Giáo án Sinh học 11 bài 31: Tập tính của động vật

Giáo án giảng dạy môn Sinh học 11
Trường THPT Tắc Vân

Giáo viên: Ngô Duy Thanh

A - CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Bài 31. TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT
-------- o0o -------I. Mục tiêu:
Sau khi học xong bài này học sinh cần phải:
- Nêu được định nghĩa tập tính.
- Phân biệt được tập tính bẩm sinh với tập tính học được.
- Nêu được cơ sở thần kinh của tập tính.
Nội dung trọng tâm:
- Khái niệm tập tính bẩm sinh và tập tính học được.
- Cơ sở thần kinh của tập tính.
II. Chuẩn bị
- Phương pháp:
o Phương pháp chính: giảng giải và thảo luận.
o Phương pháp xen kẽ: hỏi - đáp.
- Phương tiện dạy học:
o Hình 31.1/trang 124, hình 31.2/trang 125 – SGK, hình 30.1, 30.2 30.3 SGK 11
nâng cao.
o Đoạn phim: chuột bắt bọ cánh cứng ở sa mạc, tập tính sinh sản của cá, tập tính săn
mồi của loài nhện và tập tính sinh sản của ong bắp cày.
o Máy chiếu qua đầu hoặc projector và computer.
III. Nội dung và tiến trình lên lớp:
1. Kiểm tra bài cũ: <5 phút>.
Ổn định lớp: kiểm tra sĩ số, vệ sinh
GV yêu cầu: Hãy mô tả cấu tạo của xináp hoá học.
HS1: trả lời.
HS2: nhận xét, bổ sung và đánh giá.

GV yêu cầu: Hãy trình bày quá trình truyền tin qua xináp.
HS3: trả lời.
HS4: nhận xét, bổ sung và đánh giá.
GV: nhận xét và đánh giá.
2. Vào bài mới:
a. Mở bài: <1 phút>
GV: đặt vấn đề: Để thích ứng với điều kiện sống luôn biến động, ở động vật đã xuất hiện
nhiều tập tính. Vậy tập tính là gì? Để hiểu điều này chúng ta sẽ nghiên cứu  vào bài mới.
b. Tiến trình dạy học: <37 phút>
Hoạt động của GV và HS
Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm về tập
tính.
GV: Treo các tranh lên bảng (31.1 SGK và 30.1,
30.2 30.3 SGK nâng cao) hoặc dùng máy chiếu
một số đoạn phim đã chuẩn bị cho HS qua sát.
GV: Hãy quan sát các tranh trên và nghiên cứu
mục I SGK từ đó nêu ra nhận xét chung, ý
nghĩa của từng hiện tượng.
HS: Tự nghiên cứu các hiện tượng và thảo luận
trong nhóm, phân tích ý nghĩa của từng hiện
tượng đối với đời sống của từng loại động vật,
từ đó rút ra nhận xét chung và nêu định nghĩa.

Tuần: 18

Tiết: 32

Nội dung kiến thức
I. Tập tính là gì?
1. Hiện tượng:

- Cóc rình mồi.
- Đàn ngỗng con chạy theo mẹ.
- Đàn ngỗng chạy theo người mà chúng trông
thấy đầu tiên khi mới nở.
- Nhện giăng lưới.

--- Trang 1 ---


Giáo án giảng dạy môn Sinh học 11
Trường THPT Tắc Vân
GV: Chỉ định một nhóm cử đại diện trình bày
kết quả của nhóm.
HS: Cử đại diện trả lời và các nhóm khác trả
lời.
GV: Nhận xét và rút ra khái niệm.
GV: Từ khái niệm hãy cho biết thực chất của
tập tính là gì?
HS: Thực chất của tập tính là một chuỗi các
phản xạ.
GV: Vậy tập tính có ý nghĩa gì đối với động
vật?
HS: Trả lời.
GV: Như vậy có mấy loại tập tính?
Hoạt động 2: Tìm hiểu các loại tập tính
GV: Hãy nghiên cứu mục II SGK và cho biết có
mấy loại tập tính?
HS: Trả lời.

Giáo viên: Ngô Duy Thanh

2. Khái niệm
Tập tính động vật là chuỗi phản ứng trả lời các
kích thích của môi trường (bên trong cũng như
bên ngoài cơ thể), nhờ đó mà động vật tồn tại và
phát triển.

II. Phân loại tập tính
Có hai loại:
- Tập tính bẩm sinh
- Tập tính học được
1. Tập tính bẩm sinh
GV: Thế nào là tập tính bẩm sinh? Đặc điểm?
- Là loại tập tính mà ngay từ khi sinh ra đã có,
HS: Trả lời.
mang tính bản năng, được di truyền từ bố mẹ,
GV: Cho ví dụ minh họa?
đặc trưng cho loài.
HS: Cho ví dụ.
- Ví dụ: Nhện giăng lưới bắt mồi …
2. Tập tính học được
GV: Thế nào là tập tính học được?
- Là loại tập tính được hình thành trong quá trình
HS: Trả lời.
sống của cá thể, thông qua học tập và rút kinh
GV: Cho ví dụ minh họa?
nghiệm.
HS: Cho ví dụ
- Ở những nhóm động vật càng cao, càng tiến
hoá, loại tập tính học được đó càng nhiều và

GV: Theo em, thế nào là tập tính hỗn hợp?
càng phức tạp.
HS: Tư duy và trả lời.
Ví dụ: Sư tử bắt mồi.
GV: Cho ví dụ.
- Ngoài hai tập tính trên có thể kể loại tập tính
GV: Trong ba tập tính nêu ở câu lệnh trang 125 thứ 3 là tập tính hỗn hợp (bao gồm cả tập tính
SGK, tập tính ở ví dụ nào là tập tính bẩm sinh, bẩm sinh và tập tính học được).
tập tính ở ví dụ nào là tập tính học được và nêu VD: Ong làm tổ, tập tính bắt chuột ở mèo, tập
rõ lý do.
tính xây tổ của chim, …
HS: Các nhóm thảo luận.
GV: Chỉ định nhóm trả lời.
HS: Cử đại diện trả lời.
GV: Nhận xét và bổ sung:
- Câu 1: Tập tính bẩm sinh: Vì không cần phải
qua học tập, sinh ra đã có, đặc trưng cho loài.
- Câu 2: Tập tính bẩm sinh: Vì không cần phải
qua học tập.
- Câu 3: Tập tính học được: Vì phải qua học
tập mới có
GV: Trong nhiều trường hợp rất khó phân biệt
đó là tập tính bẩm sinh hay học được. Do đó
trong một số trường hợp cụ thể người ta cho
rằng việc phân chia rạch ròi đâu là phần bẩm
sinh đâu là phần học được của một tập tính nào
đó là viêc không nên làm.
GV: Cơ sở nào hình thành nên các tập tính?
Hoạt động 3: Cở sở thần kinh của tập

Tuần: 18

Tiết: 32

--- Trang 2 ---


Giáo án giảng dạy môn Sinh học 11
Trường THPT Tắc Vân
tính
GV: Hãy nhắc lại thực chất của tập tính là gì?
HS: Trả lời.
GV: Nhấn mạnh đó chính là cơ sở thân kinh của
tập tính.
GV: Giải thích thêm phản xạ được thực hiện
nhờ cung phản xạ. Khi số lượng các xináp trong
cung phản xạ tăng lên thì mức độ phức tạp của
tập tính cũng tăng lên.
GV: Hãy cho biết có mấy loại phản xạ? Đặc
điểm khác nhau cơ bản giữa chúng?
HS: Trả lời.
GV: Tập tính bẩm sinh thuộc loại phản xạ nào?
Có đặc điểm gì?
HS: Trả lời.
GV: Tập tính học được thuộc loại phản xạ nào?
Có đặc điểm gì?
HS: Trả lời.
GV: Ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới và hệ
thần kinh dạng chuỗi hạch, các tập tính của
chúng hầu hết là tập tính bẩm sinh, tại sao?

HS: Trả lời.
GV: Hoàn chỉnh.
GV: Tại sao người và động vật có hệ thần kinh
phát triển có nhiều tập tính học được?
HS: Trả lời.
GV: Bổ sung và cho HS ghi
GV: Nếu có điều kiện, lưu ý cho học sinh biết
thêm:
+ Kích thích dấu hiệu là gì? ( Kích thích dấu
hiệu là kích thích từ môi trường làm xuất hiện
một tập tính nào đó ở động vật.
+ Cho ví dụ: Rung tổ → Là kích thích dấu hiệu
làm xuất hiện tập tính há mỏ ở chim con mới nở
chưa mở mắt.
+ Tuy nhiên không bất kì kích thích nào cũng
có thể làm xuất hiện tập tính ở động vật.
+ VD: Kích thích mùi từ cơ thể chim mẹ không
phải là kích thích dấu hiệu làm xuất hiện tập
tính há mỏ ở chim con mới nở.

Giáo viên: Ngô Duy Thanh

III. Cơ sở thần kinh của tập tính
- Cơ sở thần kinh của các tập tính là các phản xạ.
- (Kích thích Thụ quan hệ thần kinh  cơ
quan thực hiện  hành động).

- Các tập tính bẩm sinh là một chuỗi phản xạ
không điều kiện kế tiếp nhau, do gen quy định.
Vì vậy thường bền vững không thay đổi.

- Các tập tính học được chính là chuỗi phạn xạ
có điều kiện do học tập rèn luyện mà có. Vì thế
dễ thay đổi.
- Ở động vật có tổ chức bậc thấp, các tập tính của
chúng đều là bẩm sinh vì:
+ Hệ thần kinh có cấu tạo đơn giản
+ Số lượng tế bào thần kinh không nhiều → Khả
năng học tập rất thấp, việc học tập và rút kinh
nghiệm rất khó khăn
+ Tuổi thọ rất ngắn không có nhiều thời gian cho
việc học tập
- Động vật đặc biệt là người có hệ thần kinh phát
triển thường có tuổi thọ dài cho phép động vật
thành lập nhiều phản xạ co điều kiện , hoàn
thành các tập tính phức tạp thích ứng với điều
kiện sống rất thuận lợi cho việc học tập và rút
kinh nghiệm

3. Củng cố và dặn dò: <2 phút>
- Củng cố:
GV yêu cầu HS: Trong các ví dụ sau đây, ví dụ nào là tập tính học được và tập tính bẩm sinh?
1. Ong xây tổ
2. Hổ rình mồi
3. Nhện chăng lưới
4. Nai chạy trốn
5. Ếch nhái đẻ trứng ở nước
6. Mực ống phun mực khi có kẻ thù
7. Khỉ dùng gậy hái quả
8. Gà con nấp bụng mẹ khi có diều hâu.

Tuần: 18

Tiết: 32

--- Trang 3 ---


Giáo án giảng dạy môn Sinh học 11
Trường THPT Tắc Vân

Giáo viên: Ngô Duy Thanh

- Dặn dò: HS về nhà trả lời các câu hỏi trong SGK, ghi nhớ nội dung tóm tắt phần in
nghiêng trong khung ở cuối bài và đọc phần “em có biết - Chọn mẹ cho con” – trang 126/SGK.
4. Rút kinh nghiệm
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Tổ trưởng ký duyệt
Giáo viên soạn

PHẠM THỊ THU HÀ

Tuần: 18

Tiết: 32

NGÔ DUY THANH

--- Trang 4 ---