Người bị hại chưa thành niên trong các vụ án hình sự theo pháp luật việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LỘC

NGƯỜI BỊ HẠI CHƯA THÀNH NIÊN TRONG CÁC
VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LỘC

NGƯỜI BỊ HẠI CHƯA THÀNH NIÊN TRONG CÁC
VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
HIỆN NAY

Ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số : 9.38.01.04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Phạm Mạnh Hùng

2. TS. Đặng Quang Phương

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận
án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thị Lộc


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU....................................... 9
1.1. Tình hình nghiên cứu pháp luật Việt Nam về người bị hại chưa thành niên
trong các vụ án hình sự ...............................................................................................
9
1.2. Tình hình nghiên ở nước ngoài .......................................................................... 15
1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ..............................
21
1.4. Về những vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu trong luận án ............................
23
Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGƯỜI BỊ HẠI CHƯA THÀNH NIÊN
TRONG CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ ................................................ 25
2.1. Khái niệm và đặc điểm của người bị hại chưa thành niên trong vụ án hình sự
........ 25

2.2. Phân biệt người bị hại chưa thành niên với nguyên đơn dân sự và với người
có quyền lợi liên quan đến vụ án............................................................................... 36
2.3. Quyền và các hình thức bảo đảm thực hiện quyền của người bị hại chưa
thành niên trong các vụ án hình sự............................................................................
38
Chương 3: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ NGƯỜI BỊ HẠI CHƯA
THÀNH NIÊN TRONG CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP
DỤNG ....................................................................................................................... 61
3.1. Quy định của pháp luật về người bị hại chưa thành niên trong vụ án hình sự
.......... 61
3.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật đối với người bị hại chưa thành niên trong các
vụ án hình sự ............................................................................................................. 87
Chương 4: CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM GIẢI QUYẾT
ĐÚNG VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ NGƯỜI BỊ HẠI CHƯA THÀNH NIÊN ..........123
4.1. Các yêu cầu với việc giải quyết vụ án hình sự có người bị hại chưa thành niên
....123
4.2. Các giải pháp nhằm bảo đảm giải quyết đúng vụ án hình sự có người bị hại
chưa thành niên
.......................................................................................................125


KẾT LUẬN ............................................................................................................143
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN .....................................................................................................146
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................147


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

BLHS

Chữ viết đầy đủ
Bộ luật hình sự BLTTHS

Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT
Cơ quan điều tra
CSĐT

Cảnh sát điều tra

CƯQTE

Công ước về quyền trẻ em của Liên hợp quốc

ĐTV

Điều tra viên LHQ

Liên hợp quốC KSV
Kiểm sát viên NBH
người bị hại
NCTN

người chưa thành niên

NBHCTN

người bị hại chưa thành niên

TAND

Tòa án nhân dân

TANDTC

Tòa án nhân dân tối cao

TP

Thẩm phán

Thông tư 01/2011 Thông tư liên tịch số 01/2011/TTLT-VKSNDTCTANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH ngày 12 tháng 7 năm
2011 hướng dẫn thi hành một số quy định của BLTTHS
đối với người chưa thành niên tham gia tố tụng
THTT

tiến hành tố tụng

TTHS

tố tụng hình sự

VAHS

VAHS

VKS

Viện kiểm sát

VKSNDTC

Viện Kiểm sát nhân dân tối cao

XHCN

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Các vụ án xâm hại người chưa thành niên đã được xử lý giai đoạn
2007 – 2017.................................................................................................. 90
Bảng 3.2: Các tội phạm xâm hại người chưa thành niên đã được xử lý giai
đoạn 2007 – 2017 ......................................................................................... 91
Bảng 3.3: Hình phạt áp dụng đối với các tội phạm xâm hại tình dục người
chưa thành niên đã được xét xử giai đoạn 2013 – 2017
............................105
Bảng 3.4: Hình phạt áp dụng đối với các tội phạm Hiếp dâm trẻ em đã được
xét xử giai đoạn 2013 – 2017 .....................................................................106


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Quyền con người nói chung và quyền con người trong tư pháp hình sự nói
riêng là một trong những vấn đề được cả cộng đồng nhân loại và mỗi quốc gia
quan tâm nghiên cứu. Ở Việt Nam, Hiến pháp năm 1992 là văn bản luật pháp đầu
tiên đề cập đến thuật ngữ ―Quyền con người‖. Hiến pháp đã mở ra bảo đảm
quan trọng trong hệ thống tư pháp với quy định: ―Công dân có quyền bất khả
xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về tính mạng, sức khoẻ, danh dự và

nhân phẩm‖ (Điều 71), ―Không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa
có bản án kết tội của Toà án đã có hiệu lực pháp luật‖ (Điều 72).
Quyền trẻ em là lĩnh vực quyền con người cũng được chính thức đề
cập trong các văn kiện của Đảng và các văn bản pháp luật, pháp quy của Nhà
nước. Điều 40 Hiến pháp 1992 khẳng định: ―Nhà nước, xã hội, gia đình và công dân
có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc bà mẹ và trẻ em...‖ . Năm 1998, trong "Báo cáo
thực hiện Công ước về quyền trẻ em giai đoạn 1993-1998‖ gửi Ủy ban về quyền
trẻ em của Liên hợp quốc, Chính phủ cũng đã chỉ rõ: ―Công ước về quyền trẻ em là
một trong những điều ước Liên hợp quốc quan trọng về quyền con người mà Việt
Nam đã phê chuẩn. Hiện tại, thực hiện quyền trẻ em là một trong những trọng tâm
của quyền con người ở Việt Nam‖. Tại Đại hội Đảng lần thứ IX năm 2001, lần đầu
tiên trong các văn kiện của Đảng đã khẳng định về quyền trẻ em : ―...Chính sách
chăm sóc, bảo vệ trẻ em tập trung vào thực hiện quyền trẻ em, tạo điều kiện cho
trẻ em được sống trong môi trường an toàn và lành mạnh, phát triển hài hòa về
thế chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức‖.
Việc chính thức được ghi nhận trong Hiến pháp 1992 và trong các văn kiện
của Đảng về quyền con người, quyền trẻ em và nghĩa vụ bảo đảm thực hiện của
nhà nước đã tạo nên sự chuyển biến về nhận thức. Quan điểm nhìn nhận trẻ em
như một đối tượng được quan tâm và chăm sóc đặc biệt đang dần dần thay đổi
thành trẻ em là chủ thể của quyền, Nhà nước và xã hội có trách nhiệm bảo vệ và
bảo đảm việc thực hiện quyền đó.
1


Trong lĩnh vực tư pháp hình sự quốc tế và của mỗi quốc gia đều chú trọng
đến việc bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. Đặc biệt là quyền của
người bị buộc tội – chủ thể tham gia tố tụng quan trọng cần bảo vệ trong tố
tụng hình sự. Tuy nhiên, tham gia vào quá trình tố tụng hình sự không chỉ có
những người bị buộc tội mà còn có một đối tượng đặc biệt khác mà lâu nay khi
nghiên cứu về quyền con người trong tố tụng hình sự, chúng ta hay ít chú ý đó là

quyền của người bị hại. Bởi trong các chủ thể tham gia tố tụng hình sự thì người bị
hại luôn là chủ thể cần được sự quan tâm đặc biệt từ phía nhà nước mà đại diện là
các cơ quan và người tiến hành tố tụng để giúp họ đòi lại công lý và sự công bằng.
Thực tiễn ở Việt Nam cho thấy, trọng tâm của vấn đề bảo vệ quyền con
người trong tư pháp hình sự vẫn là người bị buộc tội (người bị bắt, bị tạm giữ, bị
can, bị cáo). Vị trí, vai trò và quyền của người bị hại được ghi nhận rất mờ nhạt.
Việc tham gia tố tụng của người bị hại không chỉ nhằm bảo vệ, khôi phục những
quyền và lợi ích hợp pháp của họ đã bị hành vi phạm tội xâm hại mà còn góp phần
quan trọng vào việc xác định sự thật khách quan của vụ án.
Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên phê chuẩn Công ước về
quyền trẻ em của Liên hợp quốc (ngày 20/02/1990), đồng thời cũng là một trong
những quốc gia đã xây dựng cơ chế đầy đủ để chăm sóc, bảo vệ và giáo dục trẻ em
trên cả phương diện tổ chức bộ máy và pháp luật. Trong các chính sách kinh tế, văn
hóa, xã hội chúng ta luôn coi trọng quyền trẻ em. Trong lĩnh vực pháp luật hình sự
và tố tụng hình sự chúng ta cũng luôn đảm bảo các quyền của trẻ em trên phương
diện là kẻ phạm tội, nhưng trường hợp trẻ em là người bị hại trong các vụ án
hình sự lại được ghi nhận rất mờ nhạt.
Sự tham gia của người bị hại chưa thành niên vào quy trình tư pháp hình sự
từ giai đoạn điều tra, truy tố rồi đến xét xử là một tất yếu. Công ước của Liên hợp
quốc về quyền trẻ em đã khẳng định vấn đề trước tiên và quan trọng nhất, cũng
như trong các vấn đề khác liên quan đến trẻ em, nguyên tắc ―lợi ích tốt nhất của trẻ
em‖ phải được coi là trọng tâm trong việc ứng xử với người chưa thành niên là bị

2


hại. Nguyên tắc này có tầm quan trọng đặc biệt khi xem xét vai trò của trẻ em trong
quy trình tư pháp hình sự.

3

Trong trường hợp trẻ em là người bị hại của tội phạm thì lời khai của các em có thể
có ý nghĩa quyết định đối với việc xử lý thủ phạm. Vì vậy để đảm bảo nguyên tắc
này có nghĩa là đôi khi việc truy tố thủ phạm sẽ gặp nhiều khó khăn hơn.
Người bị hại chưa thành niên trong các vụ án hình sự là một chủ thể tham
gia tố tụng đặc biệt, có vị trí, vai trò rất quan trọng được cả pháp luật hình sự và
pháp luật tố tụng hình sự ghi nhận và bảo vệ. Tuy nhiên, trong những năm qua tình
hình tội phạm xâm hại chưa thành niên có xu hướng ngày càng gia tăng cả về số
vụ và người bị hại, quy mô phạm tội, phương thức thủ đoạn ngày càng tinh vi, liều
lĩnh, tính chất mức độ phạm tội ngày càng nghiêm trọng và phức tạp. Đây cũng là
một trong những vấn đề được các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm và ―bức
xúc‖ trong các phiên chất vấn của kỳ họp.
Đứng trước yêu cầu đòi hỏi của thực tế và tình hình tội phạm xâm hại người
chưa thành niên đang diễn ra hết sức phức tạp, công tác hoàn thiện pháp luật
và nâng cao năng lực của các cơ quan tiến hành tố tụng nhằm bảo vệ quyền lợi của
người bị hại chưa thành niên trong các vụ án hình sự là một đòi hỏi cấp thiết. Vì
vậy, để góp phần vào hoạt động bảo vệ người chưa thành niên trước các hành
vi xâm hại, tác giả đã chọn đề tài: ―Người bị hại chưa thành niên trong các vụ án
hình sự theo pháp luật Việt Nam hiện nay” để làm luận án tiến sĩ luật học của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm rõ những vấn đề lý luận và pháp luật
về người bị hại chưa thành niên; Làm rõ thực trạng tình hình tội phạm xâm hại
người chưa thành niên và hoạt động giải quyết các vụ án hình sự có người bị hại
chưa thành niên của các cơ quan tiến hành tố tụng. Từ đó đề xuất các giải pháp
có cơ sở lý luận và thực tiễn góp phần bảo đảm giải quyết đúng vụ án có người bị
hại chưa thành niên.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, Luận án có nhiệm vụ là:

- Thực hiện tổng quan các vấn đề đã nghiên cứu có liên quan đến nội dung
đề tài, chỉ ra các vấn đề Luận án cần tiếp tục nghiên cứu;
4


- Phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận về người bị hại chưa thành niên
như: Khái niệm, đặc điểm, phân loại và phân biệt người bị hại chưa thành niên với
một số người tham gia tố tụng khác. Nghiên cứu các quy chuẩn chung của pháp
luật quốc tế về quyền của người bị hại chưa thành niên, qua đó so sánh đối
chiếu với quy định của pháp luật Việt Nam để thấy được những điểm chưa tương
thích. Nghiên cứu các hình thức bảo đảm thực hiện quyền của người bị hại
chưa thành niên trong các vụ án hình sự.
- Nghiên cứu, làm rõ những quy định của pháp luật (hình sự và tố tụng hình
sự) Việt Nam về bảo vệ và bảo đảm quyền của người bị hại chưa thành niên. Khảo
sát, đánh giá tình hình tội phạm xâm phạm người chưa thành niên và hoạt động áp
dụng pháp luật đối với loại tội phạm này trong giai đoạn từ năm 2007 đến
năm
2017, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân.
- Đưa ra yêu cầu và đề xuất giải pháp bảo đảm giải quyết đúng các vụ án có
người bị hại chưa thành niên.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là những vấn đề lý luận về người bị hại chưa thành
niên trong các vụ án hình sự; quy định của pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng
hình sự Việt Nam về người bị hại chưa thành niên trong các vụ án hình sự và thực
tiễn thi hành; số liệu liên quan đến Luận án được khảo sát trong phạm vi cả nước từ
năm 2007 đến năm 2017 về tình hình khởi tố điều tra, truy tố, xét xử các vụ án
xâm hại chưa thành niên và hoạt động tố tụng trong các vụ án có người bị hại chưa
thành niên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là:
- Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực
tiễn quy định của Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự về bảo vệ và bảo đảm
thực hiện quyền đối với người bị hại chưa thành niên là đối tượng tác động trực
5


tiếp của tội phạm được quy định thành những tội danh cụ thể. Về thực tiễn áp
dụng pháp luật, tác giả tập trung nghiên cứu đến các vụ án có người bị hại chưa
thành niên đã

6


được khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử theo các tội danh quy định tại Bộ luật
hình sự năm 1999.
Đề tài không nghiên cứu và khảo sát các vụ án có người bị hại chưa thành
niên là tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và tình tiết định khung tăng nặng trách
nhiệm hình sự như ―phạm tội đối với người chưa thành niên‖, ―phạm tội đối với
trẻ em‖;
- Về không gian: Luận án nghiên cứu pháp luật về người bị hại chưa thành
niên trong các vụ án hình sự theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay. Đồng
thời, để làm sâu sắc hơn vấn đề nghiên cứu, Luận án cũng có những nghiên cứu về
các quy chuẩn của pháp luật quốc tế về vấn đề quyền của người bị hại chưa thành
niên trong tố tụng hình sự.
- Về thời gian: Luận án nghiên cứu quy định của pháp luật Việt Nam và khảo
sát tình hình khởi tố điều tra, truy tố và xét xử các vụ án có người bị hại chưa
thành niên từ năm 2007 đến năm 2017.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Tác giả có sử dụng các phương pháp luận khoa học xuyên suốt trong quá

trình nghiên cứu toàn bộ luận án mang tính truyền thống đó là chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Luận án cũng sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu tin cậy khác như:
Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, liên ngành, luật học so sánh và
phương pháp phân tích – dự báo khoa học qua những tài liệu thứ cấp các nước để
làm sáng tỏ các vấn đề cần được nghiên cứu trong phạm vi đề tài. Đặc biệt phương
pháp nghiên cứu tiếp cận đa ngành, liên ngành khoa học xã hội được vận dụng tối
đa. Ngoài việc tiếp cận vấn đề nghiên cứu quyền con người của người bị hại chưa
thành niên trong tố tụng hình sự dưới góc độ luật học, chúng tôi đặt vấn đề nghiên
cứu trong mối liên hệ với các ngành khoa học xã hội khác như triết học, xã hội học,
đạo đức và chính trị học. Chẳng hạn để lý giải đặc điểm của người bị hại chưa
thành niên phải dựa trên các kiến thức của nhân học, tâm lý học và xã hội học. Khi
nghiên cứu cơ chế bảo vệ quyền con người của người bị hại chưa thành niên trong
7


tố tụng hình sự phải đặt nó trong mối quan hệ liên ngành luật học như luật Hiến
pháp, đặc biệt là luật hình sự và tội phạm học. Cụ thể:

8


- Chương 1: Để hệ thống hóa tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan
đến nội dung Luận án tác giả đã sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, thống
kê.
- Chương 2: Đề cập đến một số vấn đề lý luận chung về người bị hại chưa
thành niên. Phương pháp nghiên cứu là phân tích văn bản, phân tích thuần túy quy
phạm, tổng hợp, đối chiếu văn bản, so sánh liên ngành và nghiên cứu lịch sử. Ngoài
ra, tác giả còn sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, tiếp cận đa ngành và liên
ngành luật học để xây dựng khái niệm người bị hại chưa thành niên.

- Chương 3: Đánh giá thực trạng những quy định của pháp luật Việt Nam
hiện hành và thực tiễn áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng
trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại chưa thành niên trong
các vụ án hình sự ở Việt Nam hiện nay. Các phương pháp nghiên cứu chính được
sử dụng trong chương này sẽ là tổng hợp, phân tích văn bản, thống kê, khảo sát
thực tiễn, sử dụng số liệu thống kê hình sự của các cơ quan quản lý nhằm tìm hiểu,
đánh giá về thực trạng người bị hại chưa thành niên trong các vụ án hình sự hiện
nay. Từ đó làm rõ những vướng mắc, tồn tại và nguyên nhân làm tiền đề cho các
nhóm giải pháp ở Chương 4.
- Chương 4: Tác giả tập trung đưa ra các giải pháp trên cơ sở sử dụng
phương pháp phân tích, diễn giả, tổng hợp và dự báo khoa học.
5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận án
Thứ nhất, Luận án nghiên cứu, tìm hiểu và hệ thống hóa các công trình
nghiên cứu ở trong nước và nước ngoài liên quan đến người bị hại chưa thành
niên. Từ đó, Luận án tiếp thu những vấn đề đã được nghiên cứu và xác định rõ, chỉ
ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. Đây là công trình nghiên cứu có hệ thống
và tương đối toàn diện về người bị hại chưa thành niên trong các vụ án hình sự
theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay.
Thứ hai, trên cơ sở phân tích, tổng hợp và tiếp thu có chọn lọc các quan
điểm của các công trình đã được công bố, Luận án đã tiếp tục khẳng định sự tồn tại
khách quan và cần được pháp luật bảo vệ của người bị hại chưa thành niên trong
lĩnh vực tư pháp hình sự Việt Nam. Đồng thời làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản
9


về người bị hại chưa thành niên như đặc điểm tâm sinh lý, sự khác biệt và quyền
được bảo vệ

10

của người bị hại chưa thành niên. Luận án cũng đối chiếu so sánh với các chuẩn
mực quốc tế để thấy được những ―khiếm khuyết‖ của pháp luật Việt Nam về vấn
đề người bị hại chưa thành niên trong vụ án hình sự.
Thứ ba, Luận án đưa ra một bức tranh tổng thể về thực trạng xâm hại người
chưa thành niên và những quy định của pháp luật tố tụng hình sự cũng như việc
các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết các vụ án có người bị hại chưa thành niên.
Thông qua đó chỉ ra những vướng mắc, sai lầm và nguyên nhân của tình trạng này.
Đây là cơ sở thực tiễn để Luận án đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao
chất lượng giải quyết vụ án có người bị hại chưa thành niên phù hợp với thực
tiễn và đáp ứng với yêu cầu cải cách tư pháp.
Thứ tư, Luận án đã đề xuất các giải pháp có tính thực tiễn để góp phần nâng
cao chất lượng, hiệu quả hoạt động điều tra, truy tố và xét xử các vụ án có người bị
hại chưa thành niên.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa lý luận
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần làm phong phú, sáng tỏ thêm
những vấn đề lý luận và thực tiễn về người bị hại chưa thành niên trong các vụ án
hình sự theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay. Luận án phân tích một
cách có hệ thống, toàn diện về lý luận, về thực trạng quy định của luật, tình
hình tội phạm xâm hại người chưa thành niên, kết quả giải quyết các vụ án có
người bị hại chưa thành niên và thực tiễn áp dụng pháp luật đối với các vụ án có
người bị hại chưa thành niên. Thông qua việc khảo sát thực tiễn áp dụng pháp luật
của các cơ quan tiến hành tố tụng để giải quyết các vụ án hình sự có người bị hại
chưa thành niên, tác giả tìm ra những vi, phạm sai lầm và nhận định nguyên nhân
của những vi phạm, sai lầm. Từ những cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn đã nghiên cứu
và khảo sát, Luận án đưa ra những giải pháp có tình khả thi nhằm nâng cao chất
lượng hoạt động tố tụng đối với các vụ án có người bị hại chưa thành niên.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong hoạt động lập

pháp, đặc biệt là trong việc hoàn thiện pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng
hình
11


sự. Luận án còn có thể sử dụng làm tài liệu giảng dạy, tham khảo trong hoạt động
đào tạo chuyên ngành luật học, hoạt động tập huấn nghiệp vụ và phổ biến giáo dục
pháp luật. Thông qua đó, góp phần xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tạo
môi trường ổn định, củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng,
pháp luật của Nhà nước.
7. Cơ cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận
án gồm 4 chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2. Những vấn đề lý luận về người bị hại chưa thành niên trong các
vụ án hình sự
Chương 3. Quy định của pháp luật về người bị hại chưa thành niên trong các
vụ án hình sự và thực tiễn thi hành
Chương 4. Các yêu cầu và giải pháp bảo đảm giải quyết đúng vụ án có người
bị hại chưa thành niên

12


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình nghiên cứu pháp luật Việt Nam về người bị hại chưa thành niên
trong các vụ án hình sự
1.1.1. Các nghiên cứu về lý luận
Đây chính là nguồn tài liệu tham khảo quý báu giúp tác giả có cơ sở để kế

thừa và phát triển nghiên cứu thêm về nhóm đối tượng là người bị hại chưa thành
niên (NBHCTN) trong các vụ án hình sự.
Trong quá trình nghiên cứu tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài này,
tác giả tập hợp, phân loại và đánh giá các tài liệu thành ba nhóm theo các vấn đề
trên. Cụ thể như sau:
Một là, nghiên cứu về quyền con người nói chung
Quyền con người là đối tượng quan tâm nghiên cứu của nhiều ngành
khoa học xã hội, trong đó có khoa học pháp lý. Khoa học pháp lý Việt Nam trong
những năm gần đây các nhà đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến quyền
con người và bảo vệ quyền con người nói chung.
Sách chuyên khảo ―Quyền con người: Tiếp cận đa ngành và liên ngành luật
học‖, GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb KHXH, Hà Nội, 2010 (3 tập, 1010tr); Giáo
trình (giảng dạy sau đại học) ―Quyền con người‖, GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên,
Nxb KHXH 2011 (487 tr); Sách chuyên khảo: ―Cơ chế bảo đảm và bảo vệ Quyền
con người‖, GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb KHXH 2011 (431 tr. Các công trình
nghiên cứu này đã tiếp cận vấn đề quyền con người đa ngành, đa lĩnh vực và
nghiên cứu các vấn đề lý luận và pháp lý cơ bản về quyền con người; chỉ ra được
nội dung của các quyền con người nói chung, quyền con người trong các lĩnh vực
cụ thể, trong đó khẳng định quyền con người là giá trị đã được nhân loại thừa
nhận chung; đề cập đến các tính chất của quyền con người như tính bất khả tước
đoạt, bất khả phân chia, tính phổ biến, tính đặc thù của quyền con người;
nghiên cứu pháp luật quốc tế về quyền con người trong đó so sánh pháp luật quốc
gia và pháp luật quốc tế về vấn đề quyền con người, khả năng tiếp thu và nội luật
13


hóa pháp luật quốc tế vào pháp luật quốc gia... Tuy nhiên, trong các công trình
trên, quyền và

14

lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên (NCTN) nói chung và NBHCTN nói
riêng chưa được thể hiện rõ, mới chỉ dừng lại ở mức đặt vấn đề hoặc trích dẫn giới
thiệu với tư cách là một bộ phận của quyền con người nói chung.
Hai là, nghiên cứu về quyền con người và quyền của người bị hại trong tư
pháp hình sự
Sách chuyên khảo ―Quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hình sự‖
PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chí chủ biên, Nxb Hồng Đức, 2015 (262 tr); ―Bảo vệ An ninh
quốc gia, an ninh quốc tế và các quyền con người bằng pháp luật hình sự trong giai
đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền‖, GS.TSKH. Lê Cảm chủ biên, Nxb Tư pháp,
2007; ―Mọi người cần biết về quyền và nghĩa vụ của mình trong TTHS Việt Nam‖,
Nguyễn Phùng Hồng, Nxb Tư pháp, 2005; ―Bảo vệ quyền con người trong Luật hình
sự, Luật TTHS Việt Nam‖ của TS. Trần Quang Tiệp, Nxb Chính trị quốc gia, HN,
2004,Giáo trình ―Lý luận và pháp luật về Quyền con người‖, Khoa Luật, Đại học
Quốc gia Hà Nội, 2009, Nxb CTQG (670tr). ―Bảo vệ quyền con người trong TTHS
Việt Nam‖, Nguyễn Quang Hiền, Luận án tiến sĩ luật học, Viện Nhà nước và pháp
luật, 2007; ―Quyền con người trong quản lý tư pháp‖, Văn phòng Cao ủy Liên hợp
quốc về quyền con người và hội luật sư quốc tế, Nxb CAND, 2009; Luận án tiến sĩ
của Lê Nguyên Thanh, Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, về Người bị thiệt hại do tội
phạm gây ra trong TTHS Việt Nam (bảo vệ năm 2013); sách chuyên khảo Nạn nhân
của tội phạm (2011) của PGS.TS. Trần Hữu Tráng là nghiên cứu một cách khá trực
tiếp về người bị hại; ―Quyền của người bị hại trong TTTHS Việt Nam‖, Đinh Thị Mai,
Luận án tiến sĩ luật học, Học viện khoa học xã hội Việt Nam,
2014, là một công trình nghiên cứu tương đối toàn diện về những vấn đề lý luận và
thực tiễn về quyền của người bị hại trong tố tụng hình sự (TTHS) ở Việt Nam hiện
nay. Vấn đề người bị hại và quyền của người bị hại trong TTHS đã được xác lập và
phát triển thêm một bước, trên cả phương diện lý luận và thực tiễn.
Ở cấp độ các công trình nghiên cứu dưới dạng các bài báo được đăng
trên các tạp chí chuyên ngành (có liên quan trực tiếp đến đề tài luận án) có thể kể

15


đến như: ―Luật TTHS Việt Nam với việc đáp ứng các yêu cầu quốc tế về bảo
đảm

16


quyền của bị can, bị cáo và người bị tạm giữ‖, Ths. Đinh Thị Mai, Tạp chí Công an
nhân dân, 10/2010. ―Quan tâm bảo đảm quyền của NBH trong TTHS‖, Ths. Đinh
Thị Mai, Tạp chí Khoa học và giáo dục An ninh, 12/2010. ―Cơ chế quốc tế và khu
vực về bảo vệ quyền của NBH‖, Ths. Đinh Thị Mai, Tạp chí Nhà nước và Pháp
luật, số 4/2012. ―NBH trong TTHS‖, Ths. Lê Tiến Châu, TC Khoa học pháp lý, số
1(38)/ 2007. ―Đảm bảo quyền công dân của người tham gia tố tụng trong điều tra
VAHS theo tinh thần cải cách tư pháp‖ Trần Thảo, Dân chủ & Pháp luật; 2008/Số 9
(tr.40-43). ―Bàn thêm về việc bảo vệ người tố giác tội phạm, người làm chứng,
NBH trong VAHS‖, ThS. Nguyễn Văn Cừ, TC Kiểm sát, Viện KSNDTC, Số
15/2006, tr. 26 – 28. ―Bàn về các tội phạm có yếu tố gây thương tích và trường hợp
từ chối giám định của NBH trong các VAHS‖, Tạ Quang Khải, TC Kiểm sát, Số
3/2010, tr. 44-48. ―Bàn về khởi tố theo yêu cầu của NBH‖, Mai Bộ, TC Kiểm sát,
Số 3/1999, 30-31. ―Một số vấn đề lí luận về khởi tố VAHS theo yêu cầu của NBH‖,
T.S Trần Quang Tiệp, TC Kiểm sát, Số 01/2006, tr. 29 – 32. ―Một số vấn đề về
NBH, nguyên đơn dân sự trong BLTTHS năm 2003‖ TS. Trần Quang Tiệp, TC Kiểm
sát, Số 4/2006, tr. 15 – 18. ―Một số vấn đề về sự tham gia tranh tụng của NBH
và nguyên đơn dân sự tại phiên toà hình sự sơ thẩm theo yêu cầu cải cách tư
pháp‖, Nguyễn Trương Tín, Tạp chí Luật học, Số 3/2010, tr. 47 – 57. ―Một số vấn
đề về việc bảo vệ người tố giác tội phạm, người làm chứng, NBH trong các
VAHS‖, ThS. Trần Đại Thắng, TC Kiểm sát, Số 24/2005, tr. 56 – 59. ―Một số

vướng mắc khi giải quyết vụ án được khởi tố theo yêu cầu của NBH‖, Lê Văn Cân,
Tạp chí Kiểm sát, Số 7/2008, tr. 49 – 51. ―Một số vướng mắc trong thực tiễn áp
dụng chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của NBH‖ Nguyễn Đức Thái, Tạp chí Kiểm
sát, Số 09/2009, tr. 27 – 30. ―NBH đã yêu cầu khởi tố trình bày lời buộc tội tại
phiên toà theo trình tự, thủ tục nào?‖, Hoàng Thị Liên, Tạp chí Dân chủ & pháp
luật, Số 8/2006, tr.47- 48&50. ―Nhất thiết phải xác định cụ thể NBH‖, Trần Thanh
Thuỷ, Tạp chí Kiểm sát Số 11/2002, tr. 28 – 22. ―Trao đổi về việc sửa đổi Điều 51
BLTTHS về nghĩa vụ của NBH‖, Đỗ Thị Ánh Tuyết, Tạp chí Kiểm sát, Số 5/2010,
tr. 47 – 48. ―Vấn đề tuổi của NBH‖, Nguyễn Đình Bình, Tạp chí Toà án nhân dân,
17


Số 1/2000, Tr.36 – 37. ―Về thẩm quyền đình chỉ điều tra các vụ án được khởi tố
theo yêu cầu của NBH‖, Lê Văn Minh, Tạp chí Nhà nước và pháp luật Số 1/1 2001, tr.51-53.
Về mặt lý luận cũng như thực tiễn hiện nay các nhà nghiên cứu về vấn đề
quyền con người trong tư pháp hình sự đều coi người bị tạm giữ, bị can, bị cáo và
người bị kết án là trọng tâm của vấn đề quyền con người trong TTHS. Người bị
buộc tội là những chủ thể ―yếu thế‖ khi đối trọng với các cơ quan tư pháp,
các quyền của họ ―có nguy cơ bị xâm phạm cao nhất‖ nên họ là ―ưu tiên số 1‖
trong việc áp dụng các biện pháp nhằm bảo đảm, bảo vệ quyền con người bằng
pháp luật hình sự, TTHS. Do vậy, quyền của người bị hại thường bị bỏ quên hoặc
coi nhẹ. Thực trạng này dẫn nguy cơ người bị hại vốn là đối tượng bị tội phạm
xâm hại và chịu nhiều tổn thất nhất khi tội phạm xẩy ra, trước khi tham gia
vào tiến trình TTHS. Thực tế hiện nay, trên cả 3 bình diện: Lập pháp, thi hành luật
và nghiên cứu hoàn thiện pháp luật việc tham gia tố tụng và ngay cả sau khi tố
tụng đã kết thúc, các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại lại một lần nữa bị
đặt trước nguy cơ bị ―bỏ quên‖.
Ba là, nghiên cứu về người chưa thành niên nói chung và người bị hại chưa
thành niên nói riêng.
Trong những năm gần đây, trước tình hình tội phạm xâm hại NCTN ngày

càng gia tăng, đã có nhiều nhà khoa học nghiên cứu về vấn đề này, cụ thể:
Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam – Số đặc san Tạp chí Dân chủ và pháp luật;
Tập đề cương bài giảng Tư pháp người chưa thành niên của trường Cao đẳng Kiểm
sát Hà Nội, năm 2005; Số chuyên đề về công tác thực hành quyền công tố và kiểm
sát điều tra, kiểm sát xét xử đối với các vụ án có NCTN phạm tội và người có hành
vi phạm tội đối với người chưa thành niên của Tạp chí Kiểm sát, số 6 (tháng
3/2007); Nguyễn Văn Cừ ―Bàn thêm về việc bảo vệ người tố giác tội phạm, người
làm chứng, người bị hại trong vụ án hình sự‖ Tạp chí Kiểm sát Số 15/2006, tr. 26 –
28; Lê Nguyên Thanh ―Bàn về khái niệm người bị hại trong tố tụng hình sự” Tạp
chí Khoa học pháp lý, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Số 5/2012, tr.
18