Xây dựng và sử dụng bộ câu hỏi kiểm tra đánh giá cho chương sinh trưởng và phát triển –sinh học 11 theo hướng nâng cao năng lực người học

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN MINH CHÂU

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BỘ CÂU HỎI
KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ CHO CHƯƠNG “SINH TRƯỞNG
VÀ PHÁT TRIỂN” - SINH HỌC 11 THEO HƯỚNG
NÂNG CAO NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn Sinh học
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hà

Thái Nguyên - 2015


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận văn là khách quan, trung thực và chưa từng được ai công bố
trong bất kì công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Nguyễn Minh Châu
XÁC NHẬN CỦA TRƯỞNG KHOA

XÁC NHẬN CỦA GIÁO VIÊN

CHUYÊN MÔN

HƯỚNG DẪN

TS. Nguyễn Thị Hà

i


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô hướng dẫn – TS. Nguyễn Thị Hà đã
tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm –
Đại học Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Sinh, phòng Sau Đại học, các thầy cô
giáo đồng môn Sinh, các anh chị trong tập thể lớp LL & PPDH Sinh học K21 đã
động viên, chỉ dẫn, đóng góp ý kiến và tạo điều kiện thuận lợi trong thời gian tác
giả học tập và làm luận văn tại trường.
Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường THPT Thanh Oai
A, THPT Thanh Oai B, THPT Nguyễn Du (huyện Thanh Oai, Hà Nội) cùng các thầy, cô
giáo đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện tốt nhất để tác giả tiến hành thực nghiệm thành
công.
Cảm ơn gia đình, bạn bè đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tác giả trong quá
trình thực hiện đề tài.

Tác giả luận văn

Nguyễn Minh Châu

ii

MỤC LỤC
Trang
Trang bìa phụ
Lời

cam

đoan............................................................................................................i

Lời

cảm ơn ..............................................................................................................ii
Mục lục ..................................................................................................................iii
Các từ viết tắt trong luận văn ...................................................................................
v Danh mục bảng, biểu, sơ đồ....................................................................................
vi Danh mục các hình ................................................................................................
vii MỞ ĐẦU ................................................................................................................
1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ........................................................ 6
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới liên quan tới đề
tài ... 6
1.1.1 Những vấn đề nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến đề tài .......................
6
1.1.2 Những vấn đề nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài...................
7
1.2 Những vấn đề chung về câu hỏi và năng lực.................................................. 8
1.2.1 Khái niệm câu hỏi ....................................................................................... 8
1.2.2 Khái niệm năng lực .................................................................................. 10

1.2.3 Những vấn đề liên quan tới câu hỏi theo định hướng năng
lực........................ 13
1.2.4 Phân loại câu hỏi theo định hướng năng lực .............................................. 15
1.2.5 Yêu cầu đối với việc biên soạn các câu hỏi theo định hướng năng lực ....... 19
1.3 Kiểm tra, đánh giá, đánh giá năng lực .......................................................... 20
1.3.1 Kiểm tra .................................................................................................... 20
1.3.2 Khái niệm đánh giá ................................................................................... 21
1.3.3 Đánh giá năng lực ..................................................................................... 22
1.4 Hệ thống các hình thức kiểm tra, đánh giá theo định hướng năng lực ..........
24
1.4.1 Đánh giá quá trình (Formative assesment)................................................. 24

iii


1.4.2 Đánh giá đầu ra/ đánh giá thực .................................................................. 26
1.4.3 Đánh giá tổng kết ...................................................................................... 26
Kết luận chương 1 ............................................................................................... 27

iii


Chương 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BỘ CÂU HỎI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ CHO
CHƯƠNG “SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN” - SINH HỌC 11
THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC ............................... 28
2.1 Phân tích cấu trúc, nội dung các chủ đề trong chương “Sinh trưởng và
phát triển” - SH
11..................................................................................................... 28
2.2 Nguyên tắc thiết kế câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực ..................
29

2.3 Xây dựng bộ câu hỏi dựa trên thang đánh giá nhận thức theo quan điểm của
Nitko.... 31
2.4 Quy trình xây dựng và sử dụng bộ câu hỏi kiểm tra đánh giá theo định hướng
tiếp cận năng lực ................................................................................................
33
2.5 Ví dụ minh họa thiết kế câu hỏi theo hướng nâng cao năng lực cho người
học cho chủ đề: "Sinh trưởng và phát triển" - SH
11................................................. 35
2.5.1 Chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở thực vật” ...........................................
35
2.5.2 Chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật – một số bệnh do rối loạn
nội tiết ở
người”....................................................................................................... 40
Kết luận chương 2 ............................................................................................... 47
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM............................................................ 48
3.1 Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ............................................... 48
3.1.1 Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................ 48
3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ......................................................... 48
3.2 Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm ...............................................
48
3.2.1 Đối tượng của thực nghiệm sư phạm .........................................................
48
3.2.2 Nội dung thực nghiệm sư phạm................................................................. 50
3.4 Cơ sở để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..........................................
51
3.5 Kết quả thực nghiệm sư phạm ...................................................................... 51
3.5.1 Kết quả khảo sát đối với giáo viên................................................................
51

3.5.2 Kết quả bài kiểm tra của HS ..................................................................... 53
Kết luận chương 3 ............................................................................................... 63
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.................................................................................. 64
DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 65
PHỤ LỤC

iv


CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
STT

Chữ viết tắt

Đọc là

1

BT

Bài tập.

2

CH

Câu hỏi.

3

ĐGQT

Đánh giá quá trình.

4

ĐGLH

Đánh giá lớp học.

5

ĐG

Đánh giá.

6

GV

Giáo viên.

7

HS

Học sinh.

8

KT

Kiểm tra.

9

KTDH

Kỹ thuật dạy học.

10

KTĐG

Kiểm tra đánh giá.

11

NL

Năng lực.

12

QTDH

Quá trình dạy học.

13

PPDH

Phương pháp dạy học.

14

SGK

Sách giáo khoa.

15

SH

Sinh học.

16

THPT

Trung học phổ thông.

17

TLTN

Trả lời trắc nghiệm.

18

TNKQ

Trắc nghiệm khách quan.

v


DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ
Trang

Bảng 1.1 Một số điểm khác biệt cơ bản giữa đánh giá theo năng lực và đánh giá
theo kiến thức, kỹ năng..........................................................................................
23
Bảng 2.1 Thang đánh giá nhận thức theo quan điểm của Nitko ..............................
32
Bảng 2.2 Các NL hướng tới trong chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở thực vật” ...
37
Bảng 2.3 Ma trận câu hỏi đánh giá các mức năng lực cần đạt trong chủ đề “Sinh
trưởng và phát triển ở thực vật ” ............................................................................
38
Bảng 2.4 Các NL hướng tới trong chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật một số bệnh rối loạn nội tiết ở người”....................................................................
42
Bảng 2.5 Ma trận câu hỏi đánh giá các mức NL cần đạt trong chủ đề: “Sinh trưởng
và phát triển ở động vật – một số bệnh do rối loạn nội tiết ở người” ......................
43
Bảng 3.1 Các thành phần GV tham gia trưng cầu ý kiến ........................................ 49
Bảng 3.2 Số lượng HS của các trường THPT tham gia thực nghiệm ...................... 49
Bảng 3.3. Kết quả đánh giá tính đa dạng và thực tiễn trong nội dung CH .............. 51
Bảng 3.4. Kết quả đánh giá tính phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh .......
52

Bảng 3.5 Kết quả đánh giá tính khả thi của các CH ............................................... 52
Bảng 3.6 Tần suất điểm bài kiểm tra tại 3 trường THPT ........................................ 61
Sơ đồ 1.1 Hệ thống các hình thức kiểm tra, đánh giá theo định hướng năng lực ...............
24

Sơ đồ 2.1 Nội dung Chương “ Sinh trưởng và phát triển” – SH 11 ........................ 29
Sơ đồ 2.2 Quy trình xây dựng bộ câu hỏi kiểm tra đánh giá theo định hướng tiếp
cận năng lực người học
................................................................................................ 33

vi


DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 3.1 Biểu đồ tần số điểm bài kiểm tra 15 phút tại 3 trường THPT.................. 61

vii


MỞ ĐẦU
1 LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI
1.1 Xuất phát từ những văn kiện của Đảng
Trong giai đoạn hiện nay, để đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa
trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc
tế. Muốn tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa thắng lợi phải phát triển mạnh
giáo dục – đào tạo, phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản của sự phát triển
nhanh và bền vững.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo đã xác định: “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi,

kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, đảm bảo trung thực, khách
quan. Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, cần từng bước
theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và
công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá
cuối kì, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học;
đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội” [35].
Nền giáo dục Việt Nam đang chuyển từ giáo dục định hướng nội dung sang
giáo dục định hướng năng lực. Khác với chương trình định hướng nội dung,
chương trình dạy học định hướng năng lực tập trung vào việc mô tả đầu ra, có
thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lý chất lượng
dạy học chuyển từ việc “điều khiển đầu vào” sang “điều khiển đầu ra”, tức là kết
quả học tập của HS.
Chương trình dạy học định hướng năng lực không quy định những nội dung
dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo
dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội
dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực
hiện được mục tiêu dạy học, tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn. Trong
chương trình định hướng năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập mong
1


muốn thường được mô tả thông qua hệ thống năng lực (Competency). Kết quả
học tập mong

2


muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát được, đánh giá được. HS cần đạt
được những yêu cầu đã quy định trong chương trình.
Trong dạy học nói chung và dạy học môn Sinh học nói riêng, vấn đề làm thế

nào để đổi mới KTĐG trong dạy học môn Sinh học không nằm ngoài quy luật đó.
1.2 Xuất phát từ đặc điểm nội dung sách giáo khoa của môn Sinh học 11 ở
trường THPT
Sinh học là môn khoa học tự nhiên vô cùng lý thú và cũng rất gần gũi. Khi
học môn SH, HS có thể phát huy, khai thác trí tưởng tượng và khả năng vận dụng
những hiểu biết thực tế của bản thân trong cuộc sống hàng ngày giúp các em
khám phá và giải thích được các hiên tượng trong cuộc sống, qua đó tạo động lực,
niềm yêu thích môn học ở các em, nhờ đó kiến thức bộ môn được các em nắm
chắc và bền lâu hơn. Do vậy, GV dạy môn SH có nhiều cơ hội phát triển cho HS khả
năng nhận thức và tư duy bằng nhiều các phương pháp và biện pháp khác nhau.
Nội dung chương trình sách giáo khoa SH 11 trình bày các dấu hiệu đặc
trưng của sự sống ở cấp độ cơ thể đó là các quá trình: chuyển hóa vật chất và
năng lượng, cảm ứng, sinh trưởng và phát triển, sinh sản.
Nội dung kiến thức SH 11 là sự thống nhất các kiến thức Sinh học chuyên
khoa từ các lớp dưới để tạo thành cơ sở kiến thức giúp hình thành những khái
niệm, quy luật Sinh học đại cương. Sự hình thành các kiến thức khái niệm, quy luật
này đi đúng theo quy luật nhận thức đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng. Có thể nói, kiến thức SH 11 là những kiến thức hết sức quan trọng giúp HS
nhận biết rõ những dấu hiệu, bản chất của các sự vật, hiện tượng liên quan tới các
hoạt động sinh lý của cơ thể người, động vật, thực vật trong đời sống, tạo cơ sở
để xây dựng các biện pháp giữ gìn, bảo vệ sức khỏe, bảo vệ môi trường…
Để nâng cao hiệu quả dạy học SH 11 cần có những phương pháp và biện
pháp phù hợp. Bên cạnh việc sử dụng những PPDH và KTDH hiện đại thì đổi mới
KTĐG cũng là một yếu tố quyết định đến việc nâng cao chất lượng dạy học.

3


Từ những lý do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài: “Xây dựng và sử dụng bộ
câu hỏi kiểm tra đánh giá cho chương “Sinh trưởng và phát triển” – Sinh học 11

theo hướng nâng cao năng lực người học”.

4


2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu quy trình xây dựng bộ CH KTĐG chương “Sinh trưởng và phát
triển” - SH 11 theo hướng tiếp cận NL người học và vận dụng vào KTĐG sẽ góp
phần nâng cao chất lượng dạy học Sinh học 11 THPT.
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
3.1 Đối tượng nghiên cứu
Quy trình biên soạn và sử dụng bộ CH KTĐG cho các chủ đề trong chương
“Sinh trưởng và phát triển” – SH 11 theo hướng nâng cao NL người
học.
3.2 Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học chương “Sinh trưởng và phát triển” - SH 11.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu xây dựng được bộ CH cho chương “Sinh trưởng và phát triển” – SH11
theo định hướng tiếp cận NL và vận dụng trong khâu KTĐG sẽ góp phần nâng cao
chất lượng dạy học môn SH 11 ở trường THPT.
5. NHIỆM VỤ VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
5.1 Nghiên cứu cơ sở lí luận về đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng năng
lực.
5.2 Nghiên cứu nội dung chương trình SGK chương “Sinh trưởng và phát
triển” - SH 11 từ đó xác định các chủ đề dạy học, làm cơ sở cho việc xây dựng
bộ CH KTĐG theo hướng nâng cao NL của HS.
5.3 Lập bảng mô tả các mức độ NL mà HS cần đạt được thông qua nội dung
từng chủ đề dạy học trong chương “Sinh trưởng và phát triển” – SH 11.
5.4 Thiết kế bộ CH KTĐG cho từng chủ đề dạy học trong chương “Sinh
trưởng và phát triển” – SH 11.

5.5 Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của bộ CH biên
soạn.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
*Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
5


- Nghiên cứu các văn bản, Nghị quyết của Đảng, của Bộ Giáo dục và Đào
tạo về đổi mới giáo dục theo định hướng tiếp cận NL.

6


- Nghiên cứu các tài liệu về lý luận dạy học SH; lý luận về vai trò của CH
trong dạy học; thiết kế và sử dụng CH trong dạy học SH; các tài liệu về giáo dục
theo định hướng phát triển NL cho HS; thang đánh giá theo phân loại của Nitkô.
- Nghiên cứu các tài liệu giáo khoa SH ở trường THPT và các tài liệu chuyên
nghành có liên quan để xác định những mục tiêu kiến thức, kỹ năng và thái độ cần
đạt được của HS.
*Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia
Trao đổi trực tiếp, xin ý kiến các chuyên gia về vấn đề nghiên cứu để xác
định nhiệm vụ, nội dung nghiên cứu. Từ đó đề xuất các công việc cụ thể tiến hành
để hoàn thiện đề tài.
*Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của
phương án đề xuất. (Mục tiêu, nội dung và phương pháp thực nghiệm sư phạm
được trình bày trong Chương 3)
*Phương pháp thống kê toán học
Thu thập, phân tích số liệu và rút ra kết luận từ những số liệu thống kê.
7. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

- Đề tài tập trung nghiên cứu xây dựng bộ CH KTĐG cho chương “Sinh trưởng
và phát triển” - SH 11 theo hướng nâng cao NL người học và tiến hành thực nghiệm
tại
3 trường THPT: THPT Thanh Oai A, THPT Thanh Oai B, THPT Nguyễn Du, thuộc
huyện Thanh Oai, Hà Nội.
8. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN
- Hệ thống hóa được cơ sở lí luận của việc đổi mới KTĐG theo định hướng
phát triển NL và vận dụng thiết kế được bộ CH KTĐG cho chương “Sinh trưởng và
phát triển” – SH 11 theo hướng nâng cao NL người học. Bộ CH gồm các CH tự

7


luận và trắc nghiệm, đa dạng và phong phú về nội dung, đúng yêu cầu đổi mới
KTĐG theo định hướng phát triển NL người học.

8


9. DỰ KIẾN CẤU TRÚC LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung và phụ lục chính của
luận văn gồm:
- Chương 1: Cơ sở lí luận của đề tài.
- Chương 2: Xây dựng và sử dụng bộ CH KTĐG cho Chương “Sinh trưởng và
phát triển” - SH 11 theo hướng nâng cao năng lực người học.
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

9

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới liên quan
tới đề tài
1.1.1 Những vấn đề nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến đề tài
Nghiên cứu về vấn đề đặt câu hỏi (CH) trong dạy học không còn là một vấn
đề mới trên thế giới. Bởi ngay từ những năm trước công nguyên, người ta đã
nghiên cứu bản chất của CH, tầm quan trọng của CH và đặc biệt trong hành
động nhận thức của con người nói chung và trong dạy học nói riêng.
Khổng Tử (551 – 479 TCN) cho rằng khi dạy học là đưa người học vào tình
huống mâu thuẫn, tức là đặt ra cho họ những câu hỏi bẫy để kích thích cho người
học.
Dạy học bằng sử dụng CH, BT được các nước phương Tây như Pháp, Mĩ quan
tâm từ rất sớm. Đã có nhiều tài liệu được biên soạn nói về lý luận dạy học theo
hướng khuyến khích sử dụng CH, BT để rèn luyện tính chủ động và sáng tạo ở HS.
Vào những năm 70 của thế kỉ XX, ở Pháp đã xuất hiện nhiều tài liệu lý luận
dạy học theo hướng khuyến khích, tăng cường sử dụng CH, BT để rèn luyện tính
tích cực, chủ động của HS ở các cấp học. Các tác giả của các tài liệu lý luận dạy học
này quan niệm xem CH, BT vừa là mục tiêu, nội dung, vừa là phương pháp, biện
pháp dạy học có hiệu quả.
Ivan Hannel là tác giả cuốn sách “Phương pháp đặt câu hỏi hiệu quả trong
dạy học”, ông là người nghiên cứu tới vấn đề “Sử dụng câu hỏi hiệu quả cao trong
dạy học”. Ông đã đưa ra một lý luận gần như hoàn chỉnh về cách đặt CH hiệu quả
cao trong dạy học. Ông khẳng định: “Đặt câu hỏi hiệu quả là cách thức giúp học
sinh tham gia tích cực vào các hoạt động học tập”. Ông còn đưa ra đầy đủ tác dụng,
các quy tắc và các bước đặt CH hiệu quả trong dạy học.

10

Ở Liên xô (cũ), đã có nhiều tài liệu của các tác giả đề cập đến mục đích, nội
dung, phương pháp thiết kế và sử dụng cũng như vai trò, giá trị của CH, BT trong
dạy học như: Socolovskia (1971), Abramova, P.B Gopman, Kadosnhicov, Laixeva,

11


O. Karlinxki (1975, 1979). Trong các tài liệu đó, các tác giả chủ yếu tập trung biên
soạn các CH dựa vào nội dung của từng chương, từng mục của SGK, chứ chưa đi
sâu vào cơ sở lý luận của CH.
1.1.2 Những vấn đề nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề
tài
Trong gần 30 năm qua, cùng với sự nghiệp đổi mới của đất nước, sự nghiệp
giáo dục và đào tạo của nước ta đã có những đổi mới quan trọng và phát triển
mạnh mẽ cả về quy mô, nội dung và phương pháp đào tạo. Một trong những vấn
đề được quan tâm và thu hút nhiều nhà nghiên cứu giáo dục, các thầy giáo, cô
giáo, đó là vấn đề đổi mới PPDH trong nhà trường ở tất cả các môn học và các cấp
học. Việc nghiên cứu về sử dụng CH, BT cũng được quan tâm một cách đặc biệt
trong các khâu của quá trình dạy học, đặc biệt là trong khâu kiểm tra đánh giá
nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục.
Trong bộ môn Sinh học, từ những năm 70 trở lại đây đã có nhiều công trình
nghiên cứu và tài liệu bồi dưỡng về lĩnh vực rèn luyện kỹ năng dạy – học, xây dựng
và sử dụng CH, BT trong dạy học môn Sinh học ở trường phổ thông. Chẳng hạn
như: Trần Bá Hoành, Đinh Quang Báo và Nguyễn Đức Thành, Đinh Quang Báo,
Vũ Đức Lưu, Lê Đình Trung, Lê Thanh Oai … và còn nhiều các công trình của các tác
giả khác. Chẳng hạn như: Trần Kiều (1995) “Đổi mới đánh giá – đòi hỏi bức thiết
của đổi mới PPDH”, Dương Đức Niệm (2006), “Vai trò của KT, ĐG theo phương
pháp TNKQ trong dạy học” … Có thể nói, đây là những công trình nghiên cứu có hệ
thống từ cơ sở lý luận đến việc đề xuất các nguyên tắc, quy trình thiết kế và sử

dụng CH trong dạy học để từ đó giúp GV có thể định hướng về phương pháp và kĩ
năng thiết kế CH trong dạy học các môn học nói chung và môn SH nói riêng [5],
[6], [15], [17], [22], [25], [26], [27].
Trước sự thay đổi không ngừng của nền kinh tế - xã hội nước ta, trong bối
cảnh hội nhập kinh tế quốc tế tạo ra những cơ hội tốt nhưng đồng thời cũng đặt
ra những thách thức đối với nền giáo dục nước nhà trong việc đào tạo nguồn nhân
lực cho sự phát triển hiện tại và tương lai của đất nước. Việc đào tạo ra thế hệ trẻ
12


- chủ nhân tương lai của đất nước có đủ “đức, trí, lao, thể, mỹ”; tích cực, chủ
động, sáng

13


tạo là yêu cầu cấp thiết đang được đặt ra hiện nay, chính điều này đã thúc đẩy sự
đổi mới mạnh mẽ trong chương trình giáo dục hiện nay.
Để thực hiện tốt công tác đổi mới giáo dục Đảng và Nhà nước, Bộ GD &
ĐT đã đưa ra nhiều nghị quyết, chủ trương như:
- Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo
Quyết định 711/QĐ – TTg ngày 13/ 6/ 2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ:
"Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn
luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực
tự học của người học"; "Đổi mới kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kỳ thi
tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hướng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách
quan và công bằng; kết hợp kết quả kiểm tra đánh giá trong quá trình giáo dục với
kết quả thi" [36].
- Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 04/ 11/ 2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa
XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định: “… chuyển mạnh

quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng
lực và phẩm chất người học” [10].
- Sự đổi mới phương pháp dạy và học theo định hướng mới đã dần được
thực hiện, cụ thể ngày 09/ 9/ 2014 vừa qua Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố
phương án chính thức cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2015. Về mặt
kỹ thuật, việc xây dựng bài thi cũng có nhiều đổi mới. Theo thông tin chính
thức từ Cục Khảo thí, đề thi năm 2015 sẽ tiếp tục hướng đi đã được bắt đầu từ kỳ
thi năm 2014 là chú trọng đánh giá năng lực người học, tăng các câu hỏi ở các mức
độ nhận thức cao hơn là chỉ nhận biết kiến thức, tăng các câu hỏi mở để đánh giá
khả năng vận dụng và sáng tạo [34].
1.2 Những vấn đề chung về câu hỏi và năng lực
1.2.1 Khái niệm câu hỏi
CH là một “chương trình hành động” được vạch ra nhằm định hướng kiến
thức cho HS tự giải quyết. Căn cứ vào những yêu cầu của bài học, GV đưa ra những
14


CH phù hợp cho học sinh tự học, qua việc giải quyết CH, HS hoàn thiện được bài
học, chương trình học của mình một cách chủ động, tự lực.

15