Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển việt nam chi nhánh tuyên quang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN HOÀNG

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH
TRANH
CỦA NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT
TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH TUYÊN
QUANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN HOÀNG

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH
TRANH
CỦA NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT

TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH TUYÊN
QUANG
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Mạnh Hùng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn “Nâng
cao năng lực cạnh tranh của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Tuyên Quang” là trung thực, là kết quả nghiên cứu của riêng tôi.
Các

, số liệu sử dụng trong luận văn do, ngân hàng BIDV Chi

nhánh Tuyên Quang cung cấp, và ngoài ra là các số liệu do cá nhân tôi thu thập
khảo sát từ đồng nghiệp và khách hàng của ngân hàng,

.
Tuyên Quang, ngày

tháng

năm 2014

Tác giả luận văn

Trần Hoàng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ii

LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Nâng cao năng lực cạnh tranh của Ngân
hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Tuyên Quang”, tôi đã nhận
được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được
bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện
giúp
đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu.
nh
doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá
trình học tập và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tnh của giáo viên hướng dẫn TS.
Nguyễn Mạnh Hùng các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong
Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên.

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các
đồng chí tại địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo BIDV
Tuyên Quang, cùng các anh/chị đồng nghiệp và quý khách hàng.
Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè và gia đình đã giúp tôi thực
hiện luận văn này.
Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.
Tuyên Quang, ngày

tháng

năm 2014

Tác giả luận văn

Trần Hoàng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... 1
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................................vi
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................vii
DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ................................................................................ viii
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2
4. Sơ lược về nghiên cứu trước đây ........................................................................
3
5. Kết cấu của Luận văn.......................................................................................... 3
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẠNH TRANH VÀ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH
TRANH ................................................................................................ 5
1.1. Khái niệm về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh............................................. 5
1.1.1. Cạnh tranh ................................................................................................ 5
1.1.2. Năng lực cạnh tranh.................................................................................. 6
1.1.3. Lợi thế cạnh tranh..................................................................................... 8
1.1.4. Vai trò của việc nâng cao năng lực cạnh tranh trong các NHTM ............ 8
1.2. Các tiêu chí đánh giá và xếp hạng năng lực cạnh tranh của NHTM ............. 10
1.2.1. Nhóm tiêu chí về tài chính ..................................................................... 10
1.2.2. Nhóm tiêu chí về kinh doanh ................................................................. 11
1.2.3. Nhóm tiêu chí về quản trị điều hành ...................................................... 13
1.2.4. Nhóm tiêu chí về hạ tầng và công nghệ ngân hàng................................ 14
1.2.5. Nhóm tiêu chí về uy tín, hình ảnh của ngân hàng trên thị trường ..........
15
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .............
15
1.3.1. Các nhân tố khách quan.......................................................................... 15
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>

4

1.3.2. Các nhân tố chủ quan ............................................................................. 18
1.4. Ứng dụng các mô hình vào phân tích năng lực cạnh tranh của NHTM ........ 21

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

5

1.4.1. Mô hình năng lực cạnh tranh của M.Porter ............................................
21
1.5. Kinh nghiệm về nâng cao năng lực cạnh tranh của một số ngân hàng ở các
nước trên thế giới ..................................................................................................
26
1.5.1. Kinh nghiệm của các ngân hàng ở Thái Lan .......................................... 26
1.5.2. Kinh nghiệm của Malaysia ..................................................................... 27
1.5.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho các ngân hàng Việt Nam...................... 28
Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 28
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 30
2.1. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 30
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................
30
2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu .................................................................
30
2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin .................................................................. 32
2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu ............................................................... 33
2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ......................................................................... 36
2.3.1. Nhóm chỉ tiêu về tài chính...................................................................... 36
2.3.2. Nhóm chỉ tiêu về kinh doanh.................................................................. 36
2.3.3. Nhóm tiêu chí về Quản trị điều hành ..................................................... 36
2.3.4. Nhóm chỉ tiêu về hạ tầng cơ sở và ứng dụng công nghệ ngân hàng .....
36

2.3.5. Nhóm chỉ tiêu khác ( uy tín và thương hiệu).......................................... 37
Kết luận chương 2 ..................................................................................................... 37
Chương 3. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN
HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN TUYÊN QUANG ........ 38
3.1. Tổng quan về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Tuyên Quang ........... 38
3.1.1. Đặc điểm kinh tế xã hội tỉnh Tuyên Quang ........................................... 38
3.1.2. Giới thiệu chung về Ngân hàng Đầu tư và phát triển Tuyên Quang ...... 39

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

6

3.2. Tổng quan về năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên Quang trong những
năm qua .................................................................................................................
44
3.2.1. Về cơ cấu tổ chức ................................................................................... 44
3.2.2. Về năng lực cung ứng dịch vụ................................................................ 45
3.2.3. Về tiềm lực tài chính .............................................................................. 47
3.2.4. Năng lực Marketing................................................................................ 51

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

7

3.3. Phân tích năng lực cạnh tranh của BIDV chi nhánh Tuyên Quang trong
những năm qua......................................................................................................

52
3.3.1. Phân tích theo mô hình 5 áp lực cạnh tranh của M.Porter .....................
52
3.3.2. Phân tích năng lực cạnh tranh theo ma trận SWOT ............................... 63
3.4. Đánh giá về năng lực cạnh tranh của chi nhánh BIDV Tuyên Quang .......... 75
3.4.1. Kết quả đạt được..................................................................................... 76
3.4.2. Những hạn chế còn tồn tại ......................................................................
77
3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế....................................................................... 77
Kết luận chương 3 ..................................................................................................... 79
Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA
NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH
TUYÊN QUANG ................................... 80
4.1. Quan điểm và định hướng nhằm nâng cao nâng cao năng lực cạnh tranh
của chi nhánh trong thời gian tới ..........................................................................
80
4.1.1. Quan điểm của chi nhánh ....................................................................... 80
4.1.2. Định hướng phát triển trong thời gian tới của chi nhánh .......................
80
4.2. Giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của chi nhánh ngân hàng
BIDV Tuyên Quang .............................................................................................. 81
4.2.1. Nhóm giải pháp liên quan đến công tác quản trị ....................................
81
4.2.2. Nhóm giải pháp liên quan đến các sản phẩm ngân hàng .......................
85
4.2.3. Nhóm giải pháp liên quan đến công tác nhân sự.................................... 88
4.3. Một số kiến nghị đối với cơ quan nhà nước và ngành ngân hàng ................. 91
4.3.1. Kiến nghị chung đối với Chính phủ và các Cơ quan quản lý Nhà nước 91
4.3.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ................................ 92
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

8

4.3.3. Kiến nghị đối với Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam.................................. 93
4.3.4. Kiến nghị đối với Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam................ 94
Kết luận chương 4 ..................................................................................................... 95
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 98
PHỤ LỤC ...............................................................................................................100

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

9

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
AGRIBANK

: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam

ATM

: Máy rút tiền tự động (Automatic Teller Machine)

BIDV

: Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam

CBNV

: Cán bộ nhân viên

CBTD

: Cán bộ tín dụng CN

: Chi nhánh
CNH-HĐH

: Công nghiệp hoá- Hiện đại hoá

DN

: Doanh nghiệp

DNNN

: Doanh nghiệp Nhà nước

GDP

: Tổng sản phẩm quốc nội

KCN

: Khu công nghiệp

NH

: Ngân hàng

NHĐT

: Ngân hàng Đầu tư NHNN

: Ngân hàng Nhà nước NHTM

:

Ngân hàng thương mại
NHTMCP

: Ngân hàng thương mại cổ phần

NHTMQD

: Ngân hàng thương mại quốc doanh

PGD

: Phòng giao dịch

QTDND

: Quỹ tín dụng nhân dân

TCKT

: Tổ chức kinh tế TCTD

: Tổ chức tín dụng TTQT

:

Thanh toán quốc tế
Vietcombank

: Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam

Vietinbank

: Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam

VN

: Việt Nam

VNĐ

: Việt Nam đồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vii
DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1.Qũy mô mẫu điều tra …………………………………………………...30
Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả điều tra về cơ cấu tổ chức tại chi nhánh BIDV
Tuyên Quang ................................................................................................ 44
Bảng 3.2. Phiếu điều tra đánh giá năng lực sản xuất tại chi nhánh ngân hàng
BIDV Tuyên Quang................................................................................. 46
Bảng 3.3. Tình hình huy động vốn theo thành phần kinh tế qua các năm tại
chi nhánh ...................................................................................... 47
Bảng 3.4. Hoạt động tín dụng của Chi nhánh BIDV Tuyên Quang năm 2011 - 2013 ....
49
Bảng 3.5. Một số chỉ tiêu về kết quả hoạt động kinh doanh năm 2011-2013........... 50
Bảng 3.6. Ma trận hình ảnh cạnh tranh của Chi nhánh BIDV Tuyên Quang và các
đối thủ cạnh tranh ....................................................................................
52
Bảng 3.7. Quy mô vốn điều lệ của một số NHTM Việt Nam................................... 54
Bảng 3.8. Cơ cấu lao động của chi nhánh BIDV Tuyên Quang qua các năm .......... 55
Bảng 3.9. Chất lượng vốn tự có của BIDV Tuyên Quang năm 2011-2013.............. 63
Bảng 3.10. Kết quả đánh giá của khách hàng đối với chi nhánh và các đối thủ
cạnh tranh.................................................................................................
64
Bảng 3.11. Mạng lưới các chi nhánh của BIDV và các đối thủ cạnh tranh trên địa bàn
tỉnh Tuyên Quang ............................................................................. 66
Bảng 3.12. Đánh giá của nhân viên về năng lực, trình độ chuyên môn của ban
lãnh đạo chi nhánh ...................................................................................
67
Bảng 3.13. Hệ số an toàn vốn của chi nhánh và các đối thủ cạnh tranh năm
2011-2013 ....................................................................................... . 68
Bảng 3.14. Tỷ lệ nợ xấu của chi nhánh và một số đối thủ cạnh tranh ...................... 69

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vii
Bảng 3.15. Tỷ lệ dự phòng rủi ro của chi nhánh BIDV Tuyên Quang và các đối thủ
cạnh tranh .......................................................................................... 69

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

viii
DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ
HÌNH
Hình 1.1. Mô hình năng lực cạnh tranh của M.Porter ..............................................22
Hình 3.1. Mô hình áp lực cạnh tranh của chi nhánh BIDV Tuyên Quang ...............63
SƠ ĐỒ
Sơ đồ 3.1. Mô hình tổ chức Chi nhánh theo các khối nghiệp vụ ..............................41

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương
mại Thế giới (WTO). Việc ra nhập WTO là một cơ hội lớn không chỉ đối với nền kinh
tế nước ta nói chung, các doanh nghiệp nói riêng mà còn đặt ra những thách thức
không nhỏ đối với sự phát triển bền vững của hầu hết các doanh nghiệp. Cũng như

nhiều ngành kinh tế khác, ngành tài chính ngân hàng là lĩnh vực được mở cửa mạnh
nhất song cũng đối mặt với nhiều thách thức nhất, một trong những thách thức đối
với các ngân hàng Việt Nam đó chính là sự cạnh tranh quyết liệt không chỉ giữa các
ngân hàng trong nước với các ngân hàng nước ngoài mà còn bao gồm cả giữa các
ngân hàng thương mại trong nước với nhau.
Cũng không nằm ngoài quy luật đó, Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt
Nam (BIDV) - Chi nhánh Tuyên Quang là một trong những ngân hàng thương
mại quốc doanh lớn của nhà nước trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang cũng
đang phải chịu sự cạnh tranh quyết liệt với các ngân hàng thương mại khác đang
phát triển nhanh chóng về thị phần, dịch vụ, mạng lưới, chất lượng hoạt động….
Để đứng vững và phát triển trong môi trường kinh doanh khốc liệt như hiện
nay, Chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Tuyên Quang (BIDV Tuyên
Quang) phải tìm mọi cách để đứng vững và phát triển, kinh doanh thực sự ổn
định và có hiệu quả, đóng góp to lớn vào sự phát triển của BIDV cũng như
ngành ngân hàng Tuyên Quang. Một trong những vấn đề cấp thiết cần phải
thực hiện hiện nay đó chính là nâng cao sức cạnh tranh trong hoạt động kinh
doanh ngân hàng của Chi nhánh.
Năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên Quang trong những năm qua đã đạt
được những kết quả đáng khích lệ về các mặt như: Huy động tiền gửi, chất lượng
tăng trưởng tín dụng, thu dịch vụ, lợi nhuận, chất lượng nguồn nhân lực, năng lực
quản trị điều hành…. Tuy nhiên, đánh giá chung cho thấy năng lực cạnh tranh của
Chi nhánh vẫn còn nhiều bất cập như: Hiệu quả hoạt động kinh doanh còn chưa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>

2

tương xứng với tiềm năng phát triển, chất lượng sản phẩm dịch vụ chưa cao, sản
phẩm ngân hàng bán lẻ đang bị

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

3

mất thị phần và thiếu tính cạnh tranh, nguồn nhân lực còn thiếu và chất lượng còn
hạn chế, năng lực quản trị điều hành chưa bắt kịp với yêu cầu của quá trình phát
triển, thương hiệu Chi nhánh chưa được nhiều khách hàng biết đến….xây dựng và
phát triển doanh nghiệp vững mạnh, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh cũng
là một trong những biện pháp để nâng cao năng lực cạnh tranh của Chi nhánh.
Xuất phát từ tầm quan trọng để khẳng định thương hiệu và vị thế trong kinh
doanh, những thực tế, bất cập đặt ra trong quá trình hoạt động kinh doanh và sức
cạnh tranh của Chi nhánh nên đề tài: “Nâng cao năng lực cạnh tranh của Ngân
hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Tuyên Quang” đã được chọn
làm đề tài nghiên cứu cho bản luận văn này.
2. Mục têu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Đưa ra các các giải pháp có tính định hướng và khả thi, kịp thời nhằm nâng
cao năng lực cạnh tranh hiện tại của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi
nhánh Tuyên Quang trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Mục tiêu cụ thể
+ Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực cạnh tranh của NHTM
+ Phân tích, đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên Quang
trong thời gian qua.
+ Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh trạnh. Trên cơ sở đó
đưa ra một số giải pháp hoàn thiện, nâng cao năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên
Quang trong thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là năng lực canh tranh của BIDV Tuyên Quang và các
giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên Quang hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên Quang trên địa
bàn tỉnh Tuyên Quang trong mối tương quan với các NHTM trên địa bàn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>

4

- Phạm vi nội dung: Đánh giá năng lực cạnh tranh của BIDV Chi nhánh Tuyên
Quang những năm qua và một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh
trong những năm tới.
- Phạm vi thời gian: Đánh giá năng lực cạnh tranh của BIDV Tuyên Quang với
các chỉ tiêu, tiêu chí định tính và định lượng trong khoảng thời gian từ 2010 đến
2013.
4. Sơ lược về nghiên cứu trước đây
Cho đến thời điểm hiện nay, đã có khá nhiều các công trình nghiên cứu
của các bạn sinh viên, học viên cao học, các báo cáo, phân tích đánh giá của các
chuyên gia liên quan đến năng lực cạnh tranh trong các ngân hàng thương mại
quốc doanh cũng như NHTM cổ phần.
Đối với BIDV cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về năng lực cạnh
tranh của hệ thống. Tuy nhiên đối với Chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát
triển Tuyên Quang, chưa có công trình nào nghiên cứu về năng lực cạnh
tranh của Chi nhánh.
Các công trình nghiên cứu trước đây chủ yếu nghiên cứu tập trung
đánh giá năng lực cạnh tranh của NHTM dựa trên các chỉ tiêu về tài chính,
quản trị kinh doanh, sản phẩm và công nghệ. Kết quả của các nghiên cứu đó
mới chỉ dừng lại ở việc xem xét, đánh giá từng chỉ tiêu, nhân tố, chưa xâu
chuỗi lại thành các nhân tố tổng hợp, các nhân tố mới có. Bản luận văn này sẽ

tập trung giải quyết các hạn chế, tồn tại trước đó.
5. Kết cấu của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, các bảng biểu, phụ lục danh mục tài
liệu tham khảo, Luận văn được trình bày gồm 4 chương, tên các chương như sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực cạnh tranh của ngân hàng
thương mại
Chương 2. Phương pháp nghiên cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

5

Chương 3. Thực trạng năng lực cạnh tranh của Ngân hàng Đầu tư và Phát
triển Tuyên Quang
Chương 4: Một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Ngân
hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Tuyên Quang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

4

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

5

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẠNH TRANH
VÀ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH
1.1. Khái niệm về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh
1.1.1. Cạnh tranh
Cạnh tranh là một thuật ngữ đã được sử dụng từ khá lâu song trong những
năm gần đây được nhắc đến nhiều hơn, nhất là ở Việt Nam. Bởi trong nền kinh
tế mở hiện nay, khi xu hướng tự do hóa thương mại ngày càng phổ biến thì cạnh
tranh là phương thức để đứng vững và phát triển của doanh nghiệp. Nhưng
“cạnh tranh là gì” thì vẫn đang là một khái niệm chưa thống nhất, các nhà
nghiên cứu đưa ra các khái niệm cạnh tranh dưới nhiều góc độ khác nhau.
Theo diễn đàn cấp cao về cạnh tranh công nghiệp của Tổ chức Hợp tác và
Phát triển Kinh tế OECD: “Cạnh tranh là khả năng các doanh nghiệp, ngành, quốc
gia và vùng tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn trong điều kiện cạnh tranh quốc
tế”. Định nghĩa trên đã cố gắng kết hợp cả hoạt động cạnh tranh của doanh nghiệp,
của ngành và quốc gia.
Ủy ban Cạnh tranh Công nghiệp của Mỹ đưa ra khái niệm cạnh tranh đối
với một quốc gia như sau: “Cạnh tranh đối với một quốc gia thể hiện trình độ sản
xuất hàng hóa dịch vụ đáp ứng được đòi hỏi của thị trường quốc tế, đồng thời
duy trì và mở rộng được thu nhập thực tế của nhân dân nước đó trong những điều
kiện thị trường tự do và công bằng xã hội”. Trong định nghĩa này, người ta đề
cao vai trò của các điều kiện cạnh tranh là “tự do và công bằng xã hội”.
Như vậy, xét trên góc độ vĩ mô, các khái niệm về cạnh tranh đều cho thấy
mục tiêu chung của hoạt động cạnh tranh là thỏa mãn tối đa nhu cầu thị
trường trong nước và quốc tế, tạo việc làm và thu nhập cao cho nền kinh tế.
Các nhà kinh tế của trường phái tư sản cổ điển quan niệm: “Cạnh tranh là
một quá trình bao gồm các hành vi phản ứng. Quá trình này tạo ra cho mỗi thành
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

6

viên thị trường một dư địa hoạt động nhất định và mang lại cho mỗi thành viên
một

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

7

phần xứng đáng so với khả năng của mình”. Theo quan niệm này cạnh tranh chủ
yếu là cạnh tranh về giá, vì thế lý thuyết giá cả gắn chặt với lý thuyết cạnh tranh.
Khi nghiên cứu về cạnh tranh tư bản chủ nghĩa, Mác cũng đã đưa ra khái
niệm về cạnh tranh: “Cạnh tranh tư bản là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt
giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản
xuất và tiêu thụ hàng hóa nhằm thu lợi nhuận siêu ngạch” . Như vậy, cạnh
tranh là hoạt động của các doanh nghiệp trong nền sản xuất hàng hóa với
mục đích ganh đua, giành giật những điều kiện thuận lợi tronh sản xuất và
tiêu thụ hàng hóa để thu lợi nhuận cao.
Kế thừa những tính hợp lý và khoa học của các quan niệm về cạnh tranh
trước đây, luận văn cho rằng để đưa ra một khái niệm đầy đủ cần chỉ ra được
chủ thể cạnh tranh, tính chất, phương thức và mục đích của quá trình cạnh tranh.
Theo đó, chúng ta có thể quan niệm “cạnh tranh là một quá trình kinh tế mà ở đó
các chủ thể kinh tế (quốc gia, ngành hay doanh nghiệp) ganh đua với nhau để
chiếm lĩnh thị trường, giành lấy khách hàng cùng các điều kiện sản xuất và tiêu thụ
sản phẩm có lợi nhất nhằm mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận”.
Như vậy, về bản chất, cạnh tranh là mối quan hệ giữa người với người trong

việc giải quyết lợi ích kinh tế. Bản chất kinh tế của cạnh tranh thể hiện ở mục đích
lợi nhuận và chi phối thị trường. Bản chất xã hội của cạnh tranh bộc lộ đạo đức kinh
doanh và uy tín kinh doanh của mỗi chủ thể cạnh tranh trong quan hệ với những
người lao động trực tiếp tạo ra tiềm lực cạnh tranh cho doanh nghiệp và trong mối
quan hệ với người tiêu dùng và đối thủ cạnh tranh khác.
Cạnh tranh là một trong những quy luật của nền kinh tế thị trường, nó chịu
nhiều chi phối của quan hệ sản xuất giữ vị trí thống trị trong xã hội, nó có quan hệ
hữu cơ với các quy luật kinh tế khác như quy luật giá trị, quy luật lưu thông tiền tệ,
quy luật cung cầu…, đây là một đặc trưng gắn với bản chất của cạnh tranh. Quy luật
cạnh tranh chỉ ra cách thức làm cho giá trị cá biệt thấp hơn giá trị xã hội, do đó nó

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>