Các nhân tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề của học sinh lớp 12 các trường THPT ngoài công lập tại tp hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

NGUYỄN XUÂN LUYỆN

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC
LỰA CHỌN NGHỀ CỦA HỌC SINH LỚP 12
CÁC TRƯỜNG THPT NGOÀI CÔNG LẬP
TẠI TP. HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số ngành: 60340102

TP. Hồ Chí Minh - năm 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

NGUYỄN XUÂN LUYỆN

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC
LỰA CHỌN NGHỀ CỦA HỌC SINH LỚP 12
CÁC TRƯỜNG THPT NGOÀI CÔNG LẬP
TẠI TP. HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số ngành: 60340102
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : TS. NGUYỄN NGỌC DƯƠNG

TP. Hồ Chí Minh - năm 2018


CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM
Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN NGỌC DƯƠNG

Luận văn Thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Công nghệ TP. HCM
ngày ... tháng ... năm 2018
Thành phần Hội đồng đánh giá Luận văn Thạc sĩ gồm:
(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị của Hội đồng chấm bảo vệ Luận văn Thạc sĩ)

TT

Chức danh Hội đồng

Họ và tên

1

TS. Trương Quang Dũng

2

PGS.TS. Dương Cao Thái Nguyên

Phản biện 1

3

TS. Nguyễn Hải Quang

Phản biện 2

4

TS. Mai Thanh Loan

5

TS. Hà Văn Dũng

Chủ tịch

Ủy viên
Ủy viên, Thư ký

Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận sau khi Luận văn đã được
sửa chữa (nếu có).
Chủ tịch Hội đồng đánh giá LV


TRƯỜNG ĐH CÔNG NGHỆ TP. HCM CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
TP. HCM, ngày 24 tháng 01 năm 2017

NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ

Họ tên học viên: Nguyễn Xuân Luyện

Giới tính:

Nam

Ngày, tháng, năm sinh: 02/12/1986

Nơi sinh:

Bình Thuận

Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh;

MSHV:

1641820048

I. Tên đề tài: Các nhân tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh lớp 12 các
trường THPT ngoài công lập tại TP. Hồ Chí Minh
II. Nhiệm vụ và nội dung:
-

Xác đinh được các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề của học sinh

lớp 12 tại các trường THPT
-

Xây dựng mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến việc chọn ngành nghề

của học sinh viên lớp 12 tại các trường THPT ngoài công lập tại Tp. Hồ Chí Minh.
-

Đề xuất các hàm ý quản trị làm sao để việc lựa chọn ngành nghề của học sinh

lớp 12 có định hướng rõ ràng giúp học sinh tự quyết định, lựa chọn cho mình một
ngành nghề để theo đuổi.
III. Ngày giao nhiệm vụ

: 24/01/2017

IV. Ngày hoàn thành nhiệm vụ: 28/2/2018
V. Cán bộ hướng dẫn
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

: TS. Nguyễn Ngọc Dương

KHOA QUẢN LÝ CHUYÊN NGÀNH


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn Các nhân tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề
của học sinh lớp 12 các trường THPT ngoài công lập tại TP. Hồ Chí Minh
Chuyên ngành : Quản trị kinh doanh.
Mã ngành : 60340102
Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của
TS. Nguyễn Ngọc Dương.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công

bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan của tôi.
Học viên thực hiện luận văn

Nguyễn Xuân Luyện


ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành được luận văn này, tôi trân trọng cám ơn:
Ban Giám hiệu trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh, Viện Đào tạo
Sau Đại học, Giảng viên tham gia giảng dạy đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho
người nghiên cứu trong quá trình học tập và thực hiện đề tài luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Dương đã tận tình hướng
dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá trình nghiên cứu và
thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và đồng nghiệp tại Phòng Tư vấn tuyển
sinh và Truyền thông – Trường ĐH Công nghệ Tp. HCM (HUTECH) đã tạo điều
kiện và hỗ trợ giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu.
Trân trọng cảm ơn !


iii

TÓM TẮT
Hiện nay, việc lựa chọn nghề nghiệp của học sinh phổ thông trung học tại Việt
Nam đang là một trong những vấn đề cấp thiết cần được thực hiện một cách hiệu
quả hơn. Theo thống kê từ nhiều nghiên cứu trong nước cũng như ngoài nước về

vấn đề này tại Việt Nam, rất nhiều học sinh chuyển qua làm việc trong ngành nghề
khác sau khi tốt nghiệp các chương trình đào tạo nghề, đặc biệt là sau khi tốt nghiệp
đại học, cao đẳng. Bài nghiên cứu này đã chỉ ra những nguyên nhân tiêu biểu dựa
trên những nghiên cứu trước cũng như dữ liệu sơ cấp thu thập được thông qua phiếu
điều tra xã hội học. Kết quả cho thấy các hoạt động hướng nghiệp đối với học sinh
bậc phổ thông trung học thực sự chưa hiệu quả, ngoài ra, những yếu tố khác như
ảnh hưởng của người thân, nguyện vọng, năng lực có mức độ ảnh hưởng cao đối
với quyết định chọn nghề của học sinh. Kết quả nghiên cứu đồng thời khuyến nghị
các bài nghiên cứu tiếp theo nên tập trung tìm hiểu và đưa ra giải pháp nhằm tạo
điều kiện cho các hoạt động hướng nghiệp đối với học sinh được thực hiện một các
hiệu quả hơn.


iv

ABSTRACT
In Vietnam, high school student career choice is one of the most emerging
problems that needs to be solve efficently nowadays. According to previous
researches, a majority number of students change their career right after graduating
from colleges and universities despite of the career choice they have made at the
end of their high school. The result from this research points out that career
orientation activities for highschool students in Vietnam is not efficient, on the other
hand, other aspects such as family influence, desire, and ability play an important
role in students’ career choosing process. Thus, this research recommends futures
researchers to investigate the effiency of career orientation program for highschool
students in other to find out the solution for this matter.


v

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii
TÓM TẮT ................................................................................................................. iii
ABSTRACT ...............................................................................................................iv
MỤC LỤC ...................................................................................................................v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .....................................................................................ix
DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................x
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI ..................................................................1
1.1. Lý do hình thành đề tài .....................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................................2
1.3. Câu hỏi nghiên cứu: .........................................................................................3
1.4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu: ................................................3
1.5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu: ...................................................................3
1.6. Kết cấu đề tài: ...................................................................................................4
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU: .......................5
2.1.Giới thiệu: ..........................................................................................................5
2.2 Khái quát về nghề nghiệp:................................................................................5
2.2.1 Khái niệm về nghề nghiệp: ........................................................................5
2.2.2 Khái niệm sự ảnh hưởng: ...........................................................................7
2.2.3 Khái niệm lựa chọn nghề: ..........................................................................7
2.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh phổ thông trung
học: ..........................................................................................................................8
2.3.1 Những đặc điểm cơ bản về đối tượng học sinh lớp 12 phổ thông trung
học: ....................................................................................................................8
2.3.1.1 Đặc điểm về sự hình thành thế giới quan: ...........................................8
2.3.1.2 Đặc điểm về đời sống tình cảm: ..........................................................9
2.3.1.3 Đặc điểm về sự phát triển trí tuệ: ........................................................9
2.3.1.4 Đặc điểm về hoạt động học tập: ........................................................10
2.3.1.5 Đặc điểm về hoạt động lao động và sự lựa chọn nghề nghiệp của học

sinh THPT: ......................................................................................................10


vi
2.3.2 Vai trò của việc chọn nghề đối với học sinh lớp 12:................................13
2.3.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh lớp 12: ......14
2.3.3.1 Nhân tố khách quan: ..........................................................................14
2.3.3.1.1Gia đình: ........................................................................................14
2.3.3.1.2 Bạn bè: ..........................................................................................15
2.3.3.1.3 Hoạt động hướng nghiệp tại các trường PTTH: ...........................16
2.3.3.1.4 Các phương tiện thông tin đại chúng và các tổ chức xã hội:........17
2.3.3.1.5 Nhu cầu của thị trường lao động và thông tin việc làm: ..............18
2.3.3.2 Nhân tố chủ quan:..............................................................................20
2.3.3.2.1 Nhận thức về nghề: .......................................................................20
2.3.3.2.2 Nguyện vọng và sự hứng thú với nghề:........................................21
2.3.3.2.3 Năng lực nghề nghiệp: ..................................................................21
2.3.4 Thực trạng các nhân tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề của học sinh
lớp phổ thông trung học 12: ...............................................................................22
2.3.4.1 Giới thiệu về địa bàn và khách thể điều tra: ......................................22
2.3.4.2 Thực trạng các nhân tố khách quan ảnh hưởng đến việc chọn nghề
của học sinh:....................................................................................................23
2.3.4.2.1 Ảnh hưởng từ cha mẹ, người thân và bạn bè: ..............................23
2.3.4.2.2 Ảnh hưởng từ các hoạt động hướng nghiệp: ................................24
2.3.4.2.3 Ảnh hưởng của thị trường lao động và các nguồn thông tin đại
chúng: ........................................................................................................26
2.3.4.3 Thực trạng các nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến việc chọn nghề của
học sinh: ..........................................................................................................27
2.3.4.3.1 Nhận thức về nghề: .......................................................................27
2.3.4.3.2 Nguyện vọng và sự hứng thú với nghề:........................................27
2.3.4.3.3 Năng lực bản thân: ........................................................................28

2.3.5 Mô hình nghiên cứu dự kiến: ...................................................................29
2.3.5.1 Mô hình nghiên cứu: .........................................................................29
2.3.5.2 Yếu tố cấu thành các biến: ................................................................30
2.3.5.3 Các giả thuyết cần kiểm chứng: ........................................................34
2.4 Kết luận chương 2: .........................................................................................34


vii
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: .....................................................35
3.1 Giới thiệu:.......................................................................................................35
3.2 Định hướng nghiên cứu:.................................................................................35
3.3 Thiết kế nghiên cứu: .......................................................................................36
3.4 Phương pháp thu thập thông tin từ nghiên cứu định lượng: ..........................36
3.4.1 Thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp: .........................................................36
3.4.2 Phiếu điều tra xã hội học: .........................................................................38
3.4.2.1 Cấu trúc phiếu điều tra xã hội học:....................................................38
3.4.2.2 Yếu tố cấu thành các biến: ................................................................39
3.5 Phương pháp chọn mẫu: .................................................................................41
3.6 Khảo sát và xử lý thử dữ liệu: ........................................................................42
3.7 Phương pháp phân tích số liệu: ......................................................................42
3.7.1 Độ tin cậy: ................................................................................................42
3.7.2 Mã hóa dữ liệu: ........................................................................................42
3.7.3 Kiểm tra dữ liệu: ......................................................................................43
3.7.4 Quy trình xử lý số liệu: ............................................................................43
3.8 Đạo đức nghiên cứu trong quá trình thu thập dữ liệu: ...................................44
3.9 Kết luận chương 3: .........................................................................................44
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................45
4.1 Thống kê mẫu nghiên cứu: .............................................................................45
4.2 Đánh giá các thang đo: ...................................................................................46
4.2.1 Phân tích độ tin cậy của thang đo thông qua hệ số Cronbach’s Alpha: ...46

4.2.2 Phân tích độ phân phối chuẩn: .................................................................47
4.3 Phân tích nhân tố khám phá (EFA): ...............................................................48
4.4 Hiệu chỉnh mô hình và các giả thuyết nghiên cứu: ........................................49
4.4.1 Phân tích tương quan hệ số Pearson: .......................................................49
4.4.2 Kiểm định sự phù hợp của mô hình: ........................................................51
4.4.3 Phân tích hồi quy đa biến: ........................................................................51
4.4.5 Phân tích sự khác biệt theo đặc điểm cá nhân:.........................................53
4.5 Kết luận chương 4: ..........................................................................................54
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ: ..............................................55


viii
5.1 Giới thiệu:.......................................................................................................55
5.2 Tóm tắt kết quả nghiên cứu: ...........................................................................55
5.3 Kết luận: .........................................................................................................56
5.4 Hàm ý quản trị: ...............................................................................................56
5.5 Những hạn chế và định hướng nghiên cứu tiếp theo: ....................................57
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................58
PHỤ LỤC: .....................................................................................................................


ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
TP. HCM:

Thành phố Hồ Chí Minh

ĐH:

Đại học

CĐ:

Cao đẳng

THPT:

Trung học Phổ thông

TH:

Tiểu học

THCS:

Trung học Cơ sở

HS:

Học sinh

HS THPT:

Học sinh Trung học phổ thông

CNH – HĐH:

Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa

GDHN:

Giáo dục hướng nghiệp

GD và ĐT:

Giáo dục và Đào tạo

AHNT:

Ảnh hưởng người thân

HDHN:

Hoạt động hướng nghiệp

TTLD – TTDC:

Thị trường lao động và thông tin đại chúng

NTVN:

Nhận thức về nghề

NVHT:

Nguyện vọng và hứng thú

NLBT:

Năng lực bản thân

CN:

Chọn nghề

EFA:

Nhân tổ khám phá


x

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 4.1: Số lượng mẫu khảo sát theo từng trường. ................................................45
Bảng 4.2: Nghề nghiệp của phụ huynh .....................................................................46
Bảng 4.3: Giá trị Cronbach’s Alpha từng biến .........................................................46
Bảng 4.4: Phân Tích Độ Phân Phối Chuẩn. ..............................................................47
Bảng 4.5: Phân Tích Nhân Tố Khám Phá. ................................................................48
Bảng 4.6: Phân tích tương quan hệ số Pearson. ........................................................50
Bảng 4.7: Kiểm định sự phù hợp của mô hình. ........................................................51
Bảng 4.8: Phân Tích Hồi Quy Đa Biến. ....................................................................51
Bảng 4.9: Kiểm Định Các Giả Thuyết ......................................................................52
Bảng 4.10: Phân tích sự khác biệt theo đặc điểm cá nhân. .......................................53


1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI
1.1. Lý do hình thành đề tài

Ngày nay, hầu hết mọi ngành nghề trong xã hội đều có sự thay đổi và có nhiều
nghề mới xuất hiện, muốn chọn một nghề không còn đơn giản như trước mà cần
phải tìm hiểu kỹ những yêu cầu về năng lực, tính cách, trình độ học vấn mà nghề
đòi hỏi và phải đối chiếu với khả năng của mình xem có phù hợp hay không, vì vậy
trước khi chọn một ngành nghề nào đó ta cần phải có định hướng nghề nghiệp rõ
ràng.
Lựa chọn ngành học, nghề nghiệp, định hướng tương lai luôn là chủ đề nóng
thu hút sự quan tâm của xã hội. Việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh phổ
thông cụ thể là học sinh lớp 12 được xem là bước khởi đầu quan trọng trong quá
trình đào tạo và phát triển nguồn nhân lực. Nếu chọn cho mình một nghề phù hợp,
ngoài việc giúp cho mỗi cá nhân đảm bảo cuộc sống vật chất, mà còn giúp họ có
được niềm vui, hạnh phúc và dễ dàng thành công hơn trong cuộc sống. Hiện nay,
hầu hết học sinh lớp 12 vẫn còn rất lúng túng và mơ hồ trước quyết định của mình,
không dám chắc nghề mình chọn có phù hợp với mình hay không, các em thiếu
thông tin cần thiết để làm cơ sở trước khi ra quyết định. Đa phần học sinh lớp 12
thiếu sự hiểu biết đầy đủ về nghề nghiệp cũng như về đặc điểm bản thân, từ đó dẫn
đến việc các em có suy nghĩ chưa chính xác trong việc định hướng nghề nghiệp
tương lai.
Định hướng chọn ngành đồng nghĩa với định hướng cuộc sống tương lai, là
khâu đầu tiên và quan trọng nhất trong cuộc đời lập nghiệp của mỗi con người. Do
đó, hơn bao giờ hết cần phải có sự hỗ trợ quan tâm và định hướng đúng mức từ gia
đình, các tổ chức, mà đặc biệt là các trường THPT – Nơi quan trong để quyết định
tương lai của các em để giúp các em có thể tự quyết định, tự lựa chọn cho mình một
ngành nghề để theo đuổi, vừa phù hợp với năng lực, sở thích, phẩm chất của các
em, vừa phù hợp với nhu cầu xã hội.
Để thành công trong cuộc sống, các em học sinh phải biết lựa chọn nghề
nghiệp cho mình phù hợp giữa nguyện vọng, khả năng của bản thân với nhu cầu của
xã hội. Để chọn được cho mình một nghề phù hợp, các em cần chú ý một vài yếu tố
sau trước khi ra quyết định:

2
 Tìm hiểu xã hội này có bao nhiêu ngành nghề: Tìm hiểu từng ngành nghề
một, tư duy nghề nghiệp có hợp với cá nhân, sở thích, nhu cầu tuyển dụng,
công việc cụ thể ra sao ....
 Xác định sở thích bản thân: Các em phải biết xác định rõ mình thích nghề gì?
Đam mê với nghiệp gì? Có còn "cả thèm chóng chán" hay không? Thực
trạng hiện nay cho thấy việc nhảy ngành, nhảy trường đối vớ sinh viên năm
2,3 hay nhảy việc của các em đã ra trường đi làm xảy ra rất nhiều.
 Xác định được điều kiện kinh tế gia đình, đây cũng chính là lý do khiến các
em học sinh, sinh viên yên tâm về ngành - nghề mình lựa chọn để từ đó có
phương hướng phát triển sự nghiệp cho tương lai.
Muốn đạt được các yếu tố trên, các em cần phải biết tích cực học hỏi, tìm
kiếm thông tin, tham khảo những lời khuyên bổ ích từ gia đình, nhà trường hoặc từ
các nhà tư vấn Hướng nghiệp. Đặc biệt là các chương trình tư vấn hướng nghiệp từ
phía nhà trường, để từ đó có thể chủ động đưa ra quyết định hợp lý. Các em phải
luôn năng động, luôn mở rộng tầm mắt, đừng để tự đóng khung mình vào một quyết
định nghề nghiệp vội vàng nào đó để rồi cả đời phải gắn mình vào một công việc
mà mình không hề yêu thích và hứng thú. Vì vậy tôi đã quyết định chọn đề tài: Các
nhân tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh lớp 12 các trường THPT
ngoài công lập tại TP. Hồ Chí Minh với mong muốn xem xét và đưa ra những
định hướng, những hướng đi phù hợp cho các em học sinh lớp 12 trước ngưỡng cửa
vào đại học, vào đời..
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Bài nghiên cứu này hướng đến việc xây dựng mô hình hành vi lựa chọn nghề
ghiệp dựa trên những yếu tố nội tại từ bản thân của học sinh cũng như những yếu tố
tác động tích cực từ bên ngoài đối với sự lựa chọn ngành nghề. Các mục tiêu cụ thể
của bài nghiên cứu này được đưa ra như sau:
 Xác đinh được các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề của học
sinh lớp 12 tại các trường THPT

 Xây dựng mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến việc chọn ngành
nghề của học sinh viên lớp 12 tại các trường THPT ngoài công lập tại Tp. Hồ
Chí Minh.


3
 Đề xuất các hàm ý quản trị làm sao để việc lựa chọn ngành nghề của học
sinh lớp 12 có định hướng rõ ràng giúp học sinh tự quyết định, lựa chọn cho
mình một ngành nghề để theo đuổi.
1.3. Câu hỏi nghiên cứu:
Bài nghiên cứu này được thực hiện nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau:
 Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành của các học sinh lớp
12?
 Các yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến việc lựa chọn ngành nghề của học
sinh lớp 12?
 Vai trò của gia đình, các tổ chức, nhà trường và bản thân học sinh có ảnh
hưởng thế nào đến việc lựa chọn ngành nghề của học sinh lớp 12 tại các
trường THPT ngoài công lập?
1.4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của bài nghiên cứu này là học sinh lớp 12 tại các
trường phổ thông ngoài công lập trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Theo thống
kê của các trường dự định khảo sát, số lượng học sinh được phân bổ như sau:
THCS và THPT Hồng Đức

236

THPT Thanh Bình

317

TH, THCS và THPT Ngô Thời Nhiệm

241

THPT Phan Châu Trinh

276

Tổng Cộng:

1070

Như vậy, đối tượng nghiên cứu sẽ có số lượng tất cả là 1070 học sinh lớp 12
đang trong quá trình lựa chọn nghề tại bốn trường THPT ngoài công lập tại TP.
HCM là Hồng Đức, Thanh Bình, Ngô Thời Nhiệm và Phan Châu Trinh.
1.5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu:
Từ trước đến nay ở Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về tâm lý học sinh phổ
thông trung học trong việc lựa chọn ngành nghề tương lai. Tuy nhiên, những nghiên
cứu này thường tập trung vào đối tượng học sinh phổ thông trung học nói chung mà
chưa có nhiều nghiên cứu thực hiện với đối tượng học sinh phổ thông trung học
thuộc khối ngoài công lập.


4
Với định hướng đa dạng hóa các mô hình giáo dục tại Việt Nam ở thời điểm
hiện nay, học sinh có rất nhiều lựa chọn trong việc học tập nâng cao trình độ để có
thể lựa chọn một ngành nghề tùy theo sở thích, năng lực của bản thân. Tuy nhiên,
học sinh cũng gặp một số khó khăn nhất định do số lượng mô hình đào tạo quá
nhiều ảnh hưởng đến tính chính xác trong việc lựa chọn ngàng nghề của học sinh.
Kết quả của bài nghiên cứu này sẽ chỉ ra những yếu tố mang tính cốt lõi giúp học

sinh có thể tham khảo và đưa ra sự lựa chọn chính xác hơn.
Không những thế, hiện nay các trường đại học, cao đẳng, trung cấp nghề tại
Việt Nam rất đa dạng. Do đó, các trường cần phải có chiến lược tiếp cận học sinh
phổ thông trung học hợp lý nhằm thu hút thêm nhiều sinh viên mới. Theo các
nghiên cứu gần đây, các trường đại học hầu như chiếm ưu thế tuyệt đối trong sự lựa
chọn của học sinh lớp 12 sau khi tốt nghiệp. Bài nghiên cứu này sẽ tìm ra những
yếu tố thúc đẩy học sinh lựa chọn những ngành nghề tương lai, từ đó những cơ sở
giáo dục thuộc khối cao đẳng và trung cấp nghề sẽ có định hướng chiến lược tốt hơn
khi tiếp cận đối tượng người học tương lai của mình.
1.6. Kết cấu đề tài:
Bài nghiên cứu này được bao gồm 5 chương với nội dung chính như sau:


Chương 1: Tổng quan về đề tài: Chương này giới thiệu tổng quát về đề

tài nghiên cứu, định hướng cũng như ý nghĩa của bài nghiên cứu này.


Chương 2: Cơ sở lý thuyết: Chương này giới thiệu tổng quát về tình hình

học sinh lựa chọn nghề nghiệp tại Việt Nam, các lý thuyết nền được sử dụng làm
cơ sở lý luận, giới thiệu mô hình nghiên cứu và các yếu tố ảnh hưởng đến các
biến của mô hình nghiên cứu.


Chương 3: Phương pháp nghiên cứu: Chương này giới thiệu về phương

pháp nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu, phương pháp thu thập thông tin, xử lý số
liệu.


Chương 4: Kết quả nghiên cứu: Chương này trình bày những kết quả đã

xử lý bằng phần mềm dựa trên thông tin thu thập được từ công cụ thu thập dữ
liệu.


Chương 5: Kết luận và các kiến nghị: Chương này tóm tắt lại kết quả của

nghiên cứu, đồng thời đưa ra những kiến nghị cho học sinh, nhà trường, và các
nhà nghiên cứu tiếp theo.


5
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
2.1.Giới thiệu:
Ở các nước phương tây, quá trình lựa chọn nghề nghiệp của học sinh thường
được bắt đầu từ rất sớm và trải qua một khoảng thời gian rất dài. Học sinh được trải
nghiệm rất nhiều kiến thức cũng như kỹ năng các ngành nghề để các em có thể đưa
ra lựa chọn chính xác hơn. Do đặc thù của hệ thống giáo dục tại Việt Nam và Đông
Nam Á, quá trình lựa chọn nghề nghiệp của học sinh thường được bắt đầu từ những
năm đầu của bậc phổ thông trung học và hoàn thiện dần trong năm học cuối của
chương trình phổ thông trung học. Với đặc tính kéo dài trong quá trình khoảng 3
năm của quá trình lựa chọn nghề nghiệp, bài nghiên cứu này sẽ tập trung phân tích
những nghiên cứu của các học giả đi trước về các vấn đề liên quan đến các nhân tố
ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề của học sinh bao gồm nhân tố bên trong và nhân
tố bên ngoài. Ngoài ra, các mô hình nghiên cứu của học giả các nước cũng được
phân tích nhằm xây dựng mô hình nghiên cứu hoàn chỉnh với các giả thuyết cần
kiểm chứng.
2.2 .Khái quát về nghề nghiệp:

2.2.1 Khái niệm về nghề nghiệp:
Hiện nay trong nước cũng như trên thế giới có rất nhiều nghiên cứu liên quan
đến lĩnh vực nghề nghiệp. Một trong những định nghĩa được sử dụng nhiều nhất
được đưa ra bởi PGS. TS. Mai Quốc Chánh và PGS. TS. Nguyễn Xuân Cầu (2008)
có nội dung như sau: “Nghề là một dạng xác định của hoạt động trong hệ thống
phân công lao động của xã hội, là toàn bộ kiến thức (hiểu biết) và kỹ năng mà một
người lao động cần có để thực hiện các hoạt động xã hội nhất định trong một lĩnh
vực lao động nhất định”. Trong một nghiên cứu khác, Th.s. Lương Văn Úc (2003)
đưa ra khái niệm như sau: “Nghề là một hình thức phân công lao động, nó được
biểu thị bằng những kiến thức lý thuyết tổng hợp, thói quen thực hành để hoàn
thành những công việc nhất định. Những công việc sắp xếp theo một nghề là những
công việc đòi hỏi kiến thức lý thuyết tổng hợp như nhau, thực hiện trên những máy
móc, thiết bị, dụng cụ tương ứng như nhau, tạo ra sản phẩm thuộc về cùng một
dạng”. Ngoài ra, các nghiên cứu của Th.s. Lương Văn Úc (2003) và PGS. TS. Mai
Quốc Chánh, PGS. TS. Nguyễn Xuân Cầu cũng chỉ ra nghề là một hoạt động lao


6
động mà trong đó, nhờ được đào tạo, con người có được những tri thức, những ký
năng để làm ra các loại sản phẩm vật chất hay tinh thần nào đó, đáp ứng được nhu
cầu xã hội.
Từ những nghiên cứu trên, ta có thể định nghĩa được nghề là một hoạt động
lao động, là toàn bộ kiến thức, kỹ năng mà con người có thể được đào tạo (huấn
luyện) với mục đích hoàn thành công việc được giao trong các hoạt động xã hội
nhất định trong một lĩnh vực lao động nhất định.
Các nghiên cứu trong nước và thế giới chỉ ra rằng, nghề nghiệp trong xã hội
không phải cố định, nó có sự hình thành, phát triển và suy thoái dựa trên chu kỳ
phát triển của xã hội và sự tiến hóa của văn minh nhân loại. Những nghiên cứu gần
đây cho thấy với tốc độ phát triển rất nhanh ở các ngành công nghệ và dịch vụ là
những ngành nghề này thường được lựa chọn nhiều hơn so với những ngành nghề

khác. Mặc dù hệ thống ngành nghề rất đa dạng, tuy nhiên, hệ thống phân loại lao
động từng ngành nghề khác nhau đều được chia làm hai đối tượng chính như sau:
 Lao động chuyên môn, hệ kiến thức hàn lâm bao gồm chủ yếu lao động có
trình độ đại học trở lên. Những lao động này được tập trung đào tạo về kiến
thức hàn lâm, kiến thức kinh tế và làm những công việc như: nghiên cứu,
phân tích thống kê, quản lý, chuyên gia trong các lãnh vực kinh tế xã hội
khác nhau…
 Lao động kỹ thuật hệ thực hành là lao động được đào tạo theo hệ thống từ
trung cấp kỹ thuật đến sau đại học kỹ thuật thực hành. Những lao động thuộc
nhóm này được tập trung đào tạo trong lĩnh vực thực hành nhiều hơn lý
thuyết. Họ thường được phân công những công việc như: Kỹ sư, chỉ đạo sản
xuất, giám sát, công nhân kỹ thuật…
Ngoài ra, theo thống kê gần đây, trên thế giới mỗi năm có khoảng 600 nghề
mới xuất hiện và có 500 nghề bị đào thải. Ở nước ta hiện nay, hệ thống đào tạo nghề
đang đào tạo khoảng 300 nghề bao gồm hàng nghìn chuyên môn khác nhau. Vì vậy,
việc lựa chọn chính xác ngành nghề cho tương lai của học sinh phổ thông trung học
là một vấn đề cần được quan tâm tìm hiểu. Rất nhiều bài nghiên cứu đã chỉ ra rằng
việc lựa chọn nghề của học sinh chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố bên trong lẫn
bên ngoài, đôi khi sự thiếu khách quan từ những yếu tố này dẫn đến việc chọn sai


7
nghề gây tốn kém cho cả gia đình và xã hội. Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình
lựa chọn nghề nghiệp của học sinh sẽ được trình bày ở các phần sau của bài nghiên
cứu này.
2.2.2 Khái niệm sự ảnh hưởng:
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng quyết định của con người phần lớn bị ảnh
hưởng bởi xã hội, đặc biệt là cộng đồng châu Á (Hisotugi). Những nghiên cứu từ
trước đã đưa ra kết quả người châu Á nói chung thường chịu ảnh hưởng rất nhiều từ
người thân và bạn bè trước khi quyết định những việc quan trọng trong cuộc sống

của họ (Chen et al, 2005; Shim et al, 2001).
Theo Rogers (1983) và Sun et al (2004), những cộng đồng dân cư chủ nghĩa
tập thể như cộng đồng châu Á thường đưa ra quyết định dựa trên ý kiến của người
thân và và bạn bè. Goodman (2012) chỉ ra con người thường xây dựng quanh bản
thân một vòng tròn các mối quan hệ và mạng xã hội có thể ảnh hưởng sâu rộng đến
quyết định của con người vì toàn bộ người dùng mạng xã hội đều có một vòng tròn
những mối quan hệ được tạo nên. Vòng tròn các mối quan hệ được giải thích là các
mối quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, những người bạn qua mạng xã hội,
những người có cùng sở thích (Goodman, 2012).
Tổng kết lại, đi liền với sự phát triển của công nghệ thông tin ở thế kỷ 21,
học sinh phổ thông trung học không chỉ chịu ảnh hưởng từ người thân, gia đình, bạn
bè. Ngoài ra các em còn chịu ảnh hưởng từ các mối quan hệ trên không gian mạng
xã hội. Hiện nay một số doanh nghiệp cũng như cơ sở đào tại đã bắt đầu sử dụng
mạng xã hội làm công cụ định hướng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên tại Việt
Nam. Do đó, việc nghiên cứu ảnh hưởng từ mạng xã hội đối với quá trình lựa chọn
nghề nghiệp của học sinh phổ thông trung học cũng cần được tìm hiểu.
2.2.3 Khái niệm lựa chọn nghề:
Thuạt ngữ “lựa chọn” đuợc dùng để nhấn mạnh viẹc phải cân nhắc, tính toán
để quyết định sử dụng loại phuong thức hay cách thức tối uu trong số những điều
kiẹn hay cách thức hiẹn có để đạt đuợc mục tiêu trong các điều kiẹn khan hiếm
nguồn lực. Các em học sinh lớp 12 truớc khi chuẩn bị tốt nghiẹp thuờng đuợc nhà
truờng, gia đình, nguời thân tu vấn trong viẹc chọn truờng, ngành học phù hợp với
mục tiêu nghề nghiẹp và học lực. Sau khi chọn ngành, nghề mình thích, can cứ vào


8
các tiêu chí: nang lực bản thân, điểm chuẩn, chỉ tiêu tuyển, nhu cầu xã họi, viẹc làm
sau khi ra truờng, điều kiẹn vị trí địa lý... học sinh xác định cấp học phù hợp với
nang lực rồi chọn truờng và làm các thủ tục đang ký dự thi.
Trong quá trình lựa chọn ngành nghề, Rogers (1983) đưa ra 3 loại hình lựa chọn

chính như sau:
 Lựa chọn mang tính chất cá nhân: Những đối tượng này lựa chọn dựa trên
suy nghĩ chủ quan của bản thân, họ hiếm khi bị ảnh hưởng bởi các mối quan
hệ xã hội khách (Rogers, 1983).
 Lựa chọn mang tính tập thể: Những đối tượng này thường lựa chọn dựa trên
sự quan sát, tìm hiểu, trao đổi thông tin với các đối tượng khách trong xã hội
(Roger, 1983). Những đối tượng này thường xuất hiện ở các khu vực Châu Á
như Trung Quốc, Nhật Bản, Đông Nam Á, nơi mà văn hóa cộng đồng ảnh
hưởng rất sâu rộng (Sun et al, 2004).
 Lựa chọn mang tính bắt buộc: Sự lựa chọn được quyết định bởi vài cá nhân
có địa vị, quyền lực, kiến thức, nghiệp vụ trong một tập thể (Rogers, 1983).
Trường hợp này diễn ra khá phổ biến tại Việt Nam. Cha mẹ tại Việt Nam
thường lựa chọn ngành nghề và áp đặt con cái phấn đấu theo đuổi ngành
nghề mà họ đã chọn. Đây cũng là một trong những vấn đề nan giải trong
công tác tư vấn nghề nghiệp cho học sinh cũng như sinh viên tại Việt Nam
hiện nay.
2.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh phổ thông
trung học:
2.3.1 Những đặc điểm cơ bản về đối tượng học sinh lớp 12 phổ thông
trung học:
2.3.1.1 Đặc điểm về sự hình thành thế giới quan:
Lứa tuổi thanh niên mới lớn (HS THPT) là lứa tuổi quyết định của sự hình
thành thế giới quan - hẹ thống quan điểm về xã họi, về tự nhiên, các nguyên tắc và
qui tắc cu xử... Chỉ số đầu tiên của sự hình thành thế giới quan là sự phát triển của
hứng thú nhạn thức đối với những vấn đề thuọc nguyên tắc chung nhất của vũ trụ,
những qui luạt phổ biến của tự nhiên, xã họi và sự tồn tại của xã họi loài nguời. Các
em cố gắng xây dựng quan điểm riêng trong lĩnh vực khoa học, đối với các vấn đề


9

xã họi, tu tuởng chính trị, đạo đức. Chính nọi dung các môn học ở phổ thông trung
học giúp các em xây dựng đuợc thế giới quan tích cực về tự nhiên, xã họi. Viẹc hình
thành thế giới quan không chỉ giới hạn ở tính tích cực nhạn thức mà còn thể hiẹn ở
phạm vi nọi dung nữa. HS THPT quan tâm nhiều nhất đến các vấn đề liên quan đến
con nguời, vai trò của con nguời trong lịch sử, quan hẹ giữa con nguời và xã họi,
giữa quyền lợi và nghĩa vụ, nghĩa vụ và tình cảm. Vấn đề ý nghĩa cuọc sống chiếm
vị trí trung tâm trong suy nghĩ của HS THPT. Tuy vạy, mọt bọ phạn học sinh chua
đuợc giáo dục đầy đủ về thế giới quan, họ có những quan niẹm lẹch lạc về lối sống
do chịu sự tác đọng từ mạt trái của thời mở cửa, họi nhạp van hoá với thế giới, mạt
trái của co chế thị truờng... đã khiến họ có lối sống không lành mạnh, đánh giá cao
cuọc sống huởng thụ, sống gấp, sống lại, ham choi hon là học hành... Mọt bọ phạn
khác lại chua chú ý vấn đề xây dựng thế giới quan cho mình, sống thụ đọng.
2.3.1.2 Đặc điểm về đời sống tình cảm:
Đời sống tình cảm của HS THPT rất phong phú và nhiều v . Đạc điểm đó
đuợc thể hiẹn r nhất trong tình bạn của các em, vì đây là lứa tuổi mà những hình
thức đối xử có lựa chọn đối với mọi nguời trở nên sâu sắc. Ở lứa tuổi này, nhu cầu
về tình bạn tang lên rõ rẹt và sâu sắc hon rất nhiều so với tuổi thiếu niên. Các em có
yêu cầu cao hon đối với tình bạn (sự chân thạt, lòng vị tha, tin tuởng, hiểu biết và
tôn trọng nhau, s n sàng giúp đỡ lẫn nhau...). Quan hẹ với bạn bè chiếm vị trí lớn
hon hẳn so với quan hẹ với nguời lớn tuổi hon hoạc ít tuổi hon, điều này do lòng
khát khao muốn có vị trí bình đẳng trong cuọc sống chi phối. Tình bạn HS THPT
rất bền vững nó có thể vuợt qua mọi thử thách và có thể kéo dài suốt cuọc đời. Quan
hẹ tình bạn khác giới ở lứa tuổi này cũng đã đuợc tích cực hoá mọt cách rõ rẹt,
phạm vi quan hẹ bạn bè đuợc mở rọng, xuất hiẹn nhiều các nhóm pha trọn (cả nam
và nữ) bên cạnh những nhóm thuần nhất.
2.3.1.3 Đặc điểm về sự phát triển trí tuệ:
Ở thanh niên HS THPT, tính chủ định đuợc phát triển mạnh ở tất cả các quá
trình nhạn thức. Tri giác có mục đích đã đạt tới mức rất cao, ghi nhớ có chủ định
giữ vai trò chủ đạo trong hoạt đọng trí tuẹ, đồng thời vai trò của ghi nhớ lôgic trừu
tuợng và ghi nhớ ý nghĩa ngày mọt tang rõ rẹt. Do cấu trúc và chức nang của não bọ

phát triển cùng với sự phát triển của các quá trình nhạn thức và hoạt đọng học tạp


10
mà hoạt đọng tu duy của các em có sự thay đổi quan trọng, các em đã có khả na ng
tu duy lôgic, tu duy lý luạn, tu duy trừu tuợng mọt cách đọc lạp, sáng tạo, tu duy có
sự chạt chẽ có can cứ và nhất quán hon. Đồng thời tính phê phán của tu duy cũng
phát triển. Những đạc điểm đó tạo điều kiẹn cho HS thực hiẹn các tu duy toán học
phức tạp, phân tích nọi dung co bản của khái niẹm trừu tuợng và nắm đuợc các mối
quan hẹ nhân quả trong tự nhiên và xã họi... Đó là co sở để hình thành thế giới
quan. Tuy nhiên nhiều khi các em chua chú ý phát huy hết nang lực đọc lạp suy
nghĩ của bản thân, còn kết luạn vọi vàng theo cảm tính.
Nhu vạy ở lứa tuổi này các em dễ mắc phải sai lầm trong viẹc lựa chọn nghề
nghiẹp, nhung nếu đuợc định huớng mọt cách nghiêm túc, tu vấn mọt cách khoa học
thì hoàn toàn có thể giúp các em lựa chọn đuợc những nghề nghiẹp phù hợp.
2.3.1.4 Đặc điểm về hoạt động học tập:
Kinh nghiẹm sống của HS THPT đã trở nên phong phú, các em đã ý thức
đuợc rằng mình đang đứng truớc nguỡng cửa cuọc đời. Do vạy thái đọ có ý thức đối
với học tạp ngày càng phát triển và trở nên có lựa chọn hon đối với mỗi môn học. Ở
các em, đã hình thành những hứng thú học tạp gắn liền với khuynh huớng nghề
nghiẹp 5 . Cuối bạc THPT các em đã xác định đuợc cho mình mọt hứng thú ổn
định với mọt môn học nào đó, đối với mọt lĩnh vực tri thức nhất định. Hứng thú này
thuờng liên quan với viẹc lựa chọn mọt nghề nhất định của HS.
Thái đọ học tạp của thanh niên HS đuợc thúc đẩy bởi đọng co học tạp có cấu trúc
khác với lứa tuổi truớc. Lúc này có ý nghĩa nhất là đọng co thực tiễn (ý nghĩa thực
tiễn của môn học đối với cá nhân, có liên quan đến ngành nghề định chọn), đọng co
nhạn thức, sau đó là ý nghĩa xã họi của môn học, rồi mới đến các đọng co cụ thể
khác. Thái đọ học tạp có ý thức đã thúc đẩy sự phát triển tính chủ định của các quá
trình nhạn thức và nang lực điều khiển bản thân của thanh niên HS trong hoạt đọng
học tạp cũng nhu viẹc lựa chọn nghề nghiẹp cho tuong lai.

2.3.1.5 Đặc điểm về hoạt động lao động và sự lựa chọn nghề nghiệp của
học sinh THPT:
Hoạt đọng lao đọng tạp thể có vai trò to lớn trong sự hình thành nhân cách
HS THPT. Hoạt đọng lao đọng đuợc tổ chức đúng đắn sẽ giúp các em hình thành
tinh thần tạp thể, lòng yêu lao đọng, tôn trọng lao đọng, nguời lao đọng và thành


11
quả lao đọng, đạc biẹt là có nhu cầu và nguyẹn vọng lao đọng [5]. Điều quan trọng
là viẹc lựa chọn nghề nghiẹp đã trở thành công viẹc khẩn thiết của các em (đạc biẹt
là với học sinh lớp 12). Các em đang đứng truớc nguỡng cửa cuọc đời tự lạp, cho
nên vấn đề tuong lai có mọt vị trí rất lớn lao trong suy nghĩ của họ. Cách nhìn về
tuong lai của các em cũng rất lạc quan. HS THPT tỏ thái đọ của họ với học tạp, với
lao đọng và hoạt đọng xã họi và coi những hoạt đọng ấy là sự chuẩn bị những điều
kiẹn cần thiết để buớc vào cuọc sống, vào hoạt đọng nghề nghiẹp. Do hoàn cảnh sắp
buớc vào đời và đạc biẹt là do thế giới quan và tâm lý phát triển cho nên xu huớng
nghề nghiẹp của HS THPT hình thành r rẹt, nhanh chóng và tuong đối ổn định. Họ
coi đây là mọt vấn đề nghiêm túc trong cuọc đời. Đây chính là hoàn cảnh khách
quan, là co sở để thúc đẩy các hiẹn tuợng tâm lý phát triển. Họ thuờng xuyên suy
nghĩ: Mình sẽ đi đâu, làm gì và mình sẽ trở thành con nguời nhu thế nào ... Khi
lựa chọn nghề nghiẹp, HS THPT có thuạn lợi co bản là hoạt đọng học tạp đã mang
mọt ý nghĩa mới và nó quyết định xu huớng nghề nghiẹp của họ. Mạt khác trong
nhà truờng THPT đã chú trọng nhiều đến hoạt đọng huớng nghiẹp cho HS. Các em
đuợc tiếp xúc với mọt hẹ thống tác đọng tổng hợp của xã họi và nhà truờng nhằm
giúp họ viẹc chọn nghề phù hợp với hứng thú, nang lực, nguyẹn vọng sở truờng của
mình, vừa đáp ứng đuợc nhu cầu nhân lực của các lĩnh vực sản xuất trong nền kinh
tế quốc dân.
Khi lựa chọn nghề nghiẹp, HS THPT bị tác đọng bởi nhiều yếu tố:
 Những yếu tố bên trong, còn gọi là đọng co bên trong (yếu tố chủ quan) nhu:
hứng thú, nguyẹn vọng, khả nang học tạp của họ.

 Những yếu tố bên ngoài còn gọi là đọng co bên ngoài (yếu tố khách quan)
nhu: Du luạn xã họi, lời khuyên của những nguời thân, huớng nghiẹp của nhà
truờng... Ngoài ra khi chọn nghề, HS THPT còn bị chi phối bởi những đạc
điểm về giới tính, sức kho cùng với sự tác đọng của những điều kiẹn kinh tế
xã họi của địa phuong. Khi đã có xu huớng và định huớng nghề nghiẹp thì
HS THPT tạp trung cả hứng thú và nang lực phù hợp vào nghề tuong lai của
họ. Viẹc lựa chọn nghề nghiẹp của học sinh trung học phổ thông biểu hiẹn
sâu sắc nhân cách con nguời. Họ coi viẹc chọn nghề là mọt loại kết luạn rút