Giải pháp tăng cường quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn huyện kim sơn, tỉnh ninh bình

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
–––––––––––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ HẰNG

GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU,
CHI NGÂN SÁCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KIM
SƠN, TỈNH NINH BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

THÁI NGUYÊN – 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
–––––––––––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ HẰNG

GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU,
CHI NGÂN SÁCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KIM
SƠN, TỈNH NINH BÌNH
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. NGUYỄN VĂN CÔNG

THÁI NGUYÊN – 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi cũng xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn
này đã được cảm ơn và các thông tn trích dẫn trong luận văn đều đã được
chỉ
rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ii

LỜI CẢM ƠN
:
GS. TS. Nguyễn Văn Công - Giảng viên trường đại học Kinh Tế Quốc Dân,

;
Các thầy, cô giáo phòng Quản lý đào tạo sau đại học, trường Đại học Kinh tế
và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên

;

UBND huyện Kim Sơn, phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Kim Sơn
huyện Kim Sơn.
Tôi xin c


ii
đề tài này.
Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2014
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... ii
MỤC LỤC.............................................................................................................. iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ......................................... vii DANH

MỤC CÁC BẢNG.................................................................................. viii DANH
MỤC CÁC SƠ ĐỒ ................................................................................... ix MỞ ĐẦU
.................................................................................................................1
1.
Sự
cần
thiết
cứu................................................................................1

phải

nghiên

2.
Mục
tiêu
nghiên
............................................................................................2

cứu

3.
Đối
tượng
nghiên
cứu...................................................2
4.
Dự
kiến
những

đóng
........................................................3

cứu

và
góp

phạm
mới

vi

của

luận

5.
Kết
cấu
văn...................................................................................................3

nghiên
văn
luận

Chương
..................................................................................................................4

1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH VÀ...............................4
QUẢN LÝ THU, CHI NGÂN SÁCH CẤP HUYỆN............................................4
1.1.
Ngân
sách
nhà
..........................................................................................4
1.1.1.
Bản
chất
và
đặc
nước.............................................4

điểm

của

1.1.2.
Vai
trò
của
ngân
nước.....................................................................7

nước

ngân

sách

sách

nhà
nhà

1.1.3. Nguyên tắc quản lý thu, chi ngân sách nhà nước ......................................
10


4

1.1.4. Nội dung và chức năng của ngân sách nhà nước.......................................
12
1.1.5. Hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam ...................................................
14
1.2. Ngân sách cấp huyện và quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện ...................
16
1.2.1. Sự tồn tại khách quan và vai trò của ngân sách cấp huyện .......................
16
1.2.2. Quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện ........................................................
18
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

5

1.2.2.1. Quản lý thu ngân sách.............................................................................. 18

1.2.2.2. Quản lý chi ngân sách.............................................................................. 19
1.2.2.3. Cân đối thu, chi ngân sách.......................................................................
21
1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện...........
22
1.3. Kinh nghiệm quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện tại một số nước trên
thế giới và bài học rút ra cho Việt Nam
..................................................................... 24
1.3.1. Kinh nghiệm tại một số nước trên thế giới ................................................
24
1.3.3. Bài học kinh nghiệm ................................................................................... 27
Chương 2 ............................................................................................................... 30
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................................... 30
2.1. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 30
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................
30
2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .................................................................
30
2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ................................................................
31
2.2.3. Phương pháp phân tch thông tin................................................................
31
2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................................. 32
2.3.1. Thu ngân sách ............................................................................................. 32
2.3.2. Chi ngân sách .............................................................................................. 34
Chương 3 ............................................................................................................... 37
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ ............................................................................ 37
THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THU, CHI NGÂN SÁCH ............................... 37
TRÊN ĐIẠ BÀN HUYỆN KIM SƠN, TỈNH NINH BÌNH .............................. 37
3.1. Tổng quan về huyện Kim Sơn, Ninh Bình.................................................... 37

3.1.1. Điều kiện tự nhiên....................................................................................... 37


6

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................... 38
3.1.3. Đặc điểm tổ chức bộ máy quản lý huyện Kim Sơn ...................................
43
3.1.3.1. Bộ máy quản lý huyện Kim Sơn ............................................................. 43
3.1.3.2. Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình .............. 46
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

7

3.2. Thực trạng quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn huyện Kim Sơn, tỉnh
Ninh Bình .............................................................................................................. 47
3.2.1. Quy trình quản lý thu, chi ngân sách huyện...............................................
47
3.2.2. Thực trạng thu ngân sách huyện.................................................................
49
3.2.3. Thực trạng chi ngân sách huyện.................................................................
53
3.2.4. Thực trạng cân đối ngân sách huyện ..........................................................
61
3.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn
huyện
Kim Sơn................................................................................................................. 64
3.3.1. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động thu.........................................................

64
3.3.2. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động chi .........................................................
64
3.3.3. Nhân tố ảnh hưởng tới cân đối ngân sách ..................................................
65
3.4. Đánh giá chung .............................................................................................. 65
3.4.1. Về tnh hình quản lý thu ngân sách ............................................................
65
3.4.2. Về tnh hình quản lý chi ngân sách ............................................................
68
3.4.3. Về cân đối thu chi ....................................................................................... 69
Chương 4 ............................................................................................................... 72
GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU, CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA
BÀN HUYỆN KIM SƠN, TỈNH NINH BÌNH ................. 72
4.1. Mục têu phát triển kinh tế - xã hội của huyện năm 2014 và tầm nhìn đến
năm 2020 ............................................................................................................... 72


8

4.2. Mục têu quan điểm cơ bản về quản lý NSNN huyện Kim Sơn năm 2014 và
tầm nhìn đến năm 2020.........................................................................................
73
4.3. Cơ sở đề ra giải pháp tăng cường quản lý NSNN. ....................................... 73
4.4. Giải pháp tăng cường quản lý thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn
huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình ........................................................................... 74
4.4.1. Nuôi dưỡng và phát triển nguồn thu trên địa bàn huyện ...........................
74
4.4.2. Tăng cường công tác quản lý, điều hành ngân sách của các cấp uỷ đảng,
chính quyền ........................................................................................................... 75

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

9

4.4.3. Tăng cường kiểm tra, kiểm soát, giám sát hoạt động thu, chi ngân sách .
76
4.4.4. Hoàn thiện khâu xây dựng, lập dự toán .....................................................
79
4.4.5. Tăng cường công tác tập huấn, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ .......................
80
4.4.6. Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý ngân sách ...............
80
4.2.7. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, khen thưởng và xử lý kịp thời vi phạm
trong quản lý NSNN ............................................................................................. 81
4.5. Điều kiện thực hiện các giải pháp tăng cường quản lý thu, chi ngân sách
trên địa bàn huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
.............................................................. 82
4.5.1. Về phía Nhà nước, Quốc hội và Chính phủ ............................................... 82
4.5.2. Về phía cơ quan tài chính cấp trên .............................................................
82
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 84
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 86
PHỤ LỤC .............................................................................................................. 88


10

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
STT

Viết tắt

Dạng đầy đủ

1

BS

Bổ sung

2

ĐBXH

Đảm bảo xã hội

3

GD-DT

Giáo dục – đào tạo

4

GTSX

Giá trị sản xuất

5

NS

Ngân sách

6

NSNN

Ngân sách Nhà nước

7

NN

Nông nghiệp

8

NQD

Ngoài quốc doanh

9

QLHC

Quản lý hành chính

10

QP - AN

Quốc phòng – anh ninh

11

QSD

Quyền sử dụng

12

CTN

Công thương nghiệp

13

XDCB

Xây dựng cơ bản

14

CCTL

Cải cách tiền lương

15

PT-TH

Phát thanh truyền hình

16

VH- TT

Văn hóa – tư tưởng

17

XSKT

Sổ số kiến thiết

18

CTMT

Chương trình mục tiêu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

8

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Tình hình phát triển kinh tế huyện Kim Sơn năm 2011
– 2013 ........................................................................... 41
Bảng 3.2: Tình hình thực hiện kế hoạch thu NSNN huyện kim
sơn năm 2011-2013 ...................................................... 49
Bảng 3.3: Tình hình thực hiện kế hoạch chi NSNN huyện Kim
Sơn năm 2011-2013 ...................................................... 54
Bảng 3.4: Cân đối thu huyện Kim Sơn năm 2011-2013................. 62

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

9

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Cơ cấu hệ thống ngân sách Nhà nước Việt Nam........................... 15
Sơ đồ 3.1: Các Phòng ban chức năng của UBND huyện Kim Sơn ................ 43
Sơ đồ 3.2: Cơ cấu tổ chức phòng Tài chính – Kế hoạch ...................................
46

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1

MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết phải nghiên cứu
Hai mươi tám năm trôi qua kể từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, một
quãng thời gian không dài nhưng cũng đã chứng kiến biết bao nhiêu đổi thay
của một nền kinh tế. Thực hiện chủ trương của Đại hội VI, kinh tế Việt Nam đã
chuyển từ nền kinh tế bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà
nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Một chủ trương đúng đắn đã đưa nền
kinh tế Việt Nam vững bước đi lên và dần dần hoà nhập vào nền kinh tế thế giới
và khu vực. Sản xuất hàng hoá phát triển, sản phẩm tạo ra ngày càng nhiều, tốc độ
tăng trưởng GDP càng cao và liên tục trong nhiều năm, đời sống nhân dân ngày
càng được cải thiện đây là những dấu hiệu hết sức tích cực của một nền kinh tế đã
có lúc tưởng chừng như chạm đáy.
Đóng góp vào sự thành công của công cuộc đổi mới nền kinh tế ngày hôm
nay không thể không nói tới sự thành công trong công tác quản lý ngân sách Nhà
nước các cấp. Ngày 20/3/1996, Luật Ngân sách Nhà nước đã được thông qua và
có hiệu lực thi hành vào ngày 01/01/1997. Với tư cách là một cấp trong hệ thống
ngân sách Nhà nước, ngân sách huyện ngày càng khẳng định vị trí và tầm quan
trọng của mình. Bằng các công cụ thu và chi, ngân sách huyện đã hỗ trợ đắc lực cho
chính quyền Nhà nước địa phương trong việc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của
mình.
Tuy vậy, tốc độ phát triển nhanh chóng của nền kinh tế cả về chiều rộng và
chiều sâu đã tác động không nhỏ tới công tác quản lý ngân sách huyện. Sản xuất
hàng hoá ngày càng phát triển, đời sống dân cư ngày càng được cải thiện và
nâng cao, nguồn thu của ngân sách huyện ngày càng lớn. Yêu cầu đổi mới, vận
động để có thể phù hợp, quản lý hết thu ngày nguồn càng trở nên bức xúc. Mặt
khác, việc quản lý chi tiêu hợp lý, hiệu quả cũng đòi hỏi ngân sách huyện phải

được quản lý chặt chẽ hơn. Ngân sách huyện đang được đặt trong cơ hội và thách
thức mới.
Kim Sơn là một huyện ven biển, trong những năm qua cùng với sự phát triển
kinh tế của cả nước, kinh tế của huyện cũng có những tiến bộ rõ rệt, ổn định và


2

phát triển. Ngoài nguồn ngân sách của tỉnh, ngân sách huyện còn được tài trợ từ
nguồn ngân sách trung ương. Nguồn ngân sách được bổ sung, song công tác quản lý
nguồn


3

ngân sách nhà nước vì vậy cũng gặp không ít khó khăn, do vậy cần phải có những
giải pháp để tăng cường chủ động cho ngân sách địa phương, khai thác tốt
nguồn thu, chi hợp lý, đảm bảo tốt công tác quản lý của nhà nước trên địa bàn,
góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Nhận thức được tnh nóng bỏng, sự cần thiết của việc tăng cường công
tác quản lý ngân sách huyện hiện nay, em đã chọn đề tài: "Giải pháp tăng cường
quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình" nhằm tìm
hiểu tnh hình thu chi ngân sách trên địa bàn huyện Kim Sơn, đưa ra những giải
pháp nhằm giải quyết phần nào những bức xúc trong công tác quản lý ngân sách
huyện hiện nay đồng thời củng cố công tác quản lý ngân sách huyện ngày một tốt
hơn.

2. Mục têu nghiên cứu
Mục têu cơ bản, xuyên suốt của đề tài là tm ra giải pháp phù hợp
để tăng cường quản lý thu, chi ngân sách nhà nước nhằm nâng cao chất lượng

hoạt động thu, chi NS trên địa bàn huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.
Từ mục tiêu cơ bản nêu trên, các mục tiêu nghiên cứu cụ thể được xác định
là:
- Làm rõ bản chất và vai trò của ngân sách và quản lý thu, chi ngân sách
cấp huyện;
- Phân tích và đánh giá tình hình thực trạng quản lý thu, chi ngân sách tại
huyện Kim Sơn, Ninh Bình nhằm khẳng định những thành công và hạn chế về đề
tài nghiên cứu tại đơn vị khảo sát;
- Đề xuất các giải pháp cơ bản để tăng cường quản lý thu, chi ngân sách nhà
nước trên địa bàn huyện Kim Sơn và điều kiện thực hiện các giải pháp.

3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu.
Đề tài nghiên cứu về quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện. Với đối tượng
này, đề tài đi sâu nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản và tiến hành khảo sát thực
trạng quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn huyện Kim Sơn, Ninh Bình cùng với
việc đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu chi ngân sách tại địa bàn.
- Phạm vi nghiên cứu của đề tài
+ Về nội dung: quản lý thu, chi ngân sách.


4

+ Về không gian: huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.
+ Về thời gian: từ năm 2011 đến 2013.

4. Dự kiến những đóng góp mới của luận văn
Với sự nỗ lực của bản thân, kết hợp với những kinh nghiệm, những kiến thức
đã được học tập, nghiên cứu từ các tài liệu của các tác giả khác nhau, nhờ sự
hướng dân của quý thầy, cô và đặc biệt là nhờ sự giúp đỡ của Người hướng dẫn

khoa học, đề tài đưa ra một số đóng góp như sau:
+ Làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về thu, chi NSNN, quản lý thu,chi
NSNN và các vấn đề liên quan đến ngân sách.
+ Phân tích đúng và khách quan thực trạng quản lý thu, chi ngân sách nhà
nước trên địa bàn trong giai đoạn 2011 – 2013. Sử dụng phương pháp tổng hợp
và phân tích thông tin để minh họa về những thành tích cũng như hạn chế về công
tác quản lý thu, chi NSNN huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.
+ Phát hiện những khó khăn, vướng mắc, đưa ra các giải pháp nhằm hoàn
thiện công tác quản lý ngân sách trên địa bàn huyện trong thời gian tới.
+ Đề tài được dung làm tài liệu nghiên cứu định hướng phát triển kinh tế - xã
hội cho địa phương.

5. Kết cấu luận văn
Với tên gọi "Giải pháp tăng cường quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn
huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình", ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và tài liệu
tham khảo, luận văn có kết cấu gồm 4 chương sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về ngân sách và quản lý thu, chi
ngân sách cấp huyện.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Kết quả nghiên cứu về thực trạng quản lý thu, chi ngân sách
nhà nước trên địa bàn huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình .
Chương 4: Thảo luận kết quả nghiên cứu và đề xuất giải pháp nhằm tăng
cường quản lý thu, chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh
Bình.


5

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH VÀ QUẢN LÝ

THU, CHI NGÂN SÁCH CẤP HUYỆN
1.1. Ngân sách nhà nước
1.1.1. Bản chất và đặc điểm của ngân sách nhà nước
Theo điều 1, Luật ngân sách Nhà nước được quốc hội khóa IX, nước cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua kỳ họp thứ hai, năm 2002 sửa đổi bổ sung
đã khẳng định: “ Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước
đã được cơ quan có thẩm quyền quy định và được thực hiện trong một năm để
đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”.
Ngân sách Nhà nước là dự toán thu, chi bằng tiền của Nhà nước trong
một giai đoạn nhất định (thường là một năm).
Năm ngân sách còn gọi là năm tài chính hay là năm tài khóa là giai đoạn mà
đã được quốc hội phê chuẩn và có hiệu lực thi hành.
Trên thế giới, đa số các nước có năm ngân sách trùng với năm dương lịch
(bắt đầu từ ngày 01 tháng 01 kết thúc vào 31 tháng 12 hàng năm). Ở Việt Nam năm
ngân sách bắt đầu từ ngày 01 tháng 01 và kết thúc vào 31 tháng 12 hàng năm, điều
này phù hợp với mỗi kỳ họp của Quốc hội.
Việc quy định năm ngân sách phụ thuộc hoàn toàn vào ý muốn chủ quan của
Nhà nước. Tuy nhiên ý muốn chủ quan này được bắt nguồn từ hai yếu tố sau:
Thứ nhất: Là do đặc điểm hoạt động của nền kinh tế có liên quan đến
nguồn thu của ngân sách Nhà nước.
Thứ hai: Là do đặc điểm hoạt động của cơ quan lập pháp (các kỳ họp quốc
hội để phê chuẩn ngân sách Nhà nước). [2, tr.1]
Khi đi tìm hiểu bản chất của ngân sách Nhà nước ta tiến hành nghiên cứu
ngân sách Nhà nước ở các giai đoạn khác nhau, bắt nguồn từ nguồn gốc ra đời
tới quá trình phát triển của ngân sách Nhà nước cùng với sự phân tích các hiện
tượng của ngân sách Nhà nước trong từng giai đoạn.


6

Ngân sách Nhà nước ra đời khi có Nhà nước đầu tiên xuất hiện hay nói cách
khác Nhà nước xuất hiện kéo theo ngân sách Nhà nước ra đời. Nhà nước đầu
tiên xuất hiện là Nhà nước chiếm hữu nô lệ. Khi Nhà nước ra đời thì nhu cầu chi
tiêu của Nhà nước cũng xuất hiện. Để có tiền chi tiêu Nhà nước đặt ra hàng loạt các
chế độ thuế khóa bắt buộc người dân phải thực hiện, từ các khoản thu này đã hình
thành nên các quỹ tiền tệ, đầu tiên Nhà nước sử dụng quỹ này để nuôi dưỡng
các viên chức và binh lính. Cùng với sự phát triển của xã hội, các loại hình Nhà
nước phát triển từ thấp đến cao, Nhà nước đã sử dụng quỹ này với phạm vi
ngày càng mở rộng, ngày nay Nhà nước còn sử dụng quỹ tiền tệ chủ yếu để phục
vụ cho nhu cầu phát trển kinh tế - xã hội của đất nước.
Cùng với sự phát triển của các phương thức sản xuất, sự phát triển ngày
càng cao của nền kinh tế thị trường, sự gia tăng mạnh mẽ quyền lực của Nhà
nước đã phát sinh các khoản chi tiêu to lớn, ngoài thuế là nguồn thu chủ yếu của
ngân sách Nhà nước, Nhà nước còn phát hành trái phiếu để huy động thêm
nguồn ngân sách. Quỹ tền tệ được hình thành và sử dụng đó chính là ngân sách
Nhà nước.
Như vậy, ngân sách Nhà nước là một phạm trù kinh tế mang tính lịch sử. Nó
phản ánh những mặt nhất định của các quan hệ kinh tế thuộc lĩnh cực phân phối
sản phẩm xã hội trong điều kiện còn tồn tại quan hệ hàng hóa – tiền tệ và được sử
dụng như một công cụ thực hiện các chức năng của Nhà nước. Điều này có nghĩa là
sự ra đời, tồn tại và phát triển của ngân sách Nhà nước gắn liền với sản xuất
hàng hóa, với sự tồn tại của Nhà nước.
Ở mỗi giai đoạn, mỗi chế độ Nhà nước khác nhau thì ngân sách Nhà nước lại
có bản chất biểu hiện khác nhau, nhưng thực chất chúng đều phản ánh các nội
dung cơ bản sau:
- Ngân sách Nhà nước hoạt động trong lĩnh vực phân phối nguồn tài chính,
từ đó thể hiện mỗi quan hệ và lợi ích kinh tế giữa Nhà nước và xã hội.
- Quyền lực của ngân sách Nhà nước thuộc về Nhà nước. Mọi khoản thu, chi
tài chính của Nhà nước đều phải do Nhà nước quyết định và nhằm mục đích
phục vụ yêu cầu thực hiện các chức năng của Nhà nước.

7

- Các nội dung này cũng chính là những mặt, những quan hệ quyết định sự
phát triển của ngân sách Nhà nước. Do bản chất của ngân sách Nhà nước là:
Ngân sách Nhà nước là hệ thống những mỗi quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã
hội phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động và sử dụng các nguồn lực tài
chính nhằm đảm bảo các yêu cầu thực hiện các chức năng của Nhà nước. các
quan hệ kinh tế này bao gồm:
Quan hệ kinh tế giữa ngân sách Nhà nước và các tổ chức tài chính trung
gian. Quan hệ kinh tế giữa ngân sách Nhà nước và các hộ gia đình.
Quan hệ kinh tế giữa ngân sách Nhà nước và các thị trường tài chính.
Quan hệ kinh tế giữa ngân sách Nhà nước và các hoạt động tài chính đối
ngoại. Quan hệ kinh tế giữa ngân sách Nhà nước và các tổ chức xã hội.
Ngân sách Nhà nước là một trong những công cụ để Nhà nước điều tiết nền
kinh tế vĩ mô. Vấn đề đặt ra là phải sử dụng chúng như thế nào để đạt được hiệu
quả cao nhất, Đảm bảo yêu cầu thực hiện các chức năng của Nhà nước và sự phát
triển bền vững của kinh tế - xã hội. Nhà nước sử dụng ngân sách thông qua hoạt
động thu, chi ngân sách Nhà nước. [6, tr.18-20]
Trong thực tế, nhìn bề ngoài thì hoạt động NSNN là hoạt động thu, chi
tài chính của nhà nước. Hoạt động đó rất đa dạng, phong phú và được tến hành
trên hầu hết các lĩnh vực, tác động đến mọi chủ thể kinh tế - xã hội. Tuy đa dạng,
phong phú như vậy nhưng chúng có những đặc điểm chung là:
Thứ nhất, việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn với quyền lực của Nhà
nước và được Nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. Đằng sau
những hoạt động thu, chi tài chính đó chứa đựng nội dung kinh tế - xã hội nhất định
và chứa đựng các quan hệ kinh tế, quan hệ lợi ích nhất định. Trong các quan hệ lợi
ích đó thì lợi ích quốc gia, lợi ích chung bao giờ cũng được đặt lên hàng đầu và chi
phối các mặt lợi ích khác trong thu, chi NSNN.

Thứ hai, NSNN luôn gắn chặt với sở hữu Nhà nước, nhằm thực hiện các chức
năng của Nhà nước, luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Do nhu cầu
chi tiêu của mình, Nhà nước đã sử dụng quyền lực thông qua hệ thống pháp luật tài
chính bắt buộc mọi pháp nhân và thể nhân phải đóng góp một phần thu nhập
của


8

mình cho NSNN, tức là các chủ thể kinh tế thực hiện nghĩa vụ của mình với Nhà
nước. Sự bắt buộc đó là hoàn toàn khách quan, vì lợi ích của toàn xã hội chứ không
phải phục vụ cho lợi ích riêng của Nhà nước. Các đối tượng nộp thuế cũng hoàn
toàn ý thức được nghĩa vụ của mình trong việc đảm bảo sự tồn tại và phát triển của
Nhà nước. Họ cũng hiểu được vai trò của Nhà nước trong việc sử dụng các nguồn
lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng kinh tế - xã hội do nhân dân giao phó.
Thứ ba, hoạt động thu, chi NSNN được thực hiện theo nguyên tắc không
hoàn trả trực tiếp là chủ yếu. Quá trình thực hiện các chỉ tiêu thu, chi NSNN nhằm
hình thành quỹ tền tệ tập trung của Nhà nước ta là quá trình phân phối và phân
phối lại giá trị tổng sản phẩm xã hội phục vụ cho việc thực hiện chức năng, nhiệm
vụ của Nhà nước trên các lĩnh vực, trong từng giai đoạn lịch sử nhất định. Như vậy,
chúng ta thấy rằng thu, chi NSNN hoàn toàn không giống bất kỳ một hình thức thu,
chi của một loại quỹ nào. Thu của NSNN phần lớn đều mang tính chất bắt buộc, còn
các khoản chi của NSNN lại mang tính chất không hoàn lại. Đây là đặc trưng nổi bật
của NSNN trong bất cứ một Nhà nước nào, xuất phát từ quyền lực của Nhà nước và
các nhu cầu về tài chính để thực hiện chức năng quản lý và điều hành của Nhà nước
đối với nền kinh tế - xã hội.
Sự tồn tại và hoạt động của Nhà nước chính là yếu tố quyết định tính
chất hoạt động của NSNN, nói lên bản chất của NSNN. Mọi hoạt động của NSNN
đều nhằm vào việc tạo lập và sử dụng các nguồn lực tài chính, nó phản ánh hệ
thống các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể trong xã hội, phát sinh do

Nhà nước tạo lập thông qua NSNN. Đó là mối quan hệ kinh tế giữa phần nộp vào
NSNN và phần để lại cho các chủ thể kinh tế trong xã hội. Phần nộp vào ngân sách
sẽ tiếp tục được phân phối lại nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước và phục
vụ cho các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Nghiên cứu những đặc điểm của NSNN không những cho phép tìm được
phương thức và phương pháp quản lý NSNN hiệu quả hơn, mà còn giúp ta nhận
thức và phát huy tốt hơn vai trò của Ngân sách nhà nước.
1.1.2. Vai trò của ngân sách nhà nước
- Ngân sách nhà nước là nguồn huy động tài chính để đảm bảo các nhu cầu
chi tiêu của Nhà nước. Mức động viên vào ngân sách Nhà nước đối với các tổ chức,


9

cá nhân trong xã hội thông qua thuế và các khoản thu khác phải hợp lý. Mức
động viên cao hay thấp đều có tác động tích cực.
Tỷ lệ động viên vào ngân sách Nhà nước đối với tổng sản phẩm quốc nội
(GDP) vừa đảm bảo hợp lý với tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, vừa đảm bảo cho
các đơn vị sản xuất có điều kiện tích lũy để tái sản xuất mở rộng. hay là nuôi dưỡng
nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.
- Ngân sách Nhà nước là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội của đất
nước. Hiện nay, nền kinh tế thị trường đóng vai trò quan trọng cho sự phát
triển kinh tế của đất nước, tuy vậy nó cũng chứa đựng những mặt hạn chế mà bản
thân nó không thể tự điều chỉnh. Do vậy, sự can thiệp của Nhà nước và nền
kinh tế thị trường thông qua các hoạt động điểu tiết vĩ mô nền kinh tế tài chính
mà quan trọng nhất là ngân sách Nhà nước.
Ngân sách Nhà nước là công cụ thực hiện nhiệm vụ của Nhà nước trên mọi
lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Ngược lại Nhà nước chỉ có thể thực hiện
thành công hoạt động điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Khi có nguồn tài chính đảm
bảo tức là sử dụng triệt để và có hiệu quả công cụ ngân sách Nhà nước. Vai trò của

ngân sách Nhà nước được khái quả hóa trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội và thị
trường:
+) Về mặt kinh tế
Ngân sách Nhà nước là yếu tố quan trọng giúp Nhà nước định hướng hình
thành cơ câu kinh tế mới. kích thích phát triển, sản xuất kinh doanh và chống độc
quyền.
Nhà nước dùng ngân sách để đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển các ngành mũi
nhọn, từ đó tạo ra môi trường và điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển của
các thành phần kinh tế khác.
Dùng ngân sách Nhà nước để đầu tư hỗ trợ hình thành các doanh nghiệp
Nhà nước là một trong những biện pháp cơ bản chống độc quyền, thị trường
không rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo.