TÀI LIỆU THAM KHẢO PHẨM CHẤT bộ đội cụ hồ lý LUẬN và THỰC TIỄN

Phần 1
NHữNG VấN Đề Lý LUậN CƠ BảN
Về PHẩM CHấT "Bộ ĐộI Cụ Hồ"
Và GIữ VữNG, PHáT HUY PHẩM CHấT "Bộ ĐộI Cụ Hồ"
I. Quan niệm và đặc trưng
phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ"
1. Sự xuất hiện và ý nghĩa tên gọi "Bộ đội Cụ Hồ"
Trong đời sống xã hội, dù là quốc gia nào, trình độ phát triển cao hay thấp thì ở đó mỗi con người, mỗi vùng đất, ngọn
núi, dòng sông, hay một tổ chức chính trị - xã hội cũng đều có những tên gọi nhất định. Những tên gọi đó thường gắn
liền với một truyền thuyết, sự kiện lịch sử, hay một điển tích mang tính tín ngưỡng tôn giáo… và có những ý nghĩa riêng.
Những tên gọi có thể do cha mẹ, ông bà đặt cho con cháu, cao hơn là sắc lệnh của cấp có thẩm quyền, rộng hơn là một sự
suy tôn của những cộng đồng người với những tổ chức và cá nhân đã trở thành huyền thoại trong đời sống tinh thần của
con người.
Việt Nam - mảnh đất vốn nhiều huyền thoại và giàu truyền thống trong chinh phục tự nhiên và đánh giặc giữ nước
cũng có những tên gọi không ra đời từ một sắc lệnh nào, nhưng hết sức tự nhiên đi vào cuộc sống, song lại có sức sống
bền vững trong lòng nhân dân. "Bộ đội Cụ Hồ" là một cái tên như vậy. Đó là tên do chính nhân dân đặt ra, một cái tên đã
đi vào lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân ta trong suốt chặng đường dài hơn nửa thế kỷ.
Gọi tên "Bộ đội Cụ Hồ", nhân dân ta đã gửi gắm tất cả tình cảm thân thương của mình với Lãnh tụ kính yêu, thể hiện
niềm tin yêu sâu sắc với người lính cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta tổ chức, giáo dục và rèn luyện. "Bộ
đội Cụ Hồ" là hiện thân về một mẫu người, một nhân cách của người chiến sĩ cách mạng thực sự của dân, do dân và vì
dân được Chủ tịch Hồ Chí Minh dìu dắt theo tư tưởng tác phong của Người, theo mô hình người chiến sĩ cách mạng mà
Người là hiện thân chói lọi nhất.
Quân đội nhân dân Việt Nam từ khi ra đời đến nay đã trải qua nhiều tên gọi. Mở đầu là Đội Việt Nam tuyên truyền
giải phóng quân, thành lập vào ngày 22 tháng 12 năm 1944. Khi được sát nhập thêm Việt Nam Cứu quốc quân tháng 4
87

88


năm 1945, đội quân ấy được đổi tên thành Việt Nam giải phóng quân. Sau thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám,
chính quyền của nhân dân ra đời, Việt Nam giải phóng quân đổi tên là Vệ quốc đoàn. Đến ngày 2 tháng 5 năm 1946, Chủ

tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 7 đổi tên Vệ quốc đoàn thành Quân đội quốc gia của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Từ năm 1950, Quân đội quốc gia đổi thành Quân đội nhân dân Việt Nam và tên gọi đó được duy trì cho đến ngày nay.
Tuy tên gọi của quân đội đã nhiều lần thay đổi, nhưng nhân dân ta vẫn quen gọi một cách thân thương và trìu mến là "Bộ
đội Cụ Hồ".
Sự hiện diện tên gọi "Bộ đội Cụ Hồ", cũng như giá trị của hệ thống phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" là một thực tế không
ai có thể phủ định, nhưng tên gọi ấy xuất hiện từ bao giờ? Ai là người đặt cho quân đội ta tên gọi đó và nó được xuất
hiện đầu tiên ở đâu và vì sao nhân dân ta lại gọi quân đội ta là "Bộ đội Cụ Hồ"? Câu hỏi này đã được đặt ra từ lâu,
nhưng hiện vẫn chưa có một tài liệu, một chứng cứ lịch sử nào khẳng định thật rõ ràng và cụ thể. Theo những sử liệu
có được, tên gọi ấy xuất hiện và được truyền tụng trong nhân dân và được khởi nguồn ở chiến khu Việt Bắc vào những
ngày đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Ngay sau khi Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân được thành lập, chấp hành Chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh,
cán bộ, chiến sĩ toàn Đội đã bám chắc vào dân, tuyên truyền vận động, giúp đỡ nhân dân, đồng thời dựa vào dân để xây
dựng và chiến đấu. Thực hiện nghiêm ngặt Mười điều kỷ luật do Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp biên soạn, bằng những
việc làm của mình, các chiến sĩ Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân đã nhanh chóng chiếm được tình cảm mến mộ
của nhân dân. Lần đầu tiên, nhân dân ta được tiếp xúc với những người lính cách mạng, gần gũi, chan hòa với nhân dân,
"không lấy cái kim, sợi chỉ của dân, không gây phiền hà cho nhân dân, vừa bảo vệ dân, vừa hết lòng giúp đỡ nhân dân".
Những ấn tượng ban đầu đó đã đem lại những tình cảm tốt đẹp trong nhân dân giúp nhân dân nhận thức được sự khác
biệt căn bản giữa những người lính cách mạng với các đội quân mà trước đó họ đã từng tiếp xúc. Tình cảm và niềm tin
của nhân dân được củng cố và nhân lên khi biết những người lính cánh mạng đó do chính Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng
lập, giáo dục và rèn luyện. Người mà từ lâu đã được nhân dân ta hết lòng tôn kính, tin tưởng tuyệt đối vì lòng yêu nước,
thương dân, nghị lực phi thường vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng nhân dân.
Bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, nhiều đơn vị bộ đội được lệnh về chiến khu Việt Bắc để
chuẩn bị cho cuộc chiến đấu lâu dài. Trong những ngày đầu, bộ đội trú quân phân tán trong các bản làng, thôn xóm, cùng
ăn, cùng ở với nhân dân, dựa vào dân, hết lòng giúp đỡ nhân dân, sống chan hòa với nhân dân. Chính những năm tháng
87

88


này đã nảy nở và phát triển mối quan hệ quân dân "cá - nước" giữa nhân dân với những người lính do Đảng ta và Chủ

tịch Hồ Chí Minh tổ chức, giáo dục và rèn luyện. Theo Đại tướng Võ Nguyên Giáp: ở khu giải phóng Việt Bắc, đồng bào
các dân tộc trìu mến gọi các đơn vị vũ trang là "Bộ đội ông Ké" hay "Bộ đội Ông Cụ", khi biết "Ông Ké", "Ông Cụ" là
Chủ tịch Hồ Chí Minh, là Bác Hồ, mọi người đã gọi "Bộ đội Ông Ké" là "Bộ đội Cụ Hồ" và cũng từ chiến khu Việt Bắc
tên gọi yêu quý ấy lan truyền đi khắp nơi và trở thành quen thuộc đến ngày nay. ở Việt Bắc từ những ngày đầu kháng
chiến, được gần Bác Hồ, nhà thơ Nông Quốc Chấn đã ghi lại hình ảnh chân thực giữa Bác và những người lính như Cha
với con trong bài thơ "Bộ đội Ông Cụ". Bài thơ đã giúp chúng ta hiểu thêm lời nói của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về
nguồn gốc của tên gọi cao quý "Bộ đội Cụ Hồ". Từ "Bộ đội Ông Ké", "Bộ đội Ông Cụ" mà thành tên gọi "Bộ đội Cụ
Hồ"1.
Tên gọi "Bộ đội Cụ Hồ" đã trở thành một biểu tượng, một danh hiệu cao quý mà nhân dân ta đã gửi gắm tất cả tình
cảm của mình đối với Lãnh tụ kính yêu, thể hiện niềm tin yêu sâu sắc với đội quân cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh
và Đảng ta tổ chức, giáo dục và rèn luyện; đồng thời, "Bộ đội Cụ Hồ" cũng là sự khái quát tiêu biểu nhất về một mẫu
người - nhân cách người quân nhân cách mạng thực sự của dân, do dân, vì dân, được Hồ Chí Minh dẫn dắt theo tư
tưởng của Người, theo mẫu hình người chiến sĩ cách mạng mà Người là hiện thân chói lọi nhất.
Nhân dân ta gọi quân đội của mình là "Bộ đội Cụ Hồ" thể hiện tình cảm kính yêu lãnh tụ và lòng tin yêu đối với quân
đội, tình cảm gắn bó thiêng liêng, ruột thịt giữa người lính với lãnh tụ của mình. Chứa đựng trong tình cảm của lãnh tụ
với quần chúng có tình cảm của người cha đối với con, người bác đối với cháu, hết sức đậm đà, sâu nặng. Nhân dân ta
quen gọi Chủ tịch Hồ Chí Minh là "Cha già dân tộc" - Người tượng trưng cho những giá trị văn hóa cao đẹp nhất của dân
tộc Việt Nam. Kính yêu lãnh tụ của mình, gửi gắm niềm tin vào quân đội do chính Người giáo dục và rèn luyện, nhân
dân đã lấy tên của lãnh tụ đặt tên cho quân đội. Điều này có lẽ duy nhất chỉ diễn ra ở Việt Nam, bởi nó chính là cốt cách
và nét đặc sắc của văn hoá quân sự Việt Nam.
Nhân dân gọi quân đội là "Bộ đội Cụ Hồ" còn thể hiện mối quan hệ máu thịt giữa nhân dân với quân đội. Tận trong
sâu thẳm tấm lòng và tình cảm của nhân dân, cán bộ, chiến sĩ quân đội ta chính là con em của họ, những người dân mặc
áo lính; đó cũng là những con người vất vả, hy sinh vì dân, vì nước, coi nhân dân là cha mẹ của mình. Xét trong mối
1

.

Nông

Quốc

Chấn,

Bộ

đội

ông

Cụ

-

Nxb Giải phóng, năm 1976, tr. 17.

87

88

Muôn

vàn

tình

thân

thương,

quan hệ giữa quân đội và nhân dân, đây là lần đầu tiên trong lịch sử dân tộc, nhân dân ta có một đội quân của chính
mình. Còn với quân đội, đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử quân sự Việt Nam, có một đội quân mà từ bản chất đến
thực tiễn hành động, đội quân ấy đã chứng tỏ rằng đó là một đội quân của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Đây là
lý do giải thích vì sao hình ảnh cán bộ, chiến sĩ quân đội - những người "lính Cụ Hồ", luôn luôn được khắc sâu trong tâm
khảm mỗi người dân.
Trong lịch sử truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, nhân dân ta luôn coi trọng sự cố kết gia
đình, dòng tộc, làng xã, vùng miền… để làm nên sức mạnh chống thiên tai, địch hoạ, làm cho dân tộc trường tồn và phát
triển. Trong tâm tưởng con người Việt Nam, mối quan hệ giữa gia đình với Tổ quốc (nhà - nước) và mối quan hệ nhà làng - nước luôn gắn kết chặt chẽ với nhau, vừa là biểu hiện mối quan hệ giường cột của một quốc gia, dân tộc, vừa chứa
đựng những quan hệ tình cảm ruột thịt thân thiết, cùng một cội nguồn. Không phải đến bây giờ mà ngay trong truyền
thuyết của dân tộc Việt Nam, câu chuyện về nguồn gốc ra đời của dân tộc Việt Nam đã thể hiện rất rõ những quan hệ tình
cảm thân thiết đó.
Được mang tên "Bộ đội Cụ Hồ" là một vinh dự lớn đối với mỗi cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam, đồng
thời cũng là trách nhiệm hết sức nặng nề của quân đội và mỗi quân nhân. Trao tặng cho quân đội danh hiệu "Bộ đội Cụ
Hồ", gắn hình tượng cao đẹp của lãnh tụ với tên gọi quân đội của mình, nhân dân luôn mong mỏi, kỳ vọng danh hiệu đó
sẽ luôn tỏa sáng, là niềm tin, là sức mạnh, chỗ dựa của nhân dân. Với trách nhiệm đó, đòi hỏi mỗi cán bộ, chiến sĩ trong
quân đội phải ra sức tu dưỡng và rèn luyện, phấn đấu hết sức mình để giữ vững và phát huy phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ".
Đó là giá trị tinh thần vô giá mà Đảng và Bác Hồ kính yêu đã dày công vun đắp, nhân dân gửi trọn niềm tin và hy vọng.
Mọi sự sao nhãng, làm phai nhạt hoặc sa sút phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" đều gây tổn hại đến uy tín, bản chất, truyền
thống cách mạng của quân đội ta, làm tổn hại đến thanh danh, và phụ lòng tin yêu của nhân dân đối với quân đội. Nhân
dân trao cho quân đội danh hiệu cao quý "Bộ đội Cụ Hồ" và nhân dân cũng chính là người có quyền tước bỏ, nếu quân
đội không còn xứng đáng với tình cảm và niềm tin của nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã nhắc nhở quân đội ta
như vậy. Trong bức thư gửi Hội nghị chính trị viên tháng 3 năm 1948, Người viết: "Nhân dân là nền tảng, là cha mẹ của
bộ đội, chính trị viên phải làm cho dân tin, dân phục, dân yêu bộ đội. Muốn như thế thì phải đốc thúc bộ đội siêng giúp
dân, hăng đánh giặc"1.

1

. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, H. 1995, tr. 393.

87

88


Được mang tên "Bộ đội Cụ Hồ" là một vinh dự lớn của quân đội ta trước bè bạn quốc tế. Nhân dân thế giới biết đến
Việt Nam, khâm phục và kính trọng dân tộc Việt Nam do uy tín và đức độ của lãnh tụ Hồ Chí Minh vừa là chiến sĩ lỗi lạc
của phong trào cách mạng giải phóng các dân tộc, vừa là Danh nhân văn hóa thế giới. Dân tộc ta đã sinh ra Người và
chính Người đã làm rạng rỡ non sông ta, đất nước ta, làm sáng danh quân đội ta trước nhân dân thế giới - một quân đội
anh hùng của một dân tộc anh hùng.
Một trong những lý do khiến nhân dân thế giới biết đến Việt Nam, khâm phục và kính trọng dân tộc Việt Nam vì đất
nước Việt Nam, dân tộc và nhân dân Việt Nam có một quân đội anh hùng đã từng đánh thắng những đội quân đế quốc
xâm lược hùng mạnh nhất thế giới trong thế kỷ XX. Những tiếng hô vang "Việt Nam - Hồ Chí Minh - Điện Biên Phủ"
mỗi khi có đại biểu của Việt Nam trước bạn bè quốc tế nói lên điều đó. Đức hy sinh, tinh thần quả cảm của một dân tộc
yêu chuộng hòa bình, độc lập, tự do; dân tộc ấy lại sinh ra một người con ưu tú - một lãnh tụ vĩ đại; dân tộc ấy cũng sinh
ra một quân đội anh hùng, biểu trưng của lòng dũng cảm và của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Những điều
ấy đã tạo nên một hình ảnh sáng ngời tính nhân văn, là tấm gương cho các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới noi theo.
Đó không chỉ là một vinh dự lớn đối với đất nước ta, dân tộc ta mà cả với quân đội ta. Thật hiếm có một quân đội nào
trên thế giới lại chiếm được tình cảm ưu ái của bạn bè, nhân dân tiến bộ trên thế giới như quân đội ta. Thật hiếm có trong
lịch sử có một đội quân không chỉ được nhân dân trong nước tin yêu, mà còn được bè bạn quốc tế ngưỡng mộ. Ngay cả
những người lính, những chính khách bên kia chiến tuyến, sau cuộc chiến nhìn lại cũng phải thốt lời khâm phục về ý chí,
bản lĩnh của một đội quân cách mạng từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu.
2. Quan niệm về phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ"
Trong khoa học xã hội và nhân văn, thuật ngữ phẩm chất thường đi liền với thuật ngữ nhân cách để cấu thành một
thuật ngữ mới - phẩm chất nhân cách - một thuật ngữ dùng để chỉ những phẩm chất xã hội của mỗi cá nhân. Khái niệm
phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" do vậy chính là phẩm chất của "Anh bộ đội Cụ Hồ", với tất cả những nội dung độc đáo và
đặc sắc của nó.
Không khó để nhận thấy rằng, từ trong lịch sử lâu dài và oanh liệt của mình, dân tộc ta luôn duy trì một truyền thống
đẹp - đặt tên để ghi nhớ, tôn vinh những người có công với dân, với nước. "Bộ đội Cụ Hồ" cũng là một cái tên như thế và
còn hơn thế nữa, - nó đã vượt qua ý nghĩa của một danh xưng thông thường để trở thành một kiểu mẫu nhân cách người
lính của nhân dân (bộ đội) nhưng đã được điển hình hóa theo nhân cách của một lãnh tụ (Cụ Hồ).

87

88


Với tư cách là một kiểu mẫu nhân cách người lính của nhân dân, "Bộ đội Cụ Hồ" tất yếu phải có những nét, những
phẩm chất tương đồng với những đặc điểm, những giá trị của những kiểu mẫu nhân cách người lính khác mà nhân dân ta
đã cảm nhận, đặt tên, tôn vinh và truyền tụng suốt lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước lâu dài của dân tộc. Nói cách
khác, nếu xét dưới góc độ truyền thống và văn hóa dân tộc thì có thể và cần phải xem xét phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" như
là sự nối tiếp và phát triển những phẩm chất tốt đẹp của kiểu mẫu những nghĩa sĩ, nghĩa binh, nghĩa quân… trong lịch sử
oai hùng của dân tộc ta. Và cũng vì thế, cần phải xem những phẩm chất của "Bộ đội Cụ Hồ" từ cội nguồn và giá trị bền
vững của nó, đồng thời những phẩm chất này có thể và cần phải được củng cố, phát triển hơn nữa trong những giai đoạn
tiếp theo của lịch sử.
Mặt khác, với tính cách là một kiểu mẫu nhân cách đã được điển hình hóa theo nhân cách của lãnh tụ, "Bộ đội Cụ Hồ"
lại trở thành biểu tượng cao đẹp nhất về người chiến sĩ của nhân dân trong thời đại mới, với tư tưởng, đạo đức, tác phong
luôn xứng đáng với tên tuổi, phẩm giá thiêng liêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhân dân ta gọi bộ đội của mình là "Bộ
đội Cụ Hồ" vì nhân dân dân đã cảm nhận một cách sâu sắc quan hệ đặc biệt hiếm có giữa Bác Hồ với quân đội, nhận
thấy một cách rất thực tiễn sự tương đồng hiếm có giữa lý tưởng và mục tiêu chiến đấu của quân đội với khát vọng
phụng sự nhân dân, phụng sự đất nước của Người. Và trên hết, Người vừa là hình ảnh tiêu biểu cho tất cả những giá trị
cao đẹp của dân tộc Việt Nam, đồng thời cũng là hiện thân chói lọi của người chiến sĩ suốt đời chiến đấu hy sinh vì dân
trong thời đại mới.
Gọi tên "Bộ đội Cụ Hồ", nhân dân ta đã quy tụ tất cả hình tượng về một mẫu người, một nhân cách điển hình, nhưng
lại bao hàm những nét khái quát nổi bật nhất, phản ánh mối quan hệ của Quân đội nhân dân Việt Nam với Đảng, với Tổ
quốc, với nhân dân, với đồng chí, đồng đội, bạn bè quốc tế và với kẻ thù mà qua đó những phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ"
được thể hiện ra.
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" chứa đựng trong lòng mình một hệ thống những giá trị chính trị, văn hoá, đạo đức, xã hội
được hình thành và phát triển gắn liền với sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm sâu sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, sự yêu
thương, đùm bọc, giúp đỡ của nhân dân. Giá trị của một thực thể không tự nhiên xuất hiện, bao giờ cũng là sự kết tinh
lao động của con người. Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" là một hệ giá trị - kết quả của quá trình chủ động, tích cực giáo dục

và rèn luyện lâu dài của quân đội ta qua thực tiễn đấu tranh cách mạng của dân tộc; đồng thời cũng là quá trình giải
quyết đúng đắn một loạt các quan hệ xã hội mà trong đó quân đội khẳng định vai trò, chức năng và giá trị xã hội của
mình. Trong các mối quan hệ đó, quan hệ cơ bản nhất, quyết định nhất của quân đội ta là quan hệ với Đảng, với nhân
87

88


dân, và những mối quan hệ bản chất khác, góp phần quyết định sự tồn tại, trưởng thành và chiến thắng của quân đội ta
như: quan hệ với chính quyền, quan hệ nội bộ, quan hệ quốc tế. Những mối quan hệ này luôn vận động cùng với sự biến
đổi của thời gian và không gian nhất định, trong sự tác động biện chứng, chi phối, ràng buộc và phụ thuộc lẫn nhau.
Cùng với thời gian và quá trình vận động của lịch sử, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" cũng có sự vận động, biến đổi, phát
triển. Tùy vào những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan mà diễn ra theo xu hướng hoặc ngày càng được củng cố,
tăng cường, phát triển, hoặc có sự suy giảm, mai một. Việc giáo dục, xây dựng những phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo
đức, lối sống; việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao cho quân đội; việc nhận thức và giải quyết
đúng đắn các mối quan hệ cơ bản giữa quân đội với Đảng, với Nhà nước, với nhân dân và các mối quan hệ trong nội bộ
quân đội là nhân tố chủ quan, trực tiếp quyết định quá trình vận động, biến đổi phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ", khả năng và
mức độ hoàn thành nhiệm vụ của quân đội trong sự nghiệp đấu tranh cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội của giai
cấp công nhân và quần chúng lao động.
Tuy nhiên, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" không xuất hiện, tồn tại từ hư vô, hay biệt lập mà luôn gắn liền với sự rèn
luyện, tu dưỡng của cán bộ, chiến sĩ; sự nỗ lực phấn đấu của những tập thể quân nhân và của tất cả các lực lượng trong
toàn quân. Những cán bộ, chiến sĩ và từng tập thể đó vừa phản ánh cái riêng, cái đặc thù, vừa bao quát được những cái
chung, cái phổ biến của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ". Sẽ là sai lầm nếu nhìn nhận đánh giá phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" chỉ
đơn giản, phiến diện thông qua hành vi, thái độ của một vài quân nhân hoặc một bộ phận quân nhân nào đó, trong những
hoàn cảnh cụ thể, mà đi đến những kết luận không đầy đủ, thiếu khách quan về phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ".
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" chứa đựng những giá trị chính trị, văn hoá, đạo đức, xã hội được biểu hiện qua từng nhân
cách quân nhân, từng đơn vị cụ thể, nhưng lại được khái quát, được nâng lên tầm bản chất có tính ổn định và mang giá trị
bền vững. Đó là những kết quả được hình thành và phát triển trong sự giáo dục, rèn luyện của Đảng ta và Chủ tịch Hồ
Chí Minh theo quan điểm tư tưởng đạo đức, tác phong của Người. Đồng thời cũng chính là kết quả hợp quy luật của việc
kết hợp giữa phát huy vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam với ảnh hưởng riêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong quá

trình hiện thực hóa phẩm chất của quân nhân cách mạng kiểu mới phù hợp với thực tế lịch sử đất nuớc.
Trong tiến trình lịch sử Việt Nam hiện đại, do quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa điều kiện khách quan và nhân
tố chủ quan đưa đến và quy định, nên Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa là người sáng lập, là Chủ tịch Đảng, vừa là người khai
sinh, là người Cha thân yêu của các lực lượng vũ trang Việt Nam. Chính vì thế, Hồ Chí Minh không chỉ thông qua Đảng
87

88


để lãnh đạo, giáo dục và xây dựng quân đội mà còn đích thân, thường xuyên và trực tiếp giáo dục quân đội như người
cha đối với đứa con mang nặng, đẻ đau của mình. Điều đặc sắc trong lịch sử quân đội ta và cũng là điều may mắn cho
quân đội ta không chỉ ở việc nó được lãnh tụ trực tiếp quan tâm giáo dục, mà còn là ở tư tưởng, đạo đức và tác phong của
Hồ Chí Minh thực sự là một mẫu mực, là hiện thân cao đẹp nhất cho phẩm chất của người quân nhân cách mạng.
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" do đó không chỉ phản ánh tình cảm, tình yêu, sự quý trọng và ngưỡng mộ của nhân dân
đối với những phẩm giá cao đẹp của cán bộ, chiến sĩ quân đội ta, mà còn khẳng định những phẩm giá cao đẹp ấy mang
dấu ấn và nét ảnh hưởng riêng của Hồ Chí Minh, của tư tưởng, đạo đức, tác phong của Người - Một nhân cách mẫu mực
của con người Việt Nam mới.
Từ những phân tích trên, có thể quan niệm phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" là hệ thống những giá trị chính trị - văn hóa đạo đức - xã hội cao đẹp của cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam, được hiện thực hóa theo tư tưởng Hồ Chí
Minh và mẫu hình người chiến sĩ cách mạng thực sự vì dân mà chính Người là hiện thân cao đẹp nhất.
Với tính cách là hệ thống giá trị chính trị - văn hóa- đạo đức - xã hội cao đẹp, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" là sự thống
nhất trong thực thể ấy bản chất, truyền thống của quân đội và mỗi tập thể cùng những phẩm chất chính trị, đạo đức, lối
sống của các quân nhân, nhưng không đồng nhất với những với phẩm chất của từng quân nhân cụ thể. Thống nhất bởi
đây là những giá trị đã được sàng lọc, bồi đắp, định hình và sắp xếp thành một hệ thống tương đối bền vững, đặc trưng
cho bản chất, truyền thống của quân đội, do đó, cũng đặc trưng cho phẩm chất của quân nhân trong Quân đội nhân dân
Việt Nam nói chung. Hệ thống giá trị này, trên thực tế, đã được cô đúc một cách đầy đủ và tập trung trong lời khen của
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân kỷ niệm 20 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22-12-1944 - 22-12-1964):
"Quân đội ta trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội.
Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng. Cán bộ và chiến sĩ thương
yêu nhau như ruột thịt, chia ngọt sẻ bùi. Quân và dân như cá với nước, đoàn kết một lòng, học hỏi, giúp đỡ lẫn nhau.
Quân đội ta có tinh thần yêu nước chân chính, lại có tinh thần quốc tế vô sản cao cả, luôn luôn đoàn kết với nhân dân và

quân đội các nước xã hội chủ nghĩa anh em, với nhân dân các nước đang đấu tranh giải phóng dân tộc và nhân dân yêu
chuộng hoà bình trên thế giới"1.
1

.

Hồ

Chí

Minh,

Toàn

tập,

tập

11,

Nxb

tr. 350.

87

88

Chính

trị

quốc

gia,

H.

2000,


Đây là sự thống nhất nhưng bao hàm sự khác biệt. Sự khác biệt ở đây cũng thể hiện rất rõ ràng, một mặt phẩm chất
"Bộ đội Cụ Hồ" không phải là những giá trị đương nhiên sẵn có hay hình thành một cách tự phát ở mọi quân nhân, hay là
phép cộng thuần túy những phẩm chất nhân cách cụ thể mà thành. Trái lại, nó là kết quả phấn đấu bền bỉ suốt thời gian
họ đứng trong quân ngũ, sự phấn đấu bền bỉ của các tập thể quân nhân và của cả quân đội ta. Được đứng trong hàng ngũ
"Bộ đội Cụ Hồ", không chỉ là vinh dự, tự hào mà còn là trách nhiệm nặng nề nhưng rất vẻ vang của mỗi cán bộ, chiến sĩ
trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Mặt khác, mỗi quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam, ở mỗi giai đoạn lịch
sử khác nhau, tùy theo lĩnh vực hoạt động và điều kiện cụ thể mà hoàn toàn có thể tìm ra những phương thức khác nhau
để hiện thực hóa những yêu cầu chung về phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" sao cho phù hợp nhất, qua đó tạo thành những nét
riêng độc đáo trong phẩm chất nhân cách của mình. Như thế, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" không phải là một hệ thống giá
trị nhất thành bất biến, mà nó có thể và còn phải tiếp tục được bổ sung, đổi mới và làm cho những phẩm chất đó sống
động bởi tính năng động, sáng tạo vốn có của mỗi cán bộ, chiến sĩ trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Cùng với thời
gian, có thể có những phẩm chất không còn nguyên những dấu hiệu như khi mới hình thành, trái lại sẽ được bổ sung,
phát triển và hoàn thiện, hoặc nó cũng có thể bị phai nhạt, suy giảm theo sự vận động biến đổi của môi truờng và những
điều kiện khách quan, chủ quan tác động. Mặt khác, có những phẩm chất không dễ gì bộc lộ ra một cách thường xuyên,
dễ dàng nhận biết bằng trực quan, cảm tính mà chỉ khi nào có những điều kiện và hoàn cảnh tác động cụ thể mới bộc lộ
rõ những đặc trưng của nó một cách rõ ràng, trọn vẹn.
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" là sự phản ánh sinh động bản chất, truyền thống của một đội quân cách mạng từ nhân dân
mà ra, vì nhân dân chiến đấu, luôn sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội và vì
hạnh phúc của nhân dân.

Quân đội ta - "Bộ đội Cụ Hồ", mang bản chất cách mạng triệt để của giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc
sâu sắc. Bản chất của quân đội ta - bản chất của "Bộ đội Cụ Hồ", bao hàm trong đó mục tiêu, lý tưởng chiến đấu vì độc
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân; chức năng, nhiệm vụ của đội quân chiến đấu, công tác và
sản xuất; nguyên tắc tổ chức và hoạt động của quân đội vô sản theo nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh, quan điểm, đường lối và nghệ thuật quân sự của Đảng ta; phẩm chất cách mạng của cán bộ, chiến sĩ…
Bản chất cách mạng của quân đội ta không phải tự nhiên mà có, cũng không phải "nhất thành, bất biến". Để giữ vững
và tăng cường bản chất cách mạng của quân đội phải giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt
của Đảng; phát huy vai trò và hiệu lực quản lý của Nhà nước; tăng cường mối quan hệ máu thịt giữa quân đội và nhân
87

88


dân; thường xuyên nâng cao năng lực quản lý, chỉ huy của đội ngũ cán bộ đảm bảo hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ,
trong mọi điều kiện và hoàn cảnh; mỗi cán bộ, chiến sĩ phải tận tâm tận lực tu dưỡng, rèn luyện đáp ứng yêu cầu chức
trách, nhiệm vụ được giao…
Như vậy, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" - phẩm chất của "Anh Bội đội Cụ Hồ" - phẩm chất của cán bộ, chiến sĩ quân đội,
là một thuộc tính, một bộ phận cấu thành bản chất cách mạng của quân đội ta. Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" và bản chất
cách mạng của quân đội ta có mối quan hệ không thể tách rời. Bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc
của Quân đội nhân dân Việt Nam là nguồn cội, là nội dung chính trị - xã hội, quy định phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" và là
cơ sở để phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" tỏa sáng. Ngược lại, sự toả sáng của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" là một điều kiện
không thể thiếu để giữ vững và tăng cường bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc của quân đội ta bản chất của "Bộ đội Cụ Hồ".
Trải qua trên 65 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, lớp lớp cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam đã
tạo dựng nên một truyền thống chiến đấu và chiến thắng vô cùng vẻ vang. Đó là lòng trung thành vô hạn với Đảng, tận
hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, nhiệm vụ nào cũng hoàn
thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng, đoàn kết nội bộ gắn bó keo sơn, đoàn kết quân dân
thắm thiết, đoàn kết quốc tế trong sáng, thủy chung…
Truyền thống chiến đấu và chiến thắng vẻ vang của quân đội ta được hun đúc qua các thế hệ cán bộ, chiến sĩ đi trước
và truyền lại cho các thế hệ tiếp theo. Đó là mối liên hệ giữa lịch sử với hiện tại, và đến lượt nó, với tương lai. Truyền
thống quý báu ấy chịu sự quy định và là sự thể hiện bản chất cách mạng của quân đội ta, đồng thời là điều kiện không thể

thiếu để giữ vững và tăng cường bản chất cách mạng của quân đội ta. Truyền thống quý báu ấy cũng quy định phẩm chất
của cán bộ, chiến sĩ quân đội ta - phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ", ngược lại sự toả sáng của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" không
chỉ tạo nên mà còn tô đậm truyền thống vẻ vang của quân đội ta - truyền thống của "Bộ đội cụ Hồ".
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ", vì vậy, là sự phản ánh và tương hợp với bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và
tính dân tộc của một đội quân của dân, do dân và vì dân; là sự phản ánh và tương hợp với truyền thống chiến đấu và
chiến thắng vẻ vang của quân đội ta. Diễn đạt một cách khác, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" có mối quan hệ biện chứng với
bản chất và truyền thống của quân đội ta - bản chất và truyền thống của "Bộ đội Cụ Hồ".

87

88


Theo đó, khi bàn đến phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ", trước hết phải kể đến các phẩm chất cơ bản như: Trung thành với
Đảng, với Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, với nhân dân. Đi liền với những phẩm chất trên đây là những phẩm chất khác đặc
trưng cho quân đội xã hội chủ nghĩa như: kỷ luật tự giác nghiêm minh, thương yêu đồng chí, đồng đội sâu sắc; tinh thần
đoàn kết quốc tế, thủy chung, trong sáng.
Lịch sử trên 65 năm xây dựng, trưởng thành và phát triển của quân đội ta đã chứng minh rằng, công lao to lớn và ảnh
hưởng đặc biệt của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với quân đội ta là ở chỗ, Người đã phát hiện ra và vận dụng khéo léo quy
luật về sự kết hợp giữa tăng cường bản chất giai cấp công nhân với phát huy tính nhân dân và tính dân tộc vào quá trình
xây dựng một quân đội kiểu mới ở một nước tiểu nông phương Đông. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và đặc biệt là được Hồ
Chí Minh chăm lo xây dựng, giáo dục bằng tất cả trí tuệ và tấm lòng của một lãnh tụ vĩ đại, một người cha thân yêu, nên
không những bản chất giai cấp của quân đội ta không ngừng được tăng cường, mà cả tính nhân dân và tính dân tộc của
nó cũng được phát huy cao độ, qua đó tạo thành nét đặc thù độc đáo về phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" - một quân đội mang
bản chất của giai cấp công nhân, một quân đội của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Với Hồ Chí Minh, nội dung chính trị cao nhất của quân đội cách mạng, cũng như mục tiêu cao nhất của xây dựng
quân đội cách mạng về chính trị là ở tính dân tộc và tính nhân dân thực sự của quân đội, là ở việc xây dựng một đội quân
thực sự trung thành với lợi ích của Tổ quốc, của dân tộc, trung thành với sự nghiệp giải phòng nhân dân, vì hạnh phúc
của nhân dân. Một quân đội như thế thì từ mục tiêu, lý tưởng chiến đấu, từ những chức năng cơ bản đến những nhiệm vụ
cụ thể, từ cơ cấu tổ chức đến cơ chế hoạt động đều nhằm vào một mục đích duy nhất là đáp ứng nguyện vọng và phụng

sự lợi ích của Tổ quốc và của nhân dân. Một quân đội cách mạng thực sự vì nước, vì dân thì cũng không thể không tận
trung với Đảng, tận hiếu với dân; không thể không sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa
xã hội. Bởi trong tính lịch sử và hiện thực của nó, đối với người quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam, Đảng, Tổ
quốc, Dân tộc thống nhất với nhau, độc lập dân tộc không tách rời chủ nghĩa xã hội. Đó chính là một biểu hiện rõ nét về
ảnh hưởng của Hồ Chí Minh đến các phẩm chất của quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
Và cũng chính phong cách Hồ Chí Minh được hiện thực hóa vào quá trình xây dựng, củng cố bản chất của quân đội
trên đây, đến lượt nó, như thực tế lịch sử cho thấy, lại trở thành nhân tố trọng yếu quy định những đặc điểm về cấu trúc
và đặc trưng của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ". Bởi lẽ, một quân đội thực sự vì dân thì không thể là một quân đội nhà nghề
của giai cấp bóc lột với chỉ một chức năng duy nhất là chiến đấu. Trái lại, đó phải là một quân đội bách nghệ và đa năng.
Nghĩa là "vừa phải đánh giặc giỏi, vừa phải ra sức giúp đỡ nhân dân và tuyên truyền vận động nhân dân. Khi cần thiết
87

88


phải tích cực tham gia xây dựng kinh tế và giúp dân sản xuất" 1. Nói cách khác, đó phải vừa là một đội quân chiến đấu,
một đội quân công tác, đồng thời là một đội quân sản xuất. Có thể nói, đây chính là đặc thù mang dấu ấn sáng tạo của Hồ
Chí Minh trong việc xác định chức năng chính trị - xã hội của quân đội ta.
Theo đó, phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" cũng phải có một cấu trúc tương ứng. Về mặt số lượng, trước hết nó phải bao
gồm các phẩm chất cơ bản đủ để đại diện cho những nhân cách, mà lớn hơn, quan trọng hơn là lực lượng chính trị; sau
đó phải tính đến những phẩm chất cơ bản đủ để đại diện cho một kiểu mẫu nhân cách đã được điển hình hoá (theo tư
tưởng, đạo đức, tác phong của Hồ Chí Minh); và cuối cùng là những phẩm chất đặc trưng cho tính đặc thù của nhân cách
ở lĩnh vực hoạt động (quân sự - quân nhân - đa năng). Những phẩm chất trên đây sẽ được xếp sắp theo một thứ tự ưu tiên
nhất định thành một chỉnh thể thống nhất, tạo ra diện mạo chung của phẩm chất "Bộ đội
Cụ Hồ" nói chung và biểu hiện sống động của nó ở mỗi giai đoạn lịch sử nói riêng.
3. Đặc trưng của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ"
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" có nội dung phong phú và sâu sắc. Có thể nhận biết phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" ở những
đặc trưng sau:
Trung với Đảng.
Đây là phẩm chất phản ánh trực tiếp bản chất giai cấp, đồng thời khẳng định rằng Quân đội nhân dân Việt Nam không

chỉ mang bản chất giai cấp công nhân, mà còn thể hiện tính dân tộc và tính nhân dân sâu sắc.
Lịch sử tồn tại giai cấp và đấu tranh giai cấp trong đời sống nhân loại đã chỉ ra rằng, quân đội là công cụ bạo lực chủ
yếu của nhà nước, được nhà nước tổ chức ra để tiến hành các hoạt động quân sự nhằm bảo vệ nhà nước và quyền lợi của
giai cấp thống trị lập nên nhà nước đó. Chính vì vậy, bất cứ nhà nước nào cũng luôn tổ chức quân đội theo "vóc dáng"
của mình, "truyền" cho nó bản chất giai cấp của mình. Biểu hiện cơ bản hàng đầu và tập trung cho bản chất giai cấp của
quân đội xã hội chủ nghĩa nói chung, của Quân đội nhân dân Việt Nam nói riêng là ở sự trung thành tuyệt đối với Đảng
Cộng sản, với Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Đối với quân đội ta, trung thành với Đảng cũng là trung thành với Tổ quốc,
với dân tộc, bởi Đảng là tổ chức tiên phong của giai cấp, của dân tộc, lợi ích của Đảng thống nhất với lợi ích của dân tộc,
1

.

Trường

Chinh,

Mấy

vấn

quân

đề

sự

Nxb Quân đội nhân dân, H. 1983, tr.183.

87

88

trong

cách

mạng

Việt

Nam,


của đất nước. Trung với Đảng, với Tổ quốc xã hội chủ nghĩa biểu hiện ở lòng yêu Tổ quốc thiết tha, ở tinh thần "quyết
chiến quyết thắng", "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh", ở lời thề "nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng
vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng". Với ý nghĩa đó, trung thành với Đảng, với Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là phẩm chất
cơ bản, là nhân tố nền tảng chi phối đặc điểm nội dung cũng như ý nghĩa của các phẩm chất khác của "Bộ đội Cụ Hồ’.
Từ khi ra đời đến nay, quân đội ta luôn thực hiện trọn vẹn chữ trung với nước, dù trong những hoàn cảnh vô cùng khó
khăn. Đó là một phẩm chất cao quý của quân đội cách mạng, và cũng chỉ có các lực lượng vũ trang cách mạng mới có
lòng trung thành vô hạn với lợi ích dân tộc. ở mọi hoàn cảnh lịch sử, với các yêu cầu, nhiệm vụ của dân tộc trong bảo vệ
Tổ quốc, quân đội ta đã phát huy cao nhất lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, kiên định con đường phát triển mà
dân tộc đã chọn. Sự hình thành, phát triển phẩm chất trung với nước, với dân tộc đã giúp cho quân đội ta không chỉ mang
bản chất giai cấp, bản chất cách mạng của giai cấp công nhân, của Đảng Cộng sản Việt Nam, mà còn mang đậm tính dân
tộc, tính nhân dân sâu sắc. Đó cũng chính là những nét khác biệt, phản ánh đặc trưng riêng có của phẩm chất "Bộ đội Cụ
Hồ".
Hiếu với dân.
Hiếu
với
dân,
đoàn

kết
gắn
bó
máu
thịt
với
nhân
dân
là một phẩm chất cốt lõi, phản ánh bản chất của đội quân từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu của "Bộ đội Cụ
Hồ".
Quân đội ta không phải là một đội quân nhà nghề như quân đội của các nước tư sản. Quân đội ta là quân đội kiểu mới
do Đảng Cộng sản tổ chức và lãnh đạo. Như V.I.Lênin đã chỉ ra, đó là một quân đội lần đầu tiên trong lịch sử không đối
lập với nhân dân lao động, lần đầu tiên trong lịch sử người dân không còn sợ người cầm súng nữa, vì quân đội ấy bảo vệ
những người lao động và sẽ thẳng tay đập tan ách thống trị của bọn bóc lột.
Hiếu với dân vượt xa khuôn khổ dân vận thông thường trong quan hệ quân dân. Hiếu với dân bao hàm trong đó nghĩa
nặng tình sâu, đó là sự hàm ơn sâu sắc, sự đền đáp tận tụy người nuôi dưỡng mình, sự hy sinh chiến đấu vì sự nghiệp giải
phóng nhân dân. Hồ Chí Minh thường căn dặn cán bộ chiến sĩ: "Nước lấy dân làm gốc, nhân dân là nền tảng, là cha mẹ
của bộ đội cho nên bộ đội phải bảo vệ dân, phải giúp đỡ dân, phải làm cho dân tin, dân phục, dân yêu… Khi mình chưa
đến thì dân mong, khi mình đến thì dân giúp đỡ, khi mình đi nơi khác thì dân luyến tiếc"1.
1

. Hồ Chí Minh với các lực lượng vũ trang nhân dân, Nxb Quân đội nhân dân, H. 1975, tr. 183.

87

88


Chính vì quân đội ta luôn được giáo dục và rèn luyện theo tiêu chí quân đội của dân, nên từ lâu, trong ký ức của nhân
dân, hình ảnh "Bộ đội Cụ Hồ" không những là biểu trưng cho những gì tốt đẹp nhất của người quân nhân cách mạng, mà

còn là sự hội tụ của những phẩm chất thân thương nhất của những người con ưu tú luôn tận trung với nước, tận hiếu với
nhân dân, với cộng đồng dân tộc. Một quân đội như thế cũng đồng thời là một quân đội do dân. Đó là một quân đội ra
đời và lớn lên bởi sự giáo dục của nhân dân và biết dựa vào dân, biết quý trọng sự ưu ái của nhân dân, lấy đó làm cơ sở
để hoàn thành mọi nhiệm vụ.
Tình cảm quân dân như "cá với nước" đã trở thành một nét đẹp văn hóa Việt Nam. Đồng thời đó còn được xem như là
một chỉ số để đánh giá uy tín của quân đội trước dân. Quan hệ giữa quân đội và nhân dân gắn bó, quân đội đó được xem
là quân đội có uy tín trước nhân dân, rộng hơn, còn được nhân dân thừa nhận và đồng nhất với uy tín của Đảng, của Nhà
nước, của chế độ. Bởi vậy, mối quan hệ quân - dân có một vị trí đặc biệt. "ý Đảng - Lòng dân" có được thống nhất với
nhau và được thực hiện đến mức độ nào, một phần rất cơ bản thông qua mối quan hệ này.
Yêu thương đồng chí, đồng đội.
Yêu thương đồng chí, đồng đội phản ánh bản chất của quân đội vô sản, phản ánh mối quan hệ giữa những con người
cùng chung mục tiêu, lý tưởng chiến đấu, sống chết có nhau. Đây là phẩm chất phản ánh sự khác nhau về nguyên tắc
giữa quân đội kiểu mới của giai cấp vô sản với quân đội của các giai cấp bóc lột.
Thương yêu đồng chí đồng đội, đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau đã trở thành một phẩm chất cao quý của "Bộ đội
Cụ Hồ" và trở thành một lời thề thiêng liêng mà mỗi cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam đều khắc cốt ghi
xương. Ngay từ những ngày đầu thành lập quân đội, Bác luôn căn dặn bộ đội ta phải xây dựng và giữ gìn tình đoàn kết
đồng chí, đồng đội gắn bó keo sơn. Bác yêu cầu: "Đoàn kết trong cán bộ với nhau, đoàn kết giữa cán bộ và chiến sĩ, đoàn
kết giữa cán bộ và bộ đội Bắc - Nam, đoàn kết giữa bộ đội chiến đấu và bộ đội sản xuất…" 1. Đoàn kết nội bộ quân đội
đòi hỏi mọi quân nhân phải thương yêu nhau như ruột thịt, luôn đồng cam cộng khổ, chung lưng đấu cật, chia ngọt xẻ
bùi, lúc thường cũng như lúc ra trận, lúc thuận lợi cũng như lúc gặp khó khăn, nguy hiểm. "Từ tiểu đội trưởng trở lên, từ
Tổng Tư lệnh trở xuống, phải săn sóc đời sống vật chất và tinh thần của đội viên" 1. Bởi "Cán bộ có coi đội viên như chân

1

.

Hồ

Chí

Minh,

Toàn

tập,

tập

9,

Nxb

tr. 142.

87

88

Chính

trị

quốc

gia,

H.

2000,

tay, đội viên mới coi cán bộ như đầu óc"2. Có thể nói đây vừa là một phẩm chất cao đẹp, vừa là một truyền thống quý
báu, là một ngọn nguồn tạo nên sức mạnh của quân đội ta.
Kỷ luật tự giác, nghiêm minh.
Quân đội là một tổ chức vũ trang, chức năng chung của mọi quân đội là chiến đấu bảo vệ nhà nước và giai cấp đã
sản sinh ra nó. Một quân đội không có kỷ luật sớm muộn cũng sẽ trở thành một đội quân ô hợp, không thể có sức mạnh
chiến đấu. Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam - một quân đội được tổ chức theo những nguyên tắc quân đội kiểu
mới của giai cấp vô sản, ra đời do đòi hỏi của sự nghiệp cách mạng ở Việt Nam, muốn hoàn thành được sứ mạng vẻ
vang nhất định phải có kỷ luật tự giác, nghiêm minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh, một quân đội thực sự có
sức mạnh phải là một quân đội có kỷ luật.
Kỷ luật trong quân đội ta là kỷ luật sắt, tự giác nghiêm minh, phản ánh bản chất của quân đội cách mạng, bản chất
giai cấp công nhân và tính nhân dân sâu sắc. Kỷ luật đó bắt nguồn từ sự giác ngộ mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của một
đội quân vì dân và do dân, được xây dựng trên sự thống nhất và bình đẳng về chính trị của mọi quân nhân, giữa người
chỉ huy và cấp dưới. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Quân đội mạnh là nhờ giáo dục khéo, nhờ chính sách đúng và
nhờ kỷ luật nghiêm. Vì vậy, kỷ luật phải nghiêm minh", kỷ luật là sức mạnh của quân đội "Chớ vì ưa ai mà thưởng, ghét
ai mà phạt, ai hẩu với mình thì dùng, ai trực tính nói ngay thì bỏ" 1. Theo những chỉ dẫn của Bác, cán bộ, chiến sĩ ta đã ra
sức rèn luyện, chấp hành nghiêm mệnh lệnh, chỉ thị, kỷ luật, làm nên truyền thống "quân lệnh như sơn", tuyệt đối chấp
hành mệnh lệnh cấp trên, khi nhận bất cứ nhiệm vụ gì đều tận tâm, tận lực thi hành nhanh chóng và chính xác.
Thủy chung với bạn bè quốc tế.
Thủy chung với bạn bè quốc tế, giúp bạn là tự giúp mình phản ánh bản chất, truyền thống đoàn kết quốc tế của "Bộ
đội Cụ Hồ". Những tư tưởng sâu sắc về tinh thần quốc tế vô sản trong sáng của Hồ Chí Minh đã trở thành chuẩn mực
đạo đức cách mạng của quân đội ta. Có ý thức về nghĩa vụ quốc tế là yêu cầu thường trực của mỗi cán bộ, chiến sĩ quân

1

,

2.

Hồ

Chí

Minh,

Toàn

tập,

tập

6,

Nxb

Chính

trị

quốc

gia,

H.

2000,

tr. 207, 320.
1

.

Hồ

Chí

Minh,

Toàn

tập,

tập

5,

Nxb

tr. 480.

87

88

Chính

trị

quốc

gia,

H.

2000,


đội. Cán bộ, chiến sĩ ta luôn nêu cao trách nhiệm, sẵn sàng làm nhiệm vụ quốc tế, phối hợp với quân đội và nhân dân các
nước khi bạn yêu cầu.
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, quân đội ta đã làm tốt nghĩa vụ quốc tế cao cả, xây nên mối
tình đoàn kết, thủy chung giữa ba dân tộc và quân đội ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia anh em. Chủ tịch Hồ Chí
Minh luôn nhắc nhở cán bộ, chiến sĩ đi làm nhiệm vụ quốc tế: "Giúp nhân dân nước bạn tức là mình tự giúp mình" 1.
Người tuyên dương: "Quân đội ta có tinh thần yêu nước chân chính, lại có tinh thần quốc tế vô sản cao cả".
Trong bài diễn văn chào mừng Đại hội lần thứ IV Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí Cayxổn Phômvihản hản đã nói:
"Trong lịch sử cách mạng thế giới cũng đã có nhiều tấm gương sáng chói về tinh thần quốc tế vô sản nhưng chưa ở đâu
và chưa bao giờ có sự đoàn kết liên minh chiến đấu đặc biệt lâu dài, toàn diện như vậy, hơn 30 năm qua mà vẫn trong
sáng như xưa… Trong mọi sự thành công của cách mạng Lào đều có sự đóng góp trực tiếp của cách mạng Việt Nam,
trên mọi chiến trường của Tổ quốc Lào thân yêu đều có xương máu của các chiến sĩ quốc tế Việt Nam hoà lẫn xương
máu của chiến sĩ và nhân dân các bộ tộc Lào"2.
Khắc phục khó khăn hoàn thành nhiệm vụ.
Khắc phục khó khăn hoàn thành nhiệm vụ với ý chí quyết chiến quyết thắng phản ánh bản chất, truyền thống của một
đội quân giác ngộ mục tiêu, lý tưởng chiến đấu cao cả, thể hiện trách nhiệm chính trị của cán bộ, chiến sĩ ta với nhiệm vụ
mà Đảng và nhân dân giao phó.
Hiếm có quân đội nào trên thế giới lại được thử thách tôi luyện lâu dài trong chiến đấu, đối phó với nhiều kẻ thù như
quân đội ta. Chính trong quá trình liên tục đương đầu với những kẻ thù có ưu thế vượt trội về vũ khí, trang bị và tiềm lực
kinh tế, quân sự đã làm nổi bật phẩm chất khắc phục khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ. Đó cũng là sự kế thừa truyền thống
quân sự quý báu qua hàng ngàn năm lịch sử oanh liệt chống ngoại xâm của dân tộc, một dân tộc đất không rộng, người
không đông, luôn phải đương đầu với những kẻ thù mạnh, có kẻ thuộc loại giàu có nhất thế giới. Nhưng dân tộc ấy, cùng
quân đội của mình trong lịch sử và trong thời đại Hồ Chí Minh luôn thông cảm với tình hình khó khăn của đất nước, của
nhân dân, cùng với nhân dân vượt qua mọi hy sinh gian khổ, quyết giành và giữ vững độc lập, thống nhất của Tổ quốc.

1

. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia. H. 2002, tr. 64.

2

. Phạm Ngọc Khuê, Kể chuyện những năm tháng ở Lào, Nxb Quân đội nhân dân, H.1997.

87

88


Với bản chất giai cấp công nhân, tính dân tộc, tính nhân dân và với chức năng đội quân chiến đấu, đội quân sản xuất
và đội quân công tác đã giúp cho quân đội thực hiện được vai trò và hoàn thành nhiệm vụ được giao trong những điều
kiện khó khăn gian khổ nhất. Những sự nỗ lực phi thường ấy của quân đội đã trở thành một truyền thống, một mệnh
lệnh, một khẩu hiệu biểu thị tính sẵn sàng hành động cao, trách nhiệm chính trị cao trước Tổ quốc, trước nhân dân của
cán bộ, chiến sĩ quân đội ta.
Những đặc trưng trên đây phản ánh bản chất, truyền thống của quân đội ta, là sự khái quát chung nhất về phẩm chất
"Bộ đội Cụ Hồ". Mỗi đặc trưng phản ánh những giá trị riêng biệt về phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" do nội dung cụ thể của
nó quy định, đồng thời giữ một vị trí, vai trò nhất định không thể thay thế. Các đặc trưng đó gắn bó chặt chẽ với nhau,
hợp thành một chỉnh thể thống nhất, trong đó giữ vai trò chủ đạo, chi phối toàn bộ hệ thống chính là lòng trung thành vô
hạn với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân của "Bộ đội Cụ Hồ".
II. Những biểu hiện phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ"
qua các thời kỳ lịch sử
Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" phản ánh sâu sắc bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc và truyền thống
quyết chiến quyết thắng của quân đội ta. Những giá trị cao đẹp của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" biểu hiện trong mỗi thời
kỳ lịch sử với những nội dung cụ thể mang tính khái quát, thông qua những nội dung đó nhân dân ta
và bè bạn quốc tế có thể cảm nhận được một cách chân thực nhất.
Tuy nhiên, do góc độ tiếp cận và mục đích nghiên cứu khác nhau, sẽ có sự phân kỳ lịch sử khác nhau và dẫn đến việc

khái quát những biểu hiện phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" có sự khác nhau nhất định, mặc dù về bản chất là thống nhất. Vì
thế, việc phân kỳ và nhận dạng những biểu hiện của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" cũng chỉ mang ý nghĩa tương đối.
Quá trình hình thành, phát triển của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" chịu sự quy định của lịch sử xây dựng, trưởng thành
và phát triển của quân đội ta gắn liền với những biến động của cách mạng Việt Nam, với lịch sử đấu tranh giành và giữ
độc lập của dân tộc Việt Nam trong 65 năm qua. Phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" hình thành và phát triển cũng chịu sự quy
định bởi nhiệm vụ, tính chất và đặc điểm hoạt động của quân đội trong điều kiện thời chiến hay thời bình. Mục đích của

87

88


việc tìm hiểu những biểu hiện cơ bản của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" qua những thời kỳ lịch sử là để thấy được sự phát
triển của phẩm chất cao quý ấy.
Theo đó có thể phân kỳ lịch sử làm hai thời kỳ: từ khi quân đội ra đời đến năm 1989 và thời kỳ từ 1989 đến nay, để
nhận diện những biểu hiện phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ". Sự phân kỳ theo hai thời kỳ lớn như vậy tạo điều kiện và cho
phép trình bày những nội dung biểu hiện của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" ngắn gọn, cô đọng, mang tính khái quát trên cơ
sở tích hợp những nội dung biểu hiện cụ thể trong các thời kỳ nhỏ hơn, qua đó có thể thấy rõ hơn sự phát triển của phẩm
chất "Bộ đội Cụ Hồ".
1. Biểu hiện của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" từ khi thành lập đến năm 1989
Thời kỳ 1944 - 1989, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, sự thương yêu, đùm bọc của nhân dân,
trải qua muôn vàn gian nan thử thách, quân đội ta đã cùng với toàn dân tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
(1945-1954) và kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, bảo vệ miền Bắc, giải phóng miền Nam tiến tới thống nhất đất
nước (1954-1975), làm nên những kỳ tích lịch sử của thế kỷ XX trong lịch sử dân tộc.
Sau cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ thắng lợi, quân đội ta tiếp tục chiến đấu bảo vệ Tổ quốc chống lại cuộc
chiến tranh xâm lược ở biên giới Tây Nam, biên giới phía bắc. Tháng 1 năm 1979, đáp lời kêu gọi của nhân dân và Mặt
trận Đoàn kết dân tộc cứu nước Cămpuchia, quân đội ta đã bất chấp hy sinh, gian khổ tiếp tục sát cánh chiến đấu cùng
nhân dân, quân đội Khơme yêu nước chân chính đập tan chế độ diệt chủng Pônpốt (1-1979) và giúp bạn bảo vệ thành
quả đã giành được, xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng Cămpuchia (1979-1989).
Thời kỳ 1944 - 1989, về cơ bản quân đội ta thực hiện nhiệm vụ chiến đấu giành độc lập dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và

làm nghĩa vụ quốc tế. Trải qua 45 năm chiến đấu đầy hy sinh gian khổ và giành thắng lợi vẻ vang, phẩm chất "Bộ đội Cụ
Hồ" được tôi luyện vững vàng và toả sáng rực rỡ với những biểu hiện cơ bản nổi bật dưới đây.
Tinh thần chiến đấu, hy sinh quên mình vì độc lập dân tộc, thống nhất của Tổ quốc.
Khoảng thời gian từ 1944 đến 1989 đặc biệt là đến thời điểm 30 tháng 4 năm 1975, dấu ấn lịch sử nổi bật nhất là
cuộc chiến đấu của quân và dân ta chống lại hai kẻ thù xâm lược hùng mạnh nhất trong hệ thống đế quốc chủ nghĩa thế
giới để bảo vệ những giá trị và quyền thiêng liêng nhất của dân tộc Việt Nam là giành độc lập độc lập dân tộc, thống nhất
Tổ quốc; bảo vệ những thành tựu của chủ nghĩa xã hội và hạnh phúc của toàn thể nhân dân Việt Nam. Nhiệm vụ chính trị
87

88


mà Đảng, và nhân dân giao cho quân đội ta là phải làm nòng cốt cho cuộc đấu tranh của nhân dân ta thực hiện mục tiêu
vĩ đại đó.
Tinh thần "Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh" thể hiện sinh động trong thực tiễn đấu tranh chống quân thù, nêu cao
tấm gương kiên trung, bất khuất, tự nguyện hiến dâng cả cuộc đời cho cách mạng - những biểu hiện sinh động, tập trung
nhất về lòng tận trung với Đảng, với Tổ quốc, tận hiếu với dân của cán bộ chiến sĩ "Bộ đội Cụ Hồ". Những chiến sĩ cảm
tử của Trung đoàn Thủ đô, hình ảnh Cù Chính Lan, Bế Văn Đàn, Phan Đình Giót… trong kháng chiến chống Pháp;
Nguyễn Văn Trỗi, Trừ Văn Thố, Nguyễn Viết Xuân, Lê Mã Lương, Tiểu đội Bùi Ngọc Đủ… trong kháng chiến chống
Mỹ; những tấm gương chiến đấu, hy sinh của cán bộ, chiến sĩ ta trong hai cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở hai đầu
biên giới, trong chiến đấu giúp bạn tiêu diệt chế độ diệt chủng ở Cămpuchia, là những biểu hiện bất tử về tinh thần xả
thân vì độc lập độc lập dân tộc, vì sự thống nhất và toàn vẹn của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội và hạnh phúc của nhân
dân, vì chủ nghĩa quốc tế vô sản của cán bộ, chiến sĩ "Bộ đội Cụ Hồ". Những hình ảnh đó là sự biểu hiện sinh động nhất
lời thề danh dự của cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam, trước Đảng, trước Tổ quốc, trước nhân dân: "Hy sinh
tất cả vì Tổ quốc Việt Nam, chiến đấu đến giọt máu cuối cùng để chống xâm lược và bọn Việt gian phản quốc, để giải
phóng cho toàn Việt Nam"1. Tinh thần xả thân đó là biểu hiện cô đọng nhất điều Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên dương
quân đội ta nhân dịp lễ kỷ niệm lần thứ 20 ngày thành lập: "Quân đội ta trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu
hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua,
kẻ thù nào cũng đánh thắng"2.
Vượt qua mọi khó khăn gian khổ, đoàn kết, mưu trí, sáng tạo, ý chí quyết chiến quyết thắng mọi kẻ thù.

Tinh thần vượt qua mọi khó khăn gian khổ, đoàn kết, mưu trí, sáng tạo, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù là một
biểu hiện sinh động và cô đọng của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" - xét từ góc độ giá trị chính trị - đạo đức của người chiến
sĩ quân đội cách mạng.
Trải qua các cuộc kháng chiến trường kỳ, trực tiếp đối mặt với nhiều kẻ thù hung ác, xảo quyệt, chủ nghĩa anh hùng
cách mạng, tinh thần quyết chiến quyết thắng của "Bộ đội Cụ Hồ’ được xây dựng trên cơ sở sự giác ngộ mục tiêu chiến
1

.

60

năm

Quân

đội

nhân

dân

Việt

Nam,

Nxb

Quân

đội

nhân

dân,

H.

2002,

H. 2004, tr. 13
2

.

Hồ

Chí

Minh,

Toàn

tập,

tập

11,

Nxb

tr. 350.

87

88

Chính

trị

quốc

gia,


đấu và sự hiểu biết, nắm chắc những tri thức của khoa học - nghệ thuật quân sự, đồng thời còn là sự kế thừa và phát huy
truyền thống đánh giặc giữ nước kiên cường và tài tình của dân tộc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi gắm đối với cán bộ,
chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô năm xưa: "Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để cho Tổ quốc quyết sinh. Các em là đại
biểu cái tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đó đã kinh qua Hai Bà
Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, truyền lại cho các
em. Nay các em gan góc tiếp tục cái tinh thần bất diệt đó, để truyền lại cho nòi giống Việt Nam muôn đời về sau"1.
Tinh thần vượt qua mọi khó khăn gian khổ, đoàn kết, mưu trí, sáng tạo, ý chí quyết chiến quyết thắng ấy chỉ có ở
những người chiến sĩ của một quân đội cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh tổ chức lãnh
đạo, giáo dục và rèn luyện. Tinh thần và ý chí ấy kết tinh từ lòng dũng cảm vô song và trí thông minh của những con
người nắm được quy luật và hành động theo quy luật. Điều này lý giải vì sao khi mở đầu cuộc kháng chiến chống thực
dân Pháp, quân đội ta chỉ với "gậy tầm vông, súng kíp", "bao gạo, súng trường", "chân đất, mũ nan", đánh giặc bằng bom
ba càng, hành quân bộ, phá xe tăng địch bằng lựu đạn, nhưng đến cuối cuộc chiến tranh, "Bộ đội Cụ Hồ" đã làm chủ các
phương tiện kỹ thuật hiện đại: lái xe tăng, máy bay phản lực, điều khiển tên lửa hạ pháo đài bay… và xây dựng nên cách
đánh
độc

đáo
của
chiến
tranh
nhân
dân
Việt
Nam
trong
thời
đại
Hồ Chí Minh.
Tinh thần vượt qua mọi khó khăn gian khổ, đoàn kết, mưu trí, sáng tạo, ý chí quyết chiến quyết thắng ấy được hình
thành nên từ sự phát huy cao độ ưu thế tuyệt đối về chính trị - tinh thần, về trí thông minh của con người Việt Nam.
Tướng bại trận Pháp R.Xa-lăng sau nhiều năm đối diện với quân đội ta đã thừa nhận: "Quân đội Cộng sản mạnh thêm…
vì cơ cấu chính trị đặc biệt… (là) quân đội giỏi nhất trên thế giới hiện nay". Còn với tướng thất trận Mỹ, Oét-mo-len đã
đánh giá: "Quân đội nhân dân Việt Nam là một lục quân thiện chiến vào bậc nhất, nhì thế giới, vì họ thấm nhuần học
thuyết chiến tranh nhân dân của Ông Hồ".
Đoàn kết gắn bó máu thịt với nhân dân.
Tình đoàn kết gắn bó máu thịt với nhân dân bắt nguồn từ bản chất và mục tiêu lý tưởng chiến đấu của quân đội ta một quân đội từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu, tình đoàn kết ấy còn bắt nguồn từ đường lối chiến tranh nhân
dân của Đảng ta. Đoàn kết gắn bó máu thịt với nhân dân, quân với dân một ý chí là một nét biểu hiện đặc biệt của "Bộ
1

. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, H. 2002, tr. 35.

87

88

đội Cụ Hồ". Điều 9 trong Mười lời thề danh dự của Đội quân giải phóng Việt Nam đã quy định: "Khi tiếp xúc với dân
chúng sẽ làm đúng 3 điều nên: kính trọng dân, cứu giúp dân, bảo vệ dân; và 3 điều răn: không doạ nạt dân, không lấy của
dân, không quấy nhiễu dân để gây lòng tin cậy ái đới của dân chúng, thực hiện quân dân nhất trí, cứu nước, diệt gian" 1.
Phẩm chất đoàn kết gắn bó máu thịt với nhân dân phát triển tới đỉnh cao ngay từ trong kháng chiến chống Pháp. Không
phải ngẫu nhiên mà danh hiệu cao quý "Bộ đội Cụ Hồ" đã được sản sinh ra trong thời kỳ lịch sử này. Nhân dân không
chỉ đẻ ra quân đội, mà còn là tường đồng vách sắt chở che cho quân đội, giúp cho quân đội đánh giặc. Mỗi cán bộ, chiến
sĩ dù ở hoàn cảnh nào cũng thực hiện đúng lời Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: "Phải làm cho dân tin, dân phục, dân
yêu"2. Cán bộ, chiến sĩ ta luôn gắn bó với dân, kính trọng dân, tôn trọng chính quyền, khiêm tốn học hỏi và giúp đỡ dân,
dựa vào dân mà hoạt động ở mọi địa bàn, sống chết với dân, cùng nhân dân chiến đấu và chiến thắng. Bộ đội như cá,
nhân dân như nước, "Điểm trọng yếu là bất kỳ bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân du kích đều phải bám sát lấy
dân, rời dân ra nhất định thất bại. Bám lấy dân là làm sao cho được lòng dân, dân tin, dân mến, dân yêu. Như vậy thì bất
kể việc gì khó cũng làm được cả và nhất định thắng lợi"3.
Rạng rỡ tinh thần quốc tế vô sản cao cả.
Trong những năm từ 1944 đến 1989, trên bán đảo Đông Dương ba dân tộc Việt Nam - Lào - Cămpuchia anh em đã sát
vai bên nhau đấu tranh giành độc lập dân tộc và quyền được sống trong độc lập tự do. Trong điều kiện ấy, tình đoàn kết
thuỷ chung son sắt, sáng ngời tinh thần quốc tế vô sản cao cả của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" đã toả sáng. Hình ảnh cao
đẹp về tinh thần xả thân của cán bộ chiến sĩ các đơn vị quân tình nguyện Việt Nam sát cánh cùng quân và dân Lào,
Cămpuchia trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc của hai dân
tộc Lào và Cămpuchia còn khắc sâu trong lòng nhân dân các nước bạn.
Trong 10 năm giúp nhân dân Cănpuchia thoát khỏi họa diệt chủng của bọn phản động PônPốt - Iêngxari, quân đội ta
đặc biệt coi trọng xây dựng mối quan hệ đoàn kết hữu nghị giữa Đảng, Nhà nước, nhân dân ta với nhân dân Campuchia
1

.

60

năm

Quân

đội

nhân

dân

Việt

Nam,

Nxb

Quân

đội

nhân

dân,

H. 2004, tr. 13.
2

.

Hồ

Chí

Minh,

Toàn

tập,

tập

6,

Nxb

Chính

tr. 207.
3

. Hồ Chí Minh với các lực lượng vũ trang nhân dân, Nxb Quân đội nhân dân, H. 1975, tr. 215.

87

88

trị

quốc

gia,

H.

2002,


theo tinh thần "Giúp bạn là tự giúp mình", hết sức thuỷ chung, trong sáng, cùng kề vai chiến đấu, chia ngọt xẻ bùi. Yêu
quý nhân dân nước mình đồng thời kính trọng, yêu quý, giúp đỡ nhân dân nước bạn. Cũng giống như hình ảnh xả thân
giúp bạn của những chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam tại Bản Đông - Nam Lào, ở Xảm Thông, Long Chẹng - Bắc
Lào những năm 70; trên đất nước Cămpuchia, từ Cảng Công Pông Xom ở miền Tây Nam đến mảnh đất Keo Ma Lai vùng Đông Bắc, hình ảnh cán bộ chiến sĩ quân tình nguyện Việt Nam xả thân cứu nhân dân Cămpuchia khỏi họa diệt
chủng, đã để lại những ấn tượng tốt đẹp trong lòng nhân dân nước bạn về tinh thần quốc tế vô sản trong sáng. Không
phải ngẫu nhiên mà nhân dân Cămpuchia gọi quân tình nguyện Việt Nam là "Bộ đội Nhà Phật".
Nhân dịp kỷ niệm 40 năm ngày thành lập (1944-1984), quân đội ta đã được Nhà nước Dân chủ nhân dân Lào trao tặng
Huân chương Sao vàng quốc gia (Huân chương cao quý nhất của Lào), Nhà nước Cămpuchia trao tặng Huân chương
Ăngco (Huân chương cao quý nhất của Cămpuchia).
Nhìn tổng thể phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" trong thời kỳ này luôn tỏa sáng. Tuy nhiên, nghiêm túc nhìn nhận, đã có
những lúc phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" có sự suy giảm. Đặc biệt là mấy năm sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống đế
quốc Mỹ xâm lược (1975) đến trước khi đổi mới (1986), hình ảnh, uy tín "Bộ đội Cụ Hồ" trong nhân dân có mặt không
còn được như những năm kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Đặc biệt đáng lo ngại là sự xuống cấp ở một bộ phận vốn
là ưu tú của quân đội, đó là những cán bộ, đảng viên - trong đó có những cán bộ đã kinh qua nhiều năm rèn luyện, ở cả
cơ quan và đơn vị. Sự xuống cấp biểu hiện trên nhiều mặt, như: ý thức trách nhiệm, ý chí chiến đấu, trình độ sẵn sàng
chiến đấu; nhiệt tình xây dựng quân đội; tư tưởng, tổ chức, đoàn kết, kỷ luật, đặc biệt là quan hệ nội bộ và quan hệ quân
dân; quản lý cơ sở vật chất, trang bị kỹ thuật; đời sống tinh thần và vật chất… Sự xuống cấp ấy đã tác động trực tiếp đến
sức mạnh chiến đấu, chất lượng tổng hợp, bản chất, truyền thống "Bộ đội Cụ Hồ". Kiểm điểm từ sau ngày 30 tháng 4
năm 1975 đến hết năm 1978, Nghị quyết Quân uỷ Trung ương chỉ rõ: "Đây là thời kỳ quân đội ta phạm nhiều khuyết
điểm nhất trong 30 năm qua, có ảnh hưởng đến sức mạnh chiến đấu, đến bản chất và truyền thống cách mạng. Tình cảm
của nhân dân đối với quân đội giảm sút"1.
Tình hình đó có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân chuyển sang
cách mạng xã hội chủ nghĩa là bước ngoặt rất lớn của cách mạng nước ta. Bước chuyển này diễn ra sau một thắng lợi
quân sự vĩ đại. Nhưng chúng ta đã choáng ngợp trước thắng lợi, phạm sai lầm chủ quan trong đánh giá so sánh lực
lượng, chưa đánh giá đầy đủ chiến lược của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đối với Việt Nam; trong cán bộ các
1

. Tổ chức sự lãnh đạo của Đảng trong Quân đội nhân dân Việt Nam, tập III, Nxb Quân đội nhân dân, H. 1994, tr. 62.

87

88


cấp của quân đội có tình trạng quan liêu hóa, tha hóa, thu vén cá nhân, cấp trên nêu gương xấu cho cấp dưới, mối liên hệ
giữa Đảng với quần chúng, bộ đội sa sút, kỷ luật quân đội lỏng lẻo…; Chưa lấy những lời Bác dạy soi rọi lại mình.
Hệ thống công tác đảng, công tác chính trị kém vững vàng, ít năng động, không sắc bén, hình thức, hiệu lực thấp.
Công tác giáo dục chính trị, lãnh đạo tư tưởng, rèn luyện bộ đội nghèo nàn, khô cứng, chậm đổi mới. Quân đội ta có
nhiều kinh nghiệm xây dựng trong chiến tranh và cũng đã có kinh nghiệm xây dựng trong hòa bình, nhưng chúng ta
chậm tổng kết để vận dụng vào nhiệm vụ xây dựng và chiến đấu của quân đội trong giai đoạn mới.
Công tác quản lý cán bộ chưa tốt. Do đánh giá không đúng, dẫn đến sử dụng không phù hợp, không phát huy được, có
hiệu tượng cục bộ, địa phương, bè phái trong công tác cán bộ. Đội ngũ sĩ quan trẻ, nhất là ở cơ sở, phổ biến không yên
tâm với binh nghiệp, nên không tích cực học tập, rèn luyện, tu dưỡng. Bản thân cán bộ chính trị cũng không thích làm
chính trị, cán bộ khoa học kỹ thuật không phát huy được, chất xám bị lãng phí. Cán bộ ít gắn bó với chiến sĩ, cán bộ cơ
sở hành động quan liêu, quân phiệt, kém năng lực, kém kiến thức, không đủ sức thuyết phục cấp dưới và chiến sĩ, làm
cho bộ đội bất bình, chán nản. Không ít cán bộ các cấp giảm sút ý chí và trách nhiệm, trong cuộc sống đời thường thiếu
gương mẫu, do chủ nghĩa cá nhân dẫn đến mất đoàn kết làm cho đơn vị bị yếu kém.
Chính sách đối với quân đội chậm đổi mới, chưa phù hợp, chưa thỏa đáng đối với lao động đặc thù của quân đội. Các
cấp, các ngành chưa nhận thức đúng và chưa quan tâm thực hiện chính sách đối với quân đội.
2. Biểu hiện của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" từ năm 1989 đến nay
Thời kỳ từ 1989 đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Quân đội nhân dân Việt Nam cùng toàn dân bước vào thời kỳ
đổi mới toàn diện đất nước. Đây là thời kỳ tình hình thế giới và trong nước có nhiều biến động, tác động mạnh mẽ đến
phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ".
Biểu hiện của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hô" trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc thời kỳ này vừa là sự tiếp nối
những biểu hiện về phẩm chất cách mạng tốt đẹp trước đây, vừa là sự phản ánh sinh động đặc điểm của thời
kỳ mới. Những biểu hiện nổi bật của phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" thời kỳ từ 1989 đến nay tập trung ở các nội dung dưới

đây.
Kiên định mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

87

88


Thời kỳ 1989 đến nay đất nước tập trung mọi nỗ lực vào thực hiện chủ trương của Đảng: đổi mới toàn diện đất nước,
thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Những năm qua, cùng với toàn Đảng,
toàn dân, cán bộ, chiến sĩ quân đội ta đã hoàn thành tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc gắn liền với bảo vệ chế độ, bảo vệ
Đảng, bảo vệ nhân dân, bảo vệ thành quả cách mạng. Biểu hiện tập trung nhân cách của người quân nhân, trách nhiệm
chính trị của quân đội đối với Tổ quốc là sự giác ngộ xã hội chủ nghĩa, trung thành tuyệt đối với mục tiêu, lý tưởng cách
mạng của Đảng, với lợi ích của giai cấp công nhân, của dân tộc và nhân dân lao động; là lối sống có lý tưởng, một lòng
một dạ phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân; là bản lĩnh chính trị vững vàng, năng lực hành động sáng tạo, nhạy bén, chủ
động xử lý những tình huống phức tạp diễn ra trong hoạt động thực tiễn theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng, chính
sách, pháp luật Nhà nước. Biểu hiện cao nhất phẩm chất cách mạng của cán bộ, chiến sĩ quân đội là luôn kiên định mục
tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; lấy việc giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển kinh tế - xã hội là
lợi ích quốc gia cao nhất. Biểu hiện đó thể hiện rõ nét và tập trung ở lời tuyên dương của Tổng bí thư Nông Đức Mạnh:
"Toàn quân đã chấp hành nghiêm túc các chế độ sẵn sàng chiến đấu, thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ phòng chống "diễn
biến hòa bình", bạo loạn lật đổ, bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định chính trị - xã hội để phát triển đất nước, bảo vệ
độc lập chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích quốc gia. Quân đội đã thực hiện tốt vai trò tham mưu về lĩnh
vực quân sự, quốc phòng cho Đảng và Nhà nước cả ở cấp Trung ương và địa phương, đồng thời thực sự là lực lượng
nòng cốt trong xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân, gắn với thế trận an ninh nhân
dân ngày càng vững chắc. Quân đội đã tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội, nhất là ở các địa bàn khó khăn, vùng
sâu, vùng cao; tham gia xóa đói giảm nghèo; củng cố hệ thống chính trị cơ sở; đặc biệt đã thực hiện rất tốt việc phòng,
chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, cứu hộ, cứu nạn... Trong gian nan thử thách, quân đội ta đã thể hiện đúng
phẩm chất cao đẹp "Bộ đội Cụ Hồ", bộ đội của dân, làm cho tình cảm quân dân càng keo sơn, gắn bó"1.
Sẵn sàng chiến đấu hy sinh bảo vệ bảo vệ chế độ xã hội chủ nhĩa, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền của Tổ quốc.
Sự kiên định mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội gắn liền với tinh thần sẵn sàng chiến đấu hy sinh

bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, thống nhất, chủ quyền của Tổ quốc là một biểu hiện rõ nét của "Bộ đội Cụ Hồ" thời kỳ từ 1989
đến nay.

1

. Bài phát biểu của Tổng bí thư Nông Đức Mạnh tại Hội nghị Quân chính toàn quân 4-12-2007.

87

88


Cán bộ, chiến sĩ ta luôn nhận thức rõ bản chất, âm mưu chống phá cách mạng nước ta của các thế lực thù địch không
hề thay đổi, nhưng những âm mưu, thủ đoạn chiến lược của chúng đã có sự điều chỉnh. Thất bại trong sử dụng chiến
tranh xâm lược, chúng chuyển sang chống phá bằng các biện pháp phi vũ trang, trên các mặt: kinh tế, chính trị, tư tưởng,
văn hóa, lối sống là chính, đồng thời vẫn răn đe bằng quân sự và sẵn sàng tiến hành những cuộc phiêu lưu quân sự khi có
thể. Trong hoàn cảnh đất nước hoà bình, song hàng vạn cán bộ, chiến sĩ vẫn chắc tay súng, vững vàng nơi biên cương,
hải đảo, sẵn sàng chiến đấu cao, vượt qua mọi gian khổ, khó khăn, sẵn sàng chiến đấu hy sinh, bảo vệ vững chắc độc lập,
chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, lãnh hải thiêng liêng của Tổ quốc. Cán bộ, chiến sĩ ta đã sát cánh cùng nhân dân đấu
tranh chống các thế lực thù địch không chỉ trên mặt trận quân sự, mà còn cả trên mặt trận chính trị, tư tưởng, kinh tế, văn
hóa, xã hội. Nhạy bén trong đấu tranh chống các quan điểm đòi đa nguyên về chính trị, đa đảng đối lập, đòi "phi chính trị
hoá" quân đội, góp phần giương cao ngọn cờ lãnh đạo của Đảng, bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, góp phần quan trọng làm cho tình hình chính trị của đất nước ổn định. Cảnh giác và đánh bại mọi
âm mưu, thủ đoạn "diễn biến hòa bình", bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch đối với nước ta.
Sẵn sàng hy sinh cứu dân, chung vai sát cánh cùng nhân dân xoá đói giảm nghèo, xây dựng cuộc sống mới.
Quán
triệt
và
thực
hiện

Nghị
quyết
8b/NQ-HN-TW
của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VI) và Chỉ thị 137/ĐUQSTW ngày 31 tháng 8 năm 1990 của Thường vụ
Đảng uỷ Quân sự Trung ương về mục tiêu, nhiệm vụ công tác dân vận của quân đội trong tình hình mới, toàn quân đã
tích cực tham gia các cuộc vận động, các phong trào cách mạng của cả nước, tham gia phát triển kinh tế - xã hội, xoá đói
giảm nghèo trên các địa bàn chiến lược, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc, vùng đồng bào có đạo. Sống ở đâu
cán bộ, chiến sĩ quân đội cũng giữ nghiêm kỷ luật khi quan hệ với nhân dân, đồng thời biết dựa chắc vào dân để hoàn
thành tốt nhiệm vụ. Các đơn vị quân đội luôn chủ động phối hợp với địa phương, các lực lượng trên địa bàn và trực tiếp
tổ chức các tổ, đội công tác nhằm tuyên truyền, vận động quần chúng hiểu rõ và chấp hành đúng chủ trương, chính sách
của Đảng, Nhà nước. Đồng thời góp phần củng cố, kiện toàn các tổ chức, đoàn thể trong hệ thống chính trị ở cơ sở; góp
phần tham mưu, đề xuất giúp cấp ủy, chính quyền địa phương cơ sở đẩy mạnh sản xuất nâng cao đời sống vật chất, tinh
thần đồng bào các dân tộc, củng cố và xây dựng lực lượng vũ trang địa phương và xây dựng nền quốc phòng toàn dân ở
cơ sở. Một trong những biểu hiện sáng danh "Bộ đội Cụ Hồ’ thời kỳ này là các đơn vị và cán bộ, chiến sĩ quan đội đã xả
thân cứu dân trong bão lụt, trong chống chọi với thiên tai. Hình ảnh cán bộ, chiến sĩ quân đội lao xuống dòng nước lũ
cứu dân ở nhiều đơn vị, hình ảnh cán bộ, chiến sĩ không quản mưa bão đào bới đất đá cứu dân trong lũ quét, lũ ống, dầm
87

88