Ảnh hưởng của đầu tư phát triển và chi phí không chính thức đến kết quả hoạt động kinh doanh nghiên cứu thực nghiệm các DNNVV tại nghệ an

Tr
----------------

Lê vũ sao mai

ảNH HƯởNG CủA ĐầU TƯ PHáT TRIểN V CHI PHí
KHÔNG CHíNH THứC ĐếN KếT QUả HOạT ĐộNG KINH DOANH:
NGHIÊN CứU THựC NGHIệM CáC DOANH NGHIệP
NHỏ V VừA NGHệ AN




Ngời hớng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. NGUY N THANH H
2. TS. NGUY N V HNG

H Nội, NĂM 2018


i

L I CAM

OAN

Tôi đã đ c và hi u v các hành vi vi ph m s trung th c trong h c thu t.

Tôi cam k t b ng danh d cá nhân r ng s nghiên c u này do tôi t th c hi n và
không vi ph m yêu c u v s trung th c trong h c thu t.
Hà N i, ngày 12 tháng 12 n m 2018
Ng

ih

ng d n khoa h c

PGS.TS Nguy n Thanh Hà

Tác gi

Lê V Sao Mai


ii

M CL C
L I CAM OAN ...........................................................................................................i 
M C L C ..................................................................................................................... ii 
DANH M C T VI T T T ........................................................................................v 
DANH M C B NG .................................................................................................... vi 
DANH M C HÌNH .................................................................................................... vii 
PH N M
U ............................................................................................................1 
1. S c n thi t c a nghiên c u ...................................................................................1 
2. M c đích nghiên c u ..............................................................................................4 
3. i t ng và ph m vi nghiên c u .........................................................................5 
4. Ph ng pháp nghiên c u .......................................................................................7 

5. Ý ngh a và đóng góp m i c a lu n án ...................................................................7 
6. B c c c a lu n án ..................................................................................................9 
CH
NG 1 T NG QUAN NGHIÊN C U, MÔ HÌNH VÀ CÁC GI THUY T
NGHIÊN C U .............................................................................................................10 
1.1. Các nghiên c u v đ u t phát tri n và tác đ ng c a nó đ n k t qu ho t
đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ........................................................................12 
1.1.1.
u t phát tri n tác đ ng k t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh
nghi p .......................................................................................................................12 
1.1.2.
u t tài s n c đ nh (fixed investment) tác đ ng k t qu s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p ............................................................................................15 
1.1.3.
u t ngu n nhân l c (humman resourse investment) nh h ng k t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ...................................................................16 
1.1.4. u t nghiên c u và tri n khai R&D (R&D investment) nh h ng k t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ...................................................................18 
1.2. Các nghiên c u v chi phí không chính th c và tác đ ng c a nó k t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ................................................................20 
1.3. Các nghiên c u v ph ng pháp s d ng mô hình phân tích tác đ ng gi a
các bi n trong ng n h n và dài h n.........................................................................30 
1.4. Kho ng tr ng nghiên c u..................................................................................32 
1.5. Mô hình và gi thuy t nghiên c u ....................................................................33 
TÓM T T CH
NG 1 ..............................................................................................37 
CH
NG 2 C S LÝ THUY T V
U T PHÁT TRI N VÀ CHI PHÍ
KHÔNG CHÍNH TH C TRONG DOANH NGHI P NH VÀ V A .................38 

2.1. Các khái ni m chung .........................................................................................38 


iii
2.1.1. u t và đ u t phát tri n trong doanh nghi p .............................................38 
2.1.2. Chi phí không chính th c trong doanh nghi p ................................................43 
2.1.3. K t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p .............................47 
2.2. Lý thuy t v ho t đ ng đ u t phát tri n và chi phí không chính th c trong
DNNVV ......................................................................................................................47 
2.2.1. c tr ng DNNVV .........................................................................................47 
2.2.2. L i th và khó kh n c a DNNVV...................................................................48 
2.2.3. u t phát tri n trong DNNVV.....................................................................49 
2.2.4. Chi tr chi phí không chính th c đ i v i DNNVV .........................................51 
2.2.5. Các nhân t nh h ng quy t đ nh đ u t và quy t đ nh chi tr chi phí không
chính th c c a DNNVV ............................................................................................52 
2.3. Lý thuy t gi i thích m i quan h gi a đ u t phát tri n và chi phí không
chính th c v i k t qu s n xu t kinh doanh c a DNNVV ....................................55 
TÓM T T CH
NG 2 ..............................................................................................62 
CH
NG 3 PH
NG PHÁP NGHIÊN C U .......................................................63 
3.1. Quy trình nghiên c u.........................................................................................63 
Hình: S đ quy trình nghiên c u c a lu n án ......................................................66 
3.2. Th c đo .............................................................................................................67 
3.2.1. Th c đo chi phí không chính th c trong doanh nghi p ................................67 
3.2.2. Th c đo đ u t phát tri n trong doanh nghi p ..............................................68 
3.2.3. Th c đo k t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ...........................70 
3.2.4. Th c đo các bi n ki m soát khác ..................................................................71 
3.3. Thi t k m u nghiên c u ...................................................................................75 

3.3.1. T ng th và m u nghiên c u ...........................................................................75 
3.3.2. Quy mô m u ....................................................................................................76 
3.3.3. Ph ng pháp ch n m u ...................................................................................78 
3.4. Thi t k phi u kh o sát, phi u ph ng v n sâu và thu th p d li u...............80 
3.4.1. Thi t k phi u kh o sát ...................................................................................80 
3.4.2. Thi t k phi u ph ng v n sâu .........................................................................82 
3.4.3. Các b c ti n hành thu th p d li u ...............................................................83 
3.5. D ki n phân tích d li u ..................................................................................86 
3.5.1. Nh p d li u ....................................................................................................87 
3.5.2. Phân tích th ng kê mô t .................................................................................88 
3.5.3. Ki m đ nh tính d ng c a d li u b ng ............................................................88 
3.5.4. L a ch n mô hình h i quy ..............................................................................89 
3.5.5. Ki m đ nh m i quan h trong dài h n .............................................................94 


iv
3.5.6. Ki m đ nh m i quan h trong ng n h n b ng mô hình hi u ch nh sai s ECM ......96 
TÓM T T CH
NG 3 ..............................................................................................98 
CH
NG 4 K T QU NGHIÊN C U V M I QUAN H NG N H N - DÀI
H N GI A
U T PHÁT TRI N VÀ CHI PHÍ KHÔNG CHÍNH TH C V I
K T QU S N XU T KINH DOANH C A DNVVV ...........................................99 
4.1. B i c nh nghiên c u...........................................................................................99 
4.1.1. Khung c nh doanh nghi p Ngh An ...............................................................99 
4.1.2. Tình hình ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p ........................106 
4.1.3. Chi phí không chính th c đ i v i doanh nghi p ...........................................108 
4.2. K t qu th ng kê mô t m u ...........................................................................119 
4.3. Ki m đ nh t t ng quan, đa c ng tuy n ......................................................121 

4.4. Ki m đ nh tính d ng c a bi n ........................................................................122 
4.5. L a ch n mô hình ki m đ nh ..........................................................................122 
4.6. Ki m đ nh m i quan h tác đ ng trong dài h n ...........................................124 
4.6.1. Ki m đ nh đ ng liên k t ................................................................................124 
4.6.2. H i quy mô hình tác đ ng dài h n ................................................................125 
4.7. Ki m đ nh m i quan h trong ng n h n ........................................................126 
4.8. T ng h p và th o lu n k t qu nghiên c u ...................................................127 
TÓM T T CH
NG 4 ............................................................................................134 
CH
NG 5: K T LU N VÀ KHUY N NGH ....................................................135 
5.1. K t lu n v m i quan h trong ng n h n và dài h n gi a đ u t phát tri n và chi
phí không chính th c v i k t qu ho t đ ng kinh doanh c a DNNVV Vi t Nam ....135 
5.2. B i c nh phát tri n c a DNNVV Vi t Nam...................................................136 
5.3. B i c nh c i cách th ch Vi t Nam ............................................................138 
5.4. Các khuy n ngh ...............................................................................................139 
5.4.1. Khuy n ngh đ i v i DNNVV Vi t Nam .....................................................140 
5.4.2. Khuy n ngh đ i v i Nhà n c .....................................................................152 
5.5. H n ch c a nghiên c u và các h ng nghiên c u ti p theo .......................155 
TÓM T T CH
NG 5 ............................................................................................156 
K T LU N ................................................................................................................157 
DANH M C CÔNG TRÌNH CÔNG B C A TÁC GI ....................................158 
TÀI LI U THAM KH O.........................................................................................159 
PH L C ...................................................................................................................175 


v

DANH M C T

VI T T T

CPKCT

: Chi phí không chính th c

DN

: Doanh nghi p

ECM (Error Correction Model)

: Mô hình hi u ch nh sai s

IP (Infomal Payment)

: Thanh toán không chính th c

OLS (Ordinary Least Square)

: Ph

ng pháp bình ph

ng nh nh t

PCI (Provincial Compettiveness Index) : Ch s n ng l c c nh tranh c p t nh
RBV (Resourse – Based View)

: Lý thuy t qu n lý d a trên ngu n l c

TTHC

: Th t c hành chính

VCCI

: Phòng công nghi p Vi t Nam

VECM (Vector Error Correction Model) : Mô hình vector hi u ch nh sai s


vi

DANH M C B NG
B ng 1.1.
B ng 2.1:
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B

ng 3.1:

ng 3.2:
ng 3.3:
ng 3.4:
ng 3.5:
ng 3.6:
ng 3.7:
ng 3.8:
ng 4.1:
ng 4.2:

B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B

ng 4.3:
ng 4.4:
ng 4.5:
ng 4.6:
ng 4.7:
ng 4.8:
ng 4.9:
ng 4.10:
ng 4.11:
ng 4.12
ng 4.13:
ng 4.14:
ng 4.15:
ng 4.16:
ng 4.17:
ng 4.18:
ng 4.19:
ng 4.20:
ng 4.21:

T ng h p các nghiên c u v chi phí không chính th c ............................29 
Các nghiên c u s d ng RBV đ gi i thích cho u t phát tri n và Chi
phí không chính th c nh h ng đ n K t qu kinh doanh doanh nghi p .56 
Nhân t và bi n s .....................................................................................64 
T ng h p th c đo ....................................................................................72 
S doanh nghi p Ngh An đang ho t đ ng phân theo ngành kinh t .......76 
Các quan đi m v kích c m u cho nghiên c u ........................................77 
Thông tin m u đi u tra ..............................................................................79 
Câu h i v t l chi phí không chính th c .................................................80 
Câu h i v đ u t cho R&D ......................................................................81 

Các ngu n thu th p d li u đ nh l ng cho t ng th c đo .......................85 
S doanh nghi p đang ho t đ ng tính t i các th i đi m 31/12 .................99 
S doanh nghi p đang ho t đ ng theo lo i hình doanh nghi p tính t i các
th i đi m 31//12 ......................................................................................101 
V n s n xu t kinh doanh bình quân n m c a DN đang ho t đ ng .........104 
S lao đ ng trong các DN đang ho t đ ng t i các th i đi m 31/12 ........105 
Doanh thu thu n s n xu t kinh doanh c a các DN đang ho t đ ng ........107 
N p Ngân sách c a các doanh nghi p Ngh An .....................................107 
Các cu c đi u tra v chi phí không chính th c Vi t Nam ...................109 
i m PCI - Chi phí không chính th c .....................................................114 
N i dung đi u tra PCI – Chi phí không chính th c n m 2017 ................117 
i m và x p h ng PCI - chi phí không chính th c .................................118 
Th ng kê mô t m u ................................................................................119 
Ma tr n h s t ng quan ........................................................................121 
Ki m đ nh tính d ng................................................................................122 
K t qu h i quy FEM ..............................................................................123 
Ki m đ nh Redundant Fixed Effects .......................................................123 
H i quy mô hình RE ................................................................................123 
Ki m đ nh Hausman ................................................................................124 
Ki m đ nh đ ng liên k t Engle-Granger .................................................124 
K t qu h i quy dài h n ...........................................................................125 
H i quy ng n h n b ng mô hình ECM ....................................................126 
T ng h p k t qu nghiên c u ..................................................................127


vii

DANH M C HÌNH
Hình 1.1:
Hình 1.2:

Hình 1.3:
Hình 1.4:
Hình 1.5:
Hình 3.1:
Hình 3.2:
Hình 3.3:
Hình 4.1:
Hình 4.2:
Hình 4.3:
Hình 4.4:
Hình 4.5:
Hình 4.6:
Hình 4.7:
Hình 4.8:
Hình 4.9:
Hình 4.10:
Hình 4.11:
Hình 4.12:
Hình 4.13:
Hình 4.14:
Hình 5.1:

S đ cách th c t ng quan nghiên c u c a lu n án ..................................11 
Mô hình tham nh ng tác đ ng t i t ch c c a Yadong Luo .....................23 
Mô hình nghiên c u ban đ u .....................................................................34 
Mô hình nghiên c u chính th c.................................................................35 
S đ quy trình nghiên c u c a lu n án ....................................................66 
Mô hình – Bi n s - Th c đo ..................................................................74 
Ngành ngh kinh doanh c a các doanh nghi p Ngh An .........................75 
L a ch n mô hình ki m đ nh cho Panel data ............................................92 

Doanh nghi p Ngh An n m 2015 phân theo đ a ph ng ......................100 
Ngành ngh kinh doanh c a các doanh nghi p Ngh An .......................102 
C c u ngành ngh l nh v c c a doanh nghi p Ngh An n m 2015 ......102 
T ng v n s n xu t kinh doanh phân theo lo i hình doanh nghi p ..........103 
T tr ng DN đang ho t đ ng t i 31/12/2014 phân theo quy mô v n .....104 
S lao đ ng c a DN đang ho t đ ng t i 31/12/2014 phân theo ngành ...106 
T tr ng các doanh nghi p n p thu cao.................................................108 
Chi phí không chính th c c a m t s đ a ph ng...................................115 
Chi phí không chính th c c a Ngh An qua các n m .............................116 
Th ng kê mô t bi n R&D ......................................................................119 
Th ng kê mô t bi n NL..........................................................................120 
Th ng kê mô t bi n TYLEIP .................................................................120 
Th ng kê mô t bi n TUOI .....................................................................121 
T l ti n/doanh thu dành đ đ u t vào R&D t i các doanh nghi p trong
khu v c ông Nam Á trong 3 n m 2014-2017 .......................................132 
Khó kh n c th v m t b ng kinh doanh n m 2015 ..............................144 


1

PH N M

U

1. S c n thi t c a nghiên c u
Ngày 19/02/2013 Th t
phê duy t “
h

ng Chính ph ra Quy t đ nh s 330/Q -TTg v vi c

án t ng th tái c c u kinh t g n chuy n đ i mô hình t ng tr

ng nâng cao ch t l
ây là m t ch tr

ng theo

ng, hi u qu và n ng l c c nh tranh giai đo n 2013 - 2020”.

ng phù h p v i xu h

ng toàn c u khi mà n n kinh t th gi i v a

tr i qua th i k kh ng ho ng kinh t 2009 di n ra m t cách sâu và r ng trên m i l nh
v c. Các n i dung tr ng tâm hay đ nh h
ra bao g m: tái c u trúc th tr

ng ch y u c a tái c u trúc mà Vi t Nam đ t

ng tài chính, tái c u trúc doanh nghi p, tái c u trúc đ u

t . Trong b i c nh chung đó, nhi m v tái c u trúc doanh nghi p c ng đ
h t s c kh n tr
b cl đ

c đ t ra

ng c p bách, b i tr i qua th i k kh ng ho ng các doanh nghi p đã

c các đi m y u c a mình: tài l c y u, nhân l c y u, n ng l c qu n tr y u,

s c c nh tranh y u, s hi u bi t và m c đ h i nh p y u…

tái c u trúc doanh

nghi p, các n i dung doanh nghi p c n t p trung “thay đ i” bao g m t duy kinh
doanh, chi n l
ch t l

c kinh doanh, chi n l

ng s n ph m, c c u và ch t l

c m r ng th tr

ng, tính n ng - ki u dáng -

ng ngu n nhân l c, công ngh và quy trình

s n xu t, c c u t ch c v n hành doanh nghi p, v n hóa doanh nghi p… Bao quát
trên t t c n i dung đó chính là vi c doanh nghi p đ u t vào đâu và đ u t nh th
nào đ có hi u qu cao nh t?
Ho t đ ng đ u t trong doanh nghi p th

ng đ

c di n ra trên các n i dung:

đ u t vào xây d ng c b n, đ u t phát tri n ngu n nhân l c, đ u t nghiên c u

tri n khai R&D, đ u t vào ho t đ ng marketing và đ u t vào các tài s n vô hình…,
g i chung là đ u t phát tri n trong doanh nghi p (T Quang Ph
và th c t đã ch ng minh đ

ng, 2003). Lý lu n

c s tác đ ng c a các ho t đ ng đ u t đó lên k t qu

ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p. Tuy v y, ngoài nh ng kho n chi đ u t m t
cách “chính th c”, doanh nghi p còn ph i b ra nh ng kho n ti n mà pháp lu t
không chính th c th a nh n, kho n ti n này dùng đ h i l , bôi tr n, đút lót…, g i
chung là “Chi phí không chính th c”. Doanh nghi p th

ng t n chi phí không chính

th c khi đ u th u giành h p đ ng/d án, ho c m t ti n đ đ

c c p phép kinh doanh,

c p phép khai thác tài nguyên, c p quy n s d ng đ t, th t c xu t nh p kh u…,
nh ng chi phí này đang th c s tr thành gánh n ng đ i v i doanh nghi p. Các
kho n ti n chi phí không chính th c này xét trên góc đ ng

i nh n thì chính là tham

nh ng. Trên góc đ đ u t , các kho n ti n mà doanh nghi p b ra m t cách “ng m”


2

nh th c ng là h

ng t i m c tiêu phát tri n ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a

doanh nghi p, c ng là m t kho n đ u t cho t

ng lai, ch là “đ u t không chính

th c” mà thôi. Nh v y có th t m xem ho t đ ng đ u t c a doanh nghi p có 2
m ng: chính th c và không chính th c. Nhi u doanh nghi p mong mu n đ u t
qua chi phí không chính th c đ nh n đ

c các c h i kinh doanh, trong khi đó c ng

có nh ng doanh nghi p th c hi n đ u t phát tri n m t cách bài b n v i mong mu n
có đ

c l i ích lâu dài. V y các m ng đó nh h

ng nh th nào đ n k t qu s n

xu t kinh doanh c a doanh nghi p? M ng nào tác đ ng mang tính b n v ng, m ng
nào mang tính ng n h n?

u t vào m ng nào thì có l i h n cho doanh nghi p? ây

chính là lý do tác gi đã ghép 2 m ng t

ng ch ng nh

tách bi t/không liên

quan vào cùng m t nghiên c u. Hai m ng này không nh ng không tách bi t mà
còn r t có quan h m t thi t v i nhau, cùng đ
trong t

c chi v i m c đích thu v l i ích

ng lai c a doanh nghi p.
L ra doanh nghi p có th t p trung đ u t cho phát tri n ngu n nhân l c, cho

khoa h c công ngh đ nâng cao kh n ng c nh tranh, n ng su t, hi u qu , thì l i ph i
giành kinh phí cho Chi phí không chính th c, trong khi có th giành ngu n l c này cho
đ u t phát tri n và t o vi c làm, nâng cao thu nh p. C th , theo báo cáo c a Trung
tâm nghiên c u và phát tri n chính sách (DEPOCEN) v t n th t tham nh ng
Nam đ

Vi t

c công b tháng 8/2014, n u gi m 1% đ n v t n su t tham nh ng (t n su t

tham nh ng đ

c đo l

ng b ng t l ph n tr m doanh nghi p th a nh n có chi tr các

kho n không chính th c), đ u t dân doanh s t ng 6,4%, s vi c làm s t ng 1,8%,
thu nh p bình quân đ u ng

i s t ng 2,3%. Nh v y gánh n ng tham nh ng làm gi m

đáng k đ ng l c đ u t , t o vi c làm và thu nh p c a doanh nghi p, làm gi m ni m
tin c a doanh nghi p, t o m t môi tr

ng kinh doanh không minh b ch, hi u qu nh t

th i mà không b n v ng, không nâng cao đ

c n ng l c và kh n ng c nh tranh c a

doanh nghi p.
Ho t đ ng đ u t phát tri n và vi c chi tr chi phí không chính th c có th di n
ra m t cách song song và có v là hoàn toàn tách bi t, đ c l p nhau trong quá trình s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Tuy nhiên xét v b n ch t 2 ho t đ ng này liên
quan m t thi t v i nhau và có kh n ng lo i tr l n nhau, ngh a là khi t ng đ u t phát
tri n thì s làm gi m vi c chi tr chi phí không chính th c, và ng
đòi h i c n có nghiên c u đ phân tích và đánh giá đ

c l i. Th c t đó

c tác đ ng đ ng th i gi a

u t phát tri n và các Chi phí không chính th c trong doanh nghi p v i hi u
qu ho t đ ng kinh doanh. T đó đ xu t các gi i pháp giúp doanh nghi p đ a ra


3

m t chi n l

c đ u t h p lý, nâng cao n ng l c c nh tranh và hi u qu ho t đ ng

kinh doanh, quan tâm h n đ n đ i m i công ngh hay s n ph m - đ ng l c chính cho
phát tri n trong môi tr

ng c nh tranh qu c t gay g t nh hi n nay. Ngoài ra, n u k t

qu nghiên c u cho th y tác h i c a Chi phí không chính th c gây ra cho doanh nghi p
nh th nào s là c s đ Chính ph gi i quy t n n tham nh ng đang di n ra m t cách
nh c nh i nh hi n nay, h

ng t i vi c th c hi n m c tiêu mà Ngh quy t 19/N -CP

c a Chính ph v c i thi n môi tr

ng kinh doanh, nâng cao n ng l c c nh tranh cho

doanh nghi p, giúp ti t ki m th i gian công s c ti n b c và c a c i xã h i, c ng c
ni m tin c a doanh nghi p đ i v i c ch /chính sách/b máy công quy n, h
m c tiêu t ng tr

ng t i

ng b n v ng.

Nh ng phân tích trên đây nh m lý gi i cho tính c p thi t c a vi c nghiên c u
đánh giá tác đ ng/ nh h

ng c a

u t phát tri n và Chi phí không chính th c đ n

K t qu s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. V n đ đ t ra là nghiên c u s th c
hi n đ i v i lo i doanh nghi p nào? S khác bi t l n gi a các doanh nghi p mà đ
phân bi t các doanh nghi p v i nhau chính là l

ng ngu n l c mà doanh nghi p s

h u, và tiêu chí này phân doanh nghi p thành doanh nghi p l n, doanh nghi p v a,
doanh nghi p nh . Tác gi quy t đ nh l a ch n nhóm doanh nghi p nh và v a
(DNNVV) làm đ i t

ng nghiên c u, b i DNNVV chi m m t t tr ng r t l n trong

t ng th doanh nghi p (h n 97%), là m t b ph n quan tr ng trong n n kinh t th
tr

ng đang phát tri n

Vi t Nam. Cùng v i b ph n kinh t t nhân thì DNNVV

đang là đ ng l c quan tr ng cho s phát tri n. S đóng góp c a DNNVV đ i v i n n
kinh t trong vi c t o công n vi c làm và đ i m i sáng t o là đi u không ai ph nh n.
Khu v c DNNVV đ

c xem là n ng đ ng nh t và d thích nghi nh t, có th khai thác

t ng m ng theo l nh v c ngành ngh hay theo vùng, có th xem là x

ng s ng c a n n

kinh t . B i v y vi c Nhà n

ng thu n l i cho

c t o c ch khuy n khích và môi tr

DNNVV phát tri n là vô cùng quan tr ng. Tuy nhiên, c ng vì nh nên DNNVV g p
nhi u khó kh n trong quá trình s n xu t kinh doanh, và c ng d b t n th
nh ng y u t không lành m nh c a môi tr

ng tr

c

ng đ u t kinh doanh nh th t c hành

chính ph c t p, chi phí không chính th c.
Khi doanh nghi p có ngu n l c l n, vi c chi ti n cho đ u t phát tri n hay chi
phí không chính th c không ph i là quy t đ nh khó kh n, đòi h i cân nh c. Tuy
nhiên đ i v i các DNNVV, m t đ c tr ng c a nhóm doanh nghi p này là s gi i h n
v ngu n l c (tài chính, nhân l c, v t l c), do đó b gi i h n v n ng l c (n ng l c
s n xu t, n ng l c R&D, n ng l c c nh tranh). Vi c phân b các ngu n l c h u h n


4

nh m nâng cao n ng l c luôn là thách th c đ i v i DNNVV. Trong b i c nh phát
tri n hi n nay, bên c nh vi c phân b v n cho đ u t phát tri n đ đ i m i nâng c p

máy móc công ngh , nâng cao n ng l c, DNNVV còn ph i dành m t ph n không
nh đ chi cho các kho n Chi phí không chính th c, làm cho s

phát tri n c a

DNNVV càng g p khó kh n khi ngu n l c v n đã h n h p nay còn ph i phân chia
cho nhi u kho n, trong khi ch a bi t ch c kho n chi nào th c s mang l i l i ích.
Th c t này cho th y vi c nghiên c u các tác đ ng c a

u t phát tri n và Chi phí

không chính th c đ i v i K t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p
nh và v a, xác đ nh v n đ và lu n gi i nguyên nhân c a các v n đ là c n thi t,
v a giúp DNNVV hi u rõ h n c ch tác đ ng, v a giúp chính ph có nh ng chính
sách đ m b o phát tri n DNNVV theo đúng m c tiêu, đ m b o đ

c vai trò quan

tr ng c a kh i DNNVV trong n n kinh t .
Nghiên c u này l a ch n các DNNVV trên đ a bàn t nh Ngh An đ làm th c
nghi m vì các lý do sau: Th nh t, s l

ng doanh nghi p nói chung và DNNVV

Ngh An khá l n. S DNNVV chi m 97,8% t ng s doanh nghi p, t
DNNVV c a c n

ng đ

ng t l

c. Th hai, Ngh An là m t trong nh ng t nh có đi m thành ph n

chi phí không chính th c trong ch s n ng l c c nh tranh c p t nh PCI th p nh t c
n

c, và th c t này kéo dài trong su t th i gian t 2007 – nay, ch ng t r ng v n n n

doanh nghi p ph i tr các chi phí không chính th c

Ngh An đang khá nghiêm

tr ng. Nh v y ch ng t các DNNVV Ngh An có tính đ i di n cao, có th đ i di n
cho DNNVV c n

c đ nghiên c u v v n đ đ u t phát tri n và chi phí không

chính th c. Khi nghiên c u m i quan h gi a

u t phát tri n và Chi phí không chính

th c v i k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p
Ngh An thì k t qu nghiên c u có th suy r ng cho DNNVV kh p c n
Xu t phát t nh ng lý do trên, tác gi ch n đ tài “ nh h

các DNNVV
c.

ng c a đ u t phát

tri n và chi phí không chính th c đ n k t qu ho t đ ng kinh doanh: Nghiên c u th c
nghi m các DNNVV Ngh An” đ nghiên c u.

2. M c đích nghiên c u
-

a ra m t cách nhìn nh n m i v ho t đ ng đ u t c a doanh nghi p,

ch

xem các kho n chi phí không chính th c c ng là m t kho n đ u t . T đó ho t
đ ng đ u t c a doanh nghi p bao g m đ u t chính th c (là các ho t đ ng đ u t phát
tri n nh đ u t ngu n nhân l c, đ u t tài s n c đ nh, đ u t R&D), và đ u t không
chính th c (là đ u t cho chi phí không chính th c)


5

- Xây d ng đ

c mô hình đánh giá m c đ

nh h

ng c a đ u t chính th c và

không chính th c t i k t qu ho t đ ng kinh doanh, đ c bi t phân bi t tác đ ng trong
ng n h n và dài h n, t đó tìm ra đâu là nhân t quan tr ng đóng vai trò ch đ o
trong vi c nâng cao k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, nh
h

ng t i s phát tri n b n v ng c a doanh nghi p.
xu t ra nh ng gi i pháp/khuy n ngh cho c ng đ ng DNNVV trong vi c

-

đ a ra quy t đ nh phân b v n đ u t : nên đ u t phát tri n hay chi chi phí không
chính th c;

xu t v i Nhà n

nghi p, c i thi n môi tr

3.

it


c trong vi c ban hành c ch /chính sách h tr doanh

ng kinh doanh.

ng và ph m vi nghiên c u
it

ng nghiên c u

- Ho t đ ng đ u t phát tri n trong DNNVV (tr ng tâm là đ u t tài s n c
đ nh, đ u t ngu n nhân l c và đ u t nghiên c u tri n khai R&D)
- Các kho n chi phí không chính th c c a DNNVV

- K t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a DNNVV
- Tác đ ng c a đ u t phát tri n và chi phí không chính th c v i k t qu
kinh doanh
Các đ i t

ng này s đ

c gi i thi u v b n ch t, n i dung trong ph n Khái

ni m 2.1.
 Ph m vi nghiên c u
- V không gian:
Nghiên c u các DNNVV, thu c kh i dân doanh, trong l nh v c s n xu t, trên
đ a bàn T nh Ngh An.
Tác gi không ch n doanh nghi p l n, thu c kh i doanh nghi p Nhà n
c các l nh v c mà ch ch n các doanh nghi p trên, đ đ m b o đ

c, trong t t

c m u nghiên c u có s

đ ng nh t, c th nh sau:
+ Tác gi ch n DNNVV mà không ch n doanh nghi p l n vì doanh nghi p l n
có ti m l c (v tài l c và nhân l c c ng nh v t l c) h n h n DNNVV, do đó s có s
khác bi t l n trong chi n l

c đ u t , đ ng th i có l i th h n v vi c giành các c h i

kinh doanh so v i DNNVV nên chi phí không chính th c mà h ph i chi tr c ng s
có s

khác bi t l n. Tiêu chí l a ch n DNNVV theo quy đ nh t i Ngh đ nh s


6

56/2009/N -CP v tr giúp phát tri n DNNVV. Các doanh nghi p trong m u đi u tra
c a nghiên c u (Ph l c 3) đ u th a mãn tiêu chí v DNNVV nói trên.
+ Tác gi ch n doanh nghi p thu c kh i dân doanh mà không ch n doanh
nghi p kh i Nhà n

c và doanh nghi p có v n đ u t n

nghi p Nhà n

c và doanh nghi p có v n đ u t n

v i vi c h đ

cs

u đãi đ c bi t t Nhà n

thi t h n v i chính quy n, và d nh n đ

c ngoài vì hai kh i doanh

c ngoài có ti m l c h n h n, c ng

c h n h n kh i t , có m i quan h m t

c các ngu n l c, các d án, các s

u tiên... và

do đó các n i dung đ u t và chi phí không chính th c ph i chi tr c ng s có s khác
bi t l n.
i u này đ c VCCI đi u tra và công b trong các báo cáo PCI h ng n m. Ví
d , trong báo cáo PCI n m 2013, VCCI đ a ra nh n đ nh, tình tr ng c nh tranh thi u
bình đ ng hi n di n kh p các đ a ph ng trên toàn qu c v i m c đ khác nhau,
doanh nghi p dân doanh đang b doanh nghi p Nhà n c v n đ c u ái t c đi nhi u
c h i kinh doanh. Kho ng 1/3 doanh nghi p tham gia kh o sát PCI cho bi t u đãi
đ i v i DNNN do Trung ng qu n lí là m t tr ng i cho ho t đ ng c a h ; 35%
doanh nghi p đã nh n đ nh r ng chính quy n dành nhi u u đãi cho các công ty l n
l nh v c mua s m công; 27% DN đ c h i c ng cho r ng tình tr ng phân bi t đ i x
c ng x y ra các l nh v c nh ti p c n đ t đai, ti p c n v n, và gánh n ng th t c
hành chính. Lãnh đ o ho c ch các doanh nghi p Nhà n c th ng đã t ng là lãnh
đ o trong c quan Nhà n c ho c là qu n lí t i DNNN nên v n gi đ c các m i quan
h cá nhân g n g i v i quan ch c chính quy n, do đó đ c h ng nhi u thu n l i và
quan tâm h n trong ti p c p các ngu n l c, đ u th u mua s m công. Ngoài y u t quan
h , 35% doanh nghi p cho r ng các doanh nghi p l n trong t nh (v quy mô doanh thu
và lao đ ng) c ng đ c u ái nhi u h n.
Ngoài ra, khi l a ch n đ i t ng DNNVV thu c kh i dân doanh, tác gi d a
vào vai trò c a đ i t ng này đ i v i n n kinh t hi n nay: DNNVV và kinh t t nhân
đang đ c xem là đ ng l c t ng tr ng, đ i m i và sáng t o c a n n kinh t . Riêng
v i kinh t t nhân, t m quan tr ng c a kh i doanh nghi p này m i đây đã đ c kh ng
đ nh m t l n n a t i Ngh quy t s 10-NQ/TW ngày 3-6-2017 c a H i ngh T. 5
khóa XII v phát tri n kinh t t nhân tr thành m t đ ng l c quan tr ng c a n n kinh
t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a, là nòng c t đ phát tri n m t n n kinh t
đ c l p, t ch , đ s c c nh tranh qu c t . Vi c nâng cao hi u qu c a kh i doanh

nghi p này đang là v n đ nóng, thu hút s quan tâm c a toàn xã h i, đòi h i c n
nghiên c u v v n đ liên quan t i kh i DNNVV và kinh t t nhân.


7

+ Tác gi ch n doanh nghi p s n xu t mà không ch n doanh nghi p th ng
m i d ch v vì ho t đ ng đ u t c a 2 lo i doanh nghi p này có n i dung c b n khác
nhau, doanh nghi p th ng m i d ch v th ng u tiên đ u t cho marketing phát tri n
th ng hi u ch ít đ u t vào tài s n c đ nh, đ u t vào khoa h c công ngh .
ng
th i các kho n chi phí không chính th c (n u có) c ng có khác bi t so v i doanh
nghi p s n xu t, ví d doanh nghi p s n xu t s m t nhi u chi phí liên quan đ n ngu n
cung đ u vào (nh là đ t đai, v n, nguyên nhiên v t li u), còn doanh nghi p th ng
m i l i m t các chi phí liên quan t i bán hàng (nh là c p h n ng ch, thông quan...).
- Ph m vi th i gian: Vì trong đ i t ng nghiên c u c a lu n án có k t qu s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p trong ng n h n và dài h n, nên s li u thu th p c ng
c n có th i gian dài. NCS c g ng thu th p d li u v i khung th i gian dài nh t có th ,
khung th i gian này v a đ m b o đ d li u đ ch y các mô hình nghiên c u, v a đ m
b o tính kh thi c a vi c đi u tra thu th p. Cu i cùng khung th i gian mà NCS có th
thu th p đ c s li u là 6 n m, t 2011 – 2016, khung này đ c ph n m m phân tích d
li u Eviews ch p nh n đ ch y các mô hình ki m đ nh tác đ ng ng n h n và dài h n.

4. Ph

ng pháp nghiên c u

Lu n án s d ng k t h p ph ng pháp nghiên c u đ nh tính và đ nh l ng.
Ph ng pháp đ nh l ng h ng t i vi c xây d ng mô hình đ ki m đ nh m i quan h
gi a các nhân t , còn ph ng pháp đ nh tính (d i d ng ph ng v n sâu) dùng đ ki m

tra và gi i thích k t qu nghiên c u đ nh l ng.
Trong nghiên c u đ nh l ng, d li u đ c thu th p d i d ng d li u b ng
(Panel data). Ph ng pháp phân tích: S d ng ph ng pháp Engle-Granger đ
c
l ng m i quan h gi a các bi n trong ng n h n và dài h n, bao g m các b c sau:
- Ki m đ nh quan h đ ng liên k t (cointegration) đ xác đ nh có t n t i m i
quan h gi a các bi n trong dài h n. Sau đó xây d ng ph ng trình đ ng liên k t theo
ph ng pháp OLS đ xác đ nh m i quan h tác đ ng trong dài h n.
c l ng và xây d ng mô hình hi u ch nh sai s ECM d a trên ph
đ ng liên k t trong b c 1.

ng trình

Ph n m m h tr phân tích là Eviews phiên b n 9.0.

5. Ý ngh a và đóng góp m i c a lu n án
 Ý ngh a khoa h c

Lu n án ch ra đ c m i quan h gi a ho t đ ng đ u t phát tri n và chi phí
không chính th c đ i v i k t qu s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Theo đó, m i


8

quan h tác đ ng này là khác nhau theo th i gian. C th :
- Ho t đ ng đ u t phát tri n (bao g m đ u t TSC , đ u t ngu n nhân l c,
đ u t R&D) trong ng n h n nhìn chung không tác đ ng ho c tác đ ng tiêu c c đ n
k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Còn trong dài h n, tác đ ng
c a đ u t đ i v i k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p là t t, là
tích c c, hay nói cách khác đ u t phát tri n có l i cho s phát tri n c a doanh nghi p

trong dài h n.
- Chi phí không chính th c l i có tác đ ng lên k t qu ho t đ ng s n xu t kinh
doanh theo chi u h ng ng c l i: Không tác đ ng trong ng n h n và tác đ ng tiêu
c c trong dài h n.
 Ý ngh a th c ti n

Lu n án đã ki m đ nh đ c m i quan h gi a ho t đ ng đ u t phát tri n và chi
phí không chính th c v i k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p
trong DNNVV c a Vi t Nam (nghiên c u th c nghi m Ngh An), t đó đ xu t
đ c các khuy n ngh cho kh i DNNVV và các c quan qu n lý Nhà n c.
i v i DNNVV: Vi c đ u tiên và quan tr ng nh t mà DNNVV c n làm, đó
là thay đ i t duy cách ngh , DNNVV c n ph i xác đ nh đ c s c n thi t và tác d ng
c a ho t đ ng đ u t phát tri n đ i v i doanh nghi p, đây là ho t đ ng giúp doanh
nghi p có đ c k t qu s n xu t kinh doanh b n v ng lâu dài; còn đ i v i vi c chi các
kho n chi phí không chính th c đ h i l , bôi tr n thì DNNVV không nên th c hi n,
vì nó không h mang l i l i ích nh doanh nghi p mong đ i, th m chí còn tác đ ng
tiêu c c t i doanh nghi p trong dài h n. Th hai là, v i ngu n l c h n h p c a mình,
DNNVV hãy khai thác nó m t cách hi u qu h n n a b ng các bi n pháp qu n tr
doanh nghi p. Th ba là t ng c ng kh n ng ti p c n các ngu n l c. Cu i cùng và
c ng r t quan tr ng là xem l i cách đ u t c a mình và hãy th c hi n nó m t cách bài
b n, có v y m i có th mang l i hi u qu cao nh t.
i v i c quan qu n lý Nhà n c: Tham nh ng hay chi phí không chính
th c có tác h i đ i v i s phát tri n c a DNNVV, t đó nh h ng x u t i môi
tr ng đ u t kinh doanh và làm gi m s t ng tr ng và phát tri n kinh t đ t n c.
B i v y Nhà n c c n t ng c ng các bi n pháp phòng ch ng l i chi phí không
chính th c đ t o đi u ki n cho DNNVV và doanh nghi p nói chung phát tri n. Lu n
án đ xu t m t s khuy n ngh gi i quy t chi phí không chính th c theo h ng gi i
quy t m t cách tri t đ .
Ngoài ra lu n án c ng m ra m t s h

ng nghiên c u ti p theo, đó là m


9

r ng ph m vi nghiên c u c a đ tài này cho các doanh nghi p l n, doanh nghi p
thu c kh i kinh t Nhà n c ho c kinh t n c ngoài, doanh nghi p thu c các l nh
v c th ng m i d ch v , các doanh nghi p kh p các đ a ph ng Vi t Nam ch
không ch Ngh An.

6. B c c c a lu n án
B c c c a lu n án g m 5 ch

ng:

- Ch

ng 1: T ng quan nghiên c u, mô hình và các gi thuy t nghiên c u

- Ch

ng 2: C s lý thuy t v đ u t phát tri n và chi phí không chính th c

trong DNNVV
- Ch

ng 3: Ph

ng pháp nghiên c u

- Ch

ng 4: K t qu nghiên c u v m i quan h ng n h n – dài h n gi a đ u t

phát tri n và chi phí không chính th c v i k t qu s n xu t kinh doanh c a DNNVV
- Ch

ng 5: K t lu n và khuy n ngh


10

CH
NG 1
T NG QUAN NGHIÊN C U, MÔ HÌNH VÀ
CÁC GI THUY T NGHIÊN C U

Vi c t ng quan nghiên c u h ng t i m c tiêu xem xét các tác gi /công trình khoa
h c nào đã nghiên c u, và nghiên c u nh th nào v ho t đ ng đ u t phát tri n và chi
phí không chính th c tác đ ng đ n k t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.
Các nhà nghiên c u khoa h c trên th gi i c ng nh
Vi t Nam đã có nhi u
công trình nghiên c u khoa h c đ c p đ n các n i dung liên quan đ u t , đ u t phát
tri n trong doanh nghi p, tác đ ng c a đ u t đ i v i hi u qu doanh nghi p, tham
nh ng và chi phí không chính th c trong doanh nghi p và nh h ng c a nó đ i v i
hi u qu doanh nghi p. Các k t qu nghiên c u đó đ c th hi n d i nhi u hình th c
khác nhau nh giáo trình, sách chuyên kh o, sách tham kh o, các công trình nghiên
c u khoa h c nh lu n án, lu n v n, đ tài NCKH các c p, các bài báo khoa h c, tham
tài s t p trung đi sâu phân tích các k t qu đã
lu n chuyên đ , h i th o, h i ngh ...

nghiên c u theo cách ti p c n th hi n thành 3 nhóm nh sau:
- T ng quan nghiên c u v đ u t phát tri n và tác đ ng c a nó đ n k t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p
- T ng quan nghiên c u v chi phí không chính th c và tác đ ng c a nó k t
qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p
- T ng quan nghiên c u v ph ng pháp s d ng mô hình phân tích tác đ ng
gi a các bi n trong ng n h n và dài h n
Cách nghiên c u t ng quan đ

c th hi n b ng s đ t ng quát nh sau:


11

1.1.

1.1.1.

u t phát tri n nói chung

1.1.2.

u t tài s n c đ nh

1.1.3.

u t ngu n nhân l c

1.1.4.

u t R&D

u t phát tri n tác đ ng K t

qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh

1.2. Chi phí không chính th c tác
đ ng K t qu ho t đ ng s n xu t
kinh doanh

1.3. u t phát tri n và chi phí
không chính th c tác đ ng K t qu
H SXKD

1.4. Ph ng pháp nghiên c u m i
quan h tác đ ng gi a các bi n tách
bi t trong ng n h n và dài h n.

Hình 1.1: S đ cách th c t ng quan nghiên c u c a lu n án
Ngu n: Tác gi t t ng h p
T cách ti p c n này s cho th y có “kho ng tr ng nghiên c u” trong m ng
ch đ tác đ ng c a đ u t phát tri n và chi phí không chính th c đ n k t qu kinh
doanh c a doanh nghi p. T đó giúp tác gi đ nh h ng và là c s đ xây d ng mô
hình nghiên c u, các gi thuy t nghiên c u và tìm ra ph ng pháp nghiên c u nh m
ch ng minh và ki m đ nh cho mô hình và gi thuy t nghiên c u đã xác đ nh.


12

1.1. Các nghiên c u v đ u t phát tri n và tác đ ng c a nó đ n k t qu

ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p
Do n i dung c a ho t đ ng đ u t phát tri n trong doanh nghi p bao g m các
ho t đ ng đ u t c th : đ u t tài s n c đ nh, đ u t ngu n nhân l c, đ u t R&D,
nên vi c t ng quan nghiên c u ph n này s đi theo 4 h ng ti p c n:
- T ng quan nghiên c u v đ u t phát tri n nói chung tác đ ng k t qu ho t
đ ng kinh doanh c a doanh nghi p
- T ng quan nghiên c u v đ u t tài s n c đ nh tác đ ng k t qu ho t đ ng
kinh doanh c a doanh nghi p
- T ng quan nghiên c u v đ u t ngu n nhân l c tác đ ng k t qu ho t đ ng
kinh doanh c a doanh nghi p
- T ng quan nghiên c u v đ u t R&D tác đ ng k t qu ho t đ ng kinh
doanh c a doanh nghi p
M c tiêu c a t ng quan nghiên c u ph n này chính là tìm ra m i liên h tác
đ ng c a đ u t phát tri n v i k t qu s n xu t kinh doanh, xem các nghiên c u
tr c có nghiên c u hay không? Tác đ ng nh th nào? Có phân bi t tác đ ng trong
ng n h n và dài h n? N u có thì tác đ ng trong ng n h n và dài h n ra sao?

1.1.1.
u t phát tri n tác đ ng k t qu
nghi p

ho t đ ng kinh doanh c a doanh

Các nghiên c u trên th gi i s d ng thu t ng đ u t (investment) cho t t c
các lo i đ u t . Riêng Vi t Nam có thêm thu t ng đ u t phát tri n, nh m phân bi t
v i các lo i hình đ u t d ch chuy n khác. ( u t phát tri n t o ra tài s n m i, giá tr
m i, còn đ u t d ch chuy n bao g m các lo i hình đ u t tài chính, th ng m i ch
làm giá tr chuy n d ch t ch th này sang ch th khác).
ã có nhi u nghiên c u v ho t đ ng đ u t phát tri n trong doanh nghi p.
Nghiên c u “Hi u qu đ u t và các gi i pháp nâng cao hi u qu đ u t phát tri n

c a doanh nghi p Nhà n c”c a tác gi T Quang Ph ng (2003) là m t trong nh ng
nghiên c u đ u tiên t i Vi t Nam chuyên sâu phân tích v v n đ này. Nghiên c u đã
làm sáng t các v n đ lý lu n c b n v đ u t phát tri n và hi u qu c a đ u t phát
tri n, đ c bi t đ i v i doanh nghi p Nhà n c. u t phát tri n có vai trò to l n quy t
đ nh s ra đ i, t n t i và phát tri n c a doanh nghi p. Nó bao g m các n i dung: u
t tái t o tài s n c đ nh; đ u t nghiên c u tri n khai khoa h c và công ngh ; đ u t
phát tri n ngu n nhân l c; đ u t b sung hàng t n tr (tài s n l u đ ng); đ u t vào


13

các tài s n vô hình khác (ví d đ u t mua b n quy n, phát minh sáng ch , đ u t cho
ho t đ ng qu ng cáo...) và đ u t ra ngoài doanh nghi p. Nghiên c u này là nghiên
c u đ u tiên và c ng là c s , ti n đ cho các nghiên c u ti p theo Vi t Nam, các
nghiên c u này đ u tuân theo lý thuy t v đ u t phát tri n trong doanh nghi p c a T
Quang Ph ng.
Các nghiên c u trên th gi i xem xét đ u t trên doanh nghi p các góc đ
khác nhau: Tác gi Kemuma (2014) trong nghiên c u nh h ng c a quy t đ nh
đ u t đ n hi u qu ho t đ ng c a công ty niêm y t t i sàn giao d ch ch ng khoán
Nairobi (Effect of investment decision on the performance of firm listed in the
Nairobi securities exchange) xem đ u t c a công ty bao g m vi c m r ng, mua
l i, hi n đ i hóa và thay th các tài s n dài h n; Bán b ph n kinh doanh c ng là
quy t đ nh đ u t ; Quy t đ nh nh s thay đ i trong ph ng pháp phân ph i bán
hàng, hay m t chi n d ch qu ng cáo, m t ch ng trình nghiên c u và phát tri n có
ý ngh a lâu dài cho các chi tiêu và l i ích c a công ty c ng c n đ c đánh giá là
quy t đ nh đ u t . Grazzi và c ng s (2013) trong nghiên c u
ng thái đ u t và
k t qu ho t đ ng doanh nghi p: B ng ch ng so sánh t các ngành s n xu t
(Dynamics of investment and firm performance: Comparative evidence from
manufacturing industries) xem đ u t là thay th máy móc thi t b l c h u b ng

thi t b hi n đ i ( u t c p đ doanh nghi p không liên quan đ n các ho t đ ng
s a ch a th ng xuyên hàng n m và b o trì).
Các nghiên c u ch y u t p trung làm rõ tác đ ng c a đ u t đ n k t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p: u t nh h ng t i thành qu , hi u su t
c a doanh nghi p trên nhi u khía c nh, ví d n ng su t và t c đ t ng tr ng (Power,
1998; Huggett and Ospina, 2001; Nilsen, 2009; Shima, 2010), t ng tr ng vi c làm,
t c đ t ng tr ng doanh s bán hàng và các y u t khác c a s n xu t (Sakellaris,
2004; Nilsen, 2009).
Các nghiên c u này thu c c 2 nhóm đ nh tính và đ nh l ng.
i v i các
nghiên c u đ nh l ng, bi n đ u t và bi n k t qu s n xu t kinh doanh đã đ c đ a
vào các mô hình kinh t l ng đ phân tích chi u và m c đ nh h ng. Nghiên c u
u t và giá tr công ty: m t phân tích d li u b ng cách s d ng d li u b ng
(Investment and firm value: an analysis using panel data) c a nhóm tác gi Brioa và
c ng s (2003) đã phân tích m i quan h gi a đ u t và giá tr công ty (giá tr đây
đ c hi u là giá tr trên th tr ng v n). Các k t qu c a mô hình v i vi c s d ng d
li u b ng cho th y m i quan h gi a hai bi n đó là tr c ti p nh ng t l ngh ch, c ng
đ c a m i quan h này ph thu c vào lo i công ty xem xét. Ngoài ra, các b ng ch ng


14

th c nghi m cho th y r ng vi c t o ra giá tr v n t n t i trong dài h n, m c dù không
có s phân bi t đ c tìm th y gi a các hãng có ho c không công b kho n đ u t
(ho c thoái v n) c a h . Nghiên c u nh h ng c a quy t đ nh đ u t đ n k t qu
kinh doanh c a doanh nghi p niêm y t t i S giao d ch Nairobi (Effect of investment
decision on the performance of firm listed in the Nairobi securities exchange) c a
Kemuma (2014), phân tích nhi u n i dung c a đ u t trong doanh nghi p. M t quy t
đ nh đ u t sai có th d n đ n m t công ty làm n thua l và do đó đóng c a. Mô hình
nghiên c u mà tác gi đ a ra v i bi n ph thu c là Hi u qu tài chính (đo b ng ROA)

và các bi n đ c l p là Quy t đ nh đ u t (đo b ng s ti n đ u t ), òn b y tài chính
c a (đo b ng t l n /v n c ph n) và Thanh kho n (đo b ng t l n ng n h n/ tài s n
hi n có). K t qu cho th y r ng s l ng các đ u t m i quy t đ nh đáng k hi u su t
tài chính c a công ty, các doanh nghi p sáng t o h n t ng ng v i vi c gi i thi u các
s n ph m m i, d ch v , các chi nhánh và các công ngh có kh n ng tr i nghi m kh
n ng sinh l i cao h n so v i nh ng ng i kém sáng t o. Nghiên c u Quy t đ nh đ u
t v i vi c t o ra giá tr (Investment dicision and value creation) c a Soumaya (2015)
vi t v đ u t s tác đ ng th nào t i giá tr doanh nghi p. Trong m t quy t đ nh liên
quan đ n đ u t , m t doanh nghi p th ng ph i đ i m t v i s l a ch n gi a t ng
tr ng n i b và bên ngoài. T ng tr ng n i b ti n hành b ng cách t o ra các tài s n
b sung, ví d thông qua vi c mua các thi t b m i, đ u t vào nghiên c u và phát
tri n (R&D)...; còn t ng tr ng bên ngoài là m t ph ng th c phát tri n d a trên sáp
nh p t nguy n hay b ép bu c gi a các doanh nghi p. K t qu cho th y các m i quan
h gi a đ u t và giá tr công ty là tr c ti p và tích c c.
M t nghiên c u đo tác đ ng cùng lúc c a nhi u m ng đ u t trong doanh
nghi p tác đ ng t i k t qu c a doanh nghi p (đ c đo b ng doanh thu bán hàng), bao
g m c đ u t v t ch t (đo b ng t ng tài s n c đ nh), đ u t nhân l c (đo b ng chi phí
lao đ ng) và đ u t R&D (đo b ng chi phí R&D).
c bi t nghiên c u d a trên lý
thuy t n n là lý thuy t qu n lý d a trên ngu n l c Resourse Based View. Các đ c
đi m này r t g n v i đ nh h ng nghiên c u c a NCS trong nghiên c u này. ó
là nghiên c u Resource Based View of performance measurement of pharmaceutical
companies in India: Sales versus Efficiency c a Shivdas (2012). K t qu doanh nghi p
(bán hàng) có th đ t đ c trong ng n h n b ng nh ng quy t đ nh tr c m t, nh ng
ph i s d ng t i u các ngu n l c nh đ t đai, lao đ ng, v n đ có đ c s t ng
tr ng b n v ng. M c dù đi u này có th d n đ n t ng tr ng ch m trong vài n m
đ u, nh ng có th đ m b o r ng th c hi n mô hình kinh doanh mà s d ng t i u các


15

ngu n l c trên thì ch c ch n s cho th y thành công không ch trong m t n m mà
trong nhi u n m t i.
V chi u h ng tác đ ng, m t s nghiên c u đi theo quan đi m r ng tác đ ng
c a đ u t trên t ng tr ng hi u su t là tiêu c c trong ng n h n, ph i trong dài h n thì
tác đ ng đó m i là tích c c. ó là các nghiên c u The missing link: Technology,
investment, and productivity c a Power (1998), Does productivity growth fall
after the adoption of new technology? c a Huggett and Ospina (2001),
Patterns of plant adjustment c a Sakellaris (2004) và Lumpy capital
adjustment and technical efficiency c a Shima (2010). Theo đó đ u t có tác
đ ng tích c c làm t ng n ng su t, tuy nhiên m c đ nh h ng khác nhau theo th i
gian: hi u su t sau m t th i k đ u t có kh n ng đ có m t hình d ng U, ban đ u d c
xu ng và sau đó d n d n t ng lên m t m c đ cao h n so v i tr c đây. Lý gi i
nguyên nhân c a nh n đ nh này Grazzi và c ng s (2013) cho r ng: Các doanh nghi p
có m c đ u t cao h n, sau m t th i k đ u t , s có hi u qu h n và t ng tr ng
nhanh h n các doanh nghi p khác. Vi c đ u t vào tài s n sau m t th i k đ u t m
r ng, ví d m nhà máy m i, s nh h ng tiêu c c đ n l i nhu n nh ng l i nh
h ng tích c c đ n doanh s và vi c làm: doanh s bán hàng cao h n và m c đ vi c
làm cao h n. Sau đó các doanh nghi p v i m c t ng tr ng v i nhanh chóng, l i
nhu n và n ng su t s cao h n.
Nh v y, các nghiên c u đ u th ng nh t trên quan đi m đ u t phát tri n có tác
đ ng đ n k t qu s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Nó có th tác đ ng trên nhi u
khía c nh k t qu khác nhau nh t ng tr ng, th ph n, giá tr … Chi u c a tác đ ng là
thu n hay ngh ch, tích c c hay tiêu c c thì còn tùy thu c vào th i gian: trong ng n h n
là tiêu c c còn trong dài h n là tích c c.

1.1.2. u t tài s n c đ nh (fixed investment) tác đ ng k t qu s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p
V i n i dung
u t tài s n c đ nh là gì, bao g m nh ng n i dung nào,

trong cu n Giáo trình phân tích ho t đ ng kinh doanh c a tác gi Nguy n V n
Công (2009), ho t đ ng đ u t tài s n c đ nh trong doanh nghi p đ c đ nh ngh a
là ho t đ ng mua s m, xây d ng nhà máy, trang thi t b , quy trình công ngh …
nh m t ng quy mô c a quá trình s n xu t kinh doanh. Vi c phân tích ho t đ ng đ u
t tài s n c đ nh nh m m c đích đánh giá tình hình ho t đ ng c a doanh nghi p
nh quy mô đ u t , hi u qu c a ho t đ ng đ u t . Các tác gi Olatunji and
Adegbite (2014) trong nghiên c u Investment in Fixed Assets and Firm


16

Profitability: Empirical Evidence from the Nigerian Banking Sector xem đ u t vào
tài s n c đ nh g m: giá tr s sách c a nhà c a, đ t đai, c s thuê ngoài, đ đ c và
ph ki n, và đ u t vào máy tính.
V i n i dung
u t tài s n c đ nh có tác đ ng nh th nào đ n k t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p, trên th gi i có r t nhi u tác gi nghiên c u
v v n đ này. Aivaziana và c ng s (2005), Yuan and Kazuyuki (2008), Omet và
c ng s (2009), Sung và c ng s (2008), Xiao (2009), Duchin và c ng s (2010), Piris
(2010), Umutlu (2010), Geng and N'Diaye (2012), O'Reilly (2015) đã nghiên c u và
ch ng minh đ u t tài s n (fixed investment) là y u t quy t đ nh s phát tri n và t ng
tr ng v ng ch c c a doanh nghi p. Bradford and Lawrence (1991) đã tìm ra m i lên
h gi a đ u t thi t b v i t ng tr ng: đ u t thi t b cao thì t ng tr ng nhanh còn
đ u t thi t b th p thì t ng tr ng ch m. Doms and Dunne (1998), Nilsen và c ng s
(2009) c ng nghiên c u v vi c đ u t tài s n h u hình nh h ng t i hi u qu kinh
doanh c a doanh nghi p.
Nghiên c u“

ng l c đ u t

và hi u qu doanh nghi p: B ng ch ng so

sánh t công nghi p s n xu t” (Dynamic of investment and firm performance:
Comparative evidence from manufacturing industries) c a Grazzi và c ng s
(2013), là m t bài vi t t ng h p v m i liên h gi a đ u t vào tài s n h u hình và
hi u su t c a các doanh nghi p trong ngành công nghi p s n xu t Pháp và Italia.
K t qu nghiên c u cho th y các doanh nghi p có m c đ u t cao h n, sau m t th i
k đ u t , s có hi u qu h n và t ng tr ng nhanh h n các doanh nghi p khác.
Vi c đ u t vào tài s n sau m t th i k đ u t m r ng, ví d m nhà máy m i, s
nh h ng tiêu c c đ n l i nhu n nh ng l i nh h ng tích c c đ n doanh s và
vi c làm: doanh s bán hàng cao h n và m c đ vi c làm cao h n. Sau đó các
doanh nghi p v i m c t ng tr ng v i nhanh chóng, l i nhu n và n ng su t cao s
có nhi u kh n ng đ đ u t h n.
Nh v y, v c b n đ u t vào tài s n c đ nh s tác đ ng tích c c đ n hi u su t
doanh nghi p, và s tác đ ng này th ng đ c th hi n trong dài h n.

1.1.3.
u t ngu n nhân l c (humman resourse investment) nh h
qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p

ng k t

u t ngu n nhân l c (human capital investment ho c human resourse
investment) là m t đ tài thu hút s quan tâm c a nhi u nhà kinh t h c, các nhà
nghiên c u. Liên quan t i thành ph n các chi phí đ c xem là đ u t ngu n nhân
l c, theo Marimuthu (2009); Ukenna và c ng s (2010) thì đ u t ngu n nhân l c g m


17

k n ng, ki n th c, giáo d c, kinh nghi m và chuyên môn c a nhân viên t ch c. Do
đó, đ u t ngu n nhân l c nên bao g m t t c các chi phí phát sinh v t ng c ng ki n
th c, giáo d c, chuyên môn và k n ng c a nhân viên. i u này có th liên quan đ n
ti n l ng, đào t o và phát tri n, các kho n thanh toán cho các h i ngh , h i ngh , h i
phí và đ ng ký...
Clarke (2011a) và r t nhi u tác gi khác nghiên c u m i quan h tr c ti p
gi a đ u t ngu n nhân l c và hi u qu doanh nghi p. Nh ng phát hi n này cho
r ng hi u qu ngu n nhân l c là m t y u t đ c bi t quan tr ng doanh nghi p. Vì v y,
các doanh nghi p s đ c h ng l i t vi c đ u t vào nhân viên v i k n ng và ki n
th c c a h . H n n a, nghiên c u c ng cho r ng đ u t ngu n nhân l c nh h ng
m nh nh t trong hi u qu tài chính doanh nghi p. Nghiên c u Impact of Human
Capital Investment on Firm Financial Performances: An Empirical Study of
Companies in Sri Lanka c a Perera and Thrikawala (2012) c ng đã ki m đ nh r ng
đ u t ngu n nhân l c, g m đ u t vào đào t o và phát tri n, k n ng, giáo d c, và
ki n th c có nh h ng tích c c đ n hi u qu tài chính doanh nghi p (đo b ng m c
v n hóa th tr ng, ROE, ROA).
Bài báo “ nh h

ng c a đ u t ngu n nhân l c lên hi u qu c a các doanh

nghi p d c t i Kenya” (Effect of human capital investment on organizational
perfoemance of pharmaceutical companies in Kenya) trên t p chí Global Journal of
Human Resource Management (s 6/tháng 11/2015) c a Odhon’g and Omolo (2015).
Các tác gi tìm cách thi t l p mô hình v nh h ng c a v n đ u t nhân l c lên hi u
qu t ch c c a các doanh nghi p d c ph m Kenya. Các bi n đ c l p bao g m: đào
t o, giáo d c, qu n lý ki n th c và k n ng phát tri n. K t qu cho th y m t m i quan
h có ý ngh a tích c c gi a đ u t ngu n nhân l c và hi u qu t ch c. Nghiên c u đ
xu t cung c p giáo d c đào t o có ch t l ng, có liên quan đ n yêu c u ngành công
nghi p, t o đi u ki n và t ng c ng liên k t gi a ngành giáo d c và ngành công
nghi p. y m nh qu n lý ki n th c thông qua vi c theo nhóm, các m ng xã h i và h

th ng qu n lý tri th c; đào t o v vi c làm và chuy n đ i l i cá k n ng đ t ng c ng
phát tri n các k n ng.
Nh v y, các nghiên c u đã ch ra n i dung th ng có trong ho t đ ng đ u t
ngu n nhân l c trong doanh nghi p. Còn tác đ ng c a đ u t ngu n nhân l c lên k t
qu /hi u qu doanh nghi p thì đa s các nghiên c u đã ch ra là có ý ngh a tích c c.
Tuy nhiên có nghiên c u v n ch a tìm ra đ c m i liên h tác đ ng đó ho c th y nó
tác đ ng không đáng k .