PHƯƠNG PHÁP GIẢI MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP PHẦN DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ TRONG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC LỚP 12

MỤC LỤC
NỘI DUNG

TRANG

I. LỜI GIỚI THIỆU…………………………………………………………… ......3
II. TÊN SÁNG KIẾN.............................................................................................................................. 3
III. TÊN TÁC GIẢ SÁNG KIẾN:………………………………………………… 3
IV. CHỦ ĐẦU TƯ SÁNG KIẾN…………………………………………………..3
V. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN………………………………………......3
VI. NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU………………………….3
VII. MÔ TẢ NỘI DUNG SÁNG KIẾN…………………………………………………………………………………. 4
VIII. NHỮNG THÔNG TIN CẦN ĐƯỢC BẢO MẬT………………………… 38
IX. CÁC ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG SÁNG KIẾN……………… 38
X. ĐÁNH GIÁ LỢI ÍCH CỦA ĐỀ TÀI...................................................................................... 38
XI. DANH SÁCH NHỮNG TỔ CHỨC CÁ NHÂN ĐƯỢC ÁP DỤNG…………39
XII. TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................................ 42

1


DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

TT
1
2
3
4
5
6
7

8

CHỮ VIẾT TẮT
SKKN
THPT
NXB
HSG
HS
QG
VD
NST

Ý NGHĨA
Sáng kiến kinh nghiệm
Trung học phổ thông
Nhà xuất bản
Học sinh giỏi
Học sinh
Quốc gia
Ví dụ
Nhiễm sắc thể

BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
2


1. LỜI GIỚI THIỆU:
Trong chương trình sinh học 12 thì di truyền học quần thể là một nội dung
chủ yếu của di truyền học hiện đại. Các bài tập phần di truyền quần thể là phần kiến

thức hay và khó có trong các đề thi THPT QG và thi HSG. Để học sinh có thể hệ
thống hóa được kiến thức, ngoài việc giảng dạy lí thuyết thì việc rèn luyện kĩ năng
giải bài tập, nhận dạng bài tập và hệ thống kiến thức đã học cho học sinh là rất quan
trọng. Đặc biệt với hình thức thi trắc nghiệm như hiện nay, câu hỏi có nhiều bài tập
vận dụng đòi hỏi học sinh phải trả lời nhanh, chính xác nên việc phân loại bài tập
và hướng dẫn học sinh giải bài tập là vô cùng cần thiết. Vì vậy trong quá trình ôn
thi THPT QG và thi HSG, để nâng cao kết quả học tập của học sinh, tôi đã hệ thống
hóa kiến thức phần bài tập di truyền di truyền quần thể trong chuyên đề
2. TÊN SÁNG KIẾN:
“PHƯƠNG PHÁP GIẢI MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP PHẦN DI TRUYỀN HỌC
QUẦN THỂ TRONG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC LỚP 12"
3. TÁC GIẢ SÁNG KIẾN:
- Họ và tên: Lê Thúy Hà
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Bến Tre - TP Phúc Yên - Vĩnh Phúc
- Số điện thoại: 0919797658
- Email:
4. CHỦ ĐẦU TƯ RA SÁNG KIẾN: Lê Thúy Hà
5. LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN:
PHẦN V: Chuơng III: Di truyền học quần thể, sinh học lớp 12
6. NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU HOẶC ÁP DỤNG THỬ:
- Sau một số năm giảng dạy và ôn thi ĐH, CĐ, ôn thi THPT Quốc Gia
+ Năm 2013-2014: Áp dụng thử lớp 12A1, 12A2
+ Năm 2018-2019: Áp dụng lớp 12A1,12A2
Thời gian ứng dụng và kết quả của đề tài: Từ tháng 11/2017- 11/2018
3


7. MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN:

NỘI DUNG :

I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1. Các đặc trưng di truyền của quần thể
1.1. Khái niệm
Quần thể là một tập hợp các cá thể cùng loài, chung sống trong 1 khoảng không
gian xác định, tồn tại qua thời gian nhất định, các cá thể giao phối với nhau sinh ra

4


thể hệ mới (quần thể giao phối). Trừ loài sinh sản vô tính và trinh sinh không qua
giao phối.
1.2. Đặc trưng di truyền của quần thể
Có vốn gen đặc trưng. Vốn gen của quần thể, thể hiện ở tần số alen và thành
phần kiểu gen của quần thể.
+Tần số alen: Tỉ lệ giữa số lượng alen đó trên tổng số alen thuộc một lôcut
trong quần thể hay bằng tỉ lệ phần trăm số giao tử mang alen đó trong quần thể ở 1
thời điểm xác định.
+Tần số kiểu gen: Tỉ lệ cá thể có kiểu gen đó trên tổng số cá thể trong quần thể
ở một thời điểm xác định.
2. Cấu trúc di truyền của quần thể tự thụ phấn
2.1. Quần thể tự thụ phấn
Khái niệm: Tự thụ phấn là sự thụ phấn xảy ra cùng cây nên tế bào sinh dục đực
và cái có cùng kiểu gen.
Kết quả tự thụ phấn liên tiếp n thế hệ ở cây F1 100% dị hợp ban đầu thu được:
1
Aa= n
2

AA=aa=

1

1
2n
2

Nếu cấu trúc di truyền ban đầu của quần thể là x(AA) + y(Aa) + z(aa) = 1. Sau
n thế hệ tự thụ phấn liên tiếp, thì cấu trúc di truyền của quần thể là:
AA = x + y.[1-(1/2)n]/2; Aa = y.(1/2)n; Aa = z + y.[1-(1/2)n]/2 = 1 - [ AA + Aa].
Kết luận: Quần thể tự thụ phấn qua các thế hệ, thì tần số alen không đổi, nhưng
tần số kiểu gen thay đổi theo hướng tăng dần tỉ lệ kiểu gen đồng hợp, giảm dần tần
số kiểu gen dị hợp. Kết quả là quần thể phân hoá thành các dòng thuần có kiểu gen
khác nhau.
2.2. Giao phối cận huyết (Giao phối gần)
Khái niệm: Giao phối giữa các cá thể cùng bố mẹ, hoặc giữa bố mẹ với con cái
của chúng.
Giao phối cận huyết ở động vật cũng làm tăng dần tần số kiểu gen đồng hợp,
giảm dần tần số kiểu gen dị hợp. Đây là cơ sở khoa học của việc cấm kết hôn gần ở
5


người, nhằm hạn chế khả năng mắc các bệnh di truyền ở thế hệ sau, khi các cá thể
có kiểu gen đồng hợp lặn.
3. Cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối.
Khái niệm: Hiện tượng các cá thể có thể lựa chọn và giao phối với nhau hoàn
toàn ngẫu nhiên được gọi là quá trình ngẫu phối.
Kết quả: +Tạo ra nhiều biến dị tổ hợp.
+ Duy trì tần số alen và thành phần kiểu gen ở trạng thái cân bằng.
3.1. Định luật Hardy-Weinberg.
Trong quần thể lớn ngẫu phối, nếu không có các yếu tố làm thay đổi tần số alen,

thì thành phần kiểu gen của quần thể sẽ duy trì không đổi từ thế hệ này sang thế hệ
khác theo đẳng thức:
p2(AA) +2pq(Aa) + q2(aa) = 1.
- Điều kiện nghiệm đúng của định luật Hardy-Weinberg.
+Quần thể có kích thước lớn.
+Các cá thể trong quần thể giao phối ngẫu nhiên.
+Các cá thể có kiểu gen khác nhau phải có sức sống và khả năng sinh sản như
nhau.
+Đột biến không xảy ra hoặc xảy ra với tần số đột biến thuận bằng tần số đột biến
nghịch.
+Quần thể được cách li di truyền với quần thể khác, không có biến động di truyền
và di nhập gen.
-Ý nghĩa của định luật Hardy-Weinberg:
+Định luật Hardy-Weinberg đã giải thích tại sao có những quần thể tồn tại ổn
định trong thời gian dài, vì chúng đã đạt đến trạng thái cân bằng để tồn tại.
+Khi quần thể ở trạng thái cân bằng, nếu biết tần số cá thể có kiểu hình lặn, ta
tính được tần số alen lặn, alen trội và thành phần kiểu gen của quần thể và ngược
lại, nếu biết tần số alen có thể tính được tần số kiểu gen, kiểu hình của quần thể.

6


II. HỆ THỐNG CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN,

NÂNG CAO VÀ CÁC

PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP
1. Xác định tần số alen
1.1. Xác định tần số alen khi biết cấu trúc di truyền quần thể
-Theo định nghĩa: Tần số alen bằng tỉ lệ giao tử mang alen đó trong quần thể.

BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Một quần thể thực vật có 1000 cây. Trong có có 500 cây AA, 300 cây Aa,
200 cây aa. Xác định tần số alen của quần thể.
Hướng dẫn: Tần số alen A (p(A)) là: p(A) = [500.2 + 300] / (1000.2) = 0,65.
q(a)=1 - 0,65 = 0,35.
-Nếu biết cấu trúc di truyền của quần thể là: x (AA) + y (Aa) + z (aa) = 1. Thì
tần số alen A là:
p(A) = x + y/2

q(a) = z + y/2 = 1 - p(A)

Câu 2: Ở một quần thể có cấu trúc di truyền là 0,5AA + 0,3Aa + 0,2aa =1. Xác
định tần số alen của quần thể?
Hướng dẫn: Tsố alen A (p(A)) là: p(A) = 0,5 + 0,3/2 = 0,65, q(a) = 1 - 0,65 = 0,35.
BÀI TẬP TỰ GIẢI
VD. Ở một quần thể thực vật gen A qui định quả đỏ, alen a qui định quả vàng. Ở
quần thể loài trên ở trạng thái cân bằng di truyền có 75% số cây quả đỏ : 25% số
cây quả vàng. Tần số tương đối của alen A và a trong quần thể là
A. 0,2A : 0,8a.

B. 0,4A : 0,6a.

C. 0,5A : 0,5a.

D0,6A : 0,4a.

1.2. Đối với gen trên NST thường
- Nếu quần thể ở trạng thái cân bằng di truyền thì tần số alen lặn bằng căn bậc hai
tần số kiểu hình lặn.
Nếu biết tần số kiểu hình lặn q2 (aa) => q (a) = q 2 (aa) .

BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Ở một loài gen A quy định lông đen là trội hoàn toàn so với a quy định lông
trắng. Quần thể đang ở trạng thái cân bằng di truyền và có tỉ lệ lông đen là 64%.
Tính tần số alen A?
7


Hướng dẫn: Tỉ lệ lông trắng là: 1 – 0,64 = 0,36.
Tần số alen a là: q(a) = 0,6 => p(A) = 1 – 0,6 = 0,4.
BÀI TẬP TỰ GIẢI
Bài tập: Ở một quần thể thực vật lưỡng bội, xét một gen có hai alen nằm trên
nhiễm sắc thể thường: alen A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy
định hoa trắng. Khi quần thể này đang ở trạng thái cân bằng di truyền có số cây
hoa trắng chiếm tỉ lệ 4%. Cho toàn bộ các cây hoa đỏ trong quần thể đó giao phấn
ngẫu nhiên với nhau, theo lí thuyết, tỉ lệ kiểu hình thu được ở đời con là:
A. 35 cây hoa đỏ : 1 cây hoa trắng.

B. 15 cây hoa đỏ : 1 cây hoa trắng.

C. 24 cây hoa đỏ : 1 cây hoa trắng.

D. 3 cây hoa đỏ : 1 cây hoa trắng.

1.3. Đối với gen trên NST giới tính
1.3.1. Xét gen trên NST giới tính X (Không có alen tương ứng trên Y)
Xét 1 gen trên NST giới tính X gồm 2 alen A và a
Quá trình ngẫu phối đã tạo ra 5 kiểu gen như sau:
Giới cái: XAXA, XAXa, XaXa. Giới đực: XAY, XaY.
Gọi N1 là tổng số cá thể cái

N2 là tổng số cá thể đực

D là số lượng cá thể mang kiểu gen XAXA R là số lượng cá thể mang kiểu gen XAXa
H là số lượng cá thể mang kiểu gen XaXa K là số lượng cá thể mang kiểu gen XAY
L là số lượng cá thể mang kiểu gen XaY
Gọi p là tần số alen A, q là tần số alen a (p + q = 1)
Ta có:

p=

2 xD  R  K
2 xN1  N 2

q=

2 xH  R  L
2 xN1  N 2

- Cấu trúc di truyền của quần thể ở trạng thái cân bằng là
1/2(p2 XAXA : 2pq XAXa : q2 XaXa) : 1/2(p XAY : q XaY)
1.3.2. Xét gen trên NST giới tính Y (Không có alen tương ứng trên X)
- Xét 1 gen trên NST giới tính Y gồm 2 alen A và a
Quá trình ngẫu phối đã tạo ra 2 kiểu gen ở giới đực như sau: XYA và XYa
Gọi

N là tổng số cá thể đựcK là số lượng cá thể đực mang kiểu gen XYA
L là số lượng cá thể đực mang kiểu gen XYa
8

Gọi p là tần số alen A, q là tần số alen a (p + q = 1)
Ta có:

p=

K
N

q=

L
N

- Cấu trúc di truyền của quần thể ở trạng thái cân bằng là
1/2XX : 1/2 (p XYA : q XYa)
1.3.3. Xét gen nằm trên vùng tương đồng của NST X và Y
Xét 1 gen gồm 2 alen A và a nằm trên vùng tương đồng của X và Y.
Gọi p, q lần lượt là tần số các alen A và a.
Khi đó cấu trúc di truyền của quần thể được xác định như trong trường hợp gen nằm
trên NST thường.
Ta có cấu trúc di truyền của quần thể ở trạng thái cân bằng di truyền là
p2 (XAXA + XAYA) : 2pq (XAXa+ XAYa+ XaYA) : q2 (XaXa+ XaYa)
VD1: Ở loài mèo nhà, cặp alen D và d quy định tính trạng màu lông nằm trên NST
giới tính X. DD: lông đen;

Dd: lông tam thể;

dd: lông vàng.

Trong một quần thể mèo ở thành phố Luân Đôn người ta ghi được số liệu về các kiểu

hình sau: Mèo đực: 311 lông đen, 42 lông vàng.
Mèo cái: 277 lông đen, 20 lông vàng, 54 lông tam thể.
Biết quần thể đạt cân bằng di truyền.
a. Hãy tính tần số các alen D và d.
b. Viết cấu trúc di truyền của quần thể.
Giải
a. Áp dụng công thức ở trên, ta có
Tần số alen D =

2 x 277  54  311
= 0,871
2 x351  353

Tần số alen d =

2 x 20  54  42
= 0,129
2 x351  353

b. Cấu trúc di truyền của quần thể
1/2(0,8712 XDXD + 2 x 0,871 x 0,129 XDXd + 0,1292 XdXd) + 1/2(0,871 XDY+ 0,129
XdY) = 1
Hay 0,3793205 XDXD + 0,112359 XDXd +0,0083205 XdXd + 0,4355 XDY + 0,0645
XdY = 1
VD2: Biết gen nằm trên NST giới tính và ở trạng thái cân bằng di truyền.
9


Biết tần số các alen A/a = 0,7/0,3. Xác định cấu trúc di truyền của quần thể.
Giải:

- TH1: Gen nằm trên NST X không có alen tương ứng trên Y
Cấu trúc di truyền của quần thể là 1/2(0,72 XAXA + 2x0,7x0,3 XAXa + 0,32 XaXa) +
1/2(0,7 XAY + 0,3 XaY) = 1
Hay 0,245 XAXA + 0,21 XAXa + 0,045 XaXa + 0,35 XAY + 0,15 XaY = 1
- TH2: Gen nằm trên NST Y không có alen tương ứng trên X
Cấu trúc di truyền của quần thể là 1/2 XX + 1/2 (0,7 XYA + 0,3 XYa) = 1

Hay 0,5

XX + 0,35 XYA + 0,15 XYa = 1
- TH3: Gen nằm trên vùng tương đồng của X và Y
Cấu trúc di truyền của quần thể là 0,72 (XAXA + XAYA) + 2x0,7x0,3 (XAXa + XAYa +
XaYA) + 0,32 (XaXa + XaYa) = 1
Hay 0,49 (XAXA + XAYA) + 0,42 (XAXa + XAYa + XaYA) + 0,09 (XaXa + XaYa) = 1
BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Trong quần thể người tỉ lệ nam mắc bệnh mù màu là 1%. Khả năng nữ giới
mắc bệnh mù màu là:
A. 0,01%.

B. 0,05%.

C. 0,04%.

D. 1%

Hướng dẫn: Ta có q(Xa) = q(XaY) = 0,01. Vậy tỉ lệ nữ mù màu là q 2(aa) = 0,012 =
0,01%.
Câu 2: Trong quần thể người điều tra thấy 12% bị mù màu. Xác định tỉ lệ nam, nữ
mù màu? Biết rằng quần thể người đang ở trạng thái cân bằng di truyền.
A. 12% nam mù màu, 4% nữ mù màu.

B. 20% nam mù màu, 4% nữ mù màu.

C. 2% nam mù màu, 4% nữ mù màu.

D. 20% nam mù màu, 2% nữ mù màu.

Hướng dẫn: Ta có q(XaY) + q2(XaXa) = 2.0,12 => q(a) = 0,2.
Tỉ lệ nam mù màu là q(XaY) =20%, tỉ lệ nữ mù màu là q2(XaXa) = 0,22 = 4%.
Câu 3: Ở một quần thể côn trùng ngẫu phối đang ở trạng thái cân bằng di truyền,
giới đực có 10% con mắt trắng. Hãy xác định tần số tương đối của các alen và tần
số phân bố của các kiểu gen trong quần thể. Biết giới đực là XY.
Hướng dẫn: -Theo bài ra ta có q(Xa)=0,1.
10


+Tỉ lệ kiểu gen ở giới đực là: 0,9XAY : 0,1XaY.
+ Tỉ lệ kiểu gen ở giới cái: 0,81XAXA: 0,18XAXa : 0,01XaXa.
+ Tỉ lệ kiểu gen chung ở cả hai giới :
0,45XAY + 0,05XaY + 0,405XAXA + 0,09XAXa + 0,05XaXa = 1.
BÀI TẬP TỰ GIẢI
Câu 1: Ở người gen đột biến lặn (m: qui định mù màu) trên NST X không có alen
tương ứng trên Y. Alen M không gây mù màu. Trong quần thể người ở trạng thái
cân bằng Hardy – Weinberg về bệnh mù màu có tần số người bị mù màu là 5,25%.
Xác định cấu trúc di truyền của quần thể.
A. nam: 0,95XAY; 0,05XaY; nữ: 0,9025XAXA: 0,095XAXa: 0,0025XaXa.
B. nam: 0,05XAY; 0,95XaY; nữ: 0,9025XAXA: 0,095XAXa: 0,0025XaXa.
C. nam: 0,95XAY; 0,05XaY; nữ: 0,095XAXA: 0,95XAXa: 0,025XaXa.
D. nam: 0,95XAY; 0,05XaY; nữ: 0,925XAXA: 0,095XAXa: 0,25XaXa.
Câu 2: Ở người bệnh mù màu do gen m qui định nằm trên NST X không có alen

tương ứng trên NST Y, alen M qui định bình thường. Một quần thể người đang ở
trạng thái cân bằng di truyền có 5% nam mù màu. Xác định tỉ lệ nữ mù màu trong
quần thể này.
ĐA: Tỉ lệ nữ mù màu q2(XaXa) = (0,05)2.
1.4. Đối với một gen có nhiều alen
- Đối với 1 gen có nhiều alen và có tần số tương ứng p(A), q(a’), r(a)... Thì cấu trúc
di truyền của quần thể khi cân bằng là:

[p(A) + q(a’) + r(a) +... ]2 = 1.

1.4.1. Trường hợp các gen di truyền theo kiểu đồng trội.
-Xét sự di truyền nhóm máu ở người có ba alen IA, IB, IO với tần số tương ứng là p,
q, r. Khi quần thể cân bằng di truyền thì cấu trúc di truyền của quần thể là
[p(IA) + q(IB) + r(IO)] = 1.
-Tần số nhóm máu A là: p2(IAIA) + 2pr(IAIO)
-Tần số nhóm máu B là: q2(IBIB) + 2qr(IBIO)
-Tần số nhóm máu AB là: 2pq(IAIB)
-Tần số nhóm máu O là: r2 (IOIO)
11


BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Trong quần thể người nhóm máu O chiếm 4%, nhóm máu B chiếm 21%.
Xác định tỉ lệ nhóm máu A của quần thể, biết cấu trúc di truyền ở trạng thái cân
bằng.
A. 0,45.

B. 0,30.

C. 0,25.

D. 0.15.

Hướng dẫn: Ta có r2 (IOIO) = 0,04 => r(IO) = 0,2 (1). q2(IBIB) + 2qr(IBIO) =0,21 (2).
Từ (1), (2) suy ra q(IB) = 0,3, p(IA) = 0,5. Vậy tần số nhóm máu A trong quần thể là
p2(IAIA) + 2pr(IAIO) =0,45.
Câu 2: Trong một quần thể người cân bằng kiểu gen người ta thấy xuất hiện 1% có
nhóm máu O và 28% nhóm máu AB. Tỉ lệ người có nhóm máu A và B của quần thể
đó là bao nhiêu. Biết rằng tần số nhóm máu A cao hơn nhóm máu B.
A. 56%; 15%

B. 62%; 9%

C. 49%; 22%

D. 63%; 8%

Hướng dẫn: Ta có r2 (IOIO) = 0,01 => r(IO) = 0,1 (1). 2pq(IBIO) =0,28 (2). P + q+ r
=1 (3). Từ (1), (2, (3) suy ra q(IB) = 0,2, p(IA) = 0,7. Vậy tần số nhóm máu A trong
quần thể là p2(IAIA) + 2pr(IAIO) =0,63, tần số nhóm máu B là 0,08.
1.4.2. Trường hợp các gen di truyền theo kiểu thứ tự trội lặn khác nhau.
-Xét lôcut A có 3 alen a 1, a2, a3 theo thứ tự trội lặn hoàn toàn a 1>a2> a3 với tần số
tương ứng là p,q, r. Cấu trúc di truyền của quần thể khi cân bằng là:
p2(a1a1) + 2pq(a1a2) + 2pr(a1a3) + q2(a2a2) + 2qr(a2a3) +r2(a3a3) = 1.
Tần số kiểu hình 1: p2(a1a1) + 2pq(a1a2) + 2pr(a1a3).
Tần số kiểu hình 2: q2(a2a2) + 2qr(a2a3).
Tần số kiểu hình lặn: r2(a3a3).
BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Màu sắc vỏ ốc sên do một gen có 3 alen kiểm soát: C 1: nâu, C2: hồng, C3:
vàng. Alen qui định màu nâu trội hoàn toàn so với 2 alen kia, alen qui định màu

hồng trội hoàn toàn so với alen qui định màu vàng. Điều tra một quần thể ốc sên
người ta thu được các số liệu sau: Màu nâu có 360 con; màu hồng có 550 con; màu
vàng có 90 con. Xác định tần số các alen C 1, C2, C3? Biết quần thể cân bằng di
truyền.
12


A. 0,4; 0,4; 0,2

B. 0,2 ; 0,5; 0,3

C. 0,3; 0,5; 0,2

D. 0,2; 0,3; 0,5

Hướng dẫn:
Ta có tần số kiểu hình nâu : hồng : vàng tương ứng là 0,36 : 0,55 : 0,09.
Ta có r2(C3C3) = 0,09 => r(C3) = 0,3.
Ta có q2(C2C2) + 2qr(C2C3) =0,55 = q(C3) = 0,5 => p(C1) = 0,2.
1.5. Xác định tần số alen trong trường hợp có tác động của chọn lọc tự nhiên
1.5.1. Ở quần thể tự thụ phấn
Đối với quần thể tự thụ phấn có gen gây chết (hoặc không có khả năng sinh
sản) phải xác định lại cấu trúc di truyền của quần thể sau khi có chọn lọc.
VD Một quần thể thực vật tự thụ phấn có kiểu gen ở thế hệ P: 0,45AA: 0,30Aa:
0,25aa. Biết rằng cây có kiểu gen aa không có khả năng sinh sản. Tính theo lí
thuyết, tỉ lệ kiểu gen thu được ở thế hệ F1 là:
A. 0,7AA: 0,2Aa : 0,1aa.

B. 0,36AA: 0,24Aa : 0,40aa

C. 0,36AA: 0,48Aa : 0,16aa

D. 0,525AA: 0,150Aa : 0,325aa

Hướng dẫn: Cấu trúc di truyền của quần thể sau khi có chọn lọc là:
AA = 0,45 / (0,45+0,3) = 0,6
Aa = 1- 0,6 = 0,4. Vậy sau 1 thế hệ tự thụ phấn thì tần số kiểu gen aa =
0,4.1/4=0,1; Aa=0,2; AA=1-0,1-0,2=0,7.
1.5.2. Ở quần thể giao phối.
- Giả sử hệ số chọn lọc đối với kiểu gen AA, Aa, aa tương ứng là h 1, h2, h3. Xác
p 2 ( AA).h1
định tần số các alen sau 1 thế hệ chọn lọc. f(AA)= 2
p ( AA).h1  2 pq( Aa).h2  q 2 (aa).h3

2 pq ( Aa).h 2

f(Aa)= p 2 ( AA).h  2 pq( Aa).h  q 2 (aa).h
1
2
3
aa = 1-[f(AA) + f(Aa)]
13


-Nếu kiểu gen đồng hợp tử lặn gây chết thì tần số alen lặn sau 1 thế hệ chọn lọc
bằng q/(1+q).
Chứng minh:

pq

q

q

q(a) = p 2  2 pq  p  2q 1  q

-Nếu ban đầu quần thể đang ở trạng thái cân bằng di truyền, do điều kiện sống thay
đổi làm kiểu gen đồng hợp tử lặn gây chết thì tần số alen lặn sau n thế hệ chọn lọc
bằng q0/(1+n.q0).
BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Quần thể bướm bạch dương ban đầu có pB = 0,01 và qb = 0,99, với B là alen
đột biến gây ra màu đen, còn b màu trắng. Do ô nhiễm bụi than thân cây mà loài
bướm này đậu bị nhuộm đen, nên kiểu hình trội ưu thế hơn kiểu hình lặn (chim ăn
sâu khó nhìn thấy bướm màu đen trên nền môi trường màu đen). Nếu trung bình
20% bướm đen sống sót được cho đến khi sinh sản, trong khi bướm trắng chỉ sống
sót đến sinh sản 10%, thì sau một thế hệ tần số alen là:
A. p = 0,02; q = 0,98.

B. p= 0,004, q= 0,996.

C. p = 0,01; q = 0,99.

D. p= 0,04 ; q = 0,96.

Hướng dẫn: Tần số alen qB:
qB = (0,992.10% + 0,01.0,99.20%) / [0,012.20% + 2.0,01.0,99.20% +
0,992.10%]=0,96
Câu 2: Quần thể ban đầu đang cân bằng di truyền có q(a)=0,01, các đồng hợp tử
lặn chết trong dạ con. Hãy tính tần số các alen sau 1 thế hệ?
A. p(A)=0,9901; q(a)=0,0099.

B. p(A)=0,9001; q(a)=0,0999.

C. p(A)=0,9801; q(a)=0,0199.

D. p(A)=0,901; q(a)=0,099.

Hướng dẫn: q(a) = q0/(1+q0) = 0,0099, p(A) = 0,9901.
Câu 3: Sau khi quần thể đạt trạng thái cân bằng di truyền có cấu trúc di truyền
p02(AA) : 2p0.q0(Aa) : q02(aa), do điều kiện sống thay đổi, những cá thể có kiểu gen
aa trở nên không có khả năng sinh sản. Hãy xác định tần số alen q(a) của quần thể
sau 5 thế hệ ngẫu phối?
A. q0/(1+5q0)

B. (1/5.q0)n

C. q0-(1/5.q0)n

D. (1-q0)n/2.
14


Hướng dẫn: Áp dụng công thức qn = q0/(1+n.q0).
BÀI TẬP TỰ GIẢI
Câu 1: Một quần thể ngẫu phối, ở thế hệ xuất phát có thành phần kiểu gen là
0,36BB+0,48Bb+0,16bb=1.
Khi trong quần thể này, các cá thể có kiểu gen dị hợp có sức sống và khả năng
sinh sản cao hơn hẳn so với các cá thể có kiểu gen đồng hợp thì
A. alen trội có xu hướng bị loại bỏ hoàn toàn khỏi quần thể.
B. tần số alen trội và tần số alen lặn có xu hướng bằng nhau.

C. tần số alen trội và tần số alen lặn có xu hướng không thay đổi.
D. alen lặn có xu hướng bị loại bỏ hoàn toàn khỏi quần thể.
Câu 2: Trong một quần thể thực vật giao phấn, xét một lôcut có hai alen, alen A
quy định thân cao trội hoàn toàn so với alen a quy định thân thấp. Quần thể ban đầu
(P) có kiểu hình thân thấp chiếm tỉ lệ 25%. Sau một thế hệ ngẫu phối và không chịu
tác động của các nhân tố tiến hóa, kiểu hình thân thấp ở thế hệ con chiếm tỉ lệ 16%.
Tính theo lí thuyết, thành phần kiểu gen của quần thể (P) là:
A. 0,45AA : 0,30Aa : 0,25aa.

B. 0,25AA : 0,50Aa : 0,25aa.

C. 0,30AA : 0,45Aa : 0,25aa.

D. 0,10AA : 0,65Aa : 0,25aa.

1.6. Xác định tần số alen trong trường hợp xảy ra đột biến gen.
1.6.1. Với một gen có 2 alen
- Sự thay đổi tần số alen phụ thuộc cả vào tần số đột biến thuận (u) và tần số đột
biến nghịch (v): ∆p = vq-up; ∆q = up – vq.
Cơ sở: Nếu u ≠ v; u > 0, v > 0 → nghĩa là xảy ra cả đột biến thuận và đột biến
nghịch. Sau một thế hệ, tần số tương đối của alen A sẽ là: p1 = po – upo + vqo.
Kí hiệu sự biến đổi tần số alen A là ∆p.
Khi đó ∆p = p1 – po = (po – upo + vqo) – po = vqo - upo.
Câu 1: Một quần thể có p = 0,8, q = 0,2. Nếu tần số đột biến thuận u = 5.10 -5, tần
số đột biến nghịch v=2.10-5. Hãy tính tần số alen sau 1 thế hệ:
Hướng dẫn: ∆p = vq-up = -3,6.10-5. Vậy p1 = 0,8 - 3,6.10-5 và q1 = 0,2 + 3,6.10-5.
1.6.2. Tần số đột biến thuận (u) không thay đổi qua các thể hệ.
15

-Tần số đột biến gen A thành a sau mỗi thế hệ là u.
-Sau 1 thế hệ, tần số alen A: p(A)= p(A) - p(A).u=p(A).(1-u).
Câu 1: Quần thể ban đầu có p(A) = q(a) = 0,5. Tần số đột biến A -> a sau mỗi thế
hệ là 10-6. Sau bao nhiêu thế hệ thì tần số alen a tăng lên 1,5%.
Hướng dẫn: Ban đầu p(A) = q(a) = 0,5
F1:

p(A)1 = 0,5 - 0,5.10-6 = 0,5(1-10-6)

F2:

p(A)2 = p(A)1 – p(A)1.10-6 =0,5(1-10-6)2

Fn:

p(A)n = p(A)n-1 – p(A)n-1.10-6 = 0,5(1-10-6)n
lg(0,5  0,5.1,5%)

Theo bài ra ta có: p(A)n = 0,5(1-10-6)n = 0,5 – 0,5.1,5% => n= lg[0,5(1  10  6 )] .
1.7. Xác định tần số alen trong trường hợp xảy ra nhập cư.
*Tốc độ di-nhập gen: m=Số giao tử mang gen di nhập / Số giao tử mỗi thế hệ trong
quần thể
m=Số cá thể nhập cư / tổng số cá thể trong quần thể.
-Nếu gọi:

q0 : tần số alen trước khi có di nhập.
qm: tần số alen trong bộ phận di nhập.
q’: tần số alen sau khi di nhập.
m: kích thước nhóm nhập cư.

-Thì:

q’ = q0 - m(q0-qm)

Câu 1: Trong một quần thể gồm 900 con bướm, tần số alen quy định cấu tử chuyển
động nhanh của 1 enzyme (p) bằng 0,7, và tần số alen quy định cấu tử chuyển động
chậm (q) là 0,3. 90 con bướm từ quần thể này nhập cư đến quần thể có q=0,8. Tính
tần số alen của quần thể mới.
Hướng dẫn: Ta tính được m= 90/ 900 = 0,1. Ta có q’ = q 0 - m(q0-qm) = 0,8 – 0,1.
(0,8-0,3) = 0,75. và p’ = 1 – 0,75 = 0,25.
Câu 2: Một quần thể cho có q(a) = 0,4 phát tán với tốc độ m=0,1 vào 2 quần thể I:
qa=0,9, II: qa=0,1. Thì sau khoảng 30 thế hệ trong 2 quần thể nhận I, II có q a xấp xỉ
bằng nhau và bằng qa của quần thể cho.

16


2. Xác định cấu trúc di truyền của quần thể.
2.1. Quần thể tự thụ phấn.
Quần thể tự phối ban đầu có cấu trúc di truyền x(AA) + y(Aa) + z(aa) = 1. Sau
n thế hệ tự thụ phấn liên tiếp, thì cấu trúc di truyền của quần thể là:
AA = x + y.[1-(1/2)n]/2.
Aa = y.(1/2)n.
Aa = z + y.[1-(1/2)n]/2 = 1 - [ AA + Aa].
BÀI TẬP TỰ GIẢI
Câu 1: Ở ngô, gen A: hạt đỏ, gen a: hạt trắng. Trong quần thể ban đầu toàn cây Aa.
Xác định tỉ lệ phân li kiểu hình ở thế hệ F3 tự thụ phấn?
A. 62,5% hạt đỏ: 37,5% hạt trắng.

B. 50% hạt đỏ : 50% hạt trắng.

C. 56,25% hạt đỏ : 43,75% hạt trắng.

D. 75% hạt đỏ : 25% hạt trắng.

Câu 2: Cho biết tỉ lệ kiểu gen của quần thể như sau: 1%AA: 64%Aa: 35%aa. Xác
định cấu trúc di truyền của quần thể sau 4 thế hệ tự phối ?
A. 65%AA: 4% Aa: 31% aa.

B. 1%AA: 64%Aa: 35%aa.

C. 31%AA: 4%Aa: 65%aa.

D.

46,875%AA:

6,25%Aa:

46,875%aa.
Câu 3: Ở quần thể có 100% cá thể có kiểu gen Aa tự thụ phấn liên tiếp qua 3 thế
hệ. Tính theo lí thuyết, tỉ lệ kiểu gen ở thế hệ thứ 3 là
A. 0,2AA: 0,4Aa: 0,4aa.

B. 0,4375AA: 0,125Aa: 0,4375aa.

C. 0,25AA: 0,5Aa: 0,25aa.

D. 0,375AA: 0,25Aa: 0,375aa.

Câu 4: Một quần thể thực vật có tỉ lệ các kiểu gen ở thế hệ xuất phát (P) là 0,25AA
: 0,40Aa : 0,35aa. Tính theo lí thuyết, tỉ lệ các kiểu gen của quần thể này sau ba thế
hệ tự thụ phấn bắt buộc (F3) là:
A. 0,375AA : 0,100Aa : 0,525aa.

B. 0,25AA : 0,40Aa : 0,35aa.

C. 0,425AA : 0,050Aa : 0,525aa.

D. 0,35AA : 0,20Aa : 0,45aa.

Câu 5: Ở một loài thực vật, alen A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy
định hoa vàng. Thế hệ xuất phát (P) của một quần thể tự thụ phấn có tần số các kiểu
17


gen là 0,6AA: 0,4Aa. Biết rằng không có các yếu tố làm thay đổi tần số alen của
quần thể, tính theo lí thuyết, tỉ lệ cây hoa đỏ ở F1 là:
A. 64%.

B. 90%.

C. 96%.

D. 32%.

Câu 6: Từ một quần thể thực vật ban đầu (P), sau 3 thế hệ tự thụ phấn thì thành
phần kiểu gen của quần thể là 0,525AA : 0,050Aa : 0,425aa. Cho rằng quần thể
không chịu tác động của các nhân tố tiến hóa khác, tính theo lí thuyết, thành phần
kiểu gen của (P) là:

A. 0,400AA : 0,400Aa : 0,200aa.

B. 0,250AA : 0,400Aa : 0,350aa.

C. 0,350AA : 0,400Aa : 0,250aa.

D. 0,375AA : 0,400Aa : 0,225aa.

Câu 7: Ở một lời thực vật, alen A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy
định hoa vàng. Cho cây (P) có kiểu gen Aa tự thụ phấn thu được F 1; tiếp tục cho
cây F1 tự thụ phấn thu được F2. Biết rằng không có đột biến xẩy ra, số cây con được
tạo ra khi cho các cây F1 tự thụ phấn là tương đương nhau. Tính theo lí thuyết, cây
có kiểu hình hoa đỏ ở F2 chiếm tỉ lệ
A. 62,5%.

B. 37,5%.

C. 75,0%.

D. 50,0%.

Câu 8: Ở một loài thực vật, alen A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy
định hoa vàng. Cho cây (P) có kiểu gen Aa tự thụ phấn thu được F 1; tiếp tục cho
các cây F1 tự thụ phấn thu được F2. Biết rằng không có đột biến xảy ra, số cây con
được tạo ra, khi các cây F1 tự thụ phấn là tương đương nhau, Tính theo lí thuyết,
cây có kiểu hình đỏ ở F2 chiếm tỉ lệ:
A. 50,0%.

B. 37,5%.

C. 62,5%.

D. 75,0%.

Câu 9: Ở một loài thực vật, alen A quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen a quy
định hoa vàng. Thế hệ xuất phát (P) của một quần thể tự thụ phấn có tần số các kiểu
gen là 0,6AA : 0,4Aa. Biết rằng không có các yếu tố làm thay đổi tần số alen của
quần thể tính theo lí thuyết, tỉ lệ cây hoa đỏ ở F1 là:
A. 90%.

B. 96%.

C. 32%.

D. 64%.

2.2. Quần thể ngẫu phối cân bằng Hardy – Weinberg.
Xác định cấu trúc di truyền của quần thể khi ở trạng thái cân bằng di truyền:
18


Câu 1: Ở một vùng tỉ lệ người bị bệnh bạch tạng là 1/400. Xác định tỉ lệ kiểu gen
của quần thể ở trạng tái cân bằng di truyền?
A. 0,95AA: 0,095Aa:0,005aa.

C. 0,9025AA: 0,095Aa: 0,0025aa

B. 0,81AA: 0,18Aa: 0,01aa.

D. 0,095AA: 0,9025Aa: 0,0025aa.

Câu 2: Ở một loài thực vật gen A qui định hạt có khả năng nảy mầm trên đất bị
nhiễm mặn alen a qui định không có khả năng này. Từ một quần thể đang ở trạng
thái cân bằng di truyền thu được 10000 hạt. Đem gieo các hạt này trên đất bị nhiễm
mặn thì thu được 6400 hạt nảy mầm. Trong số các hạt nảy mầm, tỉ lệ hạt có kiểu
gen đồng hợp tính theo lí thuyết là
A. 36%.

B. 16%.

C. 48%.

D. 25%.

Câu 3: Một quần thể giao phối ở trạng thái cân bằng di truyền, xét một gen có 2
alen (A, a) người ta thấy số cá thể đồng hợp trội nhiều gấp 9 lần số cá thể đồng hợp
lặn. Tỉ lệ phần trăm số cá thể dị hợp trong quần thể này là
A. 37,5%

B. 18,75%.

C. 3,75%.

D. 56,25%.

Câu 4: Ở một quần thể, cấu trúc di truyền của 4 thế hệ liên tiếp như sau:
F1 : 0,12AA; 0,56Aa; 0,32aa.

F2 : 0,18AA; 0,44Aa; 0,38aa.

F3 : 0,24AA; 0,32Aa; 0,44aa.

F4 : 0,28AA; 0,24Aa; 0,48aa.

Cho biết các kiểu gen khác nhau có sức sống và khả năng sinh sản như
nhau. Quần thể có khả năng đang chịu tác động của nhân tố nào sau đây?
A. Các yếu tố ngẫu nhiên.

B. Giao phối không ngẫu nhiên.

C. Giao phối ngẫu nhiên.

D. Đột biến gen.

Câu 5: Ở một loài thực vật, xét 1 gen có 2 alen, alen A qui định hoa đỏ là trội hoàn
toàn so với alen a qui didnhj hoa trắng. Thế hệ xuất phát (P) của quần thể này có tỉ
lệ phân li kiểu hình là 9 cây hoa đỏ: 1 cây hoa trắng. Sau 3 thế hệ tự thụ phấn, ở F 3
cây có kiểu gen dị hợp chiếm 7,5%. Theo lí thuyết, câu trúc di truyền của quần thể
này ở thế hệ P là
A. 0,6AA + 0,3Aa + 0,1aa = 1.

B. 0,3AA + 0,6Aa + 0,1aa = 1.

C. 0,1AA + 0,6Aa + 0,3aa = 1.

D. 0,7AA + 0,2Aa + 0,1aa = 1.
19


2.3. Sự cân bằng của quần thể khi có 2 hay nhiều gen phân li độc lập

- Xét gen I có 2 alen là alen A với tần số p; alen a với tần số q ; ( p+q = 1)
- Xét gen II có 2 alen là alen B với tần số r; alen b với tần số s ; ( r+s = 1)
-> Khi CBDT quần thể có dạng:

(pA + qa ) 2(rB + sb )2 = 1.

Ví dụ 1:
Một QT của 1 loài thực vật có TL các KG trong QT như sau:
P: 0,35 AABb + 0,25 Aabb + 0,15 AaBB + 0,25 aaBb =1
Xác định CTDT của QT sau 5 thế hệ giao phấn ngẫu nhiên
Cách giải
- Tách riêng từng cặp tính trạng, ta có:
P : 0,35AA + 0,40Aa + 0,25aa = 1 và 0,15BB + 0,60Bb + 0,25bb = 1
-> Tần số các alen là: A = 0,55 ; a = 0,45; B = 0,45 ; b = 0,55.
→TSKG ở F1 ,F2 ,…F5 không đổi và bằng:
0,3025AA + 0,4950Aa + 0,2025aa = 1
0,2025BB + 0,4950Bb + 0,3025bb = 1
- Vậy TSKG chung:
(0,3025AA + 0,4950Aa + 0,2025aa)(0,2025BB + 0,4950Bb + 0,3025bb) = 1
Vậy tần số các kiểu gen là: AABB = 0,3025 x 0,2025
Các kiểu gen khác tính tương tự.
Ví dụ 2: Cho CTDT của 1 QT như sau: 0,2AABb : 0,2 AaBb : 0,3aaBB : 0,3aabb.
Nếu QT trên giao phối tự do thì TL cơ thể mang 2 cặp gen ĐH lặn sau 1 thế hệ là
bao nhiêu?
Cách giải:
Tách riêng từng cặp gen ta có:
- 0,2AA + 0,2Aa + 0,6aa→A = 0,3 ; a = 0,7→aa = 49%
- 0,3BB + 0,4Bb + 0,3bb→B = 0,5 ; b = 0,5→bb = 25%
→ TL cơ thể mang 2 cặp gen ĐH lặn sau 1 thế hệ aabb = 49/100.25/100 = 12,25%

20


3. Xác định trạng thái cân bằng di truyền của quần thể.
3.1. Dấu hiệu xác định quần thể cân bằng di truyền.
+Tần số alen 2 giới phải bằng nhau. Nếu tần số alen 2 giới không bằng nhau thì
quần thể chưa đạt trạng thái cân bằng di truyền.
+Cấu trúc di truyền thoả mãn công thức định luật Hardy-Weinberg:
p2 (AA) + 2pq (Aa) = q2 (aa) = 1
+Hoặc tỉ lệ kiểu gen dị hợp và kiểu gen đồng hợp thoả mãn:
H
D R



2 pq
2

p q

2

2 Hay p2.q2=(2pq/2)2

Ví dụ 1: Cho cấu trúc di truyền của các quần thể sau:
(1). 100% các cá thể của quần thể có kiểu hình lặn.
(2). 100% các cá thể của quần thể có kiểu hình trội.
(3). 100% các cá thể của quần thể có kiểu gen đồng hợp trội.
(4). 0,16XAXA:0,48XAXa:0,36XaXa:0,4XAY:0,6XaY.
(5). xAA+yAa+zaa=1 với (y/2)2=x2.z2.

(6). Quần thể có tần số alen A ở giới XX là 0,8, ở giới XY là 0,2.
(7). 0,49AA : 0,42Aa: 0,09aa
(8). 0,25AA: 0,5Aa: 0,25aa. Nhưng kiểu gen aa không có khả năng sinh sản.
-Quần thể đạt trạng thái cân bằng di truyền gồm:
A. 1,3,4,7.

B. 2,4,5,8.

C. 1,3,4,5,7.

D. 2,4,6,8.

Ví dụ 2: Quần thể nào sau đây đạt trạng thái cân bằng di truyền?
A. 0,64AA : 0,32Aa : 0,04aa.

B. 0,7AA : 0,2Aa : 0,1aa.

C. 0,4AA : 0,4Aa : 0,2aa.

D. 0,6AA : 0,2Aa : 0,2aa.

3.2. Nếu quần thể chưa cân bằng di truyền
- Nếu quần thể chưa cân bằng di truyền thì sau bao nhiêu thế hệ quần thể sẽ cân
bằng di truyền?
-Trường hợp 1: Nếu tần số alen 2 giới bằng nhau nhưng quần thể chưa cân bằng
di truyền, thì chỉ cần sau 1 thế hệ quần thể sẽ đạt trạng thái cân bằng di truyền.
-Trường hợp 2: Nếu tần số alen 2 giới khác nhau:
21

+Nếu gen trên NST thường thì sau 2 thế hệ quần thể sẽ cân bằng di truyền.
+Nếu gen trên NST giới tính thì sau 5-7 thế hệ quần thể sẽ cân bằng di truyền.
Giải thích:
+Khi cân bằng thì tần số alen 2 giới bằng nhau: con cái có 2X, con đực có 1X
(tổng số 3X).
p(A)=1/3p(XA)♂ + 2/3p(XA)♀
q(a)= 1/3q(Xa)♂ + 2/3q(Xa)♀
+Sau mỗi thế hệ con đực nhận 1X từ mẹ nên tần số alen liên kết giới tính bằng
tần số alen đó của mẹ. Con cái nhận 1X từ bố và 1X từ mẹ, nên tần số alen liên kết
giới tính nhận được bằng trung bình cộng tần số alen đó của bố và mẹ.
Câu 1: Trong 1 quần thể ngẫu phối có: Giới đực : 0,8A :0,2a. Giới cái có: 0,4A:
0,6a. Gen qui định tính trạng trên NST thường. Sau bao nhiêu thế hệ thì quần thể
cân bằng di truyền?
A. 1 thế hệ.

B. 2 thế hệ.

C. 3 thế hệ.

D. 5-6 thế hệ.

Câu 2: Cấu trúc di truyền của quần thể:
♀0,2XAXA : 0,6XAXa : 0,2XaXa
♂0,2XAY : 0,8XaY
Hướng dẫn:

♀ p(XA) = 0,5

q(Xa) = 0,5

♂ p(XA) = 0,2

q(Xa) = 0,8 ==> Quần thể chưa đạt

trạng thái cân bằng di truyền.
-Khi quần thể cân bằng tần số alen được xác định như sau:
p(XA) = 1/3.0,2 + 2/3.0,5 = 0,4.
q(Xa) = 1-0,4 = 0,6.
-Cấu trúc di truyền khi quần thể cân bằng:
♀:

0,16XAXA : 0,48XAXa : 0,36XaXa.

♂:

0,4XAY : 0,6XaY.

*Sau bao nhiêu thế hệ thì quần thể đạt cân bằng di truyền:
Thế

Xuất

hệ

phát

1

2

3

4

5

6
22


♂
0,2XA 0,5XA 0,35XA 0,425XA 0,3875XA 0,40625XA 0,39785XA
♀
0,5XA 0,35XA 0,425XA 0,3875XA 0,40625XA 0,39785XA 0,4XA
Vậy sau 5-6 thế hệ thì quần thể đạt trạng thái cân bằng di truyền.
4. Bài tập di truyền xác suất về quần thể
4.1. Xác định tỉ lệ kiểu hình trội thông qua tỉ lệ kiểu hình lặn
Cơ sở: Tỉ lệ kiểu hình trội = 100% - tỉ lệ kiểu hình lặn.
Câu 1: Trong quần thể người nhóm máu O chiếm 4%, nhóm máu B chiếm 21%.
Hai vợ chồng cùng có nhóm máu B. Tính xác suất họ sinh con trai đầu lòng có
nhóm máu B?
A. 45/98.

B. 45/49.

C. 3/16.

D. 47/49.

Hướng dẫn: Ta tính được tần số alen tương ứng là I A = 0,5, IB= 0,3, IO = 0,2. Tần

số nhóm máu B là 0,21. Xác suất một người có nhóm máu B có kiểu gen I BIO là:
2pr / (q2 + 2qr) = 0,12 / 0,21 = 4/7. Vậy xác suất cặp vợ chồng này sinh con đầu
lòng có máu O là: 4/7.4/7.1/4= 4/49.
Vậy xác suất họ sinh con trai đầu lòng có nhóm máu A là (1- 4/49).1/2 = 45/98.
4.2. Xác suất kiểu gen dị hợp trong số cá thể có kiểu hình trội 2pq/(p2 + 2pq)
BÀI TẬP MẪU
Câu 1: Ở quần thể ruồi giấm có thân xám là trội so với thân đen. Quần thể này có
tần số thân đen 36%. Chọn ngẫu nhiên 10 cặp thân xám giao phối với nhau theo
từng cặp. Tính xác suất để 10 cặp cá thể này đều có kiểu gen dị hợp tử?
A. (2/3)10.

B. (3/4)20.

C. (3/4)10.

D. (2/3)20.

Hướng dẫn : Ta có q2(aa) = 0,36 => q(a) = 0,6, p(A) = 0,4.
Xác suất cá thể có kiểu hình trội có kiểu gen dị hợp là :
2pq/(p2 + 2pq) = 0,48/0,64=3/4.
Xác suất để 10 cặp cá thể thân xám đều có kiểu gen dị hợp tử là : (3/4)2.10.
Câu 2: Ở quần thể người tỉ lệ bị bệnh bạch tạng là 1/10.000. Xác suất để 1 cặp vợ
chồng bình thường mang gen gây bệnh là bao nhiêu?
A. 4%.

B. 0,04%.

C. 1%.

D. 0,01%.

Hướng dẫn: ta có q2(aa) = 1/10.000 => q(a) = 0,01; p(A) = 0,99.
23


Xác suất để 1 cặp vợ chồng bình thường mang gen gây bệnh (có kiểu gen dị hợp
Aa) là:

[2pq/(p2 + 2pq)]2 = 0,04%.

Câu 3: Ở 1 lôcut trên NST thường có n+1 alen. Tần số của 1 alen là ½, trong khi
tần số mỗi alen còn lại là là 1/2n. Giả sử quần thể ở trạng thái cân bằng HardyWeinberg. Xác định tần số các cá thể dị hợp tử?
A. (3n-1)/4n.

B. (2n-1)/3n.

C. (3n-1)/2n.

D. (3n-1)/2n.

Hướng dẫn :
Tần số của 1 alen là ½. Vậy tần số của mỗi alen còn lại đều là 1/2n.
Tần số kiểu gen đồng hợp là : ¼ + n.(1/2n)2.
Tần số kiểu gen dị hợp là : 1 – (¼ + n.(1/2n)2) = (3n-1)/4n.
Câu 4 : Ở người gen đột biến lặn (m) nằm trên NST X không có alen trên Y. Alen
trội tương ứng là (M) không gây mù màu. Trong quần thể người ở trạng thái cân
bằng Hacđi-Vanbec về bệnh mù màu có tần số nam giới bị mù màu là 5%. Xác định
tỉ lệ những người mang gen lặn qui định bệnh bạch tạng trong kiểu gen ?
A. 14,75%.

B. 7,375%.

C. 0,25%.

D. 9,75%.

Hướng dẫn: Ta có q(XA) = 0,05. Tỉ lệ những người mang gen lặn qui định bệnh
bạch tạng trong kiểu gen là : [q(XAY) + 2pq (XAXa) + q2(XaXa)]/2 = 0,07375.
BÀI TẬP TỰ GIẢI
Bài tập 1. Ở người, gen lặn qui định bệnh bạch tạng nằm trên NST thường, gen trội
tương ứng qui định da bình thường. Giả sử trong quần thể người cứ 100 người da
bình thường thì có 1 người mang gen bạch tạng. Một cặp vợ chồng bình thường,
xác suất con bị bạch tạng của họ là
A. 0,0125%.

B. 0,025%.

C. 0,25%.

D. 0,0025%.

Bài tập 2. Ở người, một gen trên NST thường có 2 alen: A qui định thuận phải là
trội hoàn toàn so với a qui định thuận trái. Một quần thể người đang ở trạng thái
cân bằng di truyền có 64% số người thuận tay phải. Một người phụ nữ thuận tay
trái kết hôn với người phụ nữ thuận tay phải thuộc quần thể này. Xác suất để người
con đầu lòng của cặp vợ chồng này thuận tay phải là
A. 37,5%.

B. 50%.

C. 43,75%.

D. 62,5%.
24


5: Tính số loại kiểu gen trong quần thể:
5.1. Đối với quần thể của loài đơn bội: VD: Vi khuẩn, rêu...
Số loại kiểu gen đúng bằng số loại alen của gen đó
VD: Gen A có r alen thì quần thể có tối đa r kiểu gen về gen A
5.2. Đối với quần thể lưỡng bội:
5.2.1. Nêú gen nằm trên NST thường PLĐL
- Trường hợp 1 gen A có r alen thì:
+ Số kiểu gen dị hợp về gen A là Cr2 =

r (r  1)
2

+ Số kiểu gen đồng hợp về gen A luôn bằng số alen = r.
+ Tổng số kiểu gen tối đa về gen A trong quần thể: =
số KGĐH + số KGDH = r+

r (r  1) r (r  1)
=
2
2

- Trường hợp có nhiều gen mà mỗi gen có nhiều alen.
Gen I có n alen
- Số KGĐH = n

Gen II có m alen
- số KGĐH = m

n(n  1)
2
n(n  1)
- tổng số KG =
2

m(m  1)
2
m(m  1)
- tổng số KG =
2

- Số KGDH =

- số KGDH =

+ Sổ kiểu gen tối đa trong quần thể
=

n(n  1) m(m  1)
mn(m.n  1)
.
=
2
2
2

+ Số kiểu gen đồng hợp về tất cả các gen= n.m
+ Số kiểu gen dị hợp về tất cả các gen =

n(n  1) m(m  1)
.
2
2

+ Số kiểu gen dị hợp=  số kiểu gen trong quần thể - Số kiểu gen đồng hợp
Bài 1: Trong quần thể ngẫu phối của một loài động vật 2n. Xét 1 gen có 5 alen nằm
trên NST thường. Biết không có đột biến xảy ra. Số loại KG tối đa có thể xảy ra
trong quần thể này là:
A.15

B. 4

Hướng dẫn:  KG =

C. 6

D. 10

5(5  1)
= 15
2

25