Thiết kế và sử dụng học liệu điện tử trong dạy học số học ở lớp 3

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

QUÁCH THÙY NGA

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ
TRONG DẠY HỌC SỐ HỌC Ở LỚP 3

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

QUÁCH THÙY NGA

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG
DẠY HỌC SỐ HỌC Ở LỚP 3

Chuyên ngành: Giáo dục học (Bậc Tiểu học)
Mã số: 60 14 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người
hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đào Thái Lai

HÀ NỘI, 2017


i

LỜI CÁM ƠN
Tác giả xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo PGS. TS
Đào Thái Lai, người đã tận tình hướng dẫn tác giả trong suốt thời gian học tập,
nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tác giả xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 cùng toàn
thể các thầy cô giáo trong Khoa Giáo dục Tiểu học đã hỗ trợ, giúp đỡ, tạo điều kiện
thuận lợi trong thời gian tác giả học tập và nghiên cứu tại trường cũng như đã đưa
ra những góp ý quý báu trong quá trình tác giả thực hiện luận văn.
Cuối cùng, tác giả xin chân thành cám ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình
luôn động viên, giúp đỡ để tác giả hoàn thành luận văn này. Trong quá trình nghiên
cứu, không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Kính mong nhận được sự
đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo và toàn thể bạn đọc để đề tài được hoàn
thiện
hơn. .
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2017
Tác giả

Quách Thùy Nga


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Thiết kế và sử dụng học liệu điện tử
trong dạy học số học ở lớp 3” hoàn thành dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Đào Thái
Lai là công trình nghiên cứu của riêng tôi; các căn cứ, số liệu và kết quả nghiên cứu
là chính xác, trung thực. Đề tài chưa được công bố trong bất cứ một công trình khoa
học nào khác.
Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2017

Học viên thực hiện

Quách Thùy Nga


3

MỤC LỤC

LỜI CÁM ƠN .................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................. vii DANH
MỤC BẢNG BIỂU ...........................................................................viii MỞ ĐẦU
........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .....................................................................................
2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................
2
4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu ...............................................
3
5. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................
3
6. Giả thuyết khoa học ......................................................................................
4
7. Đóng góp mới của đề tài ...............................................................................
4
8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG

HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ SỐ HỌC LỚP 3 ......................................... 5
1.1. Cơ sở lí luận của việc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ............ 5
1.1.1. Ứng dụng Công nghệ thông tin trong dạy học toán .................... 5
1.1.2. Một số vấn đề về học liệu điện tử ................................................. 7
1.1.3. Các hình thức khai thác học liệu điện tử trong dạy học............. 13
1.1.4. Đặc điểm quá trình nhận thức của học sinh tểu học ................. 13
1.1.5. Năng lực tư duy số học ............................................................... 16


4

1.1.5.1. Quan niệm về năng lực ...................................................... 16
1.1.5.2. Quan niệm về tư duy .......................................................... 16
1.1.5.3. Năng lực tư duy số học ...................................................... 17


4

1.1.6. Nội dung số học Toán lớp 3 ........................................................ 19
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ...... 20
1.2.1. Ưu điểm của học liệu điện tử Số học lớp 3 ................................. 20
1.2.2. Hạn chế của học liệu điện tử Số học lớp 3 ................................. 21
1.2.3. Thực trạng sử dụng học liệu điện tử của một số trường tểu học ở
Việt Nam ................................................................................................ 22
CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC
SỐ HỌC Ở LỚP 3........................................................................ 27
2.1. Nguyên tắc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ...........................
27
2.1.1. Đảm bảo tính định hướng vào việc thực hiện mục tiêu bài học . 27
2.1.2. Đảm bảo tính chính xác, khoa học, đầy đủ và xúc tích của nội

dung ....................................................................................................... 27
2.1.3. Đảm bảo tính sư phạm ................................................................ 27
2.1.4. Đảm bảo tính thẩm mĩ, khoa học về hình thức trình bày ........... 27
2.1.5. Học liệu điện tử cần có phần hướng dẫn sử dụng một cách chi
tết, kèm theo những phần mềm hỗ trợ để đọc các file: hình ảnh, âm
thanh, … ................................................................................................ 27
2.1.6. Dễ dàng sử dụng ở các máy tính hoặc các thiết bị đọc thông
thường ...................................................................................................
27
2.1.7. Đảm bảo tính tương tác cao ....................................................... 28
2.1.8. Thực hiện thiết kế phân nhánh .................................................... 28
2.1.9. Đảm bảo tính phân hóa............................................................... 28
2.1.10. Đảm bảo tính hiệu quả.............................................................. 28
2.2. Quy trình thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3 ..............................
29
2.3. Cấu trúc và nội dung một bài học trong học liệu điện tử Số học lớp 3
............................................................................................................. 30
2.3.1. Cấu trúc một bài học trong học liệu điện tử Số học lớp 3.......... 30
2.3.2. Nội dung một bài học trong học liệu điện tử Số học lớp 3 ......... 32
2.4. Thiết kế một số bài học trong học liệu điện tử theo nội dung Số
học lớp 3
.................................................................................................... 32


5

2.4.1. Bài: “Gấp một số lên nhiều lần” ................................................ 32


6

2.4.1.1. Phân tích bài học trước khi thiết kế................................... 32
2.4.1.2. Kịch bản chi tiết bài “Gấp một số lên nhiều lần” ............. 33
2.5. Hình thức sử dụng học liệu điện tử hỗ trợ học sinh học Số học lớp 3
............................................................................................................. 89
2.5.1. GV giao nhiệm vụ về nhà cho HS (ở tết học trước đó trên lớp) 89
2.5.2. Học sinh tự học với học liệu điện tử ........................................... 89
2.5.3. Học sinh học trên lớp (sau khi học sinh đã học theo học liệu điện
tử trước đó)
................................................................................................ 90
2.5.4. Giáo viên giao nhiệm vụ về nhà cho học sinh (ở tiết học sau) ... 90
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................... 92
3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................... 92
3.2. Địa điểm, đối tượng tiến hành thực nghiệm ....................................
92
3.3. Nội dung thực nghiệm...................................................................... 93
3.3.1. Chuẩn bị ...................................................................................... 93
3.2.2. Tiến hành hoạt động dạy học trên lớp ........................................
93
3.4. Phương pháp tổ chức thực nghiệm ..................................................
94
3.5. Kết quả thực nghiệm ........................................................................
94
3.5.1. Kết quả định lượng ..................................................................... 94
3.5.2. Kết quả định tính......................................................................... 95
3.6. Định hướng sử dụng học liệu điện tử tại trường tểu học Võ Cường 2
........................................................................................................... 101
3.6.1. Đặc điểm của mô hình trường học mới .................................... 101
3.6.2. Định hướng sử dụng học liệu điện tử tại trường Tiểu học Võ
Cường 2 ............................................................................................... 104

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 105
1. Kết luận ..................................................................................................... 105
2. Kiến nghị ................................................................................................... 106


7

3. Hướng phát triển của đề tài .......................................................................
107


8

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA HỌC VIÊN CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN
VĂN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ.............................................. 109
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 110
PHỤ LỤC 1 ........................................................................................................ i
PHỤ LỤC 2 ...................................................................................................... vi
PHỤ LỤC 3 ....................................................................................................viii
PHỤ LỤC 4 ...................................................................................................... ix
PHỤ LỤC 5 ...................................................................................................... xi
PHỤ LỤC 6 ....................................................................................................xiii
PHỤ LỤC 7 ...................................................................................................... lx


vii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Ký hiệu, viết tắt

Viết đầy đủ

1

CNTT

Công nghệ thông tn

2

ĐC

Đối chứng

3

GV

Giáo viên

4

HL

Học liệu

5

HLĐT

Học liệu điện tử

6

HS

Học sinh

7

KN

Kĩ năng

8

KT

Kiến thức

9

PPDH

Phương pháp dạy học

10

SGK

Sách giáo khoa

11

TB

Trung bình

12

TH

Tiểu học

13

TN

Thực nghiệm


viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Đánh giá của GV về số lượng các loại HLĐT hỗ trợ dạy học ở tểu học
hiện nay
.....................................................................................................................24
Bảng 1.2. Đánh giá của GV về số lượng các nguồn HLĐT thực sự hữu ích đối với
công tác giảng

dạy.....................................................................................................24
Bảng 1.3. Đánh giá của GV về chất lượng các nguồn HLĐT tểu học hiện nay ......24
Bảng 1. 4. Ý kiến của GV đối với các nhận định về nguồn HLĐT hỗ trợ cho một
tết dạy
.......................................................................................................................25
Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm và đối chứng………………………..…………..92
Bảng 3.2. Điểm bài kiểm tra khảo sát 15 phút ..........................................................94
Bảng 3.3. Danh sách GV nhận xét HLĐT ................................................................ vi
Bảng 3.4. Nhận xét của GV về HLĐT ......................................................................95
Bảng 3.5. Nhận xét của HS về HLĐT.......................................................................98


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Chúng ta đang sống trong một thời đại mới, thời đại phát triển rực rỡ của
công nghệ thông tn (CNTT). CNTT không chỉ giúp cho hoạt động của con người đạt
hiệu quả hơn mà còn tham gia tích cực, trực tếp trong việc tạo ra những con
người năng lực hơn. Không có lĩnh vực nào, không có nơi nào không có mặt của
CNTT. CNTT là chiếc chìa khoá để mở cánh cổng bước vào nền kinh tế tri thức.
Trong lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo, CNTT thúc đẩy một nền giáo dục mở, giúp
mọi người tếp cận rất nhiều thông tn, thông tn nhiều chiều, rất nhanh, rút
ngắn mọi khoảng cách, thu hẹp mọi không gian, tết kiệm về thời gian, từ đó, con
người phát triển nhanh hơn về kiến thức, nhận thức, trí tuệ và tư duy. Do thông
tn nhiều chiều nên hoạt động giáo dục tất yếu phải dân chủ hơn, hạn chế áp đặt
một chiều, tự do tư tưởng tốt hơn đối với người học, nhờ vậy, tư duy độc lập phát
triển, dẫn đến năng lực phát triển.
1.2. Bậc tểu học là bậc học nền tảng của bất cứ hệ thống giáo dục nào. Ở bậc
học này, HS được trang bị những kiến thức, kỹ năng cơ bản nhất để tếp tục con

đường học tập trong tương lai. Trong kỷ nguyên công nghệ, việc được học tập trong
một môi trường giàu công nghệ là một điều kiện tốt để các em có thể phát
triển năng lực cá nhân một cách tốt nhất. Nếu sớm được tếp cận với môi trường
trường học và tư duy học tập hiện đại thì HS tiểu học sẽ có cơ hội phát triển tốt
hơn trong tương lai.
1.3. Với các tện ích tích hợp trên nền máy tính như tương tác cao, thuận tện,...
HLĐT đã ra đời như một xu thế tất yếu, tạo cơ hội cho người học có thể chủ động
tự học, tự nghiên cứu và trau dồi kiến thức ở bất kỳ thời gian, địa điểm nào. Bên
cạnh đó, với thiết kế bài học sinh động, chỉ cần “bấm chuột”, vài giây sau trên màn
hình hiện ra ngay nội dung của bài học với những hình ảnh, âm thanh sống động,
HLĐT sẽ thu hút được sự chú ý và tạo hứng thú cho học sinh, tạo điều kiện cho HS
được hoạt động và tương tác nhiều hơn với bài học.


2

1.4. Trong trường tểu học, môn Toán có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc
phát triển các năng lực và các phẩm chất trí tuệ cho HS, vì vậy tạo hứng thú cho HS
càng trở nên quan trọng trong việc học môn Toán ở tểu học. HLĐT Toán ra đời với
đầy đủ những ưu điểm như: ngoài chữ viết còn có hình ảnh, âm thanh sống
động, sử dụng rất thuận tện, có tính tương tác cao, đáp ứng được nhu cầu của các
em, hỗ trợ các em trong học tập, các em có thể tự học được ở mọi lúc, mọi nơi,
tạo điều kiện cho việc học tập của các em trở nên chủ động hơn. Như vậy, HLĐT
rất cần thiết đối với các em HS.
Từ sự cần thiết trên, tôi chọn đề tài “Thiết kế và sử dụng học liệu điện tử
trong dạy học Số học ở lớp 3” nhằm nghiên cứu quy trình thiết kế HLĐT, từ đó
vận dụng quy trình để thiết kế và hỗ trợ dạy học môn Toán 3. Qua đó, góp phần đổi
mới phương pháp dạy học ở Tiểu học và nâng cao chất lượng dạy học môn Toán
lớp 3.
2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài này nhằm xây dựng cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, thiết kế và sử
dụng HLĐT để dạy một số bài học về Số học ở lớp 3, góp phần nâng cao hiệu quả
dạy học môn Toán ở trường tểu học.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu về HLĐT;
- Xác định cơ sở lí luận và thực tễn cho việc thiết kế và sử dụng HLĐT
trong dạy học Số học ở lớp 3;
- Nghiên cứu nội dung số học Toán lớp 3 và khả năng thể hiện bằng HLĐT;
- Tìm hiểu và vận dụng quy trình xây dựng HLĐT cho một số bài học về Số
học lớp 3;
- Tiến hành thiết kế một số HLĐT cho một số bài học Số học lớp 3;
- Đề xuất các hình thức sử dụng HLĐT trong dạy học Số học ở lớp 3;
- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của
HLĐT trong dạy học Số học ở lớp 3.


3

4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Quá trình sử dụng HLĐT trong dạy học Số học lớp 3.
4.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học môn Toán 3.
4.3. Phạm vi nghiên cứu
Thiết kế và sử dụng HLĐT để hỗ trợ dạy học một số nội dung Số học Toán
lớp 3.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Phân tích, tổng hợp, thu thập thông tn, nghiên cứu các tài liệu liên quan
đến phạm vi nghiên cứu của đề tài để thu thập, xử lí thông tn, tìm ra cơ sở lí

luận cho đề tài nghiên cứu.
5.2. Phương pháp điều tra, quan sát, nghiên cứu thực tiễn
Sử dụng phiếu điều tra để tìm hiểu về sự quan tâm của GV và HS tới thiết kế
và sử dụng HLĐT trong dạy học số học ở lớp 3. Trao đổi, thảo luận với các GV giảng
dạy ở các trường tểu học, quan sát hoạt động của GV và HS trong một số giờ dạy ở
trường tểu học để tìm hiểu thực tế của việc thiết kế và sử dụng HLĐT trong dạy
học số học lớp 3.
5.3. Lấy thông tin qua phiếu điều tra, khảo sát
Lấy thông tn về việc thiết kế và sử dụng HLĐT số học lớp 3 qua các phiếu
điều tra, khảo sát GV và HS ở các trường tểu học.
5.4. Phương pháp chuyên gia
Xin ý kiến các chuyên gia về các vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của đề
tài.
5.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tổ chức TNSP để xem xét tính phù hợp của HLĐT được thiết kế, tính hiệu
quả, khả thi của các biện pháp sư phạm được đề xuất; kiểm nghiệm giả thuyết khoa
học.


4

Đánh giá định lượng và định tính kết quả TNSP. Xử lí kết quả TNSP bằng
phương pháp thống kê Toán học.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu ứng dụng việc thiết kế và sử dụng HLĐT theo hướng tương tác với
người học và bám sát chương trình, nội dung dạy học Số học Toán lớp 3, có phương
pháp sử dụng một cách thích hợp trong dạy học Số học Toán lớp 3 sẽ góp phần
nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.
7. Đóng góp mới của đề tài
- Hệ thống hóa và làm sáng tỏ một số vấn đề về cơ sở lí luận về HLĐT, sử

dụng HLDDT trong dạy học số học ở lớp 3.
- Đề xuất được các nguyên tắc và quy trình thiết kế HLĐT trong dạy học số
học ở lớp 3.
- Tìm hiểu về thực trạng sử dụng HLĐT hỗ trợ dạy học của GV ở trường tểu
học.
- Đề xuất được một số hình thức sử dụng có hiệu quả HLĐT trong dạy học
số học ở lớp 3.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3
chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tễn của việc thiết kế và sử dụng HLĐT số
học lớp 3
Chương 2. Thiết kế và sử dụng HLĐT số học lớp 3
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm


CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG
HỌC LIỆU ĐIỆN TỬ SỐ HỌC LỚP 3
1.1. Cơ sở lí luận của việc thiết kế học liệu điện tử Số học lớp 3
1.1.1. Ứng dụng Công nghệ thông tin trong dạy học toán
Trong thời gian gần đây, việc ứng dụng công nghệ thông tn (CNTT) trong
dạy học được Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu và khuyến khích. Vấn đề đặt ra, theo
Trịnh Thanh Hải là “ứng dụng CNTT như thế nào để mang lại hiệu quả thiết thực
và phù hợp với các quan điểm về phương pháp dạy học tích cực”. [6]
Cũng theo Trịnh Thanh Hải [6], việc sử dụng CNTT trong dạy học toán cho
phép tạo ra một môi trường dạy học toán hoàn toàn mới với 6 hướng cơ bản trong
việc sử dụng CNTT nhằm cung cấp các điều kiện cho người học toán, cụ thể:
a) Học tập dựa trên thông tn ngược: CNTT có khả năng cung cấp nhanh và
chính xác các thông tn phản hồi dưới góc độ khách quan. Từ những thông tn phản
hồi như vậy cho phép người học đưa ra sự ước đoán của mình và từ đó có thể thử

nghiệm, thay đổi ý tưởng của người học.
b) Khả năng quan sát các mô hình: Với khả năng và tốc độ xử lý của CNTT
giúp người học đưa ra nhiều ví dụ khi khám phá các vấn đề trong toán học. CNTT
sẽ trợ giúp người học quan sát, xử lý các mô hình, từ đó đưa ra lời chứng minh
trong trường hợp tổng quát.
c) Phát hiện các mối quan hệ trong toán học: CNTT cho phép tính toán các
biểu bảng, xử lý đồ họa một cách chính xác và liên kết chúng với nhau. Việc cho
thay đổi một vài thành phần và quan sát sự thay đổi trong các thành phần còn lại
đã giúp người học phát hiện ra các mối tương quan giữa các đại lượng.
d) Thao tác với các hình động: Người học có thể sử dụng CNTT để biểu diễn
các biểu đồ một cách sinh động. Việc đó đã giúp cho người học hình dung ra các
hình hình học một cách tổng quát từ hình ảnh của máy tính.


e) Khai thác tìm kiếm thông tn: CNTT cho phép người dùng làm việc trực
tếp với các dữ liệu thực, từ đó hình dung ra sự đa dạng của nó và sử dụng dể phân
tích hay làm sáng tỏ một vấn đề toán học.
g) Dạy học với máy tnh: Khi người học thiết kế thuật toán để sử dụng CNTT
giúp tìm ra kết quả thì người học phải hoàn thành dãy các chỉ thị mệnh lệnh một
cách rõ ràng, chính xác. Họ đã sắp đặt suy nghĩ của mình cũng như các ý tưởng một
cách rõ ràng.
h) Sử dụng đồ họa với máy tnh: Đồ thị trên máy tính là nét mới trong các
lớp dạy học toán. Kenneth bắt đầu lựa chọn, nghiên cứu và phát triển dự án sử
dụng đồ họa máy tính từ năm 1986. Đầu năm 1980, David Tall đã trình bày con
đường sử dụng đồ họa máy tính của ông phát triển lần đầu tên cho máy tính BBC.
Phần mềm này cho phép người học phóng to, thu nhỏ đồ thị với bất kì phạm vi
nào, qua đó hình thành khái niệm.
Theo Colette, một nhà nghiên cứu về dạy học môn toán người Pháp thì cho
rằng: “Máy tính điện tử có khả năng tạo ra môi trường giải quyết vấn đề cho HS và
môi trường đó có vai trò to lớn trong việc kích thích hoạt động tìm tòi khám phá và

từ đó hình thành kiến thức mới”. Theo học thuyết kiến tạo: “Kiến thức HS được tạo
nên khi hoạt động trong môi trường toán học, máy tính điện tử có khả năng rất tốt
trong việc tạo ra môi trường đó. Trong môi trường máy tính, HS tếp thu được bằng
chính hoạt động thực hành của mình”.
Theo John Mason (tác giả người Anh) năm 1992 đã cho rằng: “Các phần
mềm máy tính về toán là một hệ thống các công cụ có khả năng được sử dụng giải
toán và giúp nghiên cứu khái quát để đi đến việc tìm ra các tính chất toán học”.
Rosamund Suntherland nghiên cứu về dạy học toán với phần mềm có đúc
kết rằng: “Điều quan trọng nhất khi HS sử dụng ngôn ngữ, kí hiệu máy tính là đã
có khả năng hình thành khái quát hóa toán học”.
Cũng theo [6], “Toán học là một môn khoa học trừu tượng, do đó khai thác
sử dụng phần mềm và máy tính điện tử trong dạy và học toán có những đặc thù
riêng. Ngoài mục têu trợ giúp HS chiếm lĩnh kiến thức thì vấn đề phát triển tư duy


suy luận logic, óc tưởng tượng sáng tạo toán học và đặc biệt là khả năng tự tìm tòi
chiếm lĩnh kiến thức là một mục têu rất quan trọng. Sản phẩm của môi trường học
tập với sự hỗ trợ của CNTT là những HS có tư duy sáng tạo toán học, có năng lực
giải quyết vấn đề và năng lực tư duy một cách sáng tạo. Như vậy, việc tổ chức dạy học với sự hỗ trợ của máy tính điện tử và các phần mềm toán học nhằm xây dựng
môi trường dạy - học với 3 đặc tính cơ bản sau:
+ Tạo ra môi trường học tập hoàn toàn mới mà trong môi trường máy tính
chủ động, sáng tạo của HS được phát triển tốt nhất. Người học có điều kiện
phát huy khả năng phân tích, suy đoán và xử lý thông tn một cách có hiệu quả.
+ Cung cấp một môi trường cho phép đa dạng hóa mối quan hệ tương tác hai
chiều giữa thầy và trò.
+ Tạo ra một môi trường dạy và học linh hoạt, có tính mở”.
Điều quan trọng khác biệt với hình thức dạy học truyền thống là “quá trình
truyền đạt, phân tích, xử lý thông tn, kiểm tra đánh giá kết quả được GV và HS
thực hiện nhờ có sự hỗ trợ của CNTT”.
1.1.2. Một số vấn đề về học liệu điện tử

a) Quan niệm về học liệu điện tử
Quan niệm về học liệu
Học liệu (HL) là tài liệu học tập chủ yếu dùng để hỗ trợ HS trong việc học
tập. Bên cạnh đó, HL cũng có thể là tài liệu hỗ trợ cho GV trong quá trình dạy học.
HL phải đảm bảo theo đúng các yêu cầu từ mục têu cho đến chuẩn kiến thức, kĩ
năng, định hướng phương pháp cũng như hỗ trợ đánh giá HS hoặc tự đánh giá theo
tnh thần phát triển năng lực của HS, bao quát hết toàn bộ chương trình học.
Quan niệm về học liệu điện tử
Do học liệu điện tử (HLĐT) mới xuất hiện thời gian gần đây nên hiện nay
chưa có được một định nghĩa chung, thống nhất về HLĐT.
HLĐT được định nghĩa tại Khoản 2 Điều 2 Thông tư 12/2016/TT-BGDĐT
Quy định ứng dụng công nghệ thông tn trong quản lý, tổ chức đào tạo qua
mạng như sau: Học liệu điện tử là tập hợp các phương tện điện tử phục vụ dạy
và học,


bao gồm: sách giáo trình, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, bài kiểm tra đánh giá,
bản trình chiếu, bảng dữ liệu, các tệp âm thanh, hình ảnh, video, bài giảng điện tử,
phần mềm dạy học, thí nghiệm ảo... [1]
Theo Roger Seguin, HLĐT được hiểu là một tài liệu học tập được cung cấp
dưới dạng điện tử, tích hợp của các dạng thức đa phương tện được số hóa
khác nhau, như văn bản, âm thanh, hoạt hình, ... [31]
Theo Trần Dương Quốc Hòa, HLĐT là các tài liệu học tập (dạng tài liệu điện tử
dạy học) được số hóa theo một cấu trúc nhất định, lưu trữ trên máy tính nhằm
phục vụ việc dạy học. Nói chung, có một số cách tếp cận về học liệu điện tử: tếp
cận các dạng thức tích hợp trong học liệu; tiếp cận cách thức tương tác giữa người
học với HLĐT; tếp cận dạng thức đóng gói HLĐT (học liệu dạng đóng kín hoặc
học liệu dạng mở), ... Dù vậy, có thể hiểu HLĐT là các tài liệu học tập được số hóa
theo một cấu trúc, định dạng và kịch bản nhất định được lưu trữ trên máy tính
nhằm phục vụ việc dạy và học qua máy tính hay các thiết bị điện tử khác. [7]

Sách điện tử, theo Nguyễn Hữu Lễ, là một phương tện số hóa tương ứng của
các loại sách in thông thường. Sách điện tử bao gồm 3 thành phần chính là
phần cứng (đầu đọc sách điện tử), phần mềm (trình điều khiển) và tệp (cuốn
sách). Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, sách điện tử ngày càng
trở nên sinh động hơn, linh hoạt hơn, tương tác tốt hơn với người học,... Sách điện
tử là một ví dụ về HLĐT. [15]
Mặc dù có nhiều cách tếp cận khác nhau nhưng các quan niệm đều có đặc
điểm chung: HLĐT là các tài liệu học tập được số hóa theo một cấu trúc, định dạng
và kịch bản nhất định được lưu trữ trên máy tính nhằm phục vụ việc dạy và học
qua máy tnh hay các thiết bị điện tử khác.
Mặc dù đôi khi được định nghĩa là “một phiên bản điện tử của cuốn học liệu
in”, tuy nhiên, nhiều cuốn HLĐT tồn tại mà không cần in. Đối với loại HLĐT này,
người ta có thể sử dụng các thiết bị chuyên dụng dùng để đọc HLĐT (thường được
thương mại hóa). Đầu đọc giống như bất kì thiết bị điện tử tinh vi gồm màn hình,
thiết bị điều khiển dùng để đọc HLĐT. HLĐT còn được đọc trên máy tính, máy tính


bảng, điện thoại.
Ngày nay, HLĐT còn cho phép kết nối và cập nhật thêm thông tin mới từ các
trang Web mà địa chỉ đã có sẵn trong HLĐT. HLĐT phải tích hợp các tính năng
điện tử, tính năng tương tác và phản hồi kịp thời cho người dùng.
(i) Tính năng điện tử: HLĐT có thể dử dụng khi có kết nối Internet hoặc
không có kết nối Internet. Người dùng có thể sử dụng HLĐT trên máy tính cá nhân,
máy tính bảng hay smartphone hoặc các thiết bị đọc HLĐT. HLĐT có khả năng tích
hợp các loại hình công nghệ tên tến, hiện đại của CNTT nhằm phục vụ việc truyền
tải thông tin, dạy học và nghiên cứu được tốt nhất.
(ii) Tính năng tương tác, phản hồi: HLĐT đảm bảo mối liên hệ tương tác
giữa máy và người dùng một cách kịp thời theo nhịp độ cá nhân.
Ví dụ: Khi HS chọn kết quả, máy sẽ có đánh giá phù hợp và kịp thời
(đúng/sai, có thể nhận xét HS nhầm ở chỗ nào, sai kiến thức hay kĩ năng nào,…).

Sau đó, máy sẽ có những gợi ý để HS hoàn thành nhiệm vụ học tập. HS được học
theo nhịp độ của mình và được trợ giúp khi cần thiết.
b) Đặc điểm của học liệu điện tử
- HLĐT sử dụng những thành tựu của CNTT nhằm tạo ra và duy trì những
tương tác hai chiều giữa người học và máy để hỗ trợ người học trong quá trình tự
học, rèn cho HS khả năng tư duy và các kĩ năng cần thiết (như kĩ năng giải quyết
vấn đề, kĩ năng hoàn thành nhiệm vụ học tập, …). Khác với học tập cô giảng - trò
nghe trên lớp, học tập bằng cách tự nghiên cứu tài liệu hay học tập từ xa,… khi học
tập với HLĐT, HS sẽ có được những tương tác quan trọng giữa máy tính và cá nhân
HS, giữa HS và bạn bè, giữa HS và môi trường học tập, nhằm hỗ trợ kịp thời trong
quá trình HS học cũng như giúp HS biết tự đánh giá đúng/sai, kĩ năng nào cần phải
rèn thêm, kĩ năng nào cần phải phát huy, nắm được mức độ kiến thức của mình
ở mức nào khi học bài.
- HLĐT được thiết kế một cách gọn nhẹ, đơn giản, dễ dùng ở mọi lúc, mọi
nơi, để bất cứ HS nào khi có nhu cầu cần hỗ trợ về kiến thức đều có thể dễ dàng sử
dụng được.


- HLĐT sử dụng hệ thống hình động, video, âm thanh, hiệu ứng sinh động,
hấp dẫn… tạo được hứng thú học tập cho HS.
c) Cấu trúc của học liệu điện tử
HLĐT phải có các tính năng điện tử, tính năng tương tác và phản hồi, thiết
lập theo một cấu trúc, định dạng và kịch bản nhất định. Cụ thể, cấu trúc của HLĐT
gồm các phần sau:
- Chủ đề của HLĐT: Mỗi HLĐT đều cần có chủ đề để hướng tới xây dựng
một nội dung trong tâm cụ thể nhất định. Toàn bộ những cơ sở dữ liệu cũng như
các liên kết hoặc môi trường tương tác bên trong HLĐT đó sẽ tuân theo đúng
chủ đề của HLĐT đã chọn.
- Nội dung HLĐT : gồm các mục, các chương thể hiện qua các slide trình
chiếu, bảng dữ liệu, các file âm thanh, hình ảnh dùng để minh họa hay diễn giải

kiến thức, các file mô phỏng kiến thức, các file video,… Ngoài ra, nội dung của
HLĐT bao gồm các bài học trong chương trình do tác giả HLĐT cùng các chuyên gia
nghiên cứu biên soạn; các tài liệu tham khảo có liên quan hỗ trợ cho việc học
tập, nghiên cứu, khai thác của người dùng HLĐT. HLĐT còn chứa đựng hệ thống câu
hỏi kiểm tra, đánh giá người dùng.
- Các liên kết trong HLĐT: kết nối HLĐT và người dùng. Các liên kết này bao
gồm các điều hướng, phản hồi, hướng dẫn, gợi ý,… được tạo ra nhằm giúp người
dùng thuận tện hơn trong việc truy cập, tương tác , sử dụng HLĐT. Bên cạnh đó, các
liên kết còn cho phép điều hướng chú ý đến các đoạn văn bản, những kiến thức
trọng tâm của bài học mà người dùng cần lưu ý và nắm được.
- Môi trường tương tác và giao tếp: Khi sử dụng HLĐT, người dùng được
chủ động lựa chọn các dữ liệu cần truy cập và được HLĐT phản hồi, hiển thị các
thông tn theo nhu cầu cũng như khi tương tác với HLĐT. Môi trường giao tếp của
HLĐT thường được thiết kế dưới dạng phần mềm hoặc Website để người dùng tện
sử dụng.
d) Phân loại học liệu điện tử
Hiện nay, HLĐT sử dụng trong dạy học rất phong phú và đa dạng.


Căn cứ vào dạng thức thể hiện, HLĐT gồm có:
- Cơ sở dữ liệu: là tập hợp những dữ liệu có cấu trúc liên quan với nhau,
được sử dụng trong dạy học và được lưu trữ trong máy tính. Nếu được tổ chức
tốt và chứa đựng những nội dung phù hợp thì những cơ sở dữ liệu này sẽ là những
tư liệu rất hữu ích đối với GV.
- Phần mềm dạy học: Là các phần mềm phục vụ cho mục đích dạy học và
được thiết kế theo ý đồ của các chuyên gia sư phạm.
- Sách điện tử: theo Nguyễn Hữu Lễ [15], là một phương tện số hóa tương
ứng của các loại sách in thông thường. Sách điện tử có một khối lượng thông tn lớn
với các thao tác tìm kiếm giúp cho người dùng dễ dàng, thuận tện sử dụng một
cách dễ dàng, được phân phối trên Internet.

- Bên cạnh đó, HLĐT còn có một số loại khác như: bài giảng điện tử, thư
viện điện tử, các môi trường học tập mở,…
Căn cứ vào nội dung được chứa đựng, HLĐT gồm có:
- Học liệu tĩnh là các văn bản, bản trình chiếu, bảng dữ liệu
- Học liệu đa phương tiện có thể gồm những loại sau:
+ Các file âm thanh để minh họa hay diễn giải kiến thức.
+ Các file mô phỏng (flash) hoặc tương tự được tạo ra từ các phần mềm đồ
họa.
+ Các file video clip hay các định dạng có hiệu ứng tương tự.
+ Các file gồm hỗn hợp các dạng thức nói trên được trình diễn theo một cấu
trúc nhất định.
Căn cứ vào chức năng, HLĐT có thể chia thành 3 nhóm:
- HLĐT hỗ trợ GV: gồm các nguồn cung cấp tư liệu tham khảo, hướng dẫn
GV trong quá trình giảng dạy.
- HLĐT hỗ trợ HS: gồm các loại học liệu bổ trợ kiến thức cho HS, hỗ trợ HS
tìm kiếm và khai thác thông tn, hỗ trợ tương tác giữa HS và GV, giữa HS với HS, hỗ
trợ học tập,…


- HLĐT hỗ trợ đồng thời cả GV và HS: là loại HLĐT được thiết kế bao gồm hỗn
hợp các dạng thức nói trên và dành cho cả GV và HS.
Trong tài liệu của Trịnh Thị Phương Thảo [20] đã đề xuất các cách phân loại
HLĐT như sau:
Căn cứ vào khả năng can thiệp vào HLĐT có thể chia HLĐT thành 2 loại
sau:
- HLĐT đóng: là loại HLĐT sau khi xuất bản, GV, HS không thể can thiệp
vào để sửa chữa, thêm bớt nội dung học liệu.
- HLĐT mở: là loại HLĐT mà trong quá trình khai thác, sử dụng, GV, HS có thể
cập nhật, bổ sung, chỉnh sửa nội dung của học liệu.
Căn cứ vào ở khả năng tương tác với HLĐT, HLĐT cũng được chia thành

2 loại:
- HLĐT tĩnh: Đây là loại HLĐT mà trong quá trình sử dụng, người dùng
không thể tương tác trực tếp với nội dung, mặc dù nội dung của HLĐT có thể có
những yếu tố động ảnh động, video,.. (về mặt công nghệ thì các HLĐT tĩnh với các
website tĩnh là tương đồng).
- HLĐT động: Đây là loại HLĐT cho phép tương tác với nội dung. Người dùng
có thể nhận được các thông tn phản hồi khác nhau khi ta đưa ra các yêu cầu khác
nhau, ví dụ ta có thể thực hiện các thao tác tìm kiếm, trả lời trắc nghiệm,… Các
HLĐT tương tác cho phép người dùng có thể tác động trực tiếp để thay đổi kịch
bản ngay trong quá trình trình diễn (về mặt công nghệ, HLĐT ở dạng động phải
có một cơ sở dữ liệu đi kèm).
Căn cứ vào phương thức lưu trữ:
Lưu trữ trên thiết bị cá nhân: HLĐT được lưu trữ trên các CD-ROM hoặc
các thiết bị lưu trữ cá nhân như thẻ nhớ, đĩa cứng, điện thoại di động, máy
tính bảng,… Với hình thức phân phối này, người sử dụng dễ dàng mang theo và sử
dụng bất kỳ lúc nào.
Lưu trữ trên máy chủ: Với hình thức phân phối này, đa phần người sử dụng
phải kết nối mạng trong hệ thống mạng LAN, WAN hoặc kết nối Internet và truy