Nghiên cứu tính đa dạng thực vật trong các hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển thành phố Hải Phòng

B TÀI NGUYểN VÀ MÔI TR
TR

NGă

NG

I H CăTĨIăNGUYểNăVĨăMỌIăTR

NG HÀ N I

LU NăV NăTH CăS
NGHIÊN C UăTệNHă AăD NG TH C V T TRONG CÁC
H SINH THÁI R NG NG P M N VEN BI N
THÀNH PH

H I PHÒNG

CHUYÊN NGÀNH: KHOA H CăMỌIăTR

NGUY N CHI N TH NG

HÀ N I,ăN Mă2018

NG


B TÀI NGUYểN VÀ MÔI TR
TR

NGă

NG

I H C TÀI NGUYÊN VĨăMỌIăTR

NG HÀ N I

LU NăV NăTH CăS
NGHIÊN C UăTệNHă AăD NG TH C V T TRONG CÁC
H SINH THÁI R NG NG P M N VEN BI N
THÀNH PH

H I PHÒNG

NGUY N CHI N TH NG

CHUYÊN NGÀNH: KHOA H CăMỌIăTR
MÃ S : 8440301
NG

IăH

NG D N KHOA H C

1.ăTS.ăL UăV NăHUY N
2.ăTS.ă

H UăTH

HÀ N I,ăN Mă2018

NG


CỌNGăTRỊNHă
TR

NGă

C HOÀN THÀNH T I

I H CăTĨIăNGUYểNăVĨăMỌIăTR

Cán b h

NG HÀ N I

ng d n chính: TS.ăL uăV năHuy n

(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v )
Cán b h

ng d n ph (n u có): TS.ă

H uăTh

(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v )

Cán b ch m ph n bi n 1: PGS.TS. Nguy n Th H ng
(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v )

Cán b ch m ph n bi n 2: PGS.TS. Nguy n Th H

ngăLiên

(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v )

Lu năv năth căs ăđ
H Iă
TR

NGă

c b o v t i:

NG CH M LU NăV NăTH CăS

I H CăTĨIăNGUYểNăVĨăMỌIăTR
Ngày 1 tháng 10 n mă2018

NG HÀ N I


M CL C

Trang
L IăCAMă OAN ...................................................................................................... i
L I C Mă N ........................................................................................................... ii
DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ CH

VI T T T ........................................... iii

DANH M C B NG ................................................................................................ iv
DANH M C HÌNH, BI Uă

................................................................................v

DANH M C NH................................................................................................... vi
M

U ....................................................................................................................1

1. Tính c p thi t c a lu n v n .....................................................................................1
2. M c tiêu c a lu n v n .............................................................................................1
3. N i dung lu n v n ...................................................................................................1
4. K t qu nghiên c u c a đ tài ................................................................................2
5. C u trúc lu n v n ....................................................................................................3
CH

NGăI.ăT NG QUAN V V Nă

NGHIÊN C U ...................................4

1.1. T ng quan v r ng ng p m n...............................................................................4
1.1.1.

nh ngh a r ng ng p m n ...............................................................................4

1.1.2.

a lý phân b , di n tích r ng ng p m n .........................................................4

1.1.3. Giá tr , vai trò c a r ng ng p m n ....................................................................9
1.1.4.

a d ng th c v t ng p m n ............................................................................14

1.1.5. C u trúc, sinh kh i c a RNM.........................................................................18
1.2. T ng quan v khu v c nghiên c u .....................................................................21
1.2.1. H sinh thái r ng ng p m n ven bi n thành ph H i Phòng...........................21
1.2.2. a d ng h th c v t ng p m n ven bi n thành ph H i Phòng ......................24
CH
NGăII.ă
IăT
NG, PH MăVIăVĨăPH
NGăPHỄPăNGHIểNăC U
NGHIÊN C U .........................................................................................................27
2.1.
2.1.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u ......................................................................27

it

ng nghiên c u......................................................................................27

2.1.2. Ph m vi nghiên c u .........................................................................................27
2.2. Ph

ng pháp nghiên c u....................................................................................28


2.2.1. Ph

ng pháp t ng quan tài li u.......................................................................28

2.2.2. Ph

ng pháp kh o sát th c đ a .......................................................................29

2.2.3. Ph

ng pháp ph ng v n ng

2.2.4. Ph

ng pháp chuyên gia .................................................................................30

2.2.5. Các ph
2.2.6. Ph
CH

i dân ................................................................30

ng pháp phơn tích, đánh giá .............................................................30

ng pháp x lý s li u ...............................................................................32

NGăIII.ăK T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ...........................33

3.1. S đa d ng c a th c v t các h sinh thái r ng ng p m n ven bi n thành ph
H i Phòng ..................................................................................................................33
3.1.1. S đa d ng vƠ đ c tr ng c b n c a các tr ng thái th m th c v t ng p m n
TP. H i Phòng ...........................................................................................................33
3.1.2. Thành ph n khu h loài cây ng p m n ven bi n TP. H i Phòng và nh ng đ c
đi m c a khu h ........................................................................................................37
3.2. Vai trò và giá tr c a tính đa d ng th c v t trong các h sinh thái r ng ng p m n
ven bi n thành ph H i Phòng ..................................................................................63
3.2.1. Giá tr kinh t c a các loài cây ng p m n và các qu n th th c v t ng p m n
TP. H i Phòng ...........................................................................................................63
3.2.2. ụ ngh a sinh thái, b o v môi tr ng c a các qu n th cây ng p m n trong
vùng ...........................................................................................................................67
3.3. Các gi i pháp s d ng h p lý, b o t n và phát tri n b n v ng các h sinh thái
r ng ng p m n t i thành ph H i Phòng ...................................................................72
3.3.1. Các nguyên nhân gây suy gi m đa d ng th c v t ng p m n và m t s b t c p
trong công tác b o t n các h sinh thái r ng ng p m n ............................................72
3.3.2. Các gi i pháp nh m b o t n đa d ng th c v t các h sinh thái r ng ng p m n
t i TP. H i Phòng ......................................................................................................77
K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................................83
1. K t lu n .................................................................................................................83
2. Ki n ngh ...............................................................................................................84
TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................86


i

L IăCAMă OAN
đ m b o tính trung th c c a lu n án, tôi xin cam đoan: Lu n v n

“NGHIÊN C U TệNH

A D NG TH C V T TRONG CÁC H

SINH THÁI

R NG NG P M N VEN BI N THÀNH PH H I PHÒNG” lƠ công trình nghiên
c u c a cá nhơn tôi, d
TS.

i s h

ng d n khoa h c c a TS. L u V n Huy n và

H u Th , các tham kh o đ u đ

c trích ngu n rõ rƠng vƠ đ y đ . Các k t

qu trình bày trong lu n án này là trung th c vƠ ch a t ng đ
công trình nƠo tr

c công b

b tk

c đơy./.
Hà N i, ngày tháng

n m 2018

Tác gi

Nguy n Chi n Th ng


ii

L I C Mă N
hoàn thành lu n v n này, tôi xin bày t lòng bi t n sơu s c t i TS.L u
V n Huy n và TS.
giúp đ vƠ đ nh h

H u Th , nh ng ng

i th y đư h t lòng ch b o, h

ng d n,

ng khoa h c cho tôi trong su t quá trình h c t p, nghiên c u.

Tôi xin chân thành c m n các th y cô trong khoa Môi tr
h c TƠi nguyên Môi tr

ng ậ Tr

ng

i

ng Hà N i đư luôn t n tình giúp đ t o đi u ki n cho tôi

trong quá trình h c t p, nghiên c u.
Tôi c ng xin g i l i c m n sơu s c đ n t p th cán b phòng Sinh thái th c
v t - Vi n Sinh thái và Tài nguyên sinh v t, đư t n tình giúp đ và có nh ng ý ki n
đóng góp quỦ báu đ tôi th c hi n lu n án này.
Tôi xin đ

c g i l i c m n sơu s c đ n Ban Lưnh đ o Vi n Sinh thái và Tài

nguyên sinh v t, lưnh đ o các qu n/huy n

S n, Tiên Lãng, Cát H i, Th y

Nguyên thành ph H i Phòng đư nhi t tình giúp đ tôi trong su t quá trình đi u tra
th c đ a.
Tôi c ng xin chơn thƠnh c m n đ tài nghiên c u khoa h c c a TS.L u V n
Huy n “Nghiên c u xây d ng b tiêu chí và đ xu t quy trình xác đ nh khu v c c n
l p ch

ng trình qu n lý t ng h p tài nguyên vùng b , áp d ng thí đi m cho m t

khu v c vùng b H i Phòng”đư cung c p cho tôi thêm nhi u ki n th c đ góp ph n
hoàn thành lu n v n nƠy.
Cu i cùng, tôi xin g i l i c m n chơn thƠnh t i gia đình, đ ng nghi p, b n
bè, nh ng ng

i đư luôn đ ng viên, chia s , ng h tôi trong su t th i gian qua./.
Hà N i, ngày

tháng

n m 2018

Tác gi

Nguy n Chi n Th ng


iii

DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ CH

VI T T T

Ch vi t t t

Gi i thích

BCCM

B c cao có m ch

BQL

Ban qu n lý

HST

H sinh thái

KDTSQ

Khu d tr sinh quy n

OTC

Ô tiêu chu n

RNM

R ng ng p m n

S VN

Sách đ Vi t Nam

TVNM

Th c v t ng p m n

UBND
VQG
YT L
W/Wtop/Wr/Wtb

y ban nhân dân
V

n qu c gia

Y u t đ a lý
Sinh kh i/ Sinh kh i trên m t đ t/ Sinh
kh i r / Sinh kh i trung bình


iv

DANH M C B NG
S b ng

Tên b ng

Trang

B ng 1.1

Bi n đ ng di n tích RNM th gi i t 1980 đ n 2005

5

B ng 2.1

Danh sách các OTC đ

28

B ng 2.2

T tr ng g

B ng 3.1

Hi n tr ng các lo i RNM ven bi n H i Phòng

33

B ng 3.2

S l

OTC 01

44

B ng 3.3

Phân c p đ

ng kính thân c a loài Trang trong OTC 01

45

B ng 3.4

Sinh kh i c a loài Trang trong OTC 01

46

B ng 3.5

S l

47

B ng 3.6

Phân c p đ

B ng 3.7

Sinh kh i c a loài

B ng 3.8

S l

B ng 3.9

Phân c p đ

B ng 3.10

Sinh kh i các loài cây ng p m n trong OTC 03

51

B ng 3.11

S l

52

B ng 3.12

Phân c p đ

B ng 3.13

Sinh kh i c a loài B n chua trong OTC 04

53

B ng 3.14

S phân b h , loài c a các ngành th c v t BCCM r ng ng p

54

c l a ch n nghiên c u

c a m t s loài th c v t ng p m n

ng, m t đ loài Trang

ng, m t đ loài

32

c vòi trong OTC 02

ng kính thân c a loài

c vòi trong OTC 02

47

c vòi trong OTC 02

48

ng, m t đ c a các loài cây ng p m n trong OTC 03

49

ng kính thân các loài cây ng p m n trong OTC 03

ng, m t đ c a loài B n chua trong OTC 04
ng kính thân c a loài B n Chua trong OTC 04

50

53

m n ven bi n H i Phòng
B ng 3.15

Các ch s đa d ng c a ngành và c h th c v t

RNM ven bi n

56

TP. H i Phòng
B ng 3.16

Tích lu cacbon hàng n m c a RNM ven bi n TP. H i Phòng

66


v

DANH M C HÌNH, BI Uă
S hình

Tên hình

Trang

Hình 1.1

Di n bi n r ng ng p m n n

Hình 1.2

B n đ phân b r ng ng p m n khu v c Phù Long, Cát H i

23

Hình 2.1

S đ khu v c nghiên c u

28

Hình 3.1

Bi u đ so sánh t l % c a s h , chi, loài trong các ngành

55

c ta qua t ng th i k

7

c a h th c v t r ng ng p m n ven bi n H i Phòng
Hình 3.2

Bi u đ so sánh c u trúc t l % s loài h th c v t RNM H i

55

Phòng v i RNM Nam B
Hình 3.3

Bi u đ so sánh t l % s h , s chi và s loài

hai l p

56

Ng c lan và Hành trong ngành H t kín RNM ven bi n TP.
H i Phòng
Hình 3.4

Bi u đ so sánh t l % s h , s chi loài c a 8 h đa d ng

57

nh t v i c h th c v t RNM ven bi n TP. H i Phòng
Hình 3.5

Bi u đ so sánh t l % s chi, loài c a 13 chi đa d ng nh t

58

v i c h th c v t RNM ven bi n TP. H i Phòng
Hình 3.6

Bi u đ ph d ng s ng h th c v t RNM ven bi n H i Phòng

59

Hình 3.7

Bi u đ t l % c a các nhóm cây ch i trên (Ph) c a h th c

60

v t RNM ven bi n TP. H i Phòng

Hình 3.8

Bi u đ t l % các y u t đ a lý th c v t các loài th c v t

61

RNM ven bi n TP. H i Phòng
Hình 3.9

Bi u đ t l % l
th c v t

t các nhóm giá tr s d ng c a các loài

62

RNM ven bi n TP. H i Phòng

Hình 3.10

V t r ng c a RNM là th c n c a các loài th y s n

68

Hình 3.11

RNM b o v các đ m nuôi th y s n

70

vi

DANH M C NH
S

nh

Tên nh

Trang

nh 1.1

HST r ng ng p m n

Phù Long, Cát H i

24

nh 1.2

Th m c bi n Ruppia maritime trong đ m nuôi th y s n, Phù

24

Long, Cát H i
nh 2.1

Hình thái và v trí các khu v c nghiên c u t

nh v tinh Spot

nh 3.1

R ng m m bi n

nh 3.2

Qu M m bi n khi chín

38

nh 3.3

R ng B n chua t i huy n Th y Nguyên

39

nh 3.4

Qu B n chua

39

nh 3.5

R ng đ

c vòi t i VQG Cát Bà, H i Phòng

40

nh 3.6

ảoa

c vòi

40

nh 3.7

M t nhánh cây Trang t i xã Phù Long

42

nh 3.8

Hoa cây Trang

42

nh 3.9

Cây V t dù

43

xã Phù Long, huy n Cát H i

r ng ng p m n ven bi n huy n Tiên Lãng

27
38

nh 3.10 Hoa cây V t dù

43

nh 3.11 Di n tích r ng ng p m n b ch t do bi n xâm l n k t h p v i

73

tri u c

ng

nh 3.12 Cây B n chua b r ng lá, ch t do rét đ m, rét h i

74

nh 3.13 Cây ng p m n b Hà bám Bàng La,

S n

74

i dân khai thác th y, h i s n trong RNM

75

nh 3.14 Ng


1

M

U

1. Tính c p thi t c a lu năv n
R ng ng p m n là qu n xư đ
b in

c h p thành t th c v t ng p m n nh h

ng

c tri u ven bi n nhi t đ i ho c bán nhi t đ i.T i Vi t Nam thì r ng ng p

m n là m t h sinh thái t nhiên đ c tr ng

vùng ven bi n.

Các h sinh thái r ng ng p m n có giá tr kinh t cao, có vai trò sinh thái
quan tr ng và có kh n ng b o v và c i thi n môi tr
cho con ng

ng t t nh : Cung c p sinh k

i, cung c p ch c n ng b o v ch ng l i thiên tai, gi m xói l và b o v

đ t, gi m thi u ô nhi m môi tr
cung c p th c n vƠ môi tr

ng c ng nh các tác đ ng c a bi n đ i khí h u,

ng s ng cho nhi u loƠi đ ng v t,...

Hi n nay, các h sinh thái r ng ng p m n

Vi t Nam nói chung và

TP.H i

Phòng nói riêng đang b nhi u đe do t phát tri n kinh t -xã h i, t ý th c c a con
ng

i và t nh ng tai bi n t nhiên, trong đó có bi n đ i khí h u,vì v y đư b gi m

sút m nh v di n tích và ch t l

ng.

ư có nhi u công trình nghiên c u v r ng ng p m n
nh ng nghiên c u này còn ít

Vi t Nam, tuy nhiên

khu v c ven bi n thành ph H i Phòng.Vì v y tôi

ch n đ tƠi “Nghiên c u tính đa d ng th c v t trong các h sinh thái r ng ng p m n
ven bi n thành ph H i Phòng” đ th c hi n lu n v n c a mình.
2. M c tiêu c a lu năv n
- M c tiêu 1: Góp ph n làm rõ s đa d ng c a h th c v t và th m th c v t
ng p m n TP. H i Phòng và ch ra nh ng giá tr v kinh t - xã h i - môi tr

ng c a

chúng.
- M c tiêu 2:

xu t các gi i pháp s d ng h p lý, b o t n và phát tri n b n

v ng các h sinh thái r ng ng p m n TP. H i Phòng.
3. N i dung lu năv n
N i dung 1. Nghiên c u s đa d ng c a th c v t ng p m n TP H i Phòng
1.1. Nghiên c u s đa d ng và đ c tr ng c b n c a các tr ng thái th m
th c v t ng p m n TP. H i Phòng


2

- Phân lo i các tr ng thái th m th c v t ng p m n trong vùng
- Nghiên c u làm rõ nh ng đ c tr ng c b n c a các tr ng thái th m th c
v t: C u trúc theo chi u th ng đ ng, c u trúc m t ph ng ngang, thành ph n loài,
phân b ,…
1.2.

i u tra xác đ nh thành ph n khu h loài cây ng p m n ven bi n TP.

H i Phòng và nh ng đ c đi m c a khu h
-

i u tra kh o sát thành ph n và phân b c a các loài cây ng p m n trong

-

i u tra các ch s đ c tr ng c a các loài cây ng p m n ch y u trong

vùng
vùng: phân b , m t đ , t n su t xu t hi n, đ

u th t

ng đ i

- Xây d ng danh l c các loài th c v t ng p m n ven bi n TP. H i Phòng
- Phân tích s đa d ng các b c taxon và nh ng đ c đi m khu h th c v t
ng p m n trong vùng (d ng s ng, y u t đ a lý, giá tr s d ng, giá tr b o t n).
N i dung 2. Nghiên c u làm rõ vai trò và giá tr c a tính đa d ng th c v t
trong các h sinh thái r ng ng p m n vùng nghiên c u.
2.1. ánh giá giá tr kinh t c a các loài cây ng p m n và các qu n th th c
v t ng p m n TP. H i Phòng
2.2. Phân tích ý ngh a sinh thái, b o v môi tr

ng c a các qu n th cây

ng p m n trong vùng

N i dung 3.

xu t các gi i pháp s d ng h p lý, b o t n và phát tri n

b n v ng các h sinh thái r ng ng p m n t i TP H i Phòng
3.1. Xác đ nh các nguyên nhân gây suy gi m đa d ng th c v t.
3.2.

xu t các gi i pháp nh m b o t n đa d ng th c v t các h sinh thái

r ng ng p m n t i TP. H i Phòng.
4. K t qu nghiên c u c aăđ tài
- K t qu 1. Danh l c các loài cây ng p m n vùng ven bi n TP H i Phòng và
đ c đi m khu h


3

- K t qu 2. Các tr ng thái th m th c v t ng p m n ven bi n TP H i Phòng
và phân b và nh ng đ c đi m c b n c a chúng
- K t qu 3. Giá tr kinh t - sinh thái - môi tr

ng c a các qu n th cây ng p

m n TP. H i Phòng
- K t qu 4. Các gi i pháp s d ng h p lý, b o v và phát tri n b n v ng h
sinh thái r ng ng p m n TP. H i Phòng
5. C u trúc lu năv n
Lu n v n đ

c b c c nh sau:

M đ u
Ch

ng I. T ng quan v n đ nghiên c u

Ch

ng II. Ph

Ch

ng III. K t qu nghiên c u

ng pháp nghiên c u

K t lu n và ki n ngh
Tài li u tham kh o
Ph l c


4

CH

NGăI. T NG QUAN V V Nă

NGHIÊN C U

1.1. T ng quan v r ng ng p m n
1.1.1.

nh ngh a r ng ng p m n

Tác gi Saeger đư đ a ra đ nh ngh a cơy r ng ng p m n (RNM) là lo i cây
cao (thân g , b i, c d a, th o m c ho c d

ng x ) v n m c chi m u th

các

vùng bán nh t tri u ven bi n nhi t đ i, c n nhi t đ i, th hi n m t c p đ rõ r t v
s c ch u đ ng tr
s ng đ

c đi u ki n đ t y m khí và n ng đ mu i cao, có tr m m có th

c trong đi u ki n phát tán nh n
Theo tác gi V

c bi n [36].

oƠn Thái, r ng ng p m n là th m th c v t đ c bi t, bao

g m nh ng loài cây g ho c cây b i, cùng sinh tr

ng t o ra c ng đ ng cây s ng

u th trong vùng ng p m n.Tuy các loài cây ng p m n s ng trong cùng môi tr

ng

nh ng m i loài l i có đ c đi m ch u m n khác nhau. Nhìn chung, cây ng p m n
phân b có gi i h n, ph thu c vƠo đ m n, nhi t đ và không có kh n ng ch u
đ

c l nh cao [31].
Tác gi Phan Nguyên H ng đư chia h th c v t ng p m n thƠnh hai nhóm đó
các bãi l y ng p tri u đ nh k và nhóm

là: nhóm cây ng p m n ch y u, phân b

cây tham gia RNM s ng trên đ t ch ng p tri u cao, ho c m t s loài g p c
đ tn

vùng

c ng t [23].
Có th nói, RNM là m t t h p đa d ng c a các loài cây g , cây b i vƠ đ a

d

ng x sinh tr

ng trong môi tr

ng s ng đ c thù ậ vùng ven bi n hay vùng bán

nh t tri u lƠ n i giao thoa gi a đ t li n và bi n.Thu t ng “r ng ng p m n” c ng

th

ng đ

c dùng đ di n đ t c qu n xã th c v t c u thành l n môi tr

ng s ng

c a chúng.Cùng v i h đ ng v t và các sinh v t khác trong cùng m t môi tr

ng

s ng, chúng hình thành nên m t ki u h sinh thái tiêu bi u, đó lƠ h sinh thái RNM.
1.1.2.

a lý phân b , di n tích r ng ng p m n

1.1.2.1. Phân b , di n tích r ng ng p m n trên th gi i
R ng ng p m n phân b ch y u
bán c u (gi a v đ 32oN và 38oS), th

vùng xích đ o và vùng nhi t đ i c a hai
ng

b bi n liên t c, chu i đ o ch y dài


5

liên t c và dòng h i l u m đem theo m m cây t các vùng RNM phong phú đ n

khu v c l nh h n. R ng ng p m n trên th gi i có phân b

124 qu c gia và các

vùng mi n.R ng ng p m n chi m ít h n 1% di n tích r ng trên b m t th gi i bao
g m kho ng 75 % b bi n nhi t đ i trên toàn th gi i [36].
Các s li u th ng kê cho th y, RNM phân b r ng nh t

châu Á (39%) ti p

theo là Châu Phi (21%), B c và Trung M (15%), Nam M (12,6%) vƠ Chơu
D

ng (Úc, Papua New Guinea, New Zealand, đ o Nam Thái Bình D

(12,4%) [37]. Theo m t s
Malaysia và B c Australia đ

tác gi thì s

phân b

c a RNM

i
ng)

khu v c gi a

c coi là trung tâm ti n hóa c a khu h th c v t ng p

m n [38].
Fisher vƠ Spalding (1993) đư đ a ra s li u di n tích RNM th gi i là
198.818 km2 [38]. C. Giri và các công s trong báo cáo c a mình n m 2010 đư cho
bi t t ng di n tích r ng ng p m n trong n m 2000 lƠ 137760 km2, phân b

các

vùng nhi t đ i và c n nhi t đ i c a th gi i [39]. Nh ng d i b bi n nhi t đ i và
c n nhi t đ i c a Nam vƠ
su t cao. Nh ng RNM

ông Nam Á đ

c ban cho nh ng khu RNM có n ng

khu v c Indo - Malayan nƠy đ

c coi là các sinh c nh

RNM lơu đ i vƠ đa d ng nh t hi n nay. Theo báo cáo n m 2010 thì các sinh c nh
RNM này tr i dài trên 6.113 tri u ha và chi m g n 40,4 % RNM toàn c u [40].
Ngày nay, di n tích RNM đang ngƠy cƠng b thu h p do tác đ ng c a bi n
đ i khí h u và s c ép dân s .
B ng 1.1. Bi n đ ng di n tích RNM th gi i t 1980 đ n 2005 [42]

(Ngu n FAO, 2007)


6

M t ví d v s suy gi m di n tích RNM đư đ

c ghi nh n trong nghiên c u

c a FAO n m 2007.Báo cáo nƠy đư ch ra r ng trong kho ng th i gian t 1980 ậ
2005 di n tích RNM trên th gi i có nhi u bi n đ ng l n c v s l
tr l

ng c ng nh

ng (B ng 1.1). T ng s di n tích RNM trên toàn th gi i t n m 1980 lƠ 18,8

tri u ha đư gi m xu ng còn 15,2 tri u ha trong n m 2005 [42].
1.1.2.2. Phân b , di n tích r ng ng p m n
N

Vi t Nam

c ta có 29 t nh và thành ph có r ng vƠ đ t ng p m n ven bi n ch y su t

t Qu ng Ninh đ n Kiên Giang.
Theo Phan Nguyên H ng và c ng s [21], RNM Vi t Nam đ
thành 4 khu v c và 12 ti u khu: Khu v c I: Ven bi n
m i

ông B c, t m i Ng c đ n

S n; Khu v c II: Ven bi n đ ng b ng B c B , t m i

Tr

c chia ra

ng; Khu v c III: Ven bi n Trung b , t m i L ch Tr

S n đ n m i L ch

ng đ n m i V ng TƠu;

Khu v c IV: Ven bi n Nam B , t m i V ng TƠu đ n m i N i, Kiên Giang.
Trong th i gian qua, cùng v i s phát tri n KT - XH vùng ven b , di n tích
r ng ng p m n trong c n

c đư b gi m sút nghiêm tr ng.Trong h n n m th p k

qua, Vi t Nam đư m t đi 67% di n tích RNM so v i n m 1943.Giai đo n 1943 1990, t l m t RNM trung bình lƠ 3.266 ha/n m, đ n giai đo n 1990 - 2012 là
5.613 ha/n m. Trong 22 n m qua (1990 ậ 2012) t l m t RNM g p 1,7 l n giai
đo n 47 n m tr

c (1943 ậ 1990).

Trong Công b hi n tr ng r ng tính đ n n m 2015 c a B Nông nghi p và
Phát tri n nông thôn n m 2016 cho bi t di n tích RNM trong c n

c tính đ n ngày

31/12/2015 là 57.210 ha, r ng t nhiên là 19.559 ha, r ng tr ng là 37.652 ha. T
n m 1997, h u h t các t nh thành mi n B c, đ
t và chính quy n đ a ph

tr

c s quan tâm c a các t ch c qu c

ng, di n tích RNM đư t ng lên nhi u so v i th i gian

c. S li u th ng kê tính đ n ngày 31/12/2015 cho th y, di n tích RNM c a t nh

Qu ng Ninh là cao nh t v i 369.880 ha, t l che ph là 53,6%. Các t nh còn l i nh
Nam

nh, Thái Bình, H i Phòng, Ninh Bình di n tích và t l che ph đ u t

ng


7

đ i th p. Trong đó riêng Nam

nh ch có 3.112 ha r ng ng p m n và ch y u là

r ng tr ng, t l che ph đ t 1,7 % [21].

Hình 1.1. Di n bi n r ng ng p m n n

c ta qua t ng th i k

(Ngu n: Vi n Tài nguyên và Môi tr
1.1.2.3. Các tác nhân nh h

ng, 2013)

ng tiêu c c đ n các h sinh thái RNM

R ng ng p m n lƠ h sinh thái quan tr ng có n ng su t cao nh ng r t nh y
c m v i các tác đ ng c a con ng

i vƠ thiên nhiên.

S pháh yr ngng pm nđangx yratrênph mvitoƠnc u.Nh ngbi nđ i khí h u
toƠn c u nh m c n

c bi n dơng có th

nh h

trong RNM có th đ l n đ bù đ p cho m c n
tr ng h n, đó lƠ nh ng tác đ ng c a con ng

ng đ n RNM, m c dù t l b i l p
c bi n dơng cao hi n nay. Quan

i nh chuy n đ i RNM sang đ t nông

nghi p, đô th hóa, s khai thác quá m c các ngu n tƠi nguyên RNM, các tác đ ng
c a chi n tranh, d n đ n nh ng m t mát đáng k v di n tích RNM trên toƠn c u
[26].
Vi t Nam, theo tác gi Phan Nguyên H ng, th m th c v t ng p m n đư b
suythoáinghiêmtr ngd

itácđ ngc achi ntranhhóah cgiaiđo n1962ậ1971.

Ngày

nay, tình tr ng khai thác b a bưi, phá r ng l y đ t xơy d ng đô th , c ng, s n xu t
nông nghi p, lƠm ru ng mu i, đ c bi t lƠ vi c phá r ng, k c r ng phòng h ven
bi n lƠm đ m nuôi tôm đư vƠ đang lƠ m t hi m h a to l n đ i v i h sinh thái


8

RNM. Cùng v i đó lƠ s bi n đ i khí h u kh c nghi t gơy ra nh ng hi n t
ti t c c đoan nh gió bưo, xói l đ

ng th i

ng b bi n, xơm nh p m n, … c ng nh h

r t l n đ n h sinh thái RNM ven bi n

ng

Vi t Nam [25].

1.1.2.4. T ng quan v th c v t ng p m n
a.

nh ngh a

Th c v t ng p m n hay còn g i cây ng p m n lƠ các lo i cây và cơy b i s ng
trong các vùng n

c m n ven bi n trong vùng nhi t đ ivà c n nhi t đ i, ch y u

gi a v đ 25°B và 25°N. Các đ m n khác nhau t o ra nhi u loƠi thay đ i t n
l đ nn

c m n(30 đ n 40 ppt), đ n các môi tr

đ m nn

c bi n (đ n 90 ppt), t i đơy hƠm l

ng có đ m n l n h n g p 2 l n

ng mu i cô đ c b i s b c h i.

Th c v t ng p m n hình thƠnh m t môi tr

ng s ng n

c m n c a r ng cơy

thơn g vƠ r ng cơy b i hay còn g i lƠ r ng ng p m n.R ng ng p m n th
b

c

ng phơn

vùng ven bi n tích t các tr m tích h t m n vƠ chúng có vai trò b o v các vùng

đ t b i tác đ ng c a sóng n ng l

ng cao. Có th g p chúng

các c a sông vƠ d c

theo các b bi n h . Th c v t ng p m n chi m kho ng 3/4 b bi n nhi t đ i [39].
b. Phân b
Trên th

gi i, trong s

h n 250.000 loƠi th c v t có m ch thì ch có

kho ng 110 loƠi th c v t lƠ đ c tr ng cho th m cơy ng p m n, đi u nƠy cho r ng
đơy lƠ m t môi tr
n

ng kh c nghi t cho các loƠi th c v t. Th y t i m t khu v c ng p

c m n, s khó có th thu th p đ

c ba ch c loƠi, vƠ

m t s đ a đi m, đ c bi t

lƠ đ a đi m ven vùng c n nhi t đ i vƠ các m nh đ t m i hình thƠnh, có th có ch có

m t ho c hai loƠi. T t c các loƠi cơy ng p m n c a th gi i lƠ cơy lơu n m, vƠ
không loƠi nƠo có th phát tri n ho c lƠ
n

n i có s đóng b ng ho c n i nhi t đ

c l nh theo mùa. Do đó, các y u t nhi t đ đư h n ch kh n ng h

ng c c c a

lo i r ng nƠy [39].
n

và Malaysia đ

phong phú vƠ có ch t l

c xem lƠ hai khu v c có nhi u loƠi cơy ng p m n

ng.Các cơy g quan tr ng nh t lƠ M m (hay M m),

V t, B n, DƠ (Ceriops). M m tr ng (M m l

c,

i đòng) (Avicemnia alba) vƠ B n


9

tr ng (Sorineratia alba) phát tri n theo h

ng bi n, còn M m qu n (Avicennia

lanata) vƠ M m đen (Avicennia officinalis) h
m n phong phú nh t

ng v phía đ t li n. Th c v t ng p

ông Nam Á là Malaysia, Thái Lan, Vi t Nam vì n i đơy

m a l n, nhi u phù sa, ít sóng gió [41].
Các loƠi cơy ng p m n đư ti n hóa t nh ng th c v t
cách bi t l p, c

nh ng loƠi m t lá m m, hai lá m m vƠ d

loƠi cơy ng p m n,
bi n Thái Bình D

c n khác nhau m t
ng x . Trong s nh ng

c đ , R. mangle, lƠ loƠi ph bi n nh t, m c
ng c a chơu M

M vƠ qu n đ o Galapagos,

d c theo b

Baja California và Sonora Tơy b c Nam

phía đông c a chơu M t c c nam Florida t i mi n

nam Brazil, vƠ đ n vùng nhi t đ i Tây Phi.

C u th gi i (nh ng chơu l c c Ểu ậ

Á ậ Phi), V t dù (Bruguiera gymnorrhiza) lƠ loƠi đ c bi t ph bi n r ng rưi phơn b
t

ông Phi đ n mi n đông Úc, trong các l u v c sông

qu n đ o Ryukyu

Thái Bình D

ng, vƠ

chơu Á. NgoƠi ra, DƠ vƠ Trang (Kandelia obovata), M m c ng

lƠ nh ng loƠi r t ph bi n

nh ng khu v c nƠy [43].

1.1.3. Giá tr , vai trò c a r ng ng p m n
R ng ng p m n là h sinh thái quan tr ng mang l i nhi u lo i hàng hóa và
d ch v cho c ng đ ng ng

i dân s ng

vùng ven bi n. Kh i ngu n l i t RNM đó

g m có các lâm s n t g và ngoài g , ngu n l i th y s n, th m l c sinh h c, phòng
h ven bi n, t n tr và h p th các bon, n i gi i trí, du l ch sinh thái.
Theo B Nông nghi p và phát tri n nông thôn, 2014: “R ng ng p m n n

c

ta có vai trò quan tr ng trong vi c b o v b bi n, ng n ch n gió bão, h n ch xói
l , m r ng di n tích đ t li n vƠ đi u hòa khí h u. RNM không nh ng cung c p các
lâm s n có giá tr nh g , c i, than, tanin, mà còn là ngu n cung c p th c n cho
các loài th y s n, lƠ n i c trú vƠ lƠm t c a nhi u loƠi chim, đ ng v t
quý hi m. H sinh thái RNM đ

c, thú

c coi là h sinh thái có n ng su t sinh h c r t cao,

đ c bi t là ngu n l i th y s n.RNM đi u hòa khí h u trong vùng, gi
m n l p đ t m t, h n ch s xâm nh p m n vƠo đ t li n.RNM còn đ
t

n

n đ nh đ
c xem là b c

ng xanh v ng ch c, h n ch xói l và quá trình xâm th c b bi n.R cây ng p

10

m n có tác d ng làm cho tr m tích b i t nhanh h n, v a ng n ch n tác đ ng c a
sóng bi n, gi m t c đ gió, đ ng th i ng n c n tr m tích l ng đ ng”.
1.1.3.1. RNM là n i l u tr , cung c p ngu n tài nguyên đ ng th c v t
a. RNM cung c p các s n ph m lâm nghi p, th c ph m và d
Theo truy n th ng, cây ng p m n đ

c li u

c khai thác đ xây d ng nhà , đ n i

th t, bè m ng, tàu thuy n, hƠng rƠo, ng c , và s n xu t tanin ph c v trong l nh
v c thu c da [18]. Thân g c a các loài Avicennia marina (Forsk.)Vierh, Bruguiera
cylindrica

(L.)Blume,

Bruguiera

parviflora

(Roxb.)Wight

&

Arn.

Ex

Griff.,Xylocarpus granatum J. Koening và Sonneratia apetala Buch. ậ Ham. đ
s d ng đ làm nhà . C và lá c đ

c

c s d ng đ làm th m, làm thuy n bu m,

làm vách và mái nhà tranh [18]. Các loƠi trong chi

c (Rhizophora) đ

c s

d ng trong công nghi p d t [18].
R ng ng p m n còn là ngu n cung c p th c ph m cho c ng đ ng dơn c
s ng ven bi n.Trái cây c a các loài Bruguiera gymnorhiza (L.) Lam., Phoenix
paludosaRoxb.,Sonneratia alba Sm., Sonneratia caseolaris (L.) Engl. đ
nh rau [20].
ph

ng

b bi n phía Nam và Tây Nam Sri Lanka, các c ng đ ng đ a

Kalametiya và Kahandamodara s

caseolaris) lƠm n

c s d ng

d ng n

c ép trái B n chua (S.

c u ng [20].

Cây ng p m n còn có giá tr d

c li u vƠ đư đ

ch a nhi u lo i b nh khác nhau c a c dơn đ a ph

c s d ng trong dân gian

ng.Ng

i dân nông thôn ven

bi n ph thu c hoàn toàn ho c m t ph n vào cây c xung quanh đ tr b nh.Ch ng
h n đ đi u tr nh c đ u và các b nh viêm nhi m h s d ng d ch chi t c a cây
Mu ng bi n (Ipomoea pescaprae (L.) R. Br.), ho c thu c lá đi u làm t v thân cây
x t nh c a loài này có th ch a viêm xoang, còn
nghi n nát, tr n v i r
[29]. Trà th o d

uđ

ông Nam Á lá vƠ ch i non

c dùng ch a đau l ng, đau kh p và t m đ đi u tr gh

c c a Ô rô hoa tr ng (Acanthus ebracteatus Vahl.) đi u tr các

ch ng đau nh c c th , d
nhi m khu n và s t [29].

ng, c m l nh, kém mi n d ch, m t ng , v t th

ng


11

b. RNM duy trì ngu n dinh d

ng giàu có đ m b o cho s phát tri n c a các

loài sinh v t ngay trong RNM
RNM không ch hình thƠnh nên n ng su t s c p cao d
hƠng n m còn cung c p m t s n l

i d ng cây r ng mà

ng r i r ng khá l n đ lƠm giƠu cho đ t r ng và

vùng c a sông ven bi n k c n.Nh ng s n ph m này m t ph n có th đ
tr c ti p b i s ít loƠi đ ng v t, m t ph n nh n m d
cung c p cho m t s loài b ng con đ

c s d ng

i d ng ch t h u c hòa tan

ng th m th u. Ph n ch y u còn l i chuy n

thành ngu n th c n ph li u hay c n v n nuôi s ng hàng lo t loƠi đ ng v t n mùn
bã th c v t v n r t đa d ng và phát tri n phong phú trong RNM [20].
Vi t Nam, tác gi Phan Nguyên H ng đư cho bi t r ng
cung c p m t l

ng r i 9,75 t n/ha/n m; trong đó l

c Cà Mau

ng r i c a lá chi m 79,71%

[23]. Tác gi Viên Ng c Nam trong nghiên c u c a mình c ng cho bi t r ng
C n Gi cung c p l

12 tu i tr ng

c

ng r i trung bình 8.47 t n/ha/n m, trong đó lá

chi m 75,42% [24].
c. RNM góp ph n duy trì ngu n l i th y s n cho s phát tri n m t ngh cá
b n v ng ven b
R ng ng p m n không nh ng là ngu n cung c p th c n mƠ còn lƠ n i c

trú, nuôi d

ng con non c a nhi u loài th y s n có giá tr , đ c bi t là các loài tôm

sú, tôm bi n xu t kh u.Ng

i ta

c tính trên m i hecta RNM n ng su t hƠng n m

là 91 kg th y s n. Riêng đ i v i các loƠi tôm, cá, cua… s ng trong RNM, hƠng n m
thu ho ch kho ng 750.000 t n [25].
Vi t Nam, ngu n l i th y s n t RNM c ng đóng m t vai trò không nh
trong c c u kinh t c a c ng đ ng dơn c ven bi n. Nhi u tác gi đư nghiên c u và
đ a ra nh ng đánh giá v ngu n l i th y, h i s n c a RNM n

c ta, đ c bi t là các

loài thân m m, cá, tôm, … cho giá tr kinh t cao [23,24,25].
d. RNM là n i c trú, b o t n ngu n gen c a nhi u loài đ ng v t trên c n
Không khác gì cây r ng, khu h đ ng v t trong sinh c nh RNM bi n thiên
gi a các vùng đ a lỦ, theo v đ , đ a hình và cao trình khác nhau. Tuy nhiên m i


12

nhóm đ ng v t ậ đ ng v t có vú, bò sát, chim, giáp xác, thân m m, … đ u hi n di n
h u h t các môi tr

ng RNM [31].

Khu h đ ng v t RNM Vi t Nam khá phong phú. M t vài nghiên c u đư ch
ra r ng khu v c r ng c m N m C n, CƠ Mau, s l

ng ch nhái có 6 loài, bò sát 18

loƠi, chim có 41 loƠi, đ ng v t có vú là 15 loài [2].
Theo tác gi Hoàng Th Thanh Nhàn và các c ng s , VQG Xuân Th y lƠ n i
d ng chơn vƠ trú đông quan tr ng c a các loƠi chim n

c di c . Qua đi u tra kh o

sát th c đ a và k th a k t qu các công trình nghiên c u v chim
Thu , đư th ng kê đ

VQG Xuân

c 220 loài chim thu c 41 h c a 11 b . Riêng trong đ t kh o

sát tháng 12/2012, đư b sung 1 loài cho danh sách chim c a VQG Xuân Th y so
v i các d n li u tr
ghi nh n đ

c

c đơy lƠ Di u tr ng (Elanus caeruleus). Trong s 220 loài chim

VQG Xuân Thu , có 14 loƠi u tiên b o t n, chi m 6,36% t ng s

loài [6].

1.1.3.2. RNM có vai trò sinh thái – môi tr

ng vô cùng to l n

a. RNM tích lu các bon và h p th , gi m khí CO2
N ng đ điôxít cácbon (CO2) trong khí quy n t ng lƠ m t nguyên nhân quan
tr ng gây bi n đ i khí h u, lƠm t ng cao nhi t đ không khí, nhi t đ n
thúc đ y quá trình a xít hoá n

c bi n, lƠm thay đ i môi tr

c bi n và

ng s ng c a các qu n

xã sinh v t bi n.M t trong nh ng bi n pháp h u hi u làm gi m t i khí nhà kính,
đi u hoà khí h u cho trái đ t là tr ng và b o v r ng, trong đó có RNM.

c bi t,

RNM còn tham gia vào chu trình chuy n hoá các bon vƠ nit , góp ph n đáng k
trong vi c c đ nh khí cacbonnic làm gi m thi u hi u ng nhà kính. Thông qua quá
trình quang h p, cây r ng đư s d ng ngu n n ng l

ng ánh sáng m t tr i và khí

cacbonnic trong b u khí quy n đ t ng h p ch t h u c cho c th [35].
b. RNM giúp m r ng di n tích đ t b i, h n ch sói l , xâm nh p m n
R cơy RNM, đ c bi t là nh ng qu n th th c v t tiên phong m c dƠy đ c có
tác d ng làm cho tr m tích b i t nhanh chóng h n.Chúng v a ng n ch n có hi u

13

qu ho t đ ng công phá b bi n c a sóng, đ ng th i là v t c n làm cho tr m tích
l ng đ ng [26].
Chính vì th , khi RNM ch a b tàn phá nhi u thì quá trình xâm nh p m n
di n ra ch m và ph m vi h p vì khi tri u cao, n

c đư lan t a vào trong nh ng khu

RNM r ng l n; h th ng r dƠy đ c cùng v i thơn cơy đư lƠm gi m t c đ dòng
tri u, tán cây h n ch t c đ gió [26].
c. RNM là m t h th ng b o v b bi n h u hi u
Trong nh ng n m g n đơy, s bi n đ i khí h u do các ho t đ ng phá r ng,
gây ô nhi m c a con ng

i k t h p v i nh ng bi n đ i c a v trái đ t đư gơy ra

nh ng th m h a kh ng khi p nh : bưo, l l t, núi l a, g n đơy nh t lƠ đ ng đ t và
sóng th n. Nh ng th m h a nƠy đư gơy ra nhi u t n th t to l n c v ng

i và kinh

t cho nhi u qu c gia. Nhi u thông tin cho th y r ng m c dù thiên tai là không th
tránh kh i, tuy nhiên nh vào nh ng d i RNM và r n san hô ven bi n mà nh ng
thi t h i đư đ

c gi m đi đáng k .

Ngay t đ u th k tr

c, nhân dân

các vùng ven bi n phía B c n

c ta đư

bi t tr ng m t s loài cây ng p m n nh Trang, B n chua đ b o v đê bi n và vùng
c a sông. Tiêu bi u nh nh ng d i r ng thu n Trang
các d i r ng Trang, B n chua

Giao Th y, Nam

nh hay

ven bi n huy n Thái Th y, Thái Bình [10].

Tác gi Yoshihiro Mazda và các c ng s khi nghiên c u v vai trò ch n sóng
b o v b bi n c a RNM
tr ng

đ ng b ng B c B , Vi t Nam, đư cho bi t r ng Trang

khu v c ven bi n xã Th y H i có tác d ng đáng k trong vi c gi m tác đ ng

c a sóng do đó đóng vai trò quan tr ng trong vi c b o v b bi n. D i RNM 6 tu i
có chi u r ng 1,5 km có th gi m đ cao sóng t 1m

ngoƠi kh i còn 0,05 m khi

vào t i b . Tác gi c ng cho r ng m t đ cây ng p m n và chi u r ng d i r ng là
hai y u t quan tr ng nh t quy t đ nh hi u qu b o v b bi n [10].
1.1.3.3. Giá tr du l ch sinh thái c a r ng ng p m n
Ngoài nh ng giá tr nêu trên, ngƠy nay RNM còn lƠ đ a đi m du l ch sinh
thái thú v , mang l i giá tr kinh t cao c ng nh góp ph n nâng cao nh n th c c ng


14

đ ng v t m quan tr ng c a RNM. Tiêu bi u nh các ho t đ ng du l ch sinh thái t i
Khu d tr sinh quy n C n Gi , r ng ng p m n Cà Mau, VQG Xuân Th y, …
1.1.4.

a d ng th c v t ng p m n

1.1.4.1. a d ng th c v t ng p m n trên th gi i
Th c v t RNM bao g m nhi u chi và h th c v t đa s không có quan h h
hƠng, nh ng l i có nh ng nét chung v đ c tính thích nghi hình thái, sinh lý và sinh
s n phù h p v i môi tr

ng h t s c khó kh n lƠ ng p m n, thi u không khí vƠ đ t

không n đ nh. R ng ng p m n đ

c phát hi n

khu v c n

c ng p đ m phá, c a

sông và châu th c a 124 qu c gia nhi t đ i và c n nhi t đ i, h u h t th c v t ng p
m n s ng trên ch t n n m m, ngoài ra chúng còn có th s ng trên bưi đá khu v c
ven b .
T ng s loài th c v t ng p m n trên th gi i thu c 23 chi và 53 loài thu c 16
h nh ng theo Saenger và cs (1983) ghi nh n thì t ng s loài th c v t ng p m n
chính th c có là 60 loài. Con s chính xác v s loài th c v t ng p m n trên th gi i
cho đ n nay v n đang còn đ

c bàn th o và tranh lu n gi a các nhà phân lo i h c,

s loài th c v t ng p m n trên th gi i có kho ng t 50 đ n 70 loài th c v t ng p
m n chính th c theo các h th ng phân lo i khác nhau [36].
Tomlinson (1986) [37] đư phơn chia các qu n xã RNM làm hai nhóm có
thành ph n loƠi cơy khác nhau.Nhóm phía đông t
Bình D

n

- Thái

ng v i s loƠi đa d ng và phong phú.Nhóm phía tây g m b bi n nhi t đ i

châu Phi, châu M
b ng 1/5

ng ng v i vùng

c

i Tơy D

ng vƠ Thái Bình D

ng. S loài

phía đông (Spalding và cs, 1997) [38].Các loài ch y u lƠ

đơy ít ch
c đ (R.

mangle), M m (A. germinans).
R ng ng p m n Chơu Á khá đa d ng và phong phú. Trong m t nghiên c u
v h sinh thái RNM Iran tác gi Mohammad Ali Zahed và các c ng s đư cho bi t
có h n 60 loƠi cơy ng p m n th c s trên th gi i; trong đó quan tr ng nh t là các
chi Rhizophora, Avicennia, Bruguiera và Sonneratia. Tuy nhiên, ch có hai loài
cđ

c tìm th y trong r ng ng p m n Iran, A. marina (h Avicenniaceae) và