Thiết kế và sử dụng câu hỏi kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học chương cảm ứng (sinh học 11 THPT)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THANH HÀ

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÂU HỎI KIỂM TRA
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC
SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM
ỨNG”
(SH 11 - THPT)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, năm 2014


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THANH HÀ

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÂU HỎI KIỂM TRA
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG”
(SH 11 - THPT)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Sinh học
Mã số: 60.14.01.11

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Văn Hồng

Thái Nguyên, năm 2014


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là khách quan, trung thực và chưa từng
được
ai công bố trong bất kì công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Phạm Thanh Hà
XÁC NHẬN CỦA TRƯỞNG

XÁC NHẬN CỦA GIÁO VIÊN

KHOA CHUYÊN MÔN

HƯỚNG DẪN

PGS.TS Nguyễn Văn Hồng


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn – PGS.TS
Nguyễn Văn Hồng đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi để hoàn
thành luận văn này.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám hiệu trường Đại học
Sư phạm- Đại học Thái Nguyên , Ban chủ nhiệm khoa Sinh, khoa Sau Đại
học, các thầy cô giáo bộ môn Sinh đã động viên , chỉ dẫn , đóng góp ý kiến

và tạo điều kiện thuận lợi trong suốt thời gian tác giả học tập và làm
luận văn tại trường.
Tôi cũng xin cảm ơn Ban Giám hiệu các trường THPT Bế Văn Đàn, THPT
Thị Xã, THPT Dân tộc Nội trú Tỉnh, THPT Hòa An, THPT Trùng Khánh( huyện
Trùng Khánh) tỉnh Cao Bằng cùng các thầy cô giáo đã giúp đỡ tạo điều kiện để
tôi thực nghiệm thành công.
Cảm ơn gia đình, bạn bè đã quan tâm, giúp đỡ tôi trong quá trình
thực hiện đề tài.
Tác giả luận văn

Phạm Thanh Hà


MỤC LỤC
Trang

Trang bìa phụ
Lời cam đoan ...................................................................................................... i
Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii
Mục lục............................................................................................................ .iii
Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................
iv MỞ ĐẦU ..........................................................................................................
1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.......................................... 6
1.1. Những vấn đề chung về câu hỏi ......................................................... 6
1.1.1. Khái niệm về câu hỏi .................................................................. 6
1.1.2. Phân loại câu hỏi ......................................................................... 9
1.2. Khái niệm về kiểm tra và đánh giá .................................................. 15
1.2.1. Khái niệm về kiểm tra ............................................................... 15
1.2.2. Khái niệm về đánh giá .............................................................. 16

1.2.3. Quan hệ của đánh giá kết quả học tập với quá trình dạy – học 18
1.2.4. Hệ thống các hình thức kiểm tra ............................................... 20
Chương 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI KIỂM TRA ĐÁNH
GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM
ỨNG” (SH 11-THPT) ......................................... 25
2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung chương “Cảm ứng” (SH11- THPT) ... 25
2.2. Nguyên tắc thiết kế câu hỏi kiểm tra đánh giá kết quả học tập của
học sinh trong dạy học chương “Cảm ứng” (SH 11- THPT).................. 26
2.3. Quy trình thiết kế câu hỏi................................................................. 30
2.4. Thiết kế câu hỏi hiệu quả kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học
sinh trong dạy học chương “Cảm ứng” (SH 11- THPT) ........................ 30


2.5. Hệ thống câu hỏi kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh
trong dạy học chương “Cảm ứng” (SH 11- THPT) ................................ 35


Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................... 50
3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................... 50
3.2. Địa điểm thực nghiệm ...................................................................... 50
3.3. Đối tượng và Nội dung thực nghiệm sư phạm................................. 50
3.4. Phương pháp tiến hành..................................................................... 51
3.5. Phân tích kết quả .............................................................................. 52
3.5.1. Đánh giá mức độ đa dạng về mức độ nhận thức của bộ câu
hỏi do chúng tôi thiết kế đã được sử dụng trong điều kiện dạy học
thực

tế

ở

một

số

trường

THPT

tỉnh

Cao

Bằng

................................................ 52
3.5.2. Đánh giá mức độ phù hợp với các đối tượng HS có năng lực
nhận thức khác nhau của bộ câu hỏi do chúng tôi thiết kế đã được sử
dụng trong điều kiện dạy học thực tế ở một số trường THPT tỉnh Cao
Bằng............ 53
3.5.3. Đánh giá mức độ sử dụng của bộ câu hỏi do chúng tôi thiết kế
đã được sử dụng trong dạy học ở một số trường THPT tỉnh Cao Bằng
(theo mục đích lí luận dạy học)........................................................... 54
3.5.4. Đánh giá tác dụng của bộ câu hỏi do chúng tôi thiết kế đã được
sử dụng trong điều kiện dạy học thực tế một số trường THPT tỉnh Cao
Bằng đến sự phát triển tư duy bậc cao của HS ...................................
54
3.5.5. Đánh giá mức độ đa dạng về hình thức của bộ câu hỏi do chúng
tôi thiết kế đã được sử dụng trong điều kiện dạy học thực tế ở một số
trường THPT tỉnh Cao Bằng ............................................................... 55

3.5.6. Đánh giá mức độ đa dạng về nhận thức của bộ câu hỏi do
chúng tôi thiết kế đã được sử dụng trong điều kiện dạy học thực tế ở

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

tp://www.lrc-tnu.edu.vn/


một

số

trường

THPT

tỉnh

Cao

Bằng

............................................................... 55
3.5.7. Đánh giá mức độ vừa sức của bộ câu hỏi do chúng tôi thiết kế
đã được sử dụng trong điều kiện dạy học thực tế ở một số
trường

THPT

tỉnh

Bằng........................................................................... 56
ht

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

tp://www.lrc-tnu.edu.vn/

Cao


3.5.8. Đánh giá mức độ đa dạng về hình thức của bộ câu hỏi do chúng
tôi thiết kế đã được sử dụng trong điều kiện dạy học thực tế ở một số
trường THPT tỉnh Cao Bằng ............................................................... 56
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................... 57
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 58
PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Chữ viết tắt

Đọc là

CH, SH

Câu hỏi, Sinh học

PPDH

Phương pháp dạy học

GV, HS

Giáo viên, học sinh

THPT

Trung học phổ thông

KT ĐG, TN

Kiểm tra đánh giá, trắc nghiệm

GD& ĐT

Giáo dục và đào tạo

TNKQ

Trắc nghiệm khách quan

TNTL

Trắc nghiệm tự luận

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Đến nay, đã gần ba thập kỉ, kể từ Đại hội Đảng lần thứ VI – Đại hội về
đổi mới (12/1986), cùng với sự đòi hỏi đào tạo con người đáp ứng sự nghiệp
công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước và đứng trước nguy cơ tụt hậu
về cạnh tranh trí tuệ, yêu cầu hòa nhập quốc tế đòi hỏi sự cần thiết phải đổi
mới cơ bản và toàn diện trong GD&ĐT: Từ việc đổi mới chương trình, nội
dung cho đến việc đổi mới hình thức và phương pháp dạy - học… Trong đó,
đổi mới kiểm tra đánh giá là một vấn đề hết sức được quan tâm [3].
1.2. Hoạt động dạy và học sẽ đạt kết quả cao nhất khi có sự hợp
tác và tương tác giữa người dạy và người học nhằm thực hiện được mục
tiêu của bài học. Vậy, làm thế nào để luôn có được sự tương tác hiệu quả
giữa người dạy và học sinh trong quá trình dạy học ? Để thực hiện được
điều đó, trước tiên chúng ta phải có những phương tiện „giao tiếp‟ hiệu
quả. Một trong những phương tiện giao tiếp hiệu quả trong lớp học đó là
việc thiết kế CH (đặt câu hỏi) và sử dụng CH.
Đặt CH trong dạy học đặc biệt quan trọng trong giao tiếp nói chung và
trong các tiết học nói riêng, trong đó có các tiết học về sinh học. Bởi vì, sinh
học là khoa học thực nghiệm, nghiên cứu cấu trúc sống, các hiện tượng
sống (các cơ chế, các quá trình sống), các quy luật của vật chất sống và những
ứng dụng của nó trong đời sống và sản xuất. Chính vì vậy, cần phải có sự tư
duy, tưởng tượng và sự sáng tạo của người dạy và người học.
Gần đây, các đề tài nghiên cứu về lĩnh vực đặt CH trong dạy học ở Việt
Nam cũng được nghiên cứu sâu rộng. Các nhà nghiên cứu giáo dục thuộc
chương trình “Dạy học cho tương lai” của Intel đã hết sức nhấn mạnh vai trò
của đặt CH: “Đặt câu hỏi là trọng tâm của phương pháp dạy học tích cực. Điều
quan trọng là phải lựa chọn được loại câu hỏi thích hợp để kích thích tư duy

của học sinh và thu hút các em vào các cuộc thảo luận hiệu quả”. Kĩ thuật đặt
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

CH đã được coi như là nghệ thuật đặt CH, là một trong những kỹ năng cơ bản
của GV trong quá trình dạy học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

Trên thế giới, người có công và nghiên cứu sâu đến vấn đề “Câu hỏi hiệu
quả cao trong dạy học” là Ivan Hannel [9]. Ivan Hannel là tác giả của cuốn sách
“Phương pháp đặt câu hỏi hiệu quả trong dạy học”. Ông đã đưa ra một lý
thuyết gần như hoàn chỉnh về cách đặt CH hiệu quả cao trong dạy học. Ông
khẳng định “ Đặt câu hỏi hiệu quả cao là cách thức giúp học sinh tham gia tích
cực vào các hoạt động học tập”[9]. Ông đưa ra đầy đủ các tác dụng, các quy tắc
và các bước đặt CH hiệu quả trong dạy học.
Ý tưởng của Ivan Hannel đã được sử dụng khá rộng rãi và hiệu quả ở
nhiều nước trên thế giới. Ý tưởng này cũng đã bắt đầu được nghiên cứu ở Việt
Nam trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, ý tưởng này chưa có những ứng dụng
cụ thể, rõ nét trong quá trình dạy học.
1.3. Sinh học 11 - THPT hiện hành ở nước ta bao gồm bốn nội dung
chính là: Chuyển hóa vật chất và năng lượng, cảm ứng, sinh trưởng và phát
triển, sinh sản. Đây là bốn đặc tính sống thể hiện ở cấp độ cơ thể. Có thể nói,
kiến thức sinh học 11- THPT là kiến thức hết sức quan trọng giúp học sinh
nhận biết rõ các dấu hiệu, các biểu hiện sống của sinh vật ở cấp độ cơ thể
và giải thích được nhiều vấn đề liên quan đến hoạt động sinh lý, bảo vệ sức
khỏe của con người cũng như hiểu biết bản chất các hoạt động sinh lý của

cơ thể động vật và thực vật trong tự nhiên, là cơ sở để xây dựng các biện pháp
giữ gìn và bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe,v.v. Tuy nhiên, một loạt CH đã
và đang đặt ra cho cả GV và HS trong nhà trường là: Làm thế nào để HS có
thể chủ động lĩnh hội được các kiến thức, kĩ năng và hình thành được những
phẩm chất đạo đức tốt đẹp đó? Bằng cách nào để có thể đánh giá được HS đã
thực hiện được điều đó? Làm thế nào để kiểm tra và đánh giá mức độ kiến
thức, kĩ năng và thái độ đạt được ở người học? Phương án khắc phục những
hạn chế trong kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của HS như thế nào?...
Đây là những vấn đề hết sức quan trọng và cần phải có phương pháp và biện
pháp hữu hiệu để thực hiện trong quá trình dạy học và CH là một trong số
những biện pháp đó.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

Việc sử dụng CH trong dạy học là biện pháp hết sức quan trọng để phát
triển tư duy, phát huy tính tích cực chủ động và sáng tạo của HS, giúp họ chủ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

động lĩnh hội vững chắc kiến thức, kĩ năng vận dụng các kiến thức vào đời sống
và sản xuất, bồi dưỡng cho học sinh năng lực tự học, tự tìm kiếm thông tin,
năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề…
Từ những lý do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài: Thiết kế và sử dụng câu
hỏi kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học chương
“Cảm ứng” (SH 11 - THPT).
2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế và sử dụng hệ thống câu hỏi hiệu quả do chúng tôi thiết kế

nhằm góp phần nâng cao kết quả học tập của HS trong dạy học chương”
Cảm ứng”(SH 11- THPT).
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Câu hỏi hiệu quả dùng trong kiểm tra đánh giá
3.2 Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học sinh học lớp 11- THPT.
4. Giả thuyết khoa học
Hiệu quả dạy học chương “ Cảm ứng” (SH 11- THPT) sẽ được nâng cao
nếu như GV thiết kế và sử dụng hợp lí hệ thống CH trong khâu kiểm tra kết
quả học tập của HS.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận về kiểm tra, đánh giá và kĩ thuật
thiết kế CH hiệu quả cao trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS
trong dạy học.
- Phân tích cấu trúc, nội dung kiến thức chương “ Cảm ứng” (SH 11THPT) làm cơ sở cho việc thiết kế hệ thống CH hiệu quả cao trong kiểm tra,
đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học.
- Thiết kế hệ thống CH kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS trong
dạy học chương “ Cảm ứng” (SH 11- THPT) theo thang phân loại của Bloom.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

- Sử dụng hệ thống CH kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS trong
dạy học chương “ Cảm ứng” (SH 11- THPT).
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi giả thuyết khoa học
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các tài liệu về lý luận dạy học sinh học; lý luận về vai trò
của CH trong dạy học; thiết kế và sử dụng CH trong dạy học sinh học; SGK

sinh học 11 – THPT; thang đánh giá theo phân loại của Bloom và các tài liệu
liên quan đến đề tài nghiên cứu.
6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra: điều tra cơ bản nhằm tìm hiểu thực trạng thiết
kế, sử dụng CH trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học
chương “ Cảm ứng” (SH 11- THPT).
- Phương pháp tham vấn chuyên gia: đánh giá hiệu quả bộ CH do chúng
tôi đề xuất.
7. Giới hạn nghiên cứu của đề tài
- Đề tài luận văn tập trung nghiên cứu thiết kế hệ thống CH hiệu quả để
sử dụng kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học chương “ Cảm
ứng” (SH 11- THPT).
- Thực nghiệm sư phạm được thực hiện tại trường THPT Bế Văn Đàn,
THPT Thị Xã, THPT Hòa An, THPT Dân tộc Nội trú Tỉnh, THPT Trùng Khánh thuộc
tỉnh Cao Bằng.
8. Đóng góp mới của đề tài luận văn
Kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn đã góp phần:
1/ Làm sáng tỏ thêm cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế và sử
dụng CH trong dạy học sinh học nói chung và trong dạy học chương “ Cảm
ứng” (SH 11- THPT) nói riêng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

2/ Dựa trên các nguyên tắc, quy trình thiết kế CH và nội dung dạy học
chương “ Cảm ứng” (SH 11- THPT), chúng tôi đã thiết kế được bộ CH gồm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

120 CH tự luận đa dạng, phong phú về nội dung và hình thức, phù hợp với đối
tượng HS THPT thuộc địa bàn tỉnh Cao Bằng.
3/ Trên cơ sở bộ CH (do chúng tôi thiết kế), chúng tôi tiến hành phân loại
thành các mức độ khác nhau (theo thang phân loại của Bloom) nhằm giúp GV
THPT thuận tiện trong tổ chức KTĐG kết quả học tập của HS và trong dạy học
chương “Cảm ứng” nói chung .
9. Cấu trúc của báo cáo tổng kết luận văn
Trừ các phần; mở đầu, kết luận và đề nghị, tài liệu tham khảo, nội dung
chính của đề tài luận văn bao gồm ba chương chính dưới đây:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn
- Chương 2: Thiết kế hệ thống CH kiểm tra đánh giá kết quả học tập của
HS trong dạy học chương “Cảm ứng” (SH 11- THPT).
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Những vấn đề chung về câu hỏi
1.1.1. Khái niệm về câu hỏi
Trong hơn 25 năm qua, cùng với sự nghiệp đổi mới của đất nước, sự
nghiệp GD&ĐT của nước ta đã có những đổi mới quan trọng và phát triển
mạnh mẽ cả về quy mô, nội dung và phương pháp đào tạo. Một trong
những vấn để được quan tâm và thu hút nhiều nhà nghiên cứu giáo dục, các
thầy giáo, cô giáo đó là vấn đề về đổi mới PPDH trong các nhà trường.
Từ trước đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu và các tài liệu bồi

dưỡng về lĩnh vực rèn luyện kỹ năng dạy – học, xây dựng và sử dụng câu hỏi,
bài tập trong dạy học các môn học ở trường phổ thông. Chẳng hạn như: Trần
Bá Hoành [6];[7]; Đinh Quang Báo và Nguyễn Đức Thành [1]; Lâm Quang Thiệp
“ Đổi mới phương pháp đánh giá kết quả học tập ở các trường đại học nước
ta”[15]; Luận án Tiến sĩ Giáo dục học của tác giả Lê Thanh Oai (2003) ” Sử dụng
câu hỏi- bài tập để tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy
– học Sinh thái học lớp 12- THPT” [14] và còn nhiều công trình nghiên cứu cúa
các tác giả khác. Chẳng hạn như: Trần Kiều (1995) “Đổi mới đánh giá – đòi hỏi
bức thiết của đổi mới PPDH” [10]; Nguyễn Xuân Huỳnh (2002)” Trắc nghiệm tự
luận và trắc nghiệm khách quan”[8]; Vũ Đình Luận ( 2004)“ Về KTĐG bằng câu
hỏi nhiều lựa chọn trong môn Di truyền học ở trường cao đẳng Sư phạm” [11];
Nguyễn Tiến Tùng (2007) “Đánh giá kết quả học tập bằng TNKQ”[18]; Dương
Đức Niệm (2006),”Vai trò của KT, ĐG theo phương pháp TNKQ trong dạy
học”[12]; Lê Đình Trung, Nguyễn Thị Thu Huyền (2010), “Quy trình xây dựng và
Sử dụng trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn trong dạy học kiến thức môn
SH THPT”[17]; Nguyễn

Đình Nhâm, Nguyễn bá Hoành, Trần Thị Huệ (2010),

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

“Sử dụng TNKQ nhiều lựa chọn để hình thành khái niệm SH”[13].v.v. Có thể
nói, đây là những công trình nghiên cứu có tính

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

hệ thống từ cơ sở lý luận đến việc đề xuất các nguyên tắc, quy trình thiết kế và
sử dụng CH trong dạy học để từ đó giúp GV có những định hướng về phương
pháp và kỹ năng thiết kế CH trong dạy học các môn học nói chung và môn sinh
học nói riêng. Điều này cũng đã nói lên: Thiết kế và sử dụng CH trong dạy học
là vấn đề cần phải được quan tâm và sử dụng CH trong dạy – học có ý nghĩa
giáo dưỡng và giáo dục rất to lớn. Vậy, CH là gì ?
Ngay từ thời cổ Hy Lạp, trong triết học người ta đã nghiên cứu bản chất
của CH, tầm quan trọng của CH, đặc biệt trong hành động nhận thức của loài
người và trong dạy học.
Aristot là người đầu tiên đã biết phân CH góc độ logic và lúc đó ông cho
rằng đặc trưng cơ bản của CH là buộc người hỏi phải lựa chọn các giải pháp có
tính trái ngược nhau, do đó con người phải có phản ứng lựa chọn, cách hiểu
này hoặc cách hiểu khác. Tư tưởng quan trọng bậc nhất của ông còn nguyên
giá trị đó là: CH là một mệnh đề trong đó CH chứa đựng cái đã biết và cái chưa
biết.
Đềcac cho rằng không có CH thì không có tư duy cá nhân, cũng như tư
duy nhân loại. Ông cũng nhấn mạnh dấu hiệu bản chất của CH là phải có mối
quan hệ giữa cái đã biết và cái chưa biết. Phải có tỉ lệ phù hợp giữa hai đại
lượng đó thì chủ thể nhận thức mới xác đinh được phương hướng mình
phải làm gì để trả lời CH đó. Khi chủ thể nhận thức đã xác định được cái mình
biết và cái mình chưa biết thì lúc bấy giờ mới được đặt CH và đến đó thì CH
thực sự trở thành sản phẩm của quá trình nhận thức.
Ba yếu tố cần có của một CH đó là:
- Mỗi CH cần chứa đựng điều chưa biết.
Điều chưa biết đó phải được người được hỏi ý thức được để có
định hướng nghiên cứu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

- CH phải chứa đựng nội dung đã biết, trong đó có tỉ lệ phù hợp với cái
chưa biết đối với một chủ thể là vô cùng cần thiết. Vì trong cả hai trường hợp
chưa biết gì hoặc biết quá ít cũng như biết quá nhiều hoặc biết tất cả đều
không

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

có phản ứng trả lời, lúc đó cái ta gọi là CH không còn là CH nữa, nghĩa là CH
không có giá trị về mặt nhận thức.
CH lúc đầu là một hiện tượng khách quan đối với người học, nó được vật
chất hóa dưới dạng ngôn ngữ chữ viết hoặc lời nói và nó chỉ trở thành
hiện tượng chủ quan khi HS tiếp nhận, ý thức nó như một vấn đề cần giải
quyết. Do đó, có thể diễn đạt định nghĩa khác về CH: “Câu hỏi là một sản phẩm
trung gian quan trọng quyết định chủ thể nhận thức lĩnh hội hiểu biết về một
sự vật, hiện tượng nào đó”.
Bàn về CH, trong từ điển tiếng Nga đã nêu ra 3 quan niệm về thuật ngữ
CH như sau:
+ CH là một yêu cầu, một đòi hỏi, một mệnh lệnh đòi hỏi phải trả lời,
phải thực hiện
+ CH là một nhiệm vụ như một đối tượng nghiên cứu, một phán
đoán, một bài toán, một vấn đề đòi hỏi giải quyết.
+ CH là một bài toán, một mệnh đề chưa thể hiện đủ thông tin về một
sự vật hay hiện tượng nào đó.
Như vậy, CH là một vấn đề cần phải giải quyết. Trong dạy học, CH được
sử dụng để hướng dẫn quá trình nhận thức của HS. Đó là yêu cầu được đặt
ra mà HS phải giải quyết bằng lời giải đáp.
CH dùng để tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS trong quá trình
dạy- học cũng là một yêu cầu, một mệnh lệnh đòi hỏi phải trả lời, phải thực

hiện. Nhưng đòi hỏi đó phải có sự tư duy tích cực của HS. Theo Trần Bá Hoành
[7]: CH kích thích tư duy là CH đặt ra trước HS một nhiệm vụ nhận thức, khích
lệ và đòi hỏi họ cố gắng trí tuệ cao nhất, tự lực tìm ra câu trả lời bằng cách vận
dụng các tư duy so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, qua đó lĩnh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

hội kiến thức mới và được tập dượt được phương pháp nghiên cứu, phương
pháp giải quyết vấn đề, có được niềm vui của sự khám phá.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1.1.2. Phân loại câu hỏi
Đã có nhiều nhà nghiên cứu lí luận dạy học đưa ra các quan điểm khác
nhau khi phân loại hệ thống CH trong dạy - học. Có nhiều cách thức phân loại
CH, hoặc là dựa vào yêu cầu năng lực nhận thức của học sinh; hoặc là dựa vào
mục đích lí luận dạy học… Mỗi cách thức phân loại đều có những ưu điểm khác
nhau tùy thuộc vào mục đích và phương pháp sử dụng nó trong quá trình dạy
và học. Chúng ta có thể đơn cử một số cách phân loại cụ thể:
a) Dựa vào yêu cầu năng lực nhận thức
Cách 1: Xét về chất lượng câu hỏi về mặt yêu cầu năng lực nhận thức
người ta phân biệt hai loại chính[10]:
Loại CH có yêu cầu thấp: đòi hỏi ở người được hỏi mức tái hiện các
kiến thức, sự kiện, nhớ và trình bày một cách có hệ thống, có chọn lọc.
Loại CH có yêu cầu cao: đòi hỏi ở người được hỏi sự thông hiểu, phân
tích, tổng hợp, khái quát hóa, hệ thống hóa, vận dụng kiến thức.
Theo Gall (1984), ông đã gọi loại loại thứ nhất là CH sự kiện, và loại thứ

hai là CH yêu cầu cao về nhận thức.
Chúng tôi cho rằng: Theo hướng dạy học phát huy tính tự học của HS thì
GV cần chú trọng loại CH thứ 2 nhưng cũng không nên xem nhẹ loại CH thứ
nhất, vì nó là tiền đề để HS có thể trả lời loại CH thứ hai.
Cách 2.Theo Bejamin Bloom (1956) đã đề xuất một thang gồm sáu mức
câu hỏi tương ứng với 6 mức lĩnh hội kiến thức[5]:
Mức 1: Biết: Loại CH yêu cầu HS nhắc lại một kiến thức đã biết, HS
chỉ dựa vào trí nhớ và tái hiện lại để trả lời.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>