
truyền dạy tự phát” trong cộng đồng.............................................. 76
Bảng 4.1 : Mối liên hệ giữa đặc điểm nhân khẩu xã hội của người trả lời với
thực hiện bảo tồn giá trị văn hóa quan họ .................................... 101
Bảng 4.2 : Hoạt động của chính quyền địa phương trong bảo tồn văn hóa quan
họ (mean) ...................................................................................... 110
Bảng 4.3: Điểm trung bình về mức độ thực hiện hoạt động bảo tồn quan họ
trong gia đình (mean) .................................................................... 118
Bảng 4.4 : Điểm trung bình về mức độ thực hiện các hoạt động về bảo tồn
quan họ trong nhà trường (mean) ................................................. 122
Bảng 4.5: Mô hình hồi quy tuyến tính bội về các yếu tố tác động đến hoạt

động bảo tồn giá trị quan họ Bắc Ninh ......................................... 130

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Đánh giá của người dân về ý nghĩa của việc bảo tồn giá trị truyền
thống quan họ Bắc Ninh ............................................................. 65
Biểu đồ 3.2 : Quan điểm của người dân về tổ chức các hoạt động hát quan họ
và tổ chức các hình thức hát quan họ.......................................... 80
Biểu đồ 3.3 : Đánh giá của người dân về các giá trị quan họ cần bảo tồn...... 85
Biểu đồ 4.1: Điềm trung bình về mức độ truyền thông giá trị quan họ ........ 125

v


MỞ ĐẦU
1. Lý do nghiên cứu đề tài
Trong công cuộc đổi mới đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, văn hóa
được xác định là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động
lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày
9/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu
cầu phát triển bền vững đất nước đã nhấn mạnh: xây dựng nền văn hóa và con
người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân – thiện – mỹ, thấm
nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở
thành nề n tảng tinh th ần vững chắc của xã hô ̣i , là sức mạnh nội sinh quan
trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục
tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Luật Di sản văn hóa
cũng khẳng định: Di sản văn hoá Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng
các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hoá nhân loại, có vai
trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta. Do đó,
việc coi trọng và bảo tồn, kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền
thống được xem như là một chiến lược xuyên suốt trong phát triển văn hóa

trong quá trình toàn cầu hóa.
Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, xã
hội Việt Nam đã có nhiều biến chuyển. Nhiều giá trị và chuẩn mực xã hội đã
thay đổi trong quá trình tiếp biến văn hóa. Nếu coi văn hóa là động lực và
mục tiêu phát triển của xã hội, thì việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa
dân tộc luôn được xem là một định hướng và chiến lược trọng yếu đối với
các quốc gia. Đối với mỗi vùng, mỗi khu vực, giá trị văn hóa không những
biểu thị qua hệ thống giá trị mà còn thể hiện tiềm năng phát triển của khu vực
đó. Trong địa vực văn hóa nói chung, có thể kể đến văn hóa vùng Kinh Bắc.
Lễ hội quan họ Bắc Ninh, các giá trị văn hóa quan họ Bắc Ninh đáp ứng nhu
cầu đời sống tinh thần của cộng đồng, đảm bảo nhu cầu gắn kết của cộng
đồng. Đó cũng là môi trường nghệ thuật tạo cho con người những cảm xúc trở

1


về với nguồn cội. Vì vậy, bảo tồn các giá trị truyền thống quan họ đồng nghĩa
với việc sáng tạo và thụ hưởng văn hóa, bảo tồn, làm giàu và phát triển nền
văn hóa dân tộc.
Làng Vân Khám nằm ở chân dãy núi Khám Sơn là vùng đất “tứ linh”
của huyện Tiên Du, làng Vân Khám thuộc xã Hiên Vân, huyện Tiên Du, tỉnh
Bắc Ninh, là một làng cổ ghi dấu về lai lịch, công trạng của Lý Nam Đế trong
sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đã và đang tác động mạnh mẽ đến tỉnh Bắc Ninh và huyện Tiên
Du, làm cho các giá trị văn hóa truyền thống nói chung và quan họ nói riêng
bị mai một và biến dạng, làng Vân Khám cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Tuy nhiên, hiện nay Vân Khám vẫn cơ bản là một làng thuần nông và đặc biệt
hơn nơi đây vẫn lưu giữ rất nhiều những không gian sinh hoạt văn hóa truyền
thống có giá trị. Nổi bật là đình làng Vân Khám, là trung tâm sinh hoạt văn
hóa tâm linh của cộng đồng, được khởi dựng từ lâu, gắn với bề dày lịch sử,

văn hiến của làng xã nơi đây và vẫn là địa điểm diễn ra các hình thức diễn
xướng văn hóa dân gian.
Lựa chọn chủ đề nghiên cứu về dân ca quan họ Bắc Ninh xuất phát từ
hai lý do cơ bản. Đó là lý do thực tiễn và lý do học thuật. Về mặt thực tiễn, giá
trị văn hóa của quan họ Bắc Ninh gắn liền với việc được UNESCO công nhận
là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Tuy nhiên, việc bảo tồn văn hóa
nói chung và giá trị văn hóa truyền thống quan họ nói riêng gặp những khó
khăn, thách thức do nhiều vấn đề khách quan và chủ quan mang tính thời đại,
tính toàn cầu. Đó là các vấn đề về tài chính, về nguồn nhân lực có chuyên
môn thực hiện hoạt động bảo tồn, về các cách thức bảo tồn di sản cũng như
quan điểm về bảo lưu giữ gìn nguyên trạng cảnh quan tự nhiên, môi trường
văn hóa truyền thống…. đã và đang tác động mạnh đến việc bảo tồn giá trị
truyền thống của di sản. Sự kết hợp đan xen giữa các yếu tố truyền thống và
hiện đại trong văn hóa là điều đang diễn ra ở mọi dân tộc, mọi thời đại. Điều
này càng trở nên rõ ràng trong bối cảnh xã hội Việt Nam với những biến

2


chuyển từ xã hội nông nghiệp sang xã hội công nghiệp hóa, sự hội nhập và
giao lưu mạnh mẽ. Đó là những tác động của điều kiện lịch sử, kinh tế, xã hội
tác động đến nguy cơ mai một tục chơi quan họ gốc. Xu hướng biến đổi quan
họ từ những lề lối truyền thống sang hiện đại có nhiều khó khăn từ chính
cộng đồng, chính quyền, chủ thể văn hóa và các cơ quan quản lý dân ca quan
họ. Quan họ Bắc Ninh là một trong những làn điệu dân ca đã xuất hiện và lưu
truyền hàng trăm đời nay. Nói tới dân ca của cộng đồng dân cư Bắc Bộ không
thể không nói tới quan họ. Quan họ trong tâm thức, trong thực tiễn cuộc sống
hàng ngày, trong truyền thông đại chúng và biểu hiện rõ nét những sắc thái
văn hóa qua lễ hội. Về lý do học thuật, những phát hiện của tác giả phác họa
một bức tranh về hoạt động bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc

Ninh với các hoạt động và cách thức cụ thể, phân tích sự tác động của một số
yếu tố xã hội đối với hoạt động bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của quan
họ Bắc Ninh góp phần bổ sung nhận thức đối với các vấn đề nghiên cứu của
xã hội học.
Để đảm bảo việc bảo tồn những giá trị truyền thống cốt lõi của quan họ
Bắc Ninh không cản trở sự phát triển tất yếu theo quy luật, rất cần nhận diện
và phân tích kỹ các yếu tố tác động đến việc bảo tồn này, cần chỉ rõ mức độ
tác động và tính chất tác động của từng yếu tố, để có thể đề xuất các khuyến
nghị và giải pháp bảo tồn phát huy giá trị truyền thống cốt lõi của quan họ
Bắc Ninh trong giai đoạn tới. Với những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài “Một
số yếu tố tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ
Bắc Ninh” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ.
2. Đóng góp mới và hạn chế của luận án
2.1. Đóng góp mới của luận án
2.1.1. Ý nghĩa lý luận
Thứ nhất, luận án vận dụng các nguyên lý cơ bản của lý thuyết cơ cấu
chức năng, lý thuyết nghiên cứu văn hóa, quan điểm tiếp biến văn hóa. Qua

3


đó, kiểm nghiệm tính đúng đắn của lý thuyết này trong nghiên cứu tác động
của yếu tố xã hội đối với bảo tồn văn hóa tại địa bàn khảo sát.
Thứ hai, luận án vận dụng và góp phần phát triển thêm một số khái niệm
xã hội học, xã hội học văn hóa (văn hóa, biến đổi văn hóa, giá trị văn hóa, bảo
tồn văn hóa…)
Thứ ba, việc thực hiện luận án còn có ý nghĩa góp phần bổ sung về nhận
thức đối với các vấn đề xã hội học văn hóa, đặc biệt là vấn đề bảo tồn các giá
trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
2.1.2. Ý nghĩa thực tiễn

Thứ nhất, luận án cung cấp những bằng chứng lý thuyết và thực nghiệm
cho việc xây dựng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt
động bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể trong giai đoạn hiện nay.
Thứ hai, kết quả nghiên cứu của luận án tạo cơ sở gắn kết giữa một số
thiết chế xã hội (gia đình, nhà trường, cộng đồng...) nhằm thực thi một cách
thống nhất và hiệu quả trong việc thực hiện hoạt động bảo tồn văn hóa nói
chung và di sản văn hóa quan họ nói riêng.
Thứ ba, những khuyến nghị và giải pháp trong luận án có thể áp dụng
vào thực tiễn, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn giá trị văn
hóa tại địa bàn khảo sát và những nơi có hoàn cảnh tương tự.
2.2. Hạn chế của luận án
Phạm vi khảo sát của luận án chỉ thực hiện tại một làng Vân Khám nên
kết quả thu được chưa thực sự thuyết phục và có tính đại diện cao. Điều này
sẽ được tác giả khắc phục trong các hướng nghiên cứu tiếp theo.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1.Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu thực trạng hoạt động bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống quan
họ Bắc Ninh; Phân tích các nhân tố xã hội tác động đến hoạt động bảo tồn giá
trị văn hóa truyền thống quan họ Bắc Ninh; Trên cơ sở đó, luận án đề xuất

4


một số giải pháp và khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động bảo
tồn giá trị văn hóa truyền thống của quan họ Bắc Ninh.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nghiên cứu đã nêu, đề tài có các nhiệm vụ
nghiên cứu chủ yếu sau đây: Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và
nước ngoài có liên quan đến đề tài. Làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn và phương
pháp nghiên cứu các yếu tố xã hội tác động đến bảo tồn các giá trị truyền

thống của quan họ Bắc Ninh. Làm rõ các giá trị truyền thống của quan họ Bắc
Ninh. Mô tả thực trạng các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa quan họ Bắc
Ninh.Phân tích những yếu tố xã hội tác động đến việc thực hiện hoạt động
bảo tồn. Đề xuất một số khuyến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
của hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh.
4. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của luận án
4.1.Đối tượng nghiên cứu
Thực trạng bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh và
một số yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của
quan họ Bắc Ninh.
4.2. Khách thể nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu của luận án này là những người dân đại diện cho
cộng đồng tham gia hoạt động bảo tồn giá trị quan họ Bắc Ninh. Cụ thể là
những người dân tại địa phương, những nghệ nhân hát quan họ và cán bộ làm
công tác liên quan đến văn hóa – xã hội, các cán bộ lãnh đạo cấp cơ sở tại địa
bàn khảo sát.
4.3. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi về không gian: nghiên cứu trường hợp tại làng Vân Khám, xã
Hiên Vân, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh
Phạm vi về thời gian: Từ 2012 đến 2017
Phạm vi vấn đề nghiên cứu: Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu ở
việc mô tả thực trạng một số yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn các giá

5


trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh (trường hợp tại làng Vân Khám, xã
Vân Hiên, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh). Cụ thể, đề tài tiến hành nghiên cứu
các nội dung cơ bản:
1.Nghiên cứu thực trạng hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống của quan

họ Bắc Ninh thông qua mục đích bảo tồn, các nội dung bảo tồn và phương
thức thực hiện bảo tồn.
2. Nghiên cứu các yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn giá trị truyền
thống của quan họ Bắc Ninh thông qua: các nhóm nhân tố thuộc về cá nhân
và các nhóm nhân tố thuộc về thiết chế xã hội.
5. Câu hỏi nghiên cứu
Câu hỏi 1: Hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh diễn
ra như thế nào?
Câu hỏi 2: Các yếu tốnào tác động đến hoạt động bảo tồn giá trị truyền
thống quan họ Bắc Ninh?
Câu hỏi 3: Cần làm gì để nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn các giá trị
truyền thống của quan họ Bắc Ninh?
6. Giả thuyết nghiên cứu
Giả thuyết 1: Hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh
được thể hiện qua mục đích, nội dung và cách thức bảo tồn. Cộng đồng có sự
nhất quán trong nhận thức và hành vi về mục đích của bảo tồn. Nội dung bảo
tồn hướng đến bảo tồn cảnh quan tự nhiên và bảo tồn âm nhạc. Cách thức bảo
tồn thực hiện đa dạng.
Giả thuyết 2: Các yếu tố thuộc về cá nhân và những yếu tố thuộc về cấu
trúc là những nhân tố tác động đến hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống
quan họ Bắc Ninh.Mức độ tác động của các yếu tố xã hội đối với hoạt động
bảo tồn là khác nhau. Yếu tố tác động mạnh nhất là các hoạt động trong nhà
trường và các hoạt động trong gia đình.

6


7. Khung phân tích
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa,
toàn cầu hóa

(

CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN

BẢO TỒN

- Mục đích bảo tồn

GIÁ TRỊ

- Sở thích

- Nội dung bảo tồn

TRUYỀN

- Giới tính

- Cách thức bảo tồn

THỐNG

* Các yếu tố thuộc về các nhân

QUAN HỌ

- Độ tuổi
- Trình độ học vấn

BẮC

- Mức sống

NINH

- Nghề nghiệp
* Các yếu tố thuộc về thiết chế
xã hội
- Gia đình
- Nhà trường
- Chính quyền
- Cộng đồng
- Truyền thông

Biến số độc lập là: Các yếu tố thuộc về cá nhân (sở thích, giới tính,
trình độ học vấn, độ tuổi, mức sống, nghề nghiệp...). Các yếu tố thuộc về thiết
chế xã hội ( gia đình, nhà trường, chính quyền, truyền thông...)
Biến số phụ thuộc là: Hoạt động bảo tồn
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu giới thiệu lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu, mục
đích, đối tượng, phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học, ý nghĩa thực tiễn của
luận án, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 4 chương:
Chương 1 Phân tích một số công trình nghiên cứu trong và ngoài nước
về những khía cạnh liên quan đến bảo tồn các giá trị văn hóa.
7


Chương 2Phân tích những khái niệm làm việc, luận điểm lý thuyết xã

hội học được sử dụng trong luận án, phân tích cơ sở thực tiễn của luận án.
Đây là cơ sở lý luận, thực tiễn nền tảng, giúp tác giả xây dựng khung phân
tích và thiết kế nghiên cứu.
Chương 3 Thực trạng hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ
Bắc Ninh thông qua mục đích bảo tồn, nội dung bảo tồn và cách thức thực
hiện hoạt động bảo tồn.
Chương 4 Một số yếu tố cơ bản tác động đến bảo tồn các giá trị truyền
thống quan họ Bắc Ninh và một sốgiải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc
bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của quan họ Bắc Ninh.

8


Chƣơng 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Tài liệu liên quan đến đề tài bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống khá
phong phú và đa dạng. Đó là các nguồn tài liệu bao gồm: báo cáo khoa học,
sách, bài viết, luận văn của các tác giả trong và ngoài nước. Vấn đề bảo tồn
giá trị văn hóa được các tác giả khai thác dưới nhiều giác độ khác nhau như:
xã hội học, văn hóa học, lịch sử, dân tộc học… Trên cơ sở khai thác một số
khía cạnh của các nguồn tài liệu liên quan đến đề tài, tác giả đã phần nào hiểu
tổng quan được những gì các tác giả đi trước đã làm được, những gì chưa làm
được cần bổ sung thêm. Đó là cơ sở tiền đề cơ bản để tác giả triển khai đề tài
nghiên cứu của mình.
Dưới đây là những khía cạnh chính được các tác giả đi trước nghiên
cứu có liên quan đến đề tài luận án “Một số yếu tố xã hội tác động đến bảo
tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh”.
1.1. Các nghiên cứu về mục đích của việc bảo tồn giá trị văn hóa
truyền thống
Theo Gregory J.Ashworth, quan điểm bảo tồn giá trị văn hóa truyền
thống được phát triển đầu tiên từ những năm 50 của thế kỷ XIX. Những sản

phẩm của quá khứ, nên được bảo tồn để tránh tình trạng thế hệ hiện tại làm
méo mó, biến dạng di sản. Không những thế, những tác động của ngày hôm
nay sẽ tạo nên những tầng lớp văn hóa khác không trùng nghĩa với lớp văn
hóa mà thế hệ trước chuyển giao cho thế hệ sau, vì thế có thể làm cho thế hệ
sau nữa không thể truy nguyên được những giá trị của di sản đang tồn tại.
Hiện nay,nhiều nhà khoa học nghiên cứu về xã hội và văn hóa đều đặt hoạt
động bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa.
John Kleinen trong cuốn “ Đối mặt với tương lai, hồi sinh quá khứ; một
nghiên cứu về sự biến đổi xã hội ở một làng Bắc Việt Nam” (2007) bằng
phương pháp điền dã dân tộc học đã cho thấy: giá trị truyền thống văn hóa
9


được bảo tồn giống như một cơ chế ứng phó của cộng đồng trước những biến
động của quá trình toàn cầu hóa [30]. Qua nghiên cứu về “Quản lý các hình
thức sinh hoạt quan họ ở Bắc Ninh trong đời sống xã hội hiện đại” (2011), tác
giả Hà Chí Cường nhấn mạnh đến thực trạng đời sống di sản văn hóa phi vật
thể bằng, đồng thời chỉ ra những khó khăn, thách thức mới trong xã hội đang
diễn ra quá trình toàn cầu hóa [13, tr.82]. Các tác giả Trần Đình Hượu, Phan
Ngọc (1995), Trần Lâm Biền – Trịnh Sinh (2010), Trần Quốc Vượng (2010)
đã cung cấp những đánh giá sâu sắc về giá trị to lớn của các khía cạnh lịch sử,
tư tưởng, xã hội, mỹ thuật của hệ thống di sản văn hóa của dân tộc. Qua đó,
khẳng định sự cấp thiết cần bảo tồn những giá trị này với sự chung tay của cả
xã hội [26], [41, tr.45]. Trong đó Nguyễn Chí Bền (2010) khi nghiên cứu về
“Bảotồn, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể Thăng Long – Hà Nội” đã
nhấn mạnh đến việc tôn trọng tính nguyên gốc của giá trị văn hóa [3, tr.54].
Tô Duy Hợp (1998), Trịnh Duy Luân (2008) đặc biệt chú trọng các tác
động của nhiều yếu tố kinh tế, chính trị xã hội đến biến đổi văn hóa của cộng
đồng dân cư [27, tr.25], [35, tr.464]. Trần Đức Ngôn (2006) trong “Văn hóa
truyền thống ngoại thành Hà Nội dưới tác động của kinh tế thị trường” trên

cơ sở khảo sát về thực trạng biến đổi văn hóa vật thể và phi vật thể đã đề xuất
đưa ra những biện pháp bảo tồn văn hóa truyền thống ở một số khu vực đang
trong quá trình đô thị hóa [43, tr 24-29].Tác giả mô tả khá chi tiết thực trạng
lĩnh vực văn hóa phi vật thể: do hoàn cảnh sống thay đổi, sự du nhập các văn
hóa nước ngoài và lực lượng lớp trẻ ngày càng xa dần phong tục xưa nên
những loại hình văn hóa truyền thống dần bị mai một. Chính vì vậy, Phan
Hồng Giang (2007) cho rằng, các nhà quản lý phải vào cuộc kịp thời để gìn
giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống đó, với mục tiêu “bảo tồn
và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể”.
Dựa trên những hiểu biết của mình vềkhái niệm văn hóa, Oscar
Salemink (2007) trong “Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ở Việt
10


Nam” đã đưa vào bài viết cụm từ “tạo dựng nên truyền thống” (construction
of tradition) với ý nghĩa là truyền thống và văn hóa được liên tục tái tạo trong
một hoàn cảnh luôn thay đổi. Nói cách khác, không có một truyền thống ban
đâu, cố định đang dần dần bị thay thế bởi một nền văn hóa toàn cầu. Tác giả
cho biết, một số nghiên cứu phê phán đối với vai trò của “văn hóa ngoại
quốc” và sự truyền bá của nó qua phương tiện truyền thông đại chúng hiện đại
cũng như vai trò của du lịch quốc tế như là những yếu tố phá hủy các nền văn
hóa truyền thống. Nhưng theo tác giả, quá trình này sẽ dẫn đến một sự tái tạo
các nền văn hóa. Lập luận của tác giả là cách tiếp cận đặt cơ sở trên một khái
niệm về văn hóa, đối với việc bảo tồn di sản không thể phủ nhận việc chú
trọng ghi chép lại những hình thức văn hóa và tri thức địa phương.
Tuy nhiên việc bảo tồn như vậy không đảm bảo được rằng di sản văn
hóa sẽ được bảo tồn như là một văn hóa sống. Văn hóa của một tộc người
được tái tạo, trong sự tương tác với môi trường luôn thay đổi. Do đó, bất cứ
nỗ lực nghiêm túc nào nhằm bảo tồn và tăng cường sinh lực cho văn hóa cũng
cần được hướng đến các nhóm xã hội ở đó, vì họ là các tác nhân của văn hóa.

Trong phần kết luận, tác giả một lần nữa lại tái khẳng định “không phải chỉ
văn hóa mới là chủ yếu mà chính là những người sống trong văn hóa đó.
Không thể nào tôn trọng văn hóa mà không tôn trọng những con người đang
chuyển tải văn hóa.”.
Theo Rober Holton (2000), dòng chảy giao thoa văn hóa toàn cầu này sẽ
dẫn đến kết quả xuất hiện những quan điểm về bảo tồn văn hóa dưới tác động
của toàn cầu hóa [67, tr 283 -322]. Giddens. A (1991) nhấn mạnh một trong
những khía cạnh đáng chú ý nhất của toàn cầu hóa là sự đánh giá lại về khu vực/
địa phương, làm cơ sở cho sự tương tác xã hội và trọng tâm cho cả bản sắc chính
trị và văn hóa [63, tr.22]. Vì vậy việc bảo tồn những giá trị truyền thống (trong
đó có văn hóa phi vật thể) sẽ tái dựng lại và diễn giải lại bản sắc văn hóa dân tộc,
chống lại những hình thức đồng nhất hóa của toàn cầu [31, tr.321].
11


Hầu hết các tác giả đều khẳng định tác động của toàn cầu hóa có thể
được coi là một tác nhân tích cực trong việc đẩy mạnh nội dung văn hóa và
vai trò xã hội của văn hóa phi vật thể. Nhu cầu bảo tồn truyền thống và nhu
cầu toàn cầu hóa văn hóa và xã hội có thể cùng tồn tại [31, tr.322]. Trên cơ sở
đó, người nghiên cứu văn hóa đã đề cao tính tất yếu của quy luật bảo tồn, làm
giàu phát huy văn hóa truyền thống trong đổi mới và hội nhập. Không ai
không thấy tính phức tạp và phạm vi rộng lớn của quá trình hội nhập văn hóa
hiện nay trong bối cảnh toàn cầu hóa. Tuy nhiên, nếu kiên trì định hướng, một
mặt, bảo tồn, làm giàu và phát huy văn hóa truyền thống, mặt khác, chủ động
giao lưu văn hóa thì nền văn hóa trong tương lai sẽ vừa mang tính dân tộc lại
vừa mang tính hiện đại.
Về hình thức, “việc bảo tồn truyền thống và tiếp thu cái mới từ bên
ngoài tưởng như hai định đề trái ngược nhau, nhưng trên thực tế thì chúng là
hai mặt của một thực thể thống nhất, chúng tạo ra động năng cho sự phát triển
bản thân văn hóa và xã hội” [31, tr.256]. Từ hai vấn đề phân tích ở trên tác giả

đưa ra kết luận “đổi mới và hội nhập đã và đang tạo ra những cơ hội cũng như
thách thức đối với việc bảo tồn làm giàu và phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống và hội nhập quốc tế” [31, tr.256]. Từ quy luật biến đổi, phát triển
văn hóa là từ truyền thống – tiếp biến (acculturation) – đổi mới (innovation) –
quay về truyền thống. Trong chuỗi các điểm nút của nấc thang tiến hóa, biến
đổi và phát triển này, thì tiếp biến, tức là giao lưu ảnh hưởng đóng vai trò
quan trọng hàng đầu. Bởi vì truyền thống rất khó đổi mới nếu như không
thông qua môi trường tiếp biến, giao lưu, hội nhập. Cho nên, môi trường bao
lưu, hội nhập luôn tạo ra những cơ hội tốt cho quá trình biến đổi và phát triển
văn hóa dân tộc” [31, tr.257].
Tác giả Vương Toàn (2011) trong “Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa
dân tộc phục vụ phát triển bền vững” cho rằng nguy cơ và thách thức lớn của
giao lưu hội nhập văn hóa là sẽ làm thui chột, phai nhạt bản sắc văn hóa dân
12


tộc dẫn đến sự đồng hóa và sẽ làm nguồn nội lực cho sự phát triển của đất
nước mất đi sức sống. Tiếp thu bên ngoài là tất yếu nhưng phải khẳng định
vai trò của chủ thể văn hóa trong bảo tồn và phát triển, tăng cường các cách
thức bảo tồn văn hóa trong phát triển: tính mở và tính vận động, sự đa dạng
không chỉ theo tộc người mà đa dạng vùng, miền.
Một số nghiên cứu nhấn mạnh trong quá trình toàn cầu hóa có thể dẫn
đến sự thay đổi về cơ cấu nghề nghiệp. Điều này tạo nên sự thay đổi không
gian và cảnh quan của những nơi lưu giữ văn hóa phi vật thể, mà phần lớn nơi
đó thường là nông thôn. Nguyễn Thị Phương Châm (2009) trong nghiên cứu
về “Biến đổi văn hóa ở làng quê hiện nay” đã cho thấy, vấn đề phục hồi và
bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống cần đặt trong bối cảnh của làng quê hiện
đại nhưng có không gian văn hoá truyền thống [6, tr.13].Vì thế không thể bảo
tồn theo kiểu “đóng cứng”, mà phải bảo tồn sinh hoạt văn hoá đó trong sự vận
động của xã hội. Trường Lưu (2003) khi viết“ Toàn cầu hóa và vấn đề bảo tồn

văn hóa dân tộc” đã khẳng định chiến lược bảo tồn như vậy nhằm khẳng định
sức mạnh nội sinh để đứng vững trước thử thách của toàn cầu hóa [37, tr.13].
Nguyễn Trọng Chuẩn, Phạm Văn Đức, Hồ Sỹ Quý (2001) khi “Tìm
hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại
hóa”, đã phân tích những nét cơ bản về giá trị truyền thống qua mối quan hệ
giữa giá trị văn hóa và giá trị phát triển. Qua đó việc bảo tồn giá trị truyền
thống được nhấn mạnh như những động lực nội sinh, tạo nền tảng cơ bản để
xã hội phát triển bền vững [37, tr.53].
Ronald Inghart và Waye E.Baker (2000) trong nghiên cứu của mình
cũng đã nhấn mạnh đến yếu tố bảo tồn cần có sự gắn kết giữa giá trị văn hóa
truyền thống với quá trình phát triển xã hội. Các tác giả khẳng định công
nghiệp hóa, hiện đại hóa sẽ dẫn đến sự biến đổi văn hóa ở các xã hội và
những giá trị truyền thống sẽ thay thế bằng những giá trị văn hóa hiện đại và
hai là những giá trị văn hóa truyền thống có ảnh hưởng lâu dài đến hình thành
xã hội mới bất chấp sự biến đổi của kinh tế và hệ thống chính trị [71].

13


Nhìn chung, những nghiên cứu đề cập đến tính tất yếu của việc bảo tồn
giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình toàn cầu hóa đều đã mô tả tương
đối khái quát những thách thức và khó khăn của việc thực hiện hoạt động bảo
tồn trong bối cảnh và xu thế của quá trình toàn cầu hóa. Lập luận của các tác
giả chủ yếu được tiếp cận dưới góc độ nhân học và văn hóa học. Vì vậy, việc
thiếu cơ sở lý thuyết xã hội học đã khiến cho những phân tích tiếp cận theo
hướng này còn tản mạn, chưa mang tính hệ thống. Mặt khác, các dữ liệu thực
nghiệm hầu như chưa có trong những phân tích của các tác giả đi trước, điều
đó khiến cho những lập luận còn thiếu tính sát thực. Đây sẽ là những điều cần
thiết giúp tác giả làm rõ hơn trong luận án của mình.
1.2. Các nghiên cứu về vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn giá trị

văn hóa truyền thống
Các giá trị văn hóa nói chung và giá trị văn hóa truyền thống nói riêng sẽ
thiếu sự trường tồn, nếu tâm thế của người dân, của cộng đồng không sẵn
sàng chấp nhận và phát huy bảo vệ các giá trị. Ngoài những mặt giá trị phổ
quát (lịch sử, văn hóa và khoa học), các giá trị văn hóa truyền thống được
nhìn nhận như một loại “tài sản đặc biệt”. Loại tài sản mà giá trị không thể tái
sinh, không thể thay thế. Loại tài sản có tiềm năng khai thác không bao giờ
cạn kiệt, khai thác nhiều lần, khai thác qua nhiều thế hệ kế tiếp.
Tác giả Nguyễn Bá Hòe cho rằng: Trong suốt chiều dài lịch sử, người
lao động gắn chặt với đời sống làng xã và văn minh nông nghiệp để sinh tồn.
Do đó chính họ là người sáng tạo, nuôi dưỡng, gìn giữ, vừa là người trao
truyền những giá trị văn hóa cho thế hệ sau [35, tr.250].
Từ Thị Loan khẳng định, hiện nay, trong thái độ đối với bảo tồn giá trị
văn hóa truyền thống đang tồn tại hai khuynh hướng trái ngược nhau: (1)
Khuynh hướng thiên về bảo tồn là “giữ lại nguyên dạng, không để nó mất đi”,
đưa tới nỗ lực bảo lưu càng nhiều càng tốt những gì thuộc về quá khứ, cố
gắng “giữ nguyên hiện trạng”, tránh thay đổi lai tạp. (2) Khuynh hướng thiên
14


về phát huy, chủ trương để cho hiện tượng văn hóa tự thân phát triển trong
môi trường mới, dẫn đến sự cải biên, hiện đại hóa quá mức, xa rời cái gốc, cái
nguyên bản. Tác giả của nghiên cứu này cho rằng cả hai cách hiểu này đều rơi
vào tình trạng cực đoan. Vì vậy, sự dung hòa sự hợp lý và đúng mức giữa
những các khuynh hướng khác nhau là cơ sở bền vững cho hoạt động bảo tồn
giá trị văn hóa truyền thống [35, tr.380].
Nhà văn hóa Ngô Đức Thịnh (2007), khi nghiên cứu “Về các hiện tượng
văn hóa phi vật thể”đã phát hiện một nghịch lý là nhiều hiện tượng văn hóa,
nhất là văn hóa phi vật thể vốn là của nhân dân sáng tạo ra nhưng hiện nay lại
trở nên “xa lạ” với nhân dân, bởi những giá trị chỉ tìm thấy trên sách vở của

các nhà nghiên cứu. Do đó, để bảo tồn chúng người ta phải đưa các hiện
tượng văn hóa đó trở lại với đời sống thực tại của xã hội đương đại. “Hiện
tượng phục hồi các loại hình dân ca cổ truyền cũng đang được thực hiện theo
hướng phổ cập trở lại cho quần chúng nhân dân, nhất là đối với thế hệ trẻ”
[50, tr. 45]. Ngoài ra, ý thức cộng đồng có vai trò rất lớn tác động đến việc
bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống.
Đỗ Thị Thủy (2004) khi phân tích vai trò của các di tích đối với lễ hôi
Lim trong “Hội Lim truyền thống và hiện đại” đã nhấn mạnh đến tính lịch sử
của cộng đồng hình thành giá trị, qua đó làm nổi bật vai trò của các làng xã
trong tổ chức các lễ hội. Nguyễn Bá Hòe cho rằng trong tổ chức phải quán
triệt quan điểm xã hội hóa, để mọi người trong cộng đồng được tham gia vào
các lĩnh vực trong hoạt động văn hóa và chịu trách nhiệm trước nhà nước về
chất lượng thể hiện của mình [24, tr.256].
Các tác giả đã phân tích các biểu hiện văn hóa có mối quan hệ hữu cơ
với ba thiết chế cơ bản đó là gia đình, cộng đồng và nhà nước. Có thể nói,
giác độ quan trọng nhất trong quá trình bảo tồn văn hóa nói chung và văn hóa
phi vật thể nói riêng là yếu tố cộng đồng. Làng xã là địa điểm và không gian
văn hóa truyền thống – nơi di sản văn hóa phi vật thể đã được sáng tạo, không
15


gian này cũng là nơi hội tụ nhiều loại hình di sản văn hóa phong phú và đa
dạng. Như vậy, làng xã cần được nhận thức là “trụ cột” quan trọng nhất làm
nên bản sắc dân tộc và việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể sẽ được triển
khai chủ yếu ở cấp độ làng xã, mà vai trò chính sẽ thuộc về chính cộng đồng
cư dân địa phương [6, tr.464].
Một số nghiên cứu khác đề cập đến vai trò của cộng đồng trong quá trình
bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đề cập đến nhiều chủ thể của cộng đồng,
trong đó có người dân [6], các nghệ sỹ - người biểu diễn [29], các nghệ nhân.
Quan điểm này nhấn mạnh chủ thể của các di sản văn hóa phi vật thể là người

dân và vì vậy, để bảo tồn và phát huy tốt các giá trị văn hóa trong xã hội
đương đại cần tạo hành lang pháp lý, cũng như khơi gợi tính chất cho một
cộng đồng tự quản [6, tr.465]. Nghiên cứu này cũng cho biết thêm để cộng
đồng có tâm thế tự quản tốt thì trước hết người dân địa phương phải nắm
vững vốn văn hóa dân tộc đang kế thừa và đặc biệt là phải nhận biết những
giá trị văn hóa tiêu biểu cần được bảo vệ và phát huy. Điều này đòi hỏi sự nỗ
lực của thái độ, ý thức người dân về các giá trị văn hóa phi vật thể.
Tác giả Lưu Trần Tiêu (2007) trình bày quan điểm Bảo tồn và phát huy
các giá trị văn hóa phi vật thể, trong “Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi
vật thể ở Việt Nam” cho rằng những tài sản văn hóa đều hàm chứa những giá
trị văn hóa lớn lao thể hiện bản sắc văn hóa mỗi dân tộc. Văn hóa phi vật thể
được lưu truyền bằng trí nhớ và truyền miệng. Sự truyền nghề phụ thuộc vào
nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian thông qua tổ chức hoạt động văn hóa truyền
thống trong đời sống xã hội. Như vậy, đối tượng bảo tồn là chính con người,
nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian. Tác giả Nguyễn Quốc Hùng trên cơ sở khẳng
định vai trò quan trọng của cộng đồng trong quá trình bảo tồn giá trị văn hóa
truyền thống, một số nghiên cứu khác có đề cập đến việc bảo tồn giá trị từ
chính các thành tố trong hệ thống văn hóa, trong đó đặc biệt chú ý đến việc bảo
tồn hoạt động của nhóm xã hội là đội ngũ những người nghệ nhân [25, tr.282].
16