Việc làm và thu nhập của lao động nông thôn huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình_2

Đại học Kinh tế Huế
Header Page 1 of 128.

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn thạc sĩ “Việc làm và thu nhập của lao động nông thôn huyện
Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình” do học viên Nguyễn Thị Thùy Linh thực hiện dưới
sự hỗ trợ, hướng dẫn của cô giáo PGS.TS. Phùng Thị Hồng Hà
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các nội dung
nghiên cứu và số liệu trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu chưa từng
được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào trước đây. Nguồn số liệu thứ cấp,
sơ cấp và một số ý kiến đánh giá, nhận xét của các tác giả, cơ quan và tổ chức được
thu thập từ nhiều nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo.

Đ

Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn trước Hội đồng về tính trung thực của

ại

Luận văn, đảm bảo không có sự gian lận nào.

ho

Huế, ngày

tháng 02 năm 2018

h

in

̣c k

Tác giả luận văn

́H

tê

Nguyễn Thị Thùy Linh

́
uê

Footer Page 1 of 128.

i


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 2 of 128.

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo
trường Đại học Kinh tế Huế. Đặc biệt, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc nhất đến cô
giáo, PGS.TS. Phùng Thị Hồng Hà - người hướng dẫn khoa học - đã quan tâm tận
tình, giúp đỡ hết lòng để tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Nhân đây tôi cũng xin chân thành cảm ơn Cục Thống kê tỉnh Quảng Bình,
Chi cục Thống kê huyện Quảng Trạch, Sở Lao động Thương Binh và Xã hội tỉnh

Quảng Bình, Phòng Lao động Thương binh và Xã hội, Phòng Nông nghiệp huyện
Quảng Trạch đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu, điều tra,

Đ

phỏng vấn và thu thập số liệu.

ại

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ

ho

tôi trong quá trình thực hiện luận văn này.

̣c k

Huế, ngày

tháng 02 năm 2018

Tác giả luận văn

h

in
́H

tê

Nguyễn Thị Thùy Linh

́
uê

Footer Page 2 of 128.

ii


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 3 of 128.

TÓM LƯỢC LUẬN VĂN

Họ và tên học viên : Nguyễn Thị Thùy Linh
Chuyên ngành

: Quản lý kinh tế

Niên khóa: 2016 - 2018

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phùng Thị Hồng Hà
Tên đề tài: “Việc làm và thu nhập của lao động nông thôn huyện Quảng Trạch
, tỉnh Quảng Bình”
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động là vấn đề nóng bỏng, cấp
thiết cho từng ngành, địa phương và từng gia đình. Tạo điều kiện cho người lao

Đ

động có việc làm, một mặt, nhằm phát huy tiềm năng lao động, nguồn lực to lớn ở

ại

nước ta cho sự phát triển kinh tế - xã hội; mặt khác, là hướng cơ bản để xoá đói,

ho

giảm nghèo có hiệu quả; là cơ sở để cải thiện và nâng cao đời sống cho nhân dân,

̣c k

góp phần quan trọng giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội; tạo động
lực mạnh mẽ thực hiện sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Xuất phát

in

từ đó, tác giả đã chọn đề tài: “Việc làm và thu nhập của lao động nông thôn

h

huyện Quảng Trạch - tỉnh Quảng Bình” làm luận văn Thạc sĩ cho mình

́H

- Phương pháp thu thập thông tin

tê

2. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin

́
uê

3. Kết quả nghiên cứu và những đóng góp của luận văn

- Làm rõ vấn đề việc làm, thu nhập nói chung và việc làm, thu nhập của
người lao động ở nông thôn nói riêng.
- Phân tích, đánh giá thực trạng việc làm, thu nhập ở khu vực nông thôn
huyện Quảng Trạch từ năm 2014 đến 2016.
- Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm giải quyết việc làm, tăng thu nhập
cho người lao động ở khu vực nông thôn trên địa bàn huyện Quảng Trạch, tỉnh
Quảng Bình.

Footer Page 3 of 128.

iii


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 4 of 128.

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CNH, HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CN, TTCN

Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp

CMKT

Chuyên môn kỹ thuật

HTX

Hợp tác xã

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

ại

Đ
h

in

̣c k

ho
́H

tê
́
uê

Footer Page 4 of 128.

iv


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 5 of 128.

DANH MỤC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ
Bảng 2.1 Tình hình sử dụng đất đai của huyện Quảng Trạch thời kỳ 2014 - 2016 ..40
Bảng 2.2 Tốc độ phát triển tổng giá trị sản xuất trên địa bàn huyện Quảng Trạch
thời kỳ 2014 - 2016 (Theo giá so sánh 2010) ...........................................................43
Bảng 2.3 Tình hình dân số và lao động của huyện Quảng Trạch thời kỳ 2014 - 2016
...................................................................................................................................47
Bảng 2.4 Trình độ văn hóa và chuyên môn dân số từ 15 tuổi trở lên .......................48
Bảng 2.5 Cơ cấu việc làm của lao động điều tra.......................................................48
Bảng 2.6 Số công lao động bình quân trong năm của lao động nông thôn phân theo

Đ

ngành nghề ................................................................................................................48

ại

Bảng 2.7 Tỷ suất thời gian lao động qua các tháng trong năm.................................48

ho

Bảng 2.8 Thu nhập và cơ cấu thu nhập .....................................................................51

̣c k

Bảng 2.9 Thu nhập bình quân một lao động trong năm phân theo ngành nghề .......51
Bảng 2.10 Ảnh hưởng của yếu tố ngành nghề đến thời gian làm việc và thu nhập

in

của lao động vùng đồng bằng và vùng núi................................................................52

h

Bảng 2.11 Ảnh hưởng của yếu tố ngành nghề đến thời gian làm việc và thu nhập

tê

của lao động vùng ven biển.......................................................................................54

́H

Bảng 2.12 Ảnh hưởng của yếu tố diện tích đất đến việc làm và thu nhập của lao
động vùng đồng bằng và vùng núi ............................................................................55

́

uê

Bảng 2.13 Ảnh hưởng của mức đầu tư đến việc làm và thu nhập của lao động vùng
đồng bằng ..................................................................................................................57
Bảng 2.14 Ảnh hưởng của mức đầu tư đến việc làm và thu nhập của lao động vùng
núi..............................................................................................................................58
Bảng 2.15 Ảnh hưởng của mức đầu tư đến việc làm và thu nhập của lao động vùng
ven biển .....................................................................................................................48
Bảng 2.16 Cơ cấu GO của huyện..............................................................................61
Bảng 2.17 Tình hình khai thác và nuôi trồng thủy sản .............................................63
Biểu đồ 1: Tỷ suất sử dụng thời gian làm việc của lao động trong năm...................50

Footer Page 5 of 128.

v


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 6 of 128.

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
TÓM LƯỢC LUẬN VĂN ........................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ ......................................................................v
ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2

Đ

2.1. Mục tiêu chung.....................................................................................................2

ại

2.2. Mục tiêu cụ thể.....................................................................................................2

ho

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................2

̣c k

4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................2
5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................3

in

6. Những đóng góp của luận văn ................................................................................3

h

PHẦN II NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..............................................4

tê

CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP

́H

CỦA LAO ĐỘNG Ở NÔNG THÔN ..........................................................................4
1.1. LÝ LUẬN VỀ VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG NÔNG THÔN

́
uê

.....................................................................................................................................4
1.1.1. Lý luận về việc làm ...........................................................................................4
1.1.2.Lý luận về thu nhập của lao động nông thôn .....................................................8
1.2.ĐẶC ĐIỂM VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG NÔNG THÔN...9
1.2.1.Việc làm gắn liền với các ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ trong
khu vực nông thôn.......................................................................................................9
1.2.2. Quy mô việc làm thường là nhỏ, công cụ lao động chủ yếu là thủ công, lực
lượng lao động đông nhưng chất lượng lao động thấp .............................................11
1.2.3. Không ít việc làm chưa thực sự gắn với thị trường, còn mang tính tự cấp, tự

Footer Page 6 of 128.

vi


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 7 of 128.

túc ..............................................................................................................................14
1.2.4. Thu nhập của người dân nông thôn còn thấp so với người dân thành thị.......15
1.3. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP Ở LAO
ĐỘNG NÔNG THÔN...............................................................................................15

1.3.1. Nhân tố về điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái ......................................15
1.3.2. Tiến trình triển khai công nghiệp hoá, hiện đại hoá........................................18
1.3.3. Trình độ phát triển của kinh tế thị trường .......................................................21
1.3.4. Tốc độ gia tăng dân số và quy mô, trình độ giáo dục, đào tạo .......................23
1.3.5. Chính sách của Nhà nước liên quan đến việc làm ..........................................26
1.4. CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG

Đ

...................................................................................................................................31

ại

1.5. KINH NGHIỆM TẠO VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA MỘT SỐ ĐỊA

ho

PHƯƠNG Ở VIỆT NAM..........................................................................................34

̣c k

1.5.1. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động ở huyện Hòa Vang - Đà Nẵng
...................................................................................................................................35

in

1.5.2. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho người lao động ở huyện Nhà Bè - Thành

h

phố Hồ Chí Minh ......................................................................................................34

tê

CHƯƠNG II.THỰC TRẠNG VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG

́H

NÔNG THÔN HUYỆN QUẢNG TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH ........................37
2.1. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI HUYỆN QUẢNG TRẠCH,

́
uê

TỈNH QUẢNG BÌNH ...............................................................................................37
2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................37
2.1.2. Đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội.................................................................40
2.1.3. Đánh giá chung về đặc điểm địa bàn nghiên cứu ...........................................44
2.2. THỰC TRẠNG VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG NÔNG
THÔN HUYỆN QUẢNG TRẠCH..........................................................................45
2.2.1. Tình hình dân số và lao động ..........................................................................45
2.2.2. Chất lượng nguồn lao động của huyện Quảng Trạch .....................................48

Footer Page 7 of 128.

vii


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 8 of 128.

2.3. THỰC TRẠNG VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA CÁC LAO ĐỘNG ĐIỀU
TRA...........................................................................................................................49
2.3.1. Thực trạng việc làm.........................................................................................49
2.3.2. Tình hình thu nhập của lao động điều tra........................................................52
2.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc làm của lao động huyện Quảng Trạch........54
2.3.4. Những vấn đề đặt ra trong giải quyết việc làm cho lao động huyện Quảng
Trạch..........................................................................................................................64
CHƯƠNG III.PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM TẠO VIỆC LÀM,
TĂNG THU NHẬP LAO ĐỘNG HUYỆN QUẢNG TRẠCH TRONG THỜI
GIAN TỚI .................................................................................................................71

Đ

3.1. PHƯƠNG HƯỚNG TẠO VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP.................................71

ại

3.1.1. Thực hiện đa dạng hoá ngành nghề và thành phần kinh tế nhằm đảm bảo cho

ho

mọi người lao động đều có việc làm, gắn giải quyết việc làm với đẩy mạnh CNH,

̣c k

HĐH nông nghiệp, nông thôn ...................................................................................71
3.1.2. Bảo đảm cơ cấu lao động đáp ứng đầy đủ và kịp thời nhu cầu đa dạng hoá

in

ngành nghề địa phương .............................................................................................72

h

3.1.3. Tìm kiếm thị trường để đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài và ra các

tê

huyện, tỉnh trong nước có nhu cầu lao động .............................................................73

́H

3.1.4. Phát huy ngành kinh tế thế mạnh của huyện để tạo việc làm và tăng thu nhập
cho lao động ..............................................................................................................74

́
uê

3.2. CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU TẠO VIỆC LÀM VÀ TĂNG THU NHẬP CỦA
LAO ĐỘNG HUYỆN QUẢNG TRẠCH TRONG THỜI GIAN TỚI.....................74
3.2.1. Chuyển dịch cơ cấu lao động ..........................................................................74
3.2.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.........76
3.2.3. Phát triển đa dạng hóa các loại hình sản xuất kinh doanh ..............................81
3.2.4. Đẩy mạnh công tác đào tạo nghề cho người lao động ....................................87
3.2.5. Chương trình hợp tác xuất khẩu lao động.......................................................89
3.2.6. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, các cơ quan quản lý Nhà nước đối
với vấn đề tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động................................................91

Footer Page 8 of 128.

viii


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 9 of 128.

PHẦN III ...................................................................................................................94
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................97
PHỤ LỤC..................................................................................................................99
Bản nhận xét luận văn thạc sỹ
Biên bản Hội đồng chấm luận văn
Bản giải trình nội dung chỉnh sửa luận văn
Quyết định Hội đồng chấm luận văn
Giấy xác nhận hoàn thiện luận văn

ại

Đ
h

in

̣c k

ho
́H

tê

́
uê

Footer Page 9 of 128.

ix


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 10 of 128.

PHẦN I
ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài
Thất nghiệp, thiếu việc làm đã và đang diễn biến rất phức tạp, cản trở quá
trình vận động và phát triển kinh tế đất nước nói chung, tỉnh Quảng Bình nói riêng.
Vì vậy, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động là vấn đề nóng bỏng, cấp
thiết cho từng ngành, địa phương và từng gia đình. Tạo điều kiện cho người lao
động có việc làm, một mặt, nhằm phát huy tiềm năng lao động, nguồn lực to lớn ở
nước ta cho sự phát triển kinh tế - xã hội; mặt khác, là hướng cơ bản để xoá đói,

Đ

giảm nghèo có hiệu quả; là cơ sở để cải thiện và nâng cao đời sống cho nhân dân,

ại

góp phần quan trọng giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội; tạo động

ho

lực mạnh mẽ thực hiện sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

̣c k

Trong thời gian qua, thực hiện đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước,
tình hình kinh tế - xã hội của huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình đã đạt được

in

những thành tựu đáng kể: tăng trưởng kinh tế với tốc độ khá cao; cơ cấu kinh tế

h

chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp, dịch vụ, giảm tỷ trọng nông

tê

nghiệp; kết cấu hạ tầng được quan tâm đầu tư, nhiều dự án quan trọng đã và đang

́H

được xây dựng; đời sống vật chất cũng như tinh thần của người dân từng bước được
nâng cao.

́
uê

Tuy nhiên, lao động khu vực nông lâm nghiệp thủy sản ở huyện vẫn chiếm tỷ

lệ cao; chất lượng và lao động chuyển dịch cơ cấu vẫn còn chậm; năng suất lao
động thấp, thu nhập chưa cao; đời sống của người dân còn gặp nhiều khó khăn; tình
trạng di dân tự do vào đô thị đã diễn ra khá phổ biến ở các vùng đông dân cư. Thực
trạng trên là áp lực rất lớn đối với lao động nông thôn huyện Quảng Trạch. Vì thế,
việc tìm kiếm các giải pháp hữu hiệu để sử dụng có hiệu quả lực lượng lao động,
chuyển dịch cơ cấu lao động, giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người lao động
khu vực nông thôn ở huyện Quảng Trạch - tỉnh Quảng Bình là một vấn đề đòi hỏi
cấp thiết và mang ý nghĩa thiết thực.

Footer Page 10 of 128.

1


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 11 of 128.

Chính vì vậy, trong quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ, tôi đã chọn đề tài:
"Việc làm và thu nhập của lao động nông thôn huyện Quảng Trạch - tỉnh
Quảng Bình", với hy vọng đánh giá được thực trạng lao động, việc làm trên địa
bàn huyện để từ đó đề xuất những giải pháp nhằm giải quyết tốt việc làm, tăng thu
nhập cho người dân khu vực nông thôn trên địa bàn huyện Quảng Trạch.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng và đề xuất những giải pháp chủ yếu tạo việc làm, tăng thu
nhập cho lao động nông thôn huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.
2.2. Mục tiêu cụ thể

Đ

- Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về việc làm và thu nhập của lao

ại

động nông thôn;

ho

- Đánh giá thực trạng việc làm và thu nhập của lao động nông thôn huyện

̣c k

Quảng Trạch giai đoạn 2014 - 2016;

- Đề xuất các giải pháp nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động nông

in

thôn huyện Quảng Trạch cho giai đoạn 2018 - 2025.

h

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

tê

3.1. Đối tượng

́H

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là việc làm và thu nhập của những người lao
động sống ở khu vực nông thôn huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.

́
uê

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về không gian: Huyện Quảng Trạch - tỉnh Quảng Bình;

Về thời gian: Số liệu thứ cấp được tập hợp trong giai đoạn 2014 - 2016; số
liệu sơ cấp được tập hợp trong năm 2017.
4. Phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp thu thập thông tin
+ Đối với số liệu thứ cấp: Thu thập từ các số liệu đã công bố như niên giám
thống kê năm 2016 của Cục Thống kê tỉnh Quảng Bình, của Chi cục Thống kê
huyện Quảng Trạch; các tài liệu, báo cáo của các cơ quan chuyên ngành và các cấp

Footer Page 11 of 128.

2


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 12 of 128.

chính quyền như: UBND tỉnh Quảng Bình, UBND huyện Quảng Trạch, Phòng
Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện Quảng Trạch, Phòng Lao động Thương binh và Xã hội huyện Quảng Trạch.
+ Đối với số liệu sơ cấp: Sử dụng phương pháp điều tra chọn mẫu thông qua
phương thức phỏng vấn trực tiếp đối tượng được phỏng vấn bằng phiếu điều tra.

Tiến hành điều tra ngẫu nhiên 90 hộ, 03 xã thuộc 3 khu vực: xã Quảng Kim
thuộc khu vực miền núi; xã Quảng Xuân thuộc khu vực đồng bằng và xã Cảnh
Dương thuộc khu vực ven biển.
4.2. Phương pháp tổng hợp và phân tích thông tin
- Sử dụng phương pháp phân tổ thống kê để phân tổ việc làm và thu nhập của

Đ

lao động nông thôn theo các tiêu thức khác nhau;

ại

- Phương pháp thống kê mô tả để mô tả thực trạng việc làm và thu nhập của

ho

lao động nông thôn;

- Phương pháp đồ thị để biểu diễn tỷ suất sử dụng thời gian lao động trong năm.

̣c k

5. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và kiến nghị, luận văn gồm 3 chương:

in

Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn về việc làm và thu nhập của lao động ở

h

nông thôn

tê

Chương II: Thực trạng việc làm và thu nhập của lao động nông thôn huyện

́H

Quảng Trạch giai đoạn 2014 - 2016

́
uê

Chương III: Một số giải pháp chủ yếu nhằm giải quyết việc làm, tăng thu
nhập cho lao động ở khu vực nông thôn huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình
6. Những đóng góp của luận văn
- Làm rõ vấn đề việc làm, thu nhập nói chung và việc làm, thu nhập của
người lao động ở nông thôn nói riêng.
- Phân tích, đánh giá thực trạng việc làm, thu nhập ở khu vực nông thôn
huyện Quảng Trạch từ năm 2014 đến 2016.
- Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm giải quyết việc làm, tăng thu nhập
cho người lao động ở khu vực nông thôn trên địa bàn huyện Quảng Trạch, tỉnh
Quảng Bình.

Footer Page 12 of 128.

3

Đại học Kinh tế Huế
Header Page 13 of 128.

PHẦN II
NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG I
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG Ở NÔNG THÔN

1.1. LÝ LUẬN VỀ VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG
NÔNG THÔN
1.1.1. Lý luận về việc làm
- Việc làm, mối quan hệ giữa việc làm và lực lượng lao động

Đ

Việc làm là một hình thức hoạt động kinh tế - xã hội. Hoạt động đó không

ại

đơn thuần là sự kết hợp sức lao động với tư liệu sản xuất, mà nó còn bao gồm cả

ho

những yếu tố xã hội. Muốn sự kết hợp đó diễn ra và không ngừng phát triển, phải

̣c k

tạo ra được sự phù hợp cả về số lượng, chất lượng sức lao động với tư liệu sản xuất,

trong một môi trường kinh tế - xã hội thuận lợi, đảm bảo cho hoạt động đó diễn ra.

in

Việc làm thể hiện mối quan hệ giữa con người với những nơi làm việc cụ thể

h

mà ở đó lao động diễn ra, là điều kiện cần thiết nhằm thỏa mãn nhu cầu xã hội về

tê

lao động, là hoạt động lao động của con người.

́H

Việc làm là mối quan tâm số một của người lao động và tạo việc làm là công
việc quan trọng của tất cả các quốc gia. Cuộc sống của bản thân và gia đình người

́
uê

lao động phụ thuộc rất lớn vào việc làm của họ. Sự tồn tại và phát triển của mỗi
quốc gia cũng gắn liền với tính hiệu quả của chính sách giải quyết việc làm. Với
tầm quan trọng như vậy, việc làm được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau
như kinh tế, xã hội học, lịch sử... Khi nghiên cứu dưới góc độ lịch sử thì việc làm
liên quan đến phương thức lao động kiếm sống của con người và xã hội loài người.
Các nhà kinh tế coi sức lao động thông qua quá trình thực hiện việc làm của người
lao động là yếu tố quan trọng của đầu vào sản xuất và xem xét vấn đề thu nhập của
người lao động từ việc làm.

Footer Page 13 of 128.

4


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 14 of 128.

Ở Việt Nam quan niệm về việc làm cũng có nhiều thay đổi qua các thời kỳ
lịch sử. Trong cơ chế kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu bao cấp, người lao
động được coi là có việc làm và được xã hội thừa nhận, trân trọng là người làm việc
trong thành phần kinh tế quốc doanh, tập thể. Theo cơ chế đó, xã hội không thừa
nhận việc làm ở các thành phần kinh tế khác và cũng không thừa nhận thiếu việc
làm, thất nghiệp...
Từ khi Đảng ta tiến hành công cuộc đổi mới đất nước đến nay, các quan
niệm về việc làm đã được hiểu rộng hơn, đúng đắn và khoa học hơn. Tại điều 13,
chương II Bộ luật lao động Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định:
“Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập không bị pháp luật cấm đều được

Đ

thừa nhận là việc làm” [1,tr.42].

ại

Theo quan niệm trên, việc làm được hiểu như sau:

ho

Làm các công việc để nhận tiền công, tiền lương hoặc hiện vật cho công việc đó.

̣c k

Làm những công việc tự làm mang lại lợi ích cho bản thân hoặc tạo thu
nhập cho gia đình, cho cộng đồng, kể cả những công việc không được trả công

in

bằng hiện vật.

h

Hai điều kiện thỏa mãn khái niệm một hoạt động được coi là việc làm:

́H

các thành viên trong gia đình.

tê

Một là, hoạt động đó phải có ích và tạo ra thu nhập cho người lao động và

Hai là, người lao động được tự do hành nghề, hoạt động đó không bị pháp

́
uê

luật cấm. Điều này chỉ rõ tính pháp lý của việc làm .

Hai điều kiện này có quan hệ chặt chẽ với nhau, là điều kiện cần và đủ của
một hoạt động được thừa nhận là việc làm, quan niệm đó đã góp phần mở rộng quan
niệm về việc làm, khi đa số lao động đương thời chỉ muốn chen chân vào trong các
doanh nghiệp, cơ quan nhà nước. Về mặt khoa học, quan điểm của Bộ luật lao động
đã nêu đầy đủ yếu tố cơ bản nhất của việc làm .
Trong mối quan hệ với việc làm, lực lượng lao động được thể hiện ở ba
phạm trù sau đây: người có việc làm, thiếu việc làm và thất nghiệp.
+ Người có việc làm

Footer Page 14 of 128.

5


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 15 of 128.

Ở nước ta, đối tượng này bao gồm những người từ đủ 15 tuổi trở lên trong
nhóm dân số hoạt động kinh tế, đang làm việc để nhận tiền lương (tiền công), hoặc
đang làm công việc dịch vụ cho bản thân, gia đình và các việc sản xuất kinh doanh
của hộ gia đình.
Thực tiễn những năm qua cho thấy, với các chính sách về lao động và việc
làm của Đảng và Nhà nước ta đã có tác động tích cực, tạo ra nhiều việc làm mới cho
người lao động; vì vậy, đời sống của người lao động được cải thiện, nâng cao rõ rệt.
Tuy nhiên, tạo việc làm cho người lao động vẫn nổi lên là một trong những vấn đề
bức xúc, đặc biệt là đối với những vùng, những địa phương đất chật, người đông,
nhiều người lao động còn không có hoặc thiếu việc làm.

Đ

+ Thiếu việc làm

ại

Có nhiều cách tiếp cận và cách hiểu khác nhau về vấn đề này,

ho

TS. Trần Thị Thu đưa ra khái niệm: "Thiếu việc làm còn được gọi là bán thất

̣c k

nghiệp hoặc thất nghiệp trá hình là hiện tượng người lao động có việc làm ít hơn
mức mà mình mong muốn" [15, tr. 17]. Đó là tình trạng có việc làm nhưng do

in

nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn của người lao động, họ phải làm việc không

h

hết thời gian theo pháp luật quy định, hoặc làm những công việc mà tiền công thấp

́H

+ Thất nghiệp

tê

không đáp ứng đủ nhu cầu của cuộc sống, họ muốn tìm thêm việc làm để bổ sung.

Nội dung cơ bản của thất nghiệp đều được hiểu chung là: người lao động có

́
uê

khả năng làm việc, mong muốn làm việc nhưng không được làm việc. Nhà kinh tế
học người Mỹ thuộc trường phái chính hiện đại P.A.Samuelson cho rằng: "Thất
nghiệp là những người không có việc làm, nhưng đang chờ để trở lại việc làm hoặc
đang tích cực tìm việc làm" [14, tr. 271].
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nêu quan niệm:
“Người bị coi là thất nghiệp là người đủ 15 tuổi trở lên trong nhóm dân số
hoạt động kinh tế, hiện tại đang đi tìm việc làm hay không đi tìm việc do không biết
tìm việc ở đâu; và những người trong tuần lễ trước thời điểm điều tra có tổng số giờ
làm việc dưới 8 giờ, có mong muốn và sẵn sàng làm thêm giờ nhưng không tìm ra

Footer Page 15 of 128.

6


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 16 of 128.

việc” [1, tr. 142].
Theo Bộ luật lao động của Việt Nam thì: những người trong độ tuổi lao động
(nam từ 15 đến 60 tuổi, nữ từ 15 đến 55 tuổi) có khả năng lao động, không có việc
làm hoặc đang tìm việc làm là những người thất nghiệp. [1, tr. 151].
Như vậy, thất nghiệp (không có việc làm) là hiện tượng người lao động
muốn đi làm nhưng không tìm được việc làm, tức là họ bị tách rời sức lao động khỏi

tư liệu sản xuất. Thất nghiệp được chia làm nhiều loại:
Thất nghiệp tạm thời
Là thất nghiệp phát sinh do người lao động muốn có thời gian để tìm việc
làm thích hợp với chuyên môn và sở thích của mình.

Đ

Thất nghiệp theo mùa vụ

ại

Là thất nghiệp do cầu lao động lao động giảm, thường vào những thời kỳ

Thất nghiệp chu kỳ

̣c k

ho

nhất định trong năm.

Là thất nghiệp gắn liền với sự suy giảm theo thời kỳ của nền kinh tế.

in

Thất nghiệp cơ cấu

h

Là thất nghiệp xuất hiện khi không có sự đồng bộ giữa kỹ năng, trình độ của

́H

Thất nghiệp do chuyển đổi

tê

người lao động với cơ hội việc làm do cầu lao động và sản xuất thay đổi.

Là một dạng của thất nghiệp cơ cấu. Đây là loại thất nghiệp do sự mất cân

́
uê

bằng trong một thời kỳ dài giữa cung và cầu lao động. Nó nảy sinh do có những
điều chỉnh trong chính sách kinh tế, dẫn đến những thay đổi trong cơ cấu sản xuất,
tiêu thụ trong toàn bộ nền kinh tế, làm cho một số ngành kinh tế truyền thống bị suy
thoái và làm nảy sinh một số ngành mới. Những thay đổi này làm cho các kỹ năng,
tay nghề cũ của người lao động trở nên không thích hợp với những ngành nghề mới.
Họ buộc phải thôi việc hoặc phải mất một thời gian nhất định để đào tạo, huấn luyện lại
tay nghề [10, tr. 144]. Thất nghiệp cơ cấu thường xảy ra ở các nước đang phát triển có
nền kinh tế đang chuyển đổi như nước ta; loại thất nghiệp này có quy mô lớn hơn, trầm
trọng hơn so với thất nghiệp do thay đổi cơ cấu ở các nước phát triển.

Footer Page 16 of 128.

7


Đại học Kinh tế Huế

Header Page 17 of 128.

Tuy nhiên, những người không có khả năng lao động, người không có nhu
cầu tìm việc làm, người đang đi học dù đang ở độ tuổi lao động cũng không thuộc
những người thất nghiệp và không nằm trong lực lượng lao động.
Thất nghiệp là một vấn đề xã hội rất nhạy cảm, là mối quan tâm lớn của tất
cả các quốc gia, khi mức thất nghiệp tăng quá mức cho phép tài nguyên sẽ bị lãng
phí, thu nhập của người lao động giảm và rơi vào tình trạng nghèo đói; nền kinh tế
suy thoái, lạm phát cao dẫn đến khủng hoảng kinh tế - xã hội. Do đó, tỉ lệ thất
nghiệp là một trong những chỉ tiêu trọng yếu để xem xét, đánh giá tình trạng của
một nền kinh tế, sự tiến bộ xã hội, là mối quan tâm hàng đầu của bất kỳ quốc gia
nào trên thế giới.

Đ

Từ những phân tích trên cho thấy để giảm mức thất nghiệp và tình trạng

ại

thiếu việc làm, cần có những giải pháp nhằm tạo việc làm. Tạo việc làm cần phải

ho

được xem xét cả từ ba phía: người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước.

̣c k

Theo nghĩa rộng, tạo việc làm là tổng thể những biện pháp, chính sách kinh tế - xã
hội của Nhà nước, cộng đồng và bản thân người lao động tác động đến mọi mặt của

in

đời sống xã hội tạo điều kiện thuận lợi để đảm bảo cho mọi người có khả năng lao

h

động có việc làm. Theo nghĩa hẹp, nó là các biện pháp chủ yếu hướng vào đối

giảm tỷ lệ thất nghiệp xuống mức thấp nhất.

́H

tê

tượng thất nghiệp, thiếu việc làm nhằm tạo ra chỗ việc làm cho người lao động,
1.1.2. Lý luận về thu nhập của lao động nông thôn

́
uê

Thu nhập là khoản tiền hay hiện vật trả công cho lao động khi người lao
động làm một công việc nào đó. Khoản này có thể được trả theo thời gian hoặc theo
sản phẩm mà người lao động đã hoàn thành. Thu nhập luôn luôn gắn liền với việc
làm. Không có việc làm thì không có thu nhập. Có việc làm là có thể tạo ra thu
nhập. Đó là đòi hỏi chính đáng của người lao động. Tạo được việc làm tức là thu
hút được nguồn lực lao động vào quá trình sản xuất, làm ra nhiều của cải cho xã
hội, tạo ra tiền đề vật chất để giải quyết tốt mối quan hệ tăng trưởng kinh tế gắn với
tiến bộ và công bằng xã hội. Trong hoạch định chính sách và chỉ đạo thực tiễn,
Đảng ta luôn quan tâm đến con người, tạo mọi điều kiện để con người phát triển.

Footer Page 17 of 128.

8


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 18 of 128.

Đảng ta khẳng định: "Phát huy yếu tố con người và lấy con người làm mục đích cao
nhất của mọi hoạt động" [6, tr. 36].
Chính vì mối quan hệ gắn kết này mà khi bàn về vấn đề tạo việc làm cũng
chính là vấn đề tăng thu nhập. Không thể bàn đến việc tăng thu nhập mà không tính
đến chất lượng, quy mô và hiệu quả của việc làm.
Để tăng thu nhập cho người lao động, điều đầu tiên là phải tạo ra việc làm,
để họ không rơi vào trạng thái thất nghiệp hoặc thiếu việc làm. Bên cạnh đó, cần
phải tính đến tính hiệu quả khi người lao động làm việc. Lao động không có hiệu
quả, không có năng suất, không tạo ra được hàng hoá có chất lượng, tất yếu không
có thu nhập cao. Tuy nhiên, tác nhân ảnh hưởng đến thu nhập ngoài việc làm và

Đ

chất lượng của việc làm còn có một số vấn đề liên quan đến phân phối thu nhập,

ại

đến việc đảm bảo sự công bằng trong xã hội và nhiều vấn đề khác.

̣c k

NÔNG THÔN

ho

1.2. ĐẶC ĐIỂM VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG
1.2.1. Việc làm gắn liền với các ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch

in

vụ trong khu vực nông thôn

h

Tỷ lệ người đến độ tuổi lao động ở nông thôn thường cao hơn thành thị. Họ có

tê

đặc điểm là có sức khoẻ tốt, chăm chỉ, cần cù nhưng họ có hạn chế là không có kỹ năng

́H

tay nghề, chủ yếu vẫn là lao động phổ thông. Lao động ở khu vực nông thôn chủ yếu
tham gia lao động ở các ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ tại địa phương.

́
uê

Tuy nhiên cũng có một số người rời quê ra thành thị để kiếm việc làm.

Số người làm việc trong ngành nông nghiệp chiếm tỷ lệ cao nhất, đặc biệt là
trồng trọt. Nông thôn Việt Nam có nghề trồng lúa truyền thống. Những năm gần

đây, nghề trồng lúa vẫn được duy trì với nhiều cải tiến và ứng dụng tiến bộ khoa
học kỹ thuật mới trong việc chọn tạo giống có chất lượng tốt, năng suất cao, khả
năng chống chịu thiên tai dịch bệnh tốt vì thế sản lượng lương thực ngày một tăng
cao, không những chỉ phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước mà còn xuất khẩu ra
nước ngoài. Vì vậy, ngành trồng lúa hiện đang thu hút tỷ lệ lao động lớn nhất ở
nông thôn, tạo ra nhiều việc làm cho xã hội.

Footer Page 18 of 128.

9


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 19 of 128.

Bên cạnh trồng lúa, trồng hoa màu và các loại cây ăn quả, cây công nghiệp
cũng là một thị trường thu hút lao động lớn ở nông thôn. Việc làm mà ngành này
tạo ra ngày một tăng. Đặc biệt là trong xu thế chuyển đổi cơ cấu cây trồng hiện nay
ở tất cả các vùng nông thôn trên cả nước đã xuất hiện nhiều trang trại trồng cây ăn
quả, trồng cây công nghiệp, tạo ra nhiều việc làm cho lao động nông thôn với thu
nhập cao hơn so với trồng lúa.
Hiện nay, chăn nuôi cũng là một hướng tạo việc làm và thu nhập cho lao
động nông thôn. Quy mô chăn nuôi đang được mở rộng, vượt ra khỏi quy mô gia
đình, tự cung tự cấp, do đó đã thu hút nhiều lao động trong lĩnh vực này. Một trang
trại chăn nuôi gia cầm loại trung bình có thể cần từ 10 - 15 lao động; một trang trại

Đ

nuôi tôm nước lợ cũng cần từ 15 đến 20 lao động làm việc thường xuyên.

ại

Ngoài ngành nông nghiệp ra, các nhà máy, xí nghiệp công nghiệp cũng tạo ra

ho

nhiều việc làm cho lao động nông thôn. Hiện nay với xu thế CNH, HĐH, nhiều nhà máy,

̣c k

xí nghiệp đã được xây dựng tại địa phương để tận dụng khai thác nguồn tài nguyên của
địa phương đó, đồng thời khai thác nguồn nhân công dồi dào của nông thôn.

in

Một trong những ngành tạo ra được nhiều việc làm cho số lao động ở nông

h

thôn chính là các ngành tiểu thủ công nghiệp. Các nghề thủ công truyền thống ở các

tê

vùng nông thôn luôn luôn thu hút nhiều lao động nhàn rỗi. Trước đây, bên cạnh việc

́H

giải quyết công việc chính cho một số thợ thủ công, các ngành nghề này còn giải
quyết số thời gian nhàn rỗi của những người nông dân vào lúc nông nhàn ở nông

́
uê

thôn. Trước đây, quy mô sản xuất của các nghề này còn nhỏ lẻ, thị trường nhỏ hẹp.
Nhưng ngày nay, quy mô của một số ngành tiểu thủ công nghiệp đặc biệt là các
ngành thủ công mỹ nghệ như nghề mây tre đan, nghề thêu, làm nón... đang ngày
càng phát triển, thị trường ngày càng mở rộng, do đó đã tạo ra nhiều việc làm cho
ngưòi lao động.
Ngoài ra, một số ngành dịch vụ tại địa phương cũng tạo ra số lượng việc làm
đáng kể. Thu nhập và dịch vụ ở nông thôn luôn có mối quan hệ thuận với nhau. Ở
vùng nông thôn nào có dịch vụ càng phát triển thì số lượng người thất nghiệp càng
ít, thu nhập càng cao và ngược lại vùng nông thôn nào có thu nhập cao thì có dịch

Footer Page 19 of 128.

10


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 20 of 128.

vụ phát triển. Một số vùng nông thôn nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi như gần trục
giao thông chính, gần khu công nghiệp lớn, phát triển được ngành du lịch… thì
thường có dịch vụ phát triển và tạo nhiều công ăn việc làm cho lao động.
Nhìn chung, việc làm ở nông thôn chủ yếu gắn liền với những thị trường lao
động nêu trên. Tuy nhiên cũng có một số lao động nông thôn đi tìm kiếm việc làm
tại các đô thị. Số lao động này hiện nay mỗi ngày một gia tăng, gây sức ép cho vấn
đề tạo việc làm và các vấn đề xã hội khác ở các thành phố lớn, nhưng tỷ lệ việc làm
mà họ tìm kiếm được tại các ngành dịch vụ phổ thông ở thành thị vẫn chiếm tỷ lệ
nhỏ so với các ngành nghề nêu trên.

1.2.2. Quy mô việc làm thường là nhỏ, công cụ lao động chủ yếu là thủ

Đ

công, lực lượng lao động đông nhưng chất lượng lao động thấp

ại

Một trong những đặc trưng nổi bật của việc làm cho lao động ở những vùng

ho

nông thôn của Việt Nam là quy mô việc làm thường nhỏ. Mô hình sản xuất truyền

̣c k

thống lâu đời và phù hợp nhất của lao động nông thôn Việt Nam cho tới tận ngày
nay vẫn là mô hình gia đình. Trong những năm đầu xây dựng XHCN, Đảng và Nhà

in

nước ta đã chủ trương tập thể hoá, hợp tác hoá nông nghiệp để tạo ra các quy mô

h

việc làm lớn hơn. Nhưng mô hình sản xuất đó chưa phù hợp với người nông dân

tê

Việt Nam vốn có truyền thống hàng ngàn đời nay quen làm ăn cá thể và nhỏ lẻ kiểu

́H

tiểu nông dẫn đến biến các hợp tác xã thành những đơn vị sản xuất kém hiệu quả
kiểu “cha chung không ai khóc”. Nhận thức rõ những bất cập trong phương thức tổ

́
uê

chức sản xuất này Đảng và nhà nước đã tiến hành công cuộc đổi mới, giao lại ruộng
đất cho dân theo cơ chế khoán sản phẩm. Chủ trương này đã phù hợp với tình hình
thực tế, làm khởi sắc và ngày càng phát triển nền nông nghiệp nông thôn. Chính vì
đặc thù này mà việc làm ở nông thôn cho đến ngày nay vẫn chủ yếu ở quy mô nhỏ
lẻ, quy mô gia đình. Mỗi một đơn vị, một cơ sở sản xuất chỉ giải quyết được việc
làm cho 3 - 4 nhân công. Tuy nhiên, việc xuất hiện và ngày càng phát triển các
trang trại có quy mô ngày càng lớn hiện nay ở các vùng nông thôn sẽ tạo ra một nhu
cầu hợp tác mới trong lao động sản xuất và nhờ đó sẽ tạo ra các quy mô việc làm
lớn hơn. Tuy nhiên cho đến ngày nay, mặc dù nhu cầu này đang phát triển nhưng

Footer Page 20 of 128.

11


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 21 of 128.

vẫn chưa chiếm được tỷ lệ cao trong việc cung cấp việc làm cho lao động.
Bên cạnh việc tổ chức sản xuất với quy mô nhỏ, một trong những đặc thù
nữa của việc làm cho lao động ở nông thôn là thường sử dụng công cụ lao động thủ

công, lạc hậu, khiến năng suất lao động thấp, chất lượng sản phẩm kém, không có
sức cạnh tranh cao trên thị trường và tất yếu là tạo ra thu nhập thấp.
Đây là một trong những đặc điểm cơ bản làm cho nông thôn Việt Nam kém
phát triển và lạc hậu. Mặc dù có hàng ngàn năm kinh nghiệm trồng lúa, nhưng cho
đến ngày nay mọi công cụ lao động phục vụ cho công nghệ trồng lúa vẫn chỉ là các
dụng cụ cầm tay, thủ công. Từ khâu làm đất, chăm sóc, tưới tiêu, bón phân, phun
thuốc trừ sâu, thu hoạch… trong ngành trồng trọt, người nông dân vẫn làm bằng

Đ

phương pháp thủ công. Một số loại máy móc như máy cày, máy gặt đập liên hợp,

ại

bơm phun nước… thời hợp tác hoá nông nghiệp đã có lúc được đưa vào đồng ruộng

ho

nhưng không mang lại hiệu quả kinh tế, không có người quản lý và duy tu sửa chữa

̣c k

kịp thời nên đã dần dần mai một. Trong thời kỳ đổi mới, một phần là do ruộng đất
chia cắt thành nhiều mảnh nhỏ để khoán cho dân nên việc áp dụng máy móc không

in

mấy thuận lợi, mặt khác người nông dân không đủ vốn đầu tư và cũng không đủ

h

trình độ kỹ thuật để sử dụng các công cụ lao động hiện đại. Tuy nhiên một số năm

tê

gần đây, một số vùng nông thôn đã phát triển theo hướng cơ giới hoá, nhiều công cụ

vẫn là dùng các công cụ thủ công, lạc hậu.

́H

lao động hiện đại đã được dần dần sử dụng. Nhưng xu hướng chính cho đến bây giờ

́
uê

Ngoài việc trồng cây lương thực, việc trồng cây hoa màu, trồng rau, hoa... ở
nông thôn cũng chủ yếu bằng công cụ thủ công. Một số năm gần đây do nhu cầu
mỗi ngày một lớn của thị trường về các loại rau sạch, hoa, cây cảnh, một số vùng
nông thôn, chủ yếu là các vùng ven đô thị đã có đầu tư những dây chuyền công
nghệ hiện đại trồng rau sạch và hoa, cây cảnh. Đây chắc chắn là một hướng phát
triển tốt tạo cho người lao động ở nông thôn có thu nhập ổn định và cao hơn rất
nhiều so với trồng thủ công, truyền thống. Vì trồng các loại cây này theo công nghệ
hiện đại sẽ giúp người dân tránh được thiên tai, không phụ thuộc hoàn toàn vào thời
tiết. Tuy nhiên, một khó khăn nan giải đó là cần phải đầu tư nhiều vốn cho khâu kỹ

Footer Page 21 of 128.

12

Đại học Kinh tế Huế
Header Page 22 of 128.

thuật và công cụ sản xuất và điều này luôn là một bài toán khó với người dân có thu
nhập thấp ở nông thôn.
Bên cạnh công cụ lao động của ngành trồng trọt, ngành chăn nuôi kể cả theo
hướng chăn nuôi công nghiệp cũng chưa được đầu tư các dây chuyền sản xuất hiện
đại. Lao động ở nông thôn vẫn chăn nuôi gia cầm và gia súc theo kiểu thủ công, nên
không kiểm soát tốt các thông số kỹ thuật về môi trường vệ sinh, chuồng trại. Đây
vừa là nguyên nhân khiến lao động ở đây nặng nhọc, vừa là nguyên nhân gây ra
nhiều dịch bệnh khiến việc chăn nuôi tổn thất và thu nhập từ nghề này bấp bênh,
phụ thuộc.
Vùng nông thôn vốn là vùng nghèo, tập quán làm ăn nhỏ lẻ lâu đời theo

Đ

cung cách tự cung tự cấp không cho phép họ tích luỹ lớn. Vì thiếu vốn đầu tư nên

ại

không thể cải tạo cơ sở sản xuất theo hướng hiện đại hoá và công nghiệp hoá dẫn

ho

đến một tình trạng đầy mâu thuẫn: muốn có thu nhập cao phải mở rộng thị trường

̣c k

hàng hoá, tăng sức cạnh tranh; muốn mở rộng thị trường, tăng sức cạnh tranh thì

phải có vốn đầu tư cải tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới. Nhưng đầu tư thì phải

in

có vốn tích luỹ, phải tạo thu nhập cao mới tích luỹ được vốn. Đây là một vòng luẩn

h

quẩn mà việc tháo gỡ nó thật sự khó khăn đối với người dân. Chỉ có chính sách hỗ

tê

trợ vốn, hỗ trợ kỹ thuật của chính quyền mới có thể giúp họ giải quyết được khó

́H

khăn trong việc mở rộng quy mô việc làm và tăng thu nhập.
Cùng với quy mô việc làm nhỏ lẻ, công cụ lao động lạc hậu và thủ công thì

́
uê

việc làm và thu nhập ở nông thôn còn có một đặc thù quan trọng là lực lượng lao
động đông đảo nhưng chất lượng lao động lại thấp. Đại đa số lao động ở nông thôn
đều chỉ có thể đáp ứng được các việc làm cần lao động phổ thông, nghĩa là các việc
làm chỉ cần sức khoẻ, không cần nhiều đến tay nghề và kỹ thuật cao. Đây cũng là
một đặc thù mà khi giải quyết vấn đề việc làm và tăng thu nhập ở nông thôn phải
tính đến. Phần lớn lao động ở nông thôn chỉ có trình độ văn hoá hết trung học cơ sở
(lớp 9 phổ thông), một số hết phổ thông trung học (lớp 12), thậm chí một số vùng
nông thôn, số lao động chỉ có trình độ tiểu học và cả mù chữ. Họ không được đào

tạo nghề và cập nhật các kiến thức khoa học kỹ thuật mới cần thiết cho phát triển kinh

Footer Page 22 of 128.

13


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 23 of 128.

tế hiện đại. Vì thế, việc bố trí, sắp xếp những lao động này ở vùng nông thôn chỉ có thể
phù hợp với địa phận nông nghiệp truyền thống mà hiện nay ngày càng trở nên chật
hẹp và dư thừa lao động do nhiều tác nhân mà ta sẽ phân tích ở dưới đây. Những thị
trường việc làm mới đang hình thành do công cuộc đổi mới nền kinh tế như các nhà
máy, các trang trại chăn nuôi, trồng trọt theo hướng hàng hoá và công nghiệp hoá… lại
yêu cầu lao động có tay nghề có kỹ năng và kỷ luật lao động cao hơn. Muốn bố trí họ
vào các vị trí việc làm này tất yếu phải có một chiến lược đào tạo nghề sát với nhu cầu
thực tế và hiệu quả.
1.2.3. Không ít việc làm chưa thực sự gắn với thị trường, còn mang tính tự
cấp, tự túc

Đ

Mặc dù đất nước ta đã và đang chuyển mình để thích nghi với cơ chế kinh tế

ại

mới: cơ chế kinh tế thị trường. Nền kinh tế sản xuất hàng hoá đang là con đường

ho

chúng ta đi. Nhưng ở nhiều vùng nông thôn lực lượng lao động vẫn đang duy trì

̣c k

những việc làm mang tính tự cấp tự túc. Như trên đã đề cập đến mô hình sản xuất
truyền thống ở nông thôn là hộ gia đình. Cho đến nay, mô hình này vẫn còn phổ

in

biến dẫn đến quy mô việc làm ở nông thôn thường nhỏ lẻ. Mô hình sản xuất gia

h

đình cũng thường kèm theo đó là sản xuất theo kiểu tự sản, tự tiêu. Không ít hộ gia

tê

đình vừa trồng trọt, vừa chăn nuôi. Trồng trọt cũng không chuyên canh mà trồng

́H

mỗi thứ một ít đủ để phục vụ cho nhu cầu gia đình, có dư thừa thì mới mang ra chợ
bán. Chăn nuôi cũng vậy, họ không chủ trương phát triển một nền chăn nuôi hàng

́
uê

hoá mà nuôi mỗi loài vật nuôi một số lượng nhỏ để phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng
của gia đình. Tỷ lệ việc làm ở nông thôn theo mô hình tự cấp, tự túc này khá cao,

mặc dù trong thời gian gần đây với chủ trương khuyến khích nền sản xuất hàng hoá
của Nhà nước, một số gia đình đã mạnh dạn đầu tư để chuyển đổi sang sản xuất
hàng hoá, tuy nhiên việc chuyển đổi này hiện nay còn chậm chạp và nhiều hộ gia
đình khi chuyển sang kinh doanh sản xuất một mặt hàng chủ yếu nào đó vẫn tiếp tục
duy trì mô hình tự cung cấp cho mình những nhu cầu thiết yếu như lương thực, thực
phẩm… Đây là tập quán làm ăn lâu đời của người dân nông thôn Việt Nam, đó thực
sự là một bước cản không nhỏ để phát triển nền kinh tế hàng hoá quy mô, tạo nhiều

Footer Page 23 of 128.

14


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 24 of 128.

việc làm theo quy mô lớn và có thu nhập cao.
1.2.4. Thu nhập của người dân nông thôn còn thấp so với người dân thành thị
Một trong những đặc trưng cơ bản của việc làm và thu nhập ở nông thôn là
việc làm ở nông thôn thường đem lại thu nhập thấp hơn so với thu nhập ở thành thị.
Cho đến nay, thu nhập từ ngành trồng trọt vẫn đang ở mức thấp nhất so với các
ngành kinh tế khác. Nông sản ở Việt Nam thường rất rẻ so với các mặt hàng công
nghiệp, mà sản phẩm chính của các việc làm ở khu vực nông thôn hiện nay là nông
sản do đó thu nhập không cao.
Một mặt, hàng hoá mà người nông dân ở khu vực nông thôn bán ra thị
trường hầu hết là các dạng hàng hoá thô, chủ yếu là dạng nguyên liệu chưa qua tinh

Đ

chế nên phải bán theo giá thấp. Mặt khác, việc trồng trọt và chăn nuôi lại phụ thuộc

ại

nhiều vào yếu tố môi trường. Nhiều năm việc trồng trọt và chăn nuôi thường bị thất

thường thấp và bấp bênh.

̣c k

ho

thu vì thiên tai, bão lụt hay hạn hán hoặc vì dịch bệnh do đó thu nhập ở nông thôn

Ngay cả những việc làm thuộc khu vực dịch vụ của nông thôn cũng cho thu

in

nhập thấp hơn so với dịch vụ ở thành thị. Bởi đó là hệ quả tất yếu của thu nhập thấp

h

nói chung từ các ngành trồng trọt, chăn nuôi, tiểu thủ công nghiệp ở nông thôn và

tê

bởi trình độ, chất lượng dịch vụ không thể tốt như ở thành thị. Thu nhập thấp thì

́H

nhu cầu tiêu dùng thấp. Đây cũng là lý do mà dịch vụ ở nông thôn thường không

phát triển như ở thành thị.

́
uê

1.3. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP
Ở LAO ĐỘNG NÔNG THÔN

1.3.1. Nhân tố về điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái
Tài nguyên thiên nhiên là yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất vì nó vừa là
đối tượng lao động, vừa là tư liệu lao động, là cơ sở quan trọng hàng đầu của sản
xuất vật chất, tạo ra việc làm cho người lao động.
Tài nguyên thiên nhiên là một phạm trù kinh tế rộng lớn. Đối với một quốc
gia, nó bao gồm tất cả những gì có trong vùng trời, vùng biển, trên mặt đất, trong
lòng đất, khí hậu, thời tiết, vị trí địa lý… đều tác động đến sự phát triển, giàu có hay

Footer Page 24 of 128.

15


Đại học Kinh tế Huế
Header Page 25 of 128.

nghèo đói của mỗi quốc gia, đặc biệt là có ảnh hưởng lớn đến vấn đề giải quyết việc
làm cho người lao động. Lịch sử phát triển của nhân loại cho thấy: ở quốc gia nào
hoặc ở vùng nào có điều kiện thiên nhiên thuận lợi, tài nguyên phong phú thì ở nơi
đó có điều kiện thuận lợi hơn đối với vấn đề tạo việc làm và cơ cấu việc làm ở
những nơi này cũng phong phú đa dạng hơn so với những nơi khác.
Việt Nam có nguồn tài nguyên phong phú, đa dạng. Nhờ đó đã góp phần tạo

ra nhiều việc làm cho người lao động, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng, làm thay đổi
mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội trong những năm qua. Tuy nhiên, do tốc độ gia
tăng dân số trong quá khứ quá nhanh nên số người bước vào độ tuổi lao động ngày
càng nhiều, tốc độ tạo việc làm không thể tăng kịp với tốc độ gia tăng của nguồn lao

Đ

động; vì vậy, vấn đề đặt ra hiện nay đòi hỏi phải phát huy và khai thác có hiệu quả

ại

nguồn tài nguyên thiên nhiên cùng với các nguồn lực khác như lao động, vốn, công

ho

nghệ… để tạo ra nhiều việc làm mới cho người lao động, đảm bảo cho nền kinh tế

̣c k

tiếp tục phát triển nhanh và bền vững, đưa sự nghiệp đổi mới đất nước tiếp tục đi
lên. Tuy vậy, có những quốc gia, thậm chí một địa phương nào đó của một quốc gia

in

có nguồn tài nguyên nghèo nàn, khan hiếm như Nhật Bản mà vẫn tạo được nhiều

h

việc làm cho người lao động. Bởi vì, họ đã xây dựng được chính sách và giải pháp

tê

về việc làm đúng đắn và khoa học.

́H

Việc làm và thu nhập chịu ảnh hưởng trực tiếp của sự phát triển kinh tế, cơ
cấu ngành nghề, trình độ ứng dụng khoa học và công nghệ vào sản xuất. Các yếu tố

́
uê

này, đến lượt mình lại chịu tác động không nhỏ của điều kiện tự nhiên, môi trường
sinh thái. Vì thế, điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái là yếu tố quan trọng tác
động lên việc làm và thu nhập cho người lao động. Tuy tác động của điều kiện tự
nhiên lên việc làm và thu nhập mang tính gián tiếp, nhưng nó ảnh hưởng không nhỏ
đến cơ cấu, quy mô và chất luợng của việc làm tại các địa phương, đặc biệt là vùng
nông thôn.
Trong điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý đóng vai trò là một yếu tố có tác động
mạnh. Vị trí địa lý của một địa phương đã tạo ra cho địa phương đó những thuận lợi
hoặc những khó khăn nhất định. Đối với những địa phương nằm ở vùng sâu, vùng

Footer Page 25 of 128.

16