Phân tích hoạt động của các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn thực hành tốt nhà thuốc GPP trên địa bàn thành phố thái bình năm 2014

BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

PHAN THỊ CẨM BÌNH

PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NHÀ THUỐC ĐẠT TIÊU
CHUẨN THỰC HÀNH TỐT NHÀ THUỐC – GPP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH
PHỐ THÁI BÌNH NĂM 2014.

LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I

HÀ NỘI 2015


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

PHAN THỊ CẨM BÌNH

PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NHÀ THUỐC ĐẠT TIÊU
CHUẨN THỰC HÀNH TỐT NHÀ THUỐC – GPP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH
PHỐ THÁI BÌNH NĂM 2014.

LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I
CHUYÊN NGÀNH: TỔ CHỨC QUẢN LÝ DƯỢC
MÃ SỐ: CK60720412

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Song Hà

HÀ NỘI 2015


ĐẶT VẤN ĐỀ

Sức khỏe là vốn quý của con người, có sức khỏe ta có thể làm được
mọi việc. Chăm sóc sức khỏe là sự nghiệp của toàn Đảng toàn dân đặc biệt
là ngành Y tế.
Cùng với sự phát triển, đổi mới của nền kinh tế và sự quan tâm của nhà
nước ngành công nghiệp dược phát triển mạnh mẽ trong những năm gần
đây.Với chính sách mở cửa và đa dạng các ngành kinh tế thì mạng lưới
kinh doanh dược cũng phát triển nở rộ với hệ thống các doanh nghiệp, công
ty, nhà thuốc, quầy thuốc phát triển rộng khắp trên toàn quốc.
Với sự phát triển rộng khắp như vậy người dân được hưởng lợi rất
nhiều bởi các mặt hàng thuốc đa dạng, sẵn có và sự phục vụ tận tình.
Tuy vậy do sự phát triển nhiều, rộng khắp cùng với các quy định chưa
được thực hiện nghiêm túc dẫn đến việc mọi người đều có thể mua thuốc
và có thể mua ở bất kỳ đâu với số lượng không hạn chế dẫn đến việc dùng
thuốc bừa bãi, lạm dụng, sử dụng không hợp lý, đặc biệt là các thuốc kháng
sinh, corticoid, vitamin… trong cộng đồng [2].
Điều đó cũng đồng nghĩa với việc bệnh nhân kháng thuốc ngày một gia
tăng, tạo gánh nặng cho ngành y tế.
Sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống bán lẻ thuốc cũng gây áp lực cho
các nhà quản lý trong việc đảm bảo chất lượng, khắc phục những bất cập

còn tồn tại ở kênh này.
Trước tình hình đó, để thực hiện chính sách quốc gia về thuốc trên cơ
sở các nguyên tắc chung về "Thực hành tốt nhà thuốc" do Liên đoàn Dược
phẩm quốc tế xây dựng, căn cứ vào tình hình thực tế của Việt Nam, Bộ y tế
đã ban hành nguyên tắc, tiêu chuẩn "Thực hành tốt nhà thuốc - GPP" đồng
thời cũng xây dựng một lộ trình cụ thể cho việc triển khai GPP tại VN, với

1


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

mục đích đảm bảo sử dụng thuốc hợp lý, an toàn, có hiệu quả cho người
dân [5] [6].
Thành phố Thái Bình là đô thị loại II trực thuộc tỉnh với diện tích 1550
km2, dân số 180000 [7]. Để phục vụ công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân
đã có 117 nhà thuốc được cấp phép hoạt động phân bố đều khắp trên toàn
Thành Phố. Các nhà thuốc cũ và mở mới đến thời điểm này đều đã đạt
chuẩn GPP. Tuy vậy vấn đề đặt ra là liệu các nhà thuốc đã đạt GPP có duy
trì được các tiêu chí theo quy định, chất lượng hành nghề ra sao hiệu quả
của việc triển khai cũng như những thuận lợi, khó khăn trong quá trình
thực hiện GPP như thế nào? Để trả lời câu hỏi trên, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài: "Phân tích hoạt động của các nhà thuốc đạt tiêu
chuẩn Thực hành tốt nhà thuốc - GPP trên địa bàn Thành Phố Thái

Bình năm 2014".
Mục tiêu của đề tài:
1. Phân tích việc thực hiện tiêu chuẩn Thực hành tốt nhà thuốc GPP
của các nhà thuốc trên địa bàn Thành Phố Thái Bình năm 2014.
2. Phân tích những khó khăn, thuận lợi của các nhà thuốc trong việc
thực hiện tiêu chuẩn GPP.
Từ đó đưa ra một số kiến nghị, đề xuất nhằm nâng cao chất lượng hoạt
động của các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn GPP tại Thành Phố Thái Bình, theo
định hướng tiếp cận một cách thực chất các nguyên tắc, tiêu chuẩn của Bộ
Y tế đã ban hành cho những năm tiếp theo.

2


Chương I. TỔNG QUAN
1.1 Một vài nét về tiêu chuẩn "Thực hành tốt nhà thuốc" - GPP
1.1.1 Quá trình hình thành tiêu chuẩn "Thực hành tốt nhà thuốc"
Để hướng tới việc sử dụng thuốc an toàn, hợp lý, tránh tình trạng lạm
dụng thuốc cũng như vi khuẩn kháng thuốc ngày một gia tăng. Tổ chức Y
tế thế giới đã triển khai một số biện pháp nhằm hỗ trợ các quốc gia trong
việc khắc phục tình trạng trên. Một trong những biện pháp quan trọng là
nghiên cứu xây dựng và ban hành các nội dung của thực hành tốt nhà thuốc
với mục đích nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của các nhà thuốc.Từ
các hướng dẫn cơ bản về thực hành nhà thuốc, người hành nghề có thể có
nội dung cơ bản để dễ dàng thực hiện theo đúng các quy định của nhà nước
về các thủ tục pháp lý, các quy chế hành nghề dược, các quy định chuyên
môn trong việc bán thuốc [14].
Dựa trên chiến lược về thuốc sửa đổi năm 1986, FIP đã tổ chức hai cuộc
họp về vai trò của người Dược sỹ ở Delhi 1988 và Tokyo 1992.
- Năm 1992: Liên đoàn Dược phẩm Quốc tế (FIP) xây dựng tiêu chuẩn

về thực hành tốt nhà thuốc (GPP)
- Năm 1993: FIP công bố hướng dẫn thực hiện GPP.
- Tháng 4/1997: Sau nhiều lần sửa đổi, FIP cùng với WHO thống nhất
nội dung của GPP.
- Tháng 9/1997: Đại hội FIP thông qua chính thức nội dung GPP và
được tuyên truyền chính thức bằng ba thứ tiếng: Anh, Pháp và Tây Ban
Nha [13].
1.1.2 Khái niệm về “Thực hành tốt nhà thuốc”
Ngày 5/9/1993 tại Tokyo, Liên Đoàn Dược phẩm Quốc tế đã thông qua
văn bản khung quy định về chế độ thực hành tốt nhà thuốc, trong đó đưa ra
khái niệm thực hành tốt nhà thuốc như sau: Thực hành tốt nhà thuốc là thực
hành Dược đáp ứng nhu cầu của người bệnh, qua đó Dược sỹ có thể cung

3


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

cấp cho người bệnh những dịch vụ và chăm sóc tốt nhất. Nhà thuốc thực
hành tốt là nhà thuốc không nghĩ đến lợi nhuận kinh doanh của riêng mình
mà quan tâm đến lợi ích của người mua hàng, lợi ích chung của toàn xã
hội. Để hỗ trợ thực hành này, điều quan trọng là có môt hệ thống tiêu chuẩn
chung được đặt ra trên toàn quốc gia [14].
1.1.3 Nội dung của GPP – WHO

Tháng 4/1997 sau nhiều lần sửa đổi, bổ sung bản hướng dẫn Thực hành
tốt nhà thuốc đã được WHO thông qua với các nội dung sau:
 Mục tiêu của “Thực hành tốt nhà thuốc”
- Giáo dục sức khỏe: Cung cấp hiểu biết về sức khỏe cho người dân để
người dân có thể phòng tránh các bệnh có thể phòng tránh được.
- Cung ứng thuốc: Cung ứng thuốc và vật tư liên quan đến điều trị như
bông, cồn, gạc, test thử đơn giản…Đảm bảo chất lượng của các mặt hàng
cung ứng: Các mặt hàng phải có nguồn gốc rõ ràng, hợp pháp, đảm bảo
thuốc được bảo quản tốt, phải có nhãn rõ ràng.
- Tự điều trị: Tư vấn bệnh nhân xác định một số triệu chứng mà bệnh
nhân có thể tự điều trị được. Hướng bệnh nhân đến cơ sở cung ứng khác
nếu cơ sở mình không có đủ điều kiện. Hướng bệnh nhân đến cơ sở điều trị
thích hợp khi có những triệu chứng nhất định.
- Tác động đến việc kê đơn và sử dụng thuốc: Gặp gỡ trao đổi với các
bác sỹ về việc kê đơn thuốc, tránh lạm dụng cũng như sử dụng không đúng
liều, tham gia đánh giá các tài liệu giáo dục sức khỏe, công bố các thông tin
đã đánh giá về thuốc cũng như các sản phẩm liên quan đến sức khỏe, tham
gia thực hiện các nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng [13].
 Yêu cầu của “Thực hành tốt nhà thuốc”
Có bốn yêu cầu quan trọng của thực hành tốt nhà thuốc
- Thực hành tốt nhà thuốc đòi hỏi mối quan tâm trên hết của người
Dược sỹ trong mọi hoàn cảnh là quyền lợi của người bệnh.

4


- Thực hành tốt nhà thuốc đòi hỏi hoạt động chính của nhà thuốc là cung
cấp thuốc và các sản phẩm y tế có chất lượng cùng các thông tin và lời
khuyên thích hợp với người bệnh, giám sát việc sử dụng các sản phẩm đó.
- Thực hành tốt nhà thuốc đòi hỏi đóng góp không thể thiếu được của

người Dược sỹ là tham gia vào việc kê đơn một cách kinh tế và sử dụng
thuốc một cách hiệu quả.
- Thực hành tốt nhà thuốc đòi hỏi mọi dịch vụ tại nhà thuốc phải phù
hợp với người bệnh, phải được xác định rõ ràng, cách thức giao tiếp với
những người liên quan phải được tiến hành có hiệu quả [13].
 Tiêu chuẩn “Thực hành tốt nhà thuốc”
Để đáp ứng được yêu cầu của “Thực hành tốt nhà thuốc” thì các nhà
thuốc phải có đủ các tiêu chuẩn sau:
- Có đủ cơ sở và trang thiết bị cần thiết.
- Quy trình thao tác khi hoạt động dịch vụ được tuân thủ nghiêm túc.
- Nhân lực: Số lượng và trình độ đáp ứng yêu cầu hành nghề.
- Nguồn thuốc cung ứng: Dồi dào, đảm bảo chất lượng, giá cả hợp lý.
- Nguồn thông tin: Đầy đủ, hiệu lực, lưu trữ khoa học, ghi chép thường
xuyên.
- Có mối quan hệ chặt chẽ với thầy thuốc, người bệnh trong việc kê đơn
và sử dụng thuốc.
- Bảo đảm bí mật cá nhân.
 Vai trò của dược sĩ
Trong những năm gần đây, thực hành dược có xu hướng chuyển trọng
tâm từ tập trung cung cấp thuốc sang tập trung CSSK người bệnh.Vai trò
của người dược sỹ chuyển từ pha chế và cung cấp các sản phẩm dược thành
người cung cấp thông tin và các dịch vụ CSSK cho bệnh nhân. Theo WHO
vai trò của người dược sỹ hiện nay là:
* Giao tiếp:
- Kỹ năng giao tiếp là một trong các kỹ năng đặc biệt quan trọng đòi hỏi
người dược sĩ tại các nhà thuốc phải biết lắng nghe lời mô tả hay phàn nàn
5


Ket-noi.com

Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

về các triệu chứng bệnh của khách hàng và đặt câu hỏi phù hợp để khai
thác thông tin và chẩn đoán đúng bệnh tật.
- Cung cấp đầy đủ các thông tin về các loại thuốc phù hợp để khách
hàng lựa chọn.
- Tư vấn cách điều trị thích hợp, các trường hợp nên hoặc nên không
nên dùng thuốc tùy tình huống cụ thể.
- Hướng dẫn người bệnh cách phòng bệnh hoặc tự chăm sóc bản thân.
* Cung cấp thuốc có chất lượng:
- Chỉ bán các thuốc có nguồn gốc rõ ràng.
- Thuốc phải được bảo quản theo đúng yêu cầu ghi trên nhãn thuốc.
* Người huấn luyện và giám sát:
- Cam kết tham gia các hoạt động có liên quan đến đào tạo liên tục về y
dược.
- Giám sát và đào tạo nhân viên của mình.
* Cộng tác viên:
- Cộng tác với các tổ chức công cộng và tuân thủ các nguyên tắc, quy
định của nhà nước.
- Cộng tác với cán bộ chuyên môn khác.
* Giáo dục sức khỏe [13].
1.2 Nguyên tắc, tiêu chuẩn, lộ trình và tình hình triển khai GPP ở
Việt Nam
1.2.1 Khái niệm, nguyên tắc "Thực hành tốt nhà thuốc"
1.2.1.1 Khái niệm

"Thực hành tốt nhà thuốc " là văn bản đưa ra các nguyên tắc, tiêu chuẩn
cơ bản trong thực hành nghề nghiệp tại nhà thuốc của Dược sỹ và nhân sự
dựa trên cơ sở tự nguyện tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức và chuyên môn ở
mức cao hơn những yêu cầu pháp lý tối thiểu.
1.2.1.2 Nguyên tắc
"Thực hành tốt nhà thuốc" phải đảm bảo các nguyên tắc sau:

6


- Đặt lợi ích của người bệnh và sức khỏe của cộng đồng lên trên hết.
- Cung cấp thuốc đảm bảo chất lượng kèm theo thông tin về thuốc, tư
vấn thích hợp cho người sử dụng và theo dõi việc sử dụng thuốc của họ.
- Tham gia vào hoạt động tự điều trị bao gồm cung cấp thuốc và tư vấn
dùng thuốc, tự điều trị triệu chứng của các bệnh đơn giản.
- Góp phần đẩy mạnh việc kê đơn phù hợp, kinh tế và việc sử dụng
thuốc an toàn, hợp lý, có hiệu quả.
1.2.2 Các tiêu chuẩn
1.2.2.1 Nhân sự
- Người phụ trách chuyên môn hoặc chủ cơ sở bán lẻ phải có chứng chỉ
hành nghề Dược theo quy định hiện hành .
- Cơ sở bán lẻ có nguồn nhân lực thích hợp để đáp ứng quy mô hoạt động .
- Nhân viên trực tiếp tham gia bán thuốc, giao nhận, bảo quản thuốc, quản
lý chất lượng thuốc, pha chế thuốc phải đáp ứng được các điều kiện sau:
+ Có bằng cấp chuyên môn Dược và có thời gian thực hành nghề nghiệp
phù hợp với công việc được giao.
+ Có đủ sức khỏe, không mắc bệnh truyền nhiễm.
1.2.2.2. Cơ sở vật chất, kỹ thuật của cơ sở bán lẻ thuốc
* Xây dựng và thiết kế:
- Địa điểm cố định, riêng biệt, bố trí ở nơi cao ráo, thoáng mát, an toàn,

cách xa nguồn ô nhiễm.
- Xây dựng chắc chắn, có trần chống bụi, tường và nền nhà phải dễ làm
vệ sinh, đủ ánh sáng nhưng không để thuốc bị tác động trực tiếp của ánh
sáng mặt trời.
* Diện tích
- Diện tích phù hợp với quy mô kinh doanh nhưng tối thiểu là 10m2,
phải có khu vực để trưng bày, bảo quản thuốc và khu vực để người mua
thuốc tiếp xúc và trao đổi thông tin về việc sử dụng thuốc.
7


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

- Phải bố trí thêm diện tích cho những hoạt động khác như:
+ Phòng pha chế theo đơn nếu có tổ chức pha chế theo đơn.
+ Phòng ra lẻ thuốc không còn bao bì tiếp xúc trực tiếp với thuốc để bán
lẻ trực tiếp cho người bệnh.
+ Nơi rửa tay cho người bán lẻ và người mua thuốc.
+ Kho bảo quản thuốc riêng nếu cần.
+ Phòng hoặc khu vực tư vấn riêng cho bệnh nhân và ghế cho người
mua thuốc trong thời gian chờ đợi.
- Trường hợp kinh doanh thêm mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dụng
cụ y tế thì phải có khu vực riêng, không bày bán cùng với thuốc và không
gây ảnh hưởng đến thuốc .

* Thiết bị bảo quản thuốc tại cơ sở bán lẻ thuốc
- Có đủ thiết bị để bảo quản thuốc tránh được các ảnh hưởng bất lợi của
ánh sáng, nhiệt độ, sự ô nhiễm bao gồm:
+ Tủ, quầy, giá kệ chắc chắn, trơn nhẵn, dễ vệ sinh, thuận tiện cho bày
bán, bảo quản thuốc và đảm bảo thẩm mỹ.
+ Nhiệt kế, ẩm kế để kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm tại cơ sở bán lẻ thuốc.
Có hệ thống chiếu sáng, quạt thông gió.
- Thiết bị bảo quản thuốc phù hợp với yêu cầu bảo quản ghi trên nhãn
thuốc. Điều kiện bảo quản ở nhiệt độ phòng duy trì ở nhiệt độ dưới 30oC,
độ ẩm không quá 75%.
* Hồ sơ, sổ sách và tài liệu chuyên môn của cơ sở bán lẻ thuốc
- Có các tài liệu hướng dẫn sử dụng thuốc, các quy chế Dược hiện hành
để người bán lẻ có thể tra cứu và sử dụng khi cần.
- Các hồ sơ, sổ sách liên quan đến hoạt động kinh doanh thuốc bao gồm:
+ Sổ sách hoặc máy tính để quản lý tồn trữ, theo dõi số lô, hạn dùng của
thuốc và cấc vấn đề khác có liên quan. Khuyến khích các cơ sở bán lẻ

8


thuốc có hệ thống máy tính và phần mềm để quản lý các hoạt động và lưu
trữ các dữ liệu.
+ Sổ sách, hồ sơ ghi chép hoạt động mua thuốc, bán thuốc, bảo quản
thuốc đối với thuốc gây nghiện, thuốc hướng tâm thần và tiền chất theo quy
định của Quy chế quản lý thuốc gây nghiện và Quy chế quản lý thuốc
hướng tâm thần, có sổ pha chế thuốc trong trường hợp có tổ chức pha chế
theo đơn.
+ Hồ sơ, sổ sách lưu giữ ít nhất một năm kể từ khi thuốc hết hạn dùng.
1.2.2.3. Các hoạt động chủ yếu của cơ sở bán lẻ thuốc
* Mua thuốc:

Nguồn thuốc được mua tại các cơ sở kinh doanh thuốc hợp pháp. Có hồ
sơ theo dõi, lựa chọn các nhà cung cấp có uy tín đảm bảo chất lượng thuốc
trong quá trình kinh doanh. Chỉ mua các thuốc được phép lưu hành.
Nhà thuốc phải có đủ thuốc thuộc danh mục thuốc thiết yếu dùng cho
tuyến C trong danh mục thuốc thiết yếu Việt Nam do sở Y tế địa phương
quy định.
* Bán thuốc
Người mua thuốc cần được sự tư vấn đúng đắn, đảm bảo hiệu quả điều
trị và phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng. Đối với người bệnh đòi hỏi phải
có chẩn đoán của thầy thuốc mới có thể dùng thuốc, người bán lẻ cần tư
vấn để bệnh nhân đến khám chuyên khoa thích hợp.
Không được tiến hành các hoạt động thông tin quảng cáo thuốc tại nơi
bán thuốc trái với quy định, không khuyến khích người mua mua nhiều hơn
cần thiết.
Khi bán thuốc theo đơn phải có sự tham gia trực tiếp của người bán lẻ
có trình độ chuyên môn phù hợp và tuân thủ theo các quy định hiện hành
của Bộ Y tế về bán thuốc theo đơn.

9


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

Người bán lẻ phải bán theo đúng đơn thuốc, trường hợp phát hiện đơn

thuốc không rõ ràng hoặc có sai phạm về pháp lý, chuyên môn người bán lẻ
phải báo lại cho người kê đơn biết.
* Bảo quản thuốc
- Thuốc phải được bảo quản theo yêu cầu ghi trên nhãn.
- Thuốc nên được sắp xếp theo nhóm tác dụng Dược lý.
- Các thuốc kê đơn nếu được bày bán và bảo quản tại khu vực riêng có
ghi rõ "Thuốc kê đơn" hoặc trong cùng một khu vực phải để riêng các
thuốc bán theo đơn.Việc sắp xếp đảm bảo sự thuận lợi, tránh gây nhầm lẫn.
* Yêu cầu đối với người bán lẻ trong thực hành nghề nghiệp
- Đối với người bán lẻ trong cơ sở bán thuốc
+ Trang phục áo blu trắng, sạch sẽ, gọn gàng, có đeo biển ghi rõ chức
danh.
+ Thực hiện đúng các quy chế Dược, tự nguyện tuân thủ đạo đức hành
nghề Dược .
+ Tham gia các lớp đào tạo, cập nhật kiến thức chuyên môn và pháp luật
Y tế.
- Đối với người quản lý chuyên môn hoặc chủ cơ sở bán lẻ thuốc
+ Phải thường xuyên có mặt trong thời gian hoạt động và chịu trách
nhiệm trước pháp luật về mọi hoạt động của cơ sở, trong trường hợp vắng
mặt phải ủy quyền cho nhân viên có trình độ chuyên môn tương đương trở
lên điều hành theo quy định .
+ Trực tiếp tham gia việc bán các thuốc phải kê đơn, tư vấn cho
người mua.
+ Liên hệ với bác sỹ kê đơn trong các trường hợp cần thiết để giải quyết
các tình huống xảy ra.
+ Kiểm soát chất lượng thuốc mua về, thuốc bảo quản tại nhà thuốc .

10

+ Thường xuyên cập nhật các kiến thức chuyên môn, văn bản quy phạm
pháp luật về hành nghề Dược và không ngừng nâng cao chất lượng dịch vụ
cung ứng thuốc.
+ Đào tạo hướng dẫn nhân viên tại cơ sở bán lẻ về chuyên môn cũng
như đạo đức hành nghề Dược.
+ Cộng tác với Y tế cơ sở và nhân viên y tế cơ sở, phối hợp cung cấp
thuốc thiết yếu, tham gia truyền thông giáo dục về thuốc cho cộng động và
các hoạt động khác.
+ Theo dõi và thông báo cho cơ quan Y tế về các tác dụng không mong
muốn của thuốc [5].
1.2.3. Lộ trình thực hiện GPP tại Việt Nam
Lộ trình GPP áp dụng cho các nhà thuốc:
- Kể từ ngày 29/01/2011, nhà thuốc bệnh viện, nhà thuốc trong cơ sở
khám bệnh, chữa bệnh, nhà thuốc bán lẻ có bán thuốc gây nghiện hoặc nhà
thuốc tại các phường của bốn thành phố: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh,
Đà Nẵng và Cần Thơ hoặc nhà thuốc mới thành lập phải đạt tiêu chuẩn GPP.
- Kể từ ngày 31/12/2011, nhà thuốc đang hoạt động hoặc nhà thuốc đổi,
gia hạn, cấp lại Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh thuốc nếu chưa
đạt GPP trừ thành phố Hà Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ,
nhà thuốc bệnh viện, nhà thuốc trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, nhà
thuốc bán lẻ có bán thuốc gây nghiện phải đạt GPP [6].
Lộ trình GPP áp dụng cho các quầy thuốc
- Kể từ ngày 29/01/2011, quầy thuốc trong bệnh viện hoặc đang hoạt
động tại các phường của quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh hoặc quầy
thuốc bổ sung chức năng kinh doanh thuốc tại các phường của quận, thị xã,
thành phố trực thuộc tỉnh phải đạt GPP.
- Kể từ ngày 01/01/2013, tất cả các quầy thuốc phải đạt GPP [6].

11

Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

Lộ trình áp dụng GPP cho các quầy thuốc, đại lý thuốc của doanh
nghiệp và tủ thuốc của trạm y tế.
- Kể từ ngày 29/01/2011, quầy thuốc, đại lý bán thuốc của doanh
nghiệp, tủ thuốc trạm y tế được mở tại xã, thị trấn thuộc thị xã, huyện,
thành phố trực thuộc tỉnh. Đối với xã, thị trấn đã có đủ một cơ sở bán lẻ
thuốc phục vụ 2000 dân thì không tiếp tục mở mới đại lý bán thuốc của
doanh nghiệp. Đối với các phường thuộc quận, thị xã, thành phố trực thuộc
tỉnh nếu chưa có đủ một nhà thuốc hoặc quầy thuốc phục vụ 2000 dân thì
cho phép doanh nghiệp đã có kho GSP (nếu tại tính chưa có doanh nghiệp
đạt GSP thì cho phép doanh nghiệp đạt GDP) được tiếp tục mở mới quầy
thuốc đạt GPP tại phường của quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh [6].
1.2.4. Tình hình triển khai và thực hiện GPP ở Việt Nam trong những
năm gần đây
Sau khi TT 43/2010TT-BYT và TT 46/2011TT-BYT ra đời đã được sự
đón nhận và triển khai tích cực của các Sở Y tế tại các tỉnh trong cả nước.
Bằng những đợt tập huấn liên tục, sâu rộng đến tất cả các chủ cơ sở bán
lẻ từ nông thôn đến thành thị, đồng bằng, miền núi, vùng sâu vùng xa…nên
quy định về lộ trình thực hiện áp dụng GPP đã được thực hiện một cách
nghiêm túc, đồng bộ tại các địa phương trên cả nước và kể từ ngày
1/1/2013 tất cả các nhà thuốc, quầy thuốc cũ và mở mới đều đã được cấp
phép đạt tiêu chuẩn “Thực hành tốt nhà thuốc”.

Trong những năm gần đây các nhà thuốc đạt GPP cũng phát triển nhanh
chóng về số lượng tạo nên mạng lưới bán lẻ rộng khắp phủ đều trên toàn
quốc. Sự tăng nhanh chóng về số lượng các nhà thuốc đạt GPP trong cả
nước đã đem lại nhiều lợi ích cho người bệnh. Người dân có thể mua thuốc
dễ dàng, thuận tiện, chất lượng thuốc cũng tốt hơn, sự phục vụ của các nhà
thuốc cũng tận tình chu đáo, mặt hàng thuốc thì đa dạng nên người mua
cũng lựa chọn dễ dàng hơn.
Số lượng các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn GPP trong cả nước tăng lên
nhanh chóng trong các năm qua:
12


Hà Nội: Năm 2010 là 26 nhà thuốc đạt GPP đến năm 2012 là 3.892 nhà
thuốc đạt GPP.
Thành phố Hồ Chí Minh: Năm 2010 là 278 đến năm 2014 là 5.306 nhà
thuốc đạt GPP.
Thái Bình: Năm 2010 là 16 đến năm 2014 là 128 nhà thuốc đạt GPP.
Nguồn Cục quản lý Dược Việt Nam.
Tuy nhiên bên cạnh những lợi ích mà người dân được hưởng do sự phát
triển mạnh mẽ của các nhà thuốc mang lại thì cũng còn tồn tại những mặt
hạn chế mà các nhà thuốc cần phải khắc phục trong thời gian tới thì mới có
thể mang lại dịch vụ tốt hơn cho người bệnh cũng như đáp ứng được yêu
cầu của “Thực hành tốt nhà thuốc”.
* Một số nghiên cứu về hoạt động của các nhà thuốc đạt GPP trong
cả nước
Để hiểu rõ hơn về hoạt động của các nhà thuốc sau khi được cấp giấy
chứng nhận đạt GPP đã có một số công trình nghiên cứu, tìm hiểu về hoạt
động của các nhà thuốc này.
Tại Hà Nội
Lê Thị Dinh với đề tài: “Đánh giá hoạt động của các nhà thuốc đạt tiêu

chuẩn GPP tại các quận huyện mới của thành phố Hà Nội giai đoạn 2010 2012” đã chỉ ra:
- Về nhân sự: Tỷ lệ Dược sĩ chủ nhà thuốc vắng mặt khi cơ sở hoạt động
chiếm tỷ lệ từ 12,5% đến 15,7%. Nhân viên nhà thuốc không mặc áo Blu,
không đeo thẻ chiếm tỷ lệ từ 16,3% đến 16,8%.
- Về cơ sở vật chất trang thiết bị: Số lượng các nhà thuốc có diện tích
khu trưng bày, bảo quản thuốc lớn hơn 10m2 chiếm tỷ lệ rất cao từ 92,9%
đến 94,3%. Tỷ lệ các nhà thuốc có đủ các KV quy định chiếm 8,6% đến
10,6%. Tất cả các nhà thuốc đều trang bị đầy đủ các trang thiết bị bảo đảm
cho điều kiện bảo quản thuốc (máy điều hòa, tủ lạnh, ẩm kế, nhiệt kế,
phương tiện PCCC…). Hầu như các trang thiết bị này đều ở trạng thái hoạt
động, nhưng riêng máy điều hòa chỉ có 48% hoạt động.
13


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

- Về hoạt động chuyên môn:
Năm 2010 có 94,3% đến năm 2012 có 96,2% nhà thuốc GPP có trang bị
các tài liệu chuyên môn, tài liệu tra cứu, hướng dẫn sử dụng thuốc, các văn
bản pháp quy và các văn bản khác của ngành dược.
Tỷ lệ nhân viên nhà thuốc không cập nhật văn bản giảm dần qua các
năm: Năm 2010 là 34,3% đến năm 2012 giảm còn 22,1%.
Việc trang bị và tình hình ghi chép hồ sơ sổ sách tại các nhà thuốc GPP
còn nhiều bất cập: nhà thuốc không ghi sổ sách đầy đủ, không đúng chiếm

tỷ lệ từ 51,6% đến 57,1%
Tỷ lệ nhà thuốc không sử dụng SOP chiếm 3,8% đến 4,7%, nhà thuốc
sử dụng SOP không đầy đủ chiếm 9,4% đến 10%. Do vậy, vẫn còn tình
trạng nhà thuốc kinh doanh thuốc hết hạn, thuốc thu hồi hoặc thuốc trong
chương trình.
Việc thực hiện quy trình niêm yết giá tại các nhà thuốc chưa tốt, niêm
yết giá không đúng quy định hoặc chỉ mang tính hình thức. Tuy nhiên tỷ lệ
này giảm qua các năm: năm 2010 là 22,9%, đến năm 2012 là 13,5% [10].
Tại Thanh Hóa
Nguyễn Hồng Thủy với đề tài: “Đánh giá hoạt động của các nhà thuốc
đạt tiêu chuẩn GPP trên địa bàn thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa
2013” cho thấy:
- Về người phụ trách chuyên môn: các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn GPP
trên địa bàn TP Thanh Hóa đều có dược sĩ đại học phụ trách chuyên môn.
Với 123 nhà thuốc trong diện khảo sát thì có 85/123 chiếm tỷ lệ 69,1% số
nhà thuốc mà người phụ trách chuyên là dược sĩ đại học đã nghỉ hưu hoặc
hỉ kinh doanh thuốc không tham gia làm chuyên môn tại các đơn vị hành
chính sự nghiệp khác. Có 38/123 nhà thuốc chiếm tỷ lệ 30,9% DSĐH đang
công tác tại các đơn vị y tế công lập là chủ nhà thuốc hoặc phụ trách
chuyên môn nhà thuốc.

14


- Về nhân viên bán thuốc tại các nhà thuốc GPP đều có trình độ chuyên
môn là dược sĩ trung học, chiếm tỷ lệ khá cáo 99,1%. Có nhiều nhà thuốc
chỉ có dược sĩ đại học trực tiếp đứng bán và trực tiếp tư vấn sử dụng thuốc.
Tỷ lệ dược tá trong các nhà thuốc GPP tại thành phố Thanh Hóa chỉ còn
lại 02 nhà thuốc.
- Về cơ sở vật chất và các trang thiết bị: Tất cả các nhà thuốc GPP trên

địa bàn thành phố Thanh Hóa đều có địa điểm riêng biệt, được xây dựng
chắc chắn, diện tích trên 10m2, nhiều nhà thuốc có diện tích trên 20m2, có
nhà thuốc có diện tích gần 100m2. Trang thiết bị bảo quản thuốc theo quy
định đều được các nhà thuốc chấp hành nghiêm chỉnh.
- Việc thực hiện một số quy chế chuyên môn: hầu hết các quy chế chuyên
môn chưa tuân thủ nghiêm ngặt như quy định phải có dược sĩ đại học khi nhà
thuốc hoạt động, niêm yết giá, hồ sơ sổ sách và quy chế bán thuốc theo đơn.
Hồ sơ, sổ sách, tài liệu chuyên môn: Tất cả các nhà thuốc GPP đều có
tài liệu tham khảo để hướng dẫn sử dụng khi cần thiết. Việc thực hiện ghi
chép sổ sách không thường xuyên và đầy đủ [8].
Tại Hải Phòng
Vũ Thị Hải Lan với đề tài “Phân tích hoạt động của các quầy thuốc đạt
tiêu chuẩn Thực hành tốt nhà thuốc - GPP tại chi nhánh Công ty Cổ phần
Dược Hải Phòng - Hiệu thuốc Hải Phòng 2013” đã cho kết quả:
- Nhân sự tại các quầy thuốc: 100% các quầy thuốc đạt tiêu chuẩn.
- Cơ sở vật chất kỹ thuật của các quầy thuốc đạt GPP: Nhìn chung các
quầy thuốc đã có sự đầu tư về cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ cho việc bán
và bảo quản thuốc. 100% các quầy thuốc đảm bảo các chỉ tiêu: Địa điểm cố
định, lối đi riêng biệt, diện tích đạt tiêu chuẩn trên 10m2, có khu vực ra lẻ
thuốc. Tuy nhiên, chỉ có 74,1% các quầy thuốc có khu vực rửa tay, 33,3%
quầy thuốc có khu vực tư vấn riêng, 11,1% quầy thuốc có khu vực cho
người mua ngồi đợi.
15


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien

mien phi
phi

- Việc thực hiện các quy định về sổ sách, tài liệu chuyên môn: Các quầy
thuốc đều có trang bị đầy đủ danh mục thuốc OTC, quy chế chuyên môn,
tài liệu tra cứu (Mims, Biệt dược, Dược thư….), các SOP và các loại sổ
theo dõi như: Sổ theo dõi mua bán thuốc, sổ kiểm soát chất lượng, sổ theo
dõi nhiệt độ, độ ẩm, sổ theo dõi ADR và sổ theo dõi thuốc bị đình chỉ lưu
hành. Tuy nhiên, việc chấp hành ghi chép chỉ đạt dưới 50% nhất là sổ theo
dõi ADR chỉ đạt 4,5%.
- Việc thực hiện quy chế chuyên môn:
+ Quy định về đảm bảo chất lượng thuốc: Việc kinh doanh thuốc hết
hạn đã gần như không có ở các quầy (đạt 99,3%). Thuốc được sắp xếp ở
khu vực trưng bày, bảo quản ngăn nắp và khoa học.
+ Quy định về niêm yết giá đạt 72,1%.
+ Quy định về mặc áo Blue và đeo biển hiệu đạt 91,3%.
+ Quy định về kê đơn và bán thuốc theo đơn đạt 28,9% [9].
Tại Long An
Vũ Long Hải đã thực hiện đề tài: “Đánh giá thực trạng hoạt động của
các cơ sở bán lẻ thuốc đạt GPP trên địa bàn thành phố Tân An, tỉnh Long
An” cho thấy:
Tính đến cuối năm 2013: 100% nhà thuốc đạt GPP.
Tỷ lệ DSPTCM có mặt khi nhà thuốc hoạt động chiếm 49%.
100% nhân viên nhà thuốc đã được qua tập huấn.
100% các nhà thuốc có diện tích lớn hơn 10m2.
100% cơ sở có bố trí khu vực riêng theo quy định.
71,1% nhà thuốc vi phạm quy chế bán thuốc theo đơn.
10,4% nhà thuốc có thuốc hết hạn sử dụng.
23,4% nhà thuốc có thuốc không được lưu hành.
54,5% nhà thuốc niêm yết giá không đầy đủ [12].

16


Như vậy nhìn tổng thể thì việc đạt GPP của các nhà thuốc và quầy
thuốc mới chỉ dừng lại ở yêu cầu về cơ sở vật chất và trang thiết bị còn tiêu
chuẩn về nhân sự và việc thực hiện các quy chế vẫn còn chưa đáp ứng được
yêu cầu đề ra. Điều này cũng thể hiện khá rõ trong "Danh mục kiểm tra xét
công nhận đạt GPP" cho nhà thuốc được Bộ Y tế ban hành kèm theo thông
tư 46/2011/TT-BYT trong đó chỉ có 18/100 điểm là dành cho đánh giá về
thực hiện quy chế chuyên môn [5].
1.3. Tổng quan về hoạt động của các nhà thuốc đạt GPP trên địa bàn
Thành Phố Thái Bình.
1.3.1. Một vài nét về đặc điểm địa lý, kinh tế của Thái Bình.
Thái Bình là một tỉnh ven biển đồng bằng Bắc bộ, tiếp giáp các tỉnh
Nam Định, Hà Nam, Hưng Yên, Hải Dương và Thành Phố Hải Phòng.
Tỉnh Thái Bình gồm 8 huyện và 1 Thành Phố được phân chia hành
chính gồm 285 xã, phường, thị trấn với diện tích 1550 km2, dân số
1.789.000.
Mật độ dân số cao, đứng thứ 3 toàn quốc (sau Hà Nội và Thành Phố Hồ
Chí Minh). Trên 80% dân số sống ở vùng nông thôn.
Kinh tế tỉnh Thái Bình chủ yếu dựa vào nông nghiệp, thu nhập thấp.
Thành Phố Thái Bình là trung tâm văn hóa, chính trị của tỉnh với mật
độ dân cư đông nhất trong toàn tỉnh. Trong 3 năm gần đây diện tích của
Thành Phố được mở rộng về tất cả các phía.
1.3.2. Đặc điểm Y tế tỉnh Thái Bình .
Cơ cấu bệnh tật tỉnh Thái Bình vẫn chủ yếu là bệnh của những nước
đang phát triển, ở vùng nhiệt đới như: Các bệnh nhiễm trùng, ký sinh
trùng. Ngoài ra có các bệnh của các nước phát triển như: Tim mạch, ung
thư, tiểu đường…, các tệ nạn xã hội có xu hướng gia tăng .

Mạng lưới y tế trong tỉnh gồm có:

17


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

Bảng 1.1: Mạng lưới khám chữa bệnh trên địa bàn tỉnh Thái Bình
tính đến T12/2014
STT

Loại hình khám chữa bệnh

1

3

4

lượng

Bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh

1

Bệnh viện chuyên khoa tuyến tỉnh

6

Bệnh viện đa khoa tuyến huyện

12

Bệnh viện ngoài công

Bệnh viện đa khoa

2

lập

Bệnh viện chuyên khoa

1

Trung tâm y tế dự

Trung tâm tỉnh

1

phòng

Trung tâm huyện

8

Bệnh viện công lập

2

Số

Các cơ sở hành nghề khám chữa bệnh tư nhân

665

(phòng khám)
Nguồn Sở y tế Thái Bình [11]
Ngoài ra tỉnh Thái Bình còn có trường Đại học Y Dược Thái Bình và
một bệnh viện Đại học Y Dược Thái Bình.
Trong hệ thống khám chữa bệnh trên địa bản tỉnh Thái Bình số lượng
các cơ sở hành nghề khám chữa bệnh tư nhân chiếm số lượng lớn nhưng
trên thực tế chỉ mới tham gia được 20% lượt khám chữa bệnh và các dịch
vụ khác so với các cơ sở y tế nhà nước [4]. Điều này chứng tỏ các cơ sở
khám chữa bệnh tư nhân còn nhỏ lẻ và manh mún.
1.3.3. Mạng lưới bán lẻ thuốc tại tỉnh Thái Bình.
 Trên địa bàn tỉnh
Hệ thống cung ứng thuốc có trụ sở chính ở Thái Bình gồm 26 doanh
nghiệp và chi nhánh doanh nghiệp tỉnh ngoài kinh doanh thuốc.
Năm 2014 mạng lưới bán lẻ thuốc trên địa bàn tỉnh Thái Bình gồm 783
cơ sở bán lẻ và 26 cơ sở bán buôn hợp pháp bao gồm:

18

Bảng 1.2: Mạng lưới cung ứng thuốc tại tỉnh Thái Bình tính đến
T12/2014
STT

Loại hình hành nghề

1

Số
lượng

Công ty cổ phần

10

Công ty trách nhiệm hữu hạn

2

Chi nhánh dược phẩm

14

Tư nhân

86

Bệnh viện

19

Doanh nghiệp

23

Doanh nghiệp bán buôn
thuốc
2
Nhà thuốc

3

Quầy thuốc

341

4

Đại lý

130

5

Tủ thuốc

285
Nguồn Sở Y tế Thái Bình [4]

 Trên địa bàn thành Phố
Thành phố Thái Bình là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hoá của tỉnh
nơi tập trung hầu hết các cơ quan hành chính sự nghiệp nói chung và y tế
nói riêng. Toàn bộ các bệnh viện lớn như bệnh viện đa khoa tỉnh, bệnh viện
sản phụ khoa, bệnh viện nhi, viện mắt, viện da liễu…. đều tập trung tại đây
ngoài ra còn có hệ thống các cơ sở khám chữa bệnh tư nhân phát triển
nhanh chóng cả về số lượng, chất lượng trong những năm qua.
Các loại hình phân phối thuốc hợp pháp tại thành phố Thái Bình tính đến
12/2014 gồm có:

19


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

Bảng 1.3: Mạng lưới phân phối thuốc tại Thành Phố Thái Bình tính
đến T12/2014
STT

Loại hình hành nghề

1

Số lượng

Công ty cổ phần
Doanh nghiệp bán buôn Công ty trách nhiệm hữu hạn

2
Nhà thuốc

10
2

Chi nhánh

14

Tư nhân

80

Bệnh viện

14

Doanh nghiệp

23

3

Quầy thuốc

28

4

Tủ thuốc

15
Nguồn Sở y tế Thái Bình [4]

Như vậy có 117/128 nhà thuốc đạt GPP của tỉnh được tập trung ở thành
phố nơi có mật độ dân cư đông đúc.
Hiện tại với hệ thống phân phối thuốc như trên ở Thái Bình không còn
tình trạng khan hiếm thuốc chữa bệnh.Thuốc thiết yếu đã được cung cấp
đến người dân thông qua nhiều hình thức của các loại hình kinh doanh
trong đó hệ thống nhà thuốc đóng góp một phần rất quan trọng.
Tuy vậy để có cái nhìn khách quan, chân thực hơn về chất lượng hoạt
động của các nhà thuốc đã đạt tiêu chuẩn “Thực hành tốt nhà thuốc” chúng
tôi tiến hành nghiên cứu đề tài với mong muốn góp vào bức tranh toàn cảnh
của hệ thuốc bán lẻ thuốc ở Thái Bình nói riêng và Việt Nam nói chung từ
đó có những đề xuất nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của các nhà
thuốc này.

20


Chương II
ĐỐI TƯỢNG NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1 Đối tượng - thời gian - địa điểm nghiên cứu
2.1.1 Đối tượng nghiên cứu

Các nhà thuốc đạt chuẩn GPP trên địa bàn Thành Phố Thái Bình.
2.1.2 Thời gian - Địa điểm nghiên cứu
Thời gian: tháng 1 năm 2014 đến tháng 12 năm 2014
Địa điểm nghiên cứu:
- Sở Y tế Thái Bình
- Các nhà thuốc đạt chuẩn GPP trên địa bàn Thành Phố Thái Bình.
2.2 Phương pháp nghiên cứu
2.2.1 Thiết kế nghiên cứu

21


Ket-noi.com
Ket-noi.com kho
kho tai
tai lieu
lieu mien
mien phi
phi

Đề tài nghiên cứu

Phân tích những khó khăn thuận lợi
của các nhà thuốc đã đạt GPP trong
việc thực hiện tiêu chuẩn “Thực
hành tốt nhà thuốc”

Phân tích việc thực hiện tiêu chuẩn “Thực
hành tốt nhà thuốc” - GPP của các nhà
thuốc đạt GPP trên địa bàn thành phố

Thái Bình.

Nghiên cứu mô tả
cắt ngang (Điều tra
phỏng vấn từ bộ
câu hỏi với các
chủ nhà thuốc)

Nghiên cứu mô tả hồi
cứu (Hồi cứu các số
liệu thanh tra, kiểm tra
của Sở Y tế với các
nhà thuốc năm 2014)

Nhân sự
-Phụ trách chuyên
môn
-Nhân viên bán hàng

Cơ sở vật chất và trang
thiết bị
-Cơ sở vật chất
-Trang thiết bị

Thực hiện theo quy
chế chuyên môn
- Trang bị và ghi chép
sổ sách.
- Đảm bảo chất lượng

Hình 1.1: Sơ đồ thiết kế nghiên cứu

22


2.2.2 Cỡ mẫu, cách chọn mẫu nghiên cứu
Tất cả 96 nhà thuốc đạt GPP trên địa bàn thành phố Thái Bình
được Sở Y tế thanh, kiểm tra.
2.2.3 Các biến số nghiên cứu
Bảng 2.4: Các biến số nghiên cứu
Nội dung 1
Biến số
Cách tính
Nhân sự
Tỷ lệ các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn
về hoạt động của các DS PTCM:
n
-Sự có mặt
% = N x 100%
-Tham gia vào hoạt động của nhà
thuốc.
-Cập nhật kiến thức chuyên môn.
-Đào tạo hướng dẫn nhân viên.

Tỷ lệ các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn
về nhân viên bán thuốc:
-Bằng cấp chuyên môn.
-Thực hiện các quy chế chuyên
môn.

Cơ sở vật
chất

Tỷ lệ các nhà thuốc đạt tiêu chuẩn
về xây dựng và thiết kế
-Địa điểm
-Xây dựng chắc chắn
-Diện tích
-> 10m2 để trưng bày, bảo quản
thuốc và mua bán.
-Diện tích cho hoạt động khác ( ra lẻ
thuốc, rửa tay, kho bảo quản, ghế
ngồi cho người mua thuốc chờ)

23

n
% = N x 100%

n
% = N x 100%