Đánh giá hiệu quả và đề xuất các loại sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện thanh liêm, tỉnh hà nam

BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

PHẠM THỊ LỆ QUYÊN
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỀ XUẤT CÁC LOẠI HÌNH
SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Hà Nội – Năm 2019


BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

PHẠM THỊ LỆ QUYÊN
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỀ XUẤT CÁC LOẠI HÌNH
SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM

Chuyên ngành : Quản lý đất đai
Mã số

: 8850103

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1: PGS.TS NGUYỄN THẾ HƯNG
2: TS. LÊ THỊ KIM DUNG

Hà Nội – Năm 2019

i
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Cán bộ hướng dẫn chính: PGS.TS NGUYỄN THẾ HƯNG
Cán bộ hướng dẫn phụ: TS. LÊ THỊ KIM DUNG
Cán bộ chấm phản biện 1: TS. NGUYỄN TIẾN SỸ
Cán bộ chấm phản biện 2: TS. NGUYỄN THỊ KHUY
Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại:
HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Ngày 20 tháng 01 năm 2019


ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một
học vị nào.
Tôi cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được
cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày......... tháng........ năm 2019
Tác giả luận văn

Phạm Thị Lệ Quyên


3

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Quản lý đất đai, Đại
học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và nhiệt tình
giảng dạy, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn này.
Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thế Hưng và TS.
Lê Thị Kim Dung, là người trực tiếp hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ và
hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn UBND huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam đã tạo mọi
điều kiện thuận lợi và cung cấp đầy đủ các thông tin, số liệu, trong quá trình nghiên
cứu luận văn này.
Cuối cùng, tôi xin trân trọng cám ơn các bạn học viên cùng lớp, những người
thân trong gia đình và bạn bè đã giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình học tập,
nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Tác giả luận văn

Phạm Thị Lệ Quyên


4

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................ii
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii
MỤC LỤC..................................................................................................................iv
THÔNG TIN LUẬN VĂN .......................................................................................vii
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... x
DANH MỤC HÌNH ...................................................................................................xi
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .............................................................................. 2

3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................ 2
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................................... 3
1.1. Một số khái niệm có liên quan đến đề tài nghiên cứu.......................................... 3
1.2. Các quan điểm về hiệu quả sử dụng đất và đánh giá hiệu quả sử dụng đất .........
4
1.2.1. Vai trò và ý nghĩa của đất đai trong sản xuất nông nghiệp ..............................
4
1.2.2. Khái quát hiệu quả sử dụng đất ........................................................................
5
1.2.3. Ý nghĩa của đánh giá hiệu quả sử dụng đất đối với sản xuất nông nghiệp ......
7
1.2.4. Một số quan điểm về đánh giá hiệu quả sử dụng đất .......................................
7
1.2.4. Quan điểm đánh giá hiệu quả sử dụng đất của FAO........................................ 9
1.3. Sử dụng đất nông nghiệp theo quan điểm sinh thái và phát triển bền vững ......
11
1.4. Các kinh nghiệm đánh giá sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới, Việt Nam và
khu vực nghiên cứu ................................................................................................... 13
1.4.1. Trên thế giới .................................................................................................... 13
1.4.2. Ở Việt Nam ......................................................................................................
15
1.4.3. Ở tỉnh Hà Nam ................................................................................................ 17
CHƯƠNG II: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................... 19
2.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 19
2.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................ 19


5

2.3. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 19

6

2.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 20
2.4.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu............................................................... 20
2.4.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu ............................................................ 21
2.4.3. Phương pháp kế thừa các tài liệu có liên quan đến đề tài.............................. 21
2.4.4. Phương pháp chỉ tiêu đánh giá hiệu quả ........................................................ 21
CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 25
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam ............. 25
3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 25
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................ 34
3.1.3. Đánh giá chung về mối quan hệ giữa điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội với
hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Thanh Liêm........................ 43
3.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp và biến động diện tích đất nông
nghiệp tại huyện Thanh Liêm ................................................................................... 45
3.2.1. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp tại huyện Thanh Liêm .......................... 45
3.2.2. Biến động diện tích đất nông nghiệp 2014-2017 ............................................ 50
3.3. Đánh giá hiệu quả các loại sử dụng đất trên địa bàn huyện Thanh Liêm. ......... 53
3.3.1. Xác định các loại hình đất chính .................................................................... 53
3.3.2. Mô tả các loại sử dụng đất.............................................................................. 57
3.4. Đánh giá hiệu quả các loại sử dụng đất.............................................................. 63
3.4.1. Hiệu quả kinh tế .............................................................................................. 63
3.4.2. Hiệu quả xã hội .................................................................................................
68
3.4.3. Hiệu quả môi trường .........................................................................................
72
3.5. Lựa chọn các loại sử dụng đất............................................................................ 78
3.5.1. Những căn cứ lựa chọn loại sử dụng đất ........................................................ 78

3.5.2. Kết quả lựa chọn các loại hình và kiểu sử dụng đất ....................................... 78
3.6. Đề xuất các loại sử dụng đất có triển vọng ............................................................
79
3.6.1. Phương hướng, mục tiêu phát triển nông nghiệp huyện Thanh Liêm ............ 79
3.6.2. Đề xuất loại sử dụng đất có triển vọng trên địa bàn huyện Thanh Liêm, tỉnh
Hà Nam ..................................................................................................................... 80


7

3.7. Một số giải pháp mở rộng diện tích các loại sử dụng đất triển vọng ................. 82
3.7.1. Giải pháp chung .............................................................................................. 82
3.7.2. Những giải pháp cụ thể ................................................................................. 85
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 86
KẾT LUẬN................................................................................................................ 86
KIẾN NGHỊ .............................................................................................................. 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 89
PHỤ LỤC .................................................................................................................. 92


vii
THÔNG TIN LUẬN VĂN
Nội dung trình bày gồm:
Họ và tên học viên: Phạm Thị Lệ Quyên
Lớp: CH3AQĐ

Khóa: 3

Cán bộ hướng dẫn: 1. PGS.TS Nguyễn Thế Hưng
2. TS. Lê Thị Kim Dung

Tên đề tài: Đánh giá hiệu quả và đề xuất các loại sử dụng đất nông nghiệp trên
địa bàn huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam.
Thông tin luận văn:
Thanh Liêm có hệ thống giao thông đường quốc lộ 1A, quốc lộ 21A, sông
Đáy, sông Châu Giang là những tuyến đường giao thông đường bộ và đường thủy
quan trọng và thuận lợi cho việc tiếp cận với vùng kinh tế trọng điểm của các tỉnh
phía Bắc. Điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa đất đai màu mỡ, cơ sở hạ tầng tương
đối hoàn chỉnh, phân bố đều, chất lượng khá.
Huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam có tổng diện tích đất nông nghiệp là
9011,0ha (chiếm 54,64% diện tích đất toàn huyện). Trong đó, đất sản xuất nông
nghiệp là 7235,2ha (chiếm 43,87% tổng diện tích đất toàn huyện) bao gồm 6 loại sử
dụng đất, với 15 kiểu sử dụng đất
- LUT nuôi trồng thủy sản (Chuyên cá)
- LUT lúa - cá (Lúa xuân - cá)
- LUT 2 lúa (Lúa xuân - lúa mùa)
- LUT 1 lúa - 2 màu (Đậu tương - lúa mùa - ngô đông và Đậu tương - lúa
mùa - khoai lang)
- LUT 2 lúa - 1 màu (Lúa xuân - lúa mùa - ngô đông, lúa xuân - lúa mùa - lạc
đông và lúa xuân - lúa mùa - khoai lang)
- LUT chuyên rau, màu (Dưa chuột - su hào - cà chua đông, cà chua - rau cải
- khoai tây đông, Dưa lê - đậu đũa - rau cải đông, lạc xuân - ngô hè - đậu tương, lạc
xuân - đậu tương - ngô đông và chuyên sắn).
Qua kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng đất trên địa bàn huyện Thanh Liêm,


8

tỉnh Hà Nam, đề xuất định hướng sử dụng đất phù hợp với điều kiện tự nhiên của
huyện, mang lại hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường. Để nâng cao hiệu quả sử
dụng đất mang lại hiệu quả cao.

9

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
TT

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

1

BVTV

Bảo vệ thực vật

2

CN

Công nghiệp

3

CPTG

Chi phí trung gian

4

FAO

Food and Agriculture Organization - Tổ chức
Nông nghiệp và Lương thực thế giới

5

GB

Giá bán

6

GTNCLĐ

Giá trị ngày công lao động

7

GTGT

Giá trị gia tăng

8

GTSX

Giá trị sản xuất

9

HQKT

Hiệu quả kinh tế

10

LUT

Land Use Type - Loại sử dụng đất

11

NN&PTNT

Nông nghiệp và phát triển nông thôn

12

NS

Năng suất

13

NSX

Nhà sản xuất

14

SCLĐ

Số công lao động

15

TNT

Thu nhập thuần

16

TTCN

Tiểu thủ công nghiệp

17

TSLN

Tỷ suất lợi nhuận


10

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng đất huyện Thanh Liêm năm 2017 ................... 45

Bảng 3.2. Tình hình biến động diện tích đất nông nghiệp ở huyện Thanh Liêm
giai đoạn 2014- 2017....................................................................................... 50
Bảng 3.3. Hiện trạng các loại sử dụng đất nông nghiệp huyện Thanh Liêm.. 53
Bảng 3.4. Hiệu quả kinh tế các loại sử dụng đất tiểu vùng 1.......................... 64
Bảng 3.5. Hiệu quả kinh tế các loại sử dụng đất tiểu vùng 2.......................... 66
Bảng 3.6. Hiệu quả kinh tế các loại sử dụng đất tiểu vùng 3.......................... 67
Bảng 3.7. Hiệu quả xã hội của tiểu vùng 1.........................................................
69
Bảng 3.8. Hiệu quả xã hội tiểu vùng 2 ...............................................................
71
Bảng 3.9. Hiệu quả xã hội tiểu vùng 3 ............................................................ 72
Bảng 3.10 : Mức độ sử dụng phân bón của các cây trồng chính .................... 73
huyện Thanh Liêm. ......................................................................................... 73
Bảng 3.11: Hiện trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật ở huyện Thanh Liêm . 75
Bảng 3.12. Tổng hợp đánh giá khả năng sử dụng bền vững của các LUT ..... 77


11

DANH MỤC HÌNH
Hình 3.1. Biểu đồ các nhóm đất chính ở huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam............. 47
Hình 3.2. Biểu đồ hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà
Nam năm 2017 (theo tỷ lệ %) ................................................................................... 47
Hình 3.4. Sự biến động diện tích các nhóm đất chính giai đoạn 2014 -2017 ........... 52
Hình 3.5. Sự biến động diện tích đất nông nghiệp giai đoạn 2014 - 2017 ............... 53
Hình 3.6. Sơ đồ phân bố các loại sử dụng đất huyện Thanh Liêm, .......................... 55
Hình 3.7. Hiện trạng các loại sử dụng đất nông nghiệp tại ....................................... 56
huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam.............................................................................. 56
Hình 3.8. Cánh đồng 2 lúa xã Thanh Nguyên, huyện Thanh Liêm .......................... 58
Hình 3.9. Cánh đồng trồng lúa kết hợp nuôi cá xã Liêm Phong, .............................. 59

Hình 3.10. LUT nuôi trồng thủy sản xã Thanh Hải, huyện Thanh Liêm.................. 60
Hình 3.11. Cánh đồng ngô xã Liêm Túc, huyện Thanh Liêm .................................. 61
Hình 3.12. Cánh đồng trồng lạc xã Thanh Hà, huyện Thanh Liêm .......................... 63


1


2

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Một vài thập kỷ gần đây, do dân số tăng nhanh đã thúc đẩy nhu cầu lương
thực, thực phẩm ngày càng tăng, gây sức ép đối với đất đai đặc biệt là những diện
tích đất có khả năng sản xuất nông nghiệp. Việc sử dụng đất thiếu quy hoạch của
con người, đồng thời với nhịp độ phát triển dân số và quá trình đô thị hóa đã góp
phần quan trọng trong việc làm thay đổi môi trường tự nhiên theo chiều hướng tiêu
cực.
Trước thực tế đó, thì việc đánh giá hiệu quả của các loại sử dụng đất được đặt
lên hàng đầu.
Thanh Liêm là huyện bán sơn địa nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Hà Nam, có
diện tích tự nhiên 16.491,4 ha, trong đó diện tích đất nông nghiệp là 9.011,0 ha,
chiếm 54,64% diện tích đất tự nhiên của huyện. Trong những năm gần đây, sản xuất
nông nghiệp của Thanh Liêm đã có nhiều chuyển biến tích cực trong chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn và áp dụng các hệ thống sản xuất đa dạng.
Bên cạnh những thành tựu đó, Thanh Liêm còn bộc lộ một số vấn đề bất cập về hiệu
quả sử dụng đất nông nghiệp.
Cho đến nay, các công trình nghiên cứu tài nguyên đất ở huyện Thanh Liêm
chủ yếu tập trung nghiên cứu tài nguyên đất dưới góc độ lớp phủ thổ nhưỡng như
tính chất lý, hoá học, sinh học của đất kết hợp với các yếu tố tự nhiên có liên quan

(nước mặt, khí hậu).
Những nghiên cứu chi tiết cụ thể, đặc biệt là phân tích, đánh giá hiệu quả các
loại sử dụng đất hiện tại để lựac chọn các loại sử dụng đất bền vững phù hợp với
điều kiện kinh tế, xã hội của huyện hầu như chưa được đề cập đến.
Xuất phát từ cơ sở thực tiễn trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Đánh giá hiệu
quả và đề xuất các loại sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Thanh Liêm,
tỉnh Hà Nam”.


2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
- Đánh giá được hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp và các loại sử dụng đất
nông nghiệp chủ yếu trên địa bàn huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam.
- Đề xuất được những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông
nghiệp, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững cả về kinh tế - xã hội và môi trường.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
- Góp phần bổ sung thêm dẫn liệu khoa học về việc sử dụng đất nông nghiệp
tại huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam.
Kết quả phân tích đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp của huyện
Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam là cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, nhà sản xuất nông
nghiệp đưa ra những chính sách phù hợp trong việc sử dụng đất bền vững vả về
kinh tế - xã hội và môi trường.


CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Một số khái niệm có liên quan đến đề tài nghiên cứu
- Đất nông nghiệp: Đất nông nghiệp là đất sử dụng vào mục đích sản xuất,
nghiên cứu, thí nghiệm về nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, làm muối
và mục đích bảo vệ, phát triển rừng. Như vậy, đất nông nghiệp bao gồm đất sản
xuất nông nghiệp, đất lâm nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản, đất làm muối và đất nông
nghiệp khác.

+ Đất sản xuất nông nghiệp: Là đất phục vụ vào mục đích sản xuất nông
nghiệp bao gồm: Đất trồng cây hàng năm và đất trồng cây lâu năm.
+ Đất lâm nghiệp: Là đất có rừng tự nhiên hoặc có rừng trồng đạt tiêu chuẩn
rừng theo quy định của pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng, đất khoanh nuôi phục
hồi rừng, đất để trồng rừng mới.Đất lâm nghiệp bao gồm đất rừng sản xuất, đất rừng
phòng hộ, đất rừng đặc dụng.
+ Đất nuôi trồng thuỷ sản: Là đất được sử dụng chuyên cho mục đích nuôi,
trồng thuỷ sản, bao gồm đất nuôi trồng nước lợ, nước mặn và đất chuyên nuôi trồng
nước ngọt.
+ Đất làm muối: Là đất các ruộng muối để sử dụng vào mục đích sản xuất
muối.
+ Đất nông nghiệp khác: Là đất tại nông thôn sử dụng để xây dựng nhà kính
hoặc các loại nhà khác phục vụ mục đích trồng trọt kể cả các hình thức trồng trọt
không trực tiếp trên đất; xây dựng chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm và các loại
động vật khác được pháp luật cho phép; xây dựng trạm, trại nghiên cứu thí nghiệm
nông nghiệp, lâm nghiệp, diêm nghiệp, thủy sản, xây dựng cơ sở ươm tạo cây
giống, con giống; xây dựng kho, nhà của hộ gia đình, cá nhân để chứa nông sản,
thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, máy móc, công cụ sản xuất nông nghiệp.
- Loại sử dụng đất (LUT): Mô tả thực trạng sử dụng đất của một vùng đất với
những phương thức sản xuất và quản lý trong các điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã
hội và kỹ thuật xác định.
- Hiệu quả sử dụng đất: Sử dụng các nguồn tài nguyên đất có hiệu quả cao trong
sản xuất để đảm bảo phát triển một nền nông nghiệp bền vững. Với việc sử dụng đất
thiếu hiệu quả, diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, đặc biệt trong bối


cảnh biến đổi khí hậu, thì việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất là xu thế tất yếu đối
với các nước trên thế giới.
Sử dụng các nguồn tài nguyên có hiệu quả thông qua việc bố trí cơ cấu cây trồng,
vật nuôi là một trong những vấn đề được chú ý hiện nay của hầu hết các nước trên

thế giới. Nó không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà hoạch
định chính sách, các nhà kinh doanh nông nghiệp mà còn là sự mong muốn của
nông dân, những người trực tiếp tham gia vào quá trình sản xuất nông nghiệp (Đào
Châu Thu, 1999).
Sử dụng đất đai có hiệu quả là hệ thống các biện pháp nhằm điều hòa mối quan hệ
người - đất trong tổ hợp các nguồn tài nguyên khác và môi trường. Căn cứ chọn vào
các sản phẩm có ưu thế ở từng địa phương, từ đó nghiên cứu áp dụng công nghệ
mới nhằm làm cho sản phẩm có tính cạnh tranh cao, đảm bảo sự thống nhất giữa
các ngành, đó là một trong những điều kiện để phát triển nông nghiệp hướng về sản
xuất có tính ổn định và bền vững, đồng thời phát huy tối đa công dụng của đất nhằm
đạt tới hiệu quả kinh tế- xã hội và môi trường cao nhất (Nguyễn Đình Hợi,
1993)[8].
Việc sử dụng đất có hiệu quả được thể hiện ở các nội dung chủ yếu sau đây:
+ Sử dụng hợp ý về không gian để hình thành hiệu quả kinh tế không gian sử dụng
đất.
+ Phân phối hợp lý cơ cấu sử dụng đất đai trên diện tích đất được sử dụng, hình
thành cơ cấu kinh tế sử dụng đất hiệu quả.
+ Quy mô sử dụng đất cần có sự tập trung thích hợp, hình thành quy mô kinh tế sử
dụng đất.
1.2. Các quan điểm về hiệu quả sử dụng đất và đánh giá hiệu quả sử dụng đất
1.2.1. Vai trò và ý nghĩa của đất đai trong sản xuất nông nghiệp
Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là điều kiện cho sự sống của
động vật, thực vật, vi sinh vật và con người trên Trái Đất. Đất đai là điều kiện cần
thiết để con người tồn tại và tái xuất các thế hệ kế tiếp nhau của loài người cũng là
khoảng không gian lãnh thổ cần thiết đối với mọi quá trình sản xuất trong ngành


kinh tế quốc dân và mọi hoạt động của xã hội. Tuy vậy, đối với từng ngành cụ thể,
đất đai có vị trí khác nhau. Trong công nghiệp, thương mại, giao thông đất đai là cơ
sở, nền móng để xây dựng nhà cửa, cửa hàng, mạng lưới giao thông, thì ngược lại

trong nông nghiệp ruộng đất tham gia với tư cách là yếu tố tích cực của sản xuất, là
tư liệu sản xuất chủ yếu không thể thay thế được.
Trong nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt, không thể thay thế được
thì đất đai còn là không gian để sản xuất nông nghiệp, đất còn có 2 chức năng đặc
biệt quan trọng.
(I) Đất là đối tượng chịu tác động trực tiếp của con người trong quá trình sản
xuất.
(II) Đất tham gia tích cực vào quá trình sản xuất, cung cấp cho cây trồng nước,
muối khoáng, không khí và các chất cần thiết cho cây trồng sinh trưởng và phát triển
(Lê Văn Khoa, 2007) [11].
1.2.2. Khái quát hiệu quả sử dụng đất
Hiệu quả kinh tế
Theo Các Mác, bản chất của hiệu quả kinh tế là sự thực hiện yêu cầu của quy
luật tiết kiệm thời gian biểu hiện trình độ sử dụng nguồn lực của xã hội. Trong đó
quy luật tiết kiệm thời gian là quy luật có tầm quan trọng đặc biệt, mọi hoạt động
của con người đều tuân theo quy luật đó, đồng thời nó quyết định động lực phát
triển của lực lượng sản xuất, tạo điều kiện phát triển văn minh xã hội và nâng cao
đời sống của con người qua mọi thời đại.
Theo các nhà khoa học Đức (Stenien, Hanau, Rusteruyer, Simmerman), hiệu
quả kinh tế là chỉ tiêu so sánh mức độ tiết kiệm chi phí trong một đơn vị kết quả
hữu ích và mức tăng kết quả hữu ích của hoạt động sản xuất vật chất trong một thời
kỳ, góp phần làm tăng thêm lợi ích của xã hội.
Hiệu quả kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả đạt
được và lượng chi phí bỏ ra trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Lượng kết quả
đạt được là phần giá trị thu được của sản phẩm đầu ra, lượng chi phí bỏ ra là phần
giá trị của các nguồn lực đầu vào. Vậy, bản chất của phạm trù kinh tế sử dụng đất


là: với một diện tích đất đai nhất định sản xuất ra một khối lượng của cải vật chất
nhiều nhất với một lượng đầu tư chi phí về vật chất và lao động thấp nhất, nhằm đáp

ứng nhu cầu ngày càng tăng về vật chất của xã hội.
Hiệu quả kinh tế là khâu trung tâm của tất cả các loại hiệu quả và có vai trò
quyết định đối với các loại hiệu quả khác. Hiệu quả kinh tế là loại hiệu quả có khả
năng lượng hoá, được tính toán tương đối chính xác và biểu hiện bằng các hệ thống
các chỉ tiêu (Nguyễn Văn Hảo, 2007)[7].
Hiệu quả xã hội
Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh giữa kết quả xét về mặt xã hội và
tổng chi phí bỏ ra. Theo Nguyễn Duy Tính (1995)[24], hiệu quả về mặt xã hội sử
dụng đất nông nghiệp chủ yếu được xác định bằng khả năng tạo việc làm trên một
đơn vị diện tích đất nông nghiệp.
Từ những quan điểm trên cho thấy, hiệu quả xã hội có liên quan mật thiết với
hiệu quả kinh tế, chúng là tiền đề của nhau và là một phạm trù thống nhất, phản ánh
mối quan hệ giữa kết quả sản xuất và các lợi ích xã hội mang lại. Việc lượng hoá các
chỉ tiêu biểu hiện hiệu quả xã hội gặp nhiều khó khăn và chủ yếu phản ánh bằng các
chỉ tiêu mang tính định tính như tạo công ăn việc làm, định canh định cư, lành mạnh
xã hội.
Hiệu quả môi trường
Hiệu quả môi trường là loại hiệu quả được các nhà nghiên cứu môi trường rất
quan tâm trong điều kiện hiện nay. Một hoạt động sản xuất được coi là có hiệu quả
khi các hoạt động của nó không có những ảnh hưởng tác động xấu đến môi trường
và đa dạng sinh học. Hiệu quả môi trường được phân theo nguyên nhân gây nên
gồm: hiệu quả hoá học môi trường, hiệu quả vật lý môi trường và hiệu quả sinh vật
môi trường. Hiệu quả sinh vật môi trường là hiệu quả khác nhau của hệ thống sinh
thái do sự phát sinh biến đổi của các loại yếu tố môi trường dẫn đến. Hiệu quả hoá
học môi trường là hiệu quả môi trường do các phản ứng hoá học giữa các vật chịu
ảnh hưởng của điều kiện môi trường dẫn đến. Hiệu quả vật lý môi trường là hiệu
quả môi trường do tác động vật lý dẫn đến.
Hiệu quả môi trường vừa đảm bảo lợi ích trước mắt vì phải gắn chặt với quá

trình khai thác, sử dụng đất vừa đảm bảo lợi ích lâu dài, tức là bảo vệ tài nguyên đất
và môi trường sinh thái. Khi hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội của một loại sử
dụng đất nào đó được đảm bảo thì hiệu quả môi trường càng được quan tâm (Đoàn
Công Quỳ, 2006)[13].
1.2.3. Ý nghĩa của đánh giá hiệu quả sử dụng đất đối với sản xuất nông nghiệp
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê, tính đến 01/01/2012, tổng diện
tích đất tự nhiên của Việt Nam là 33.095,1 nghìn ha, trong đó đất nông nghiệp là
26.280,5 nghìn ha, nhưng đất sản xuất chỉ có10151,1 nghìn ha chiếm 30,67%. Dân
số tăng nhanh, khiến diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp song nhu cầu sử
dụng lương thực, thực phẩm của con người ngày càng tăng. Trong nền kinh tế hiện
nay, khi sản xuất nông nghiệp cần phải đáp ứng nhu cầu của thị trường và mục tiêu
phát triển của xã hội, đồng thời phải đảm bảo sự bền vững trong sản xuất và sử
dụng tài nguyên, việc đánh giá đất đai một cách tổng hợp có tính đến các yếu tố
kinh tế - xã hội là hết sức cần thiết để định hướng phát triển, là cơ sở chủ yếu cho
các phương án quy hoạch và quản lý sử dụng đất.
Việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất mang lại nhiều ý nghĩa:
- Nâng cao hiệu quả kinh tế: Cây trồng cho năng suất tốt hơn, chất lượng cao
hơn, được thị trường chấp nhận.
- Đảm bảo sự bền vững về môi trường: Thông qua đánh giá hiệu quả sử dụng
đất xác định được loại sử dụng đất và biện pháp canh tác phù hợp với điều kiện tự
nhiên của từng vùng. Từ đó, bảo vệ được độ màu mỡ của đất, ngăn chặn thoái hoá
đất và bảo vệ môi trường sinh thái đất.
- Đảm bảo sự bền vững về mặt xã hội: Thu hút được lao động, đảm bảo được
đời sống xã hội (Đỗ Quang Quý, 2007)[12].
1.2.4. Một số quan điểm về đánh giá hiệu quả sử dụng đất
1.2.4.1. Quan điểm đánh giá hiệu quả sử dụng đất của Liên Xô
Phương pháp đánh giá đất của Liên Xô được thực hiện từ năm 1950 và sau đó
hoàn thiện vào năm 1986. Công tác đánh giá đất đai được tiến hành trên toàn Liên
bang và do Bộ nông nghiệp chủ trì nhằm tạo cơ sở cho việc xác định hiệu quả kinh

tế sử dụng đất đai, đánh giá và so sánh hoạt động kinh doanh của các xí nghiệp, dự
kiến số lượng và giá thành sản phẩm và làm cơ sở trong thu mua và giao nộp nông
sản phẩm.
Việc đánh giá đất đai được thực hiện theo hai hướng: đánh giá chung và đánh
giá riêng (theo hiệu quả từng loại cây trồng) theo năng suất - giá thành sản phẩm,
mức hoàn vốn và địa tô cấp sai (phần lãi thuần tuý).
Cây trồng lấy làm gốc để đánh giá là cây ngũ cốc và cây họ đậu. Đơn vị đánh
giá là các chủng đất đối với các loại sử dụng đất có tưới, đất được tiêu úng, đất
trồng cây lâu năm, đất đồng cỏ cắt và đồng cỏ chăn thả
1.2.4.2. Quan điểm đánh giá hiệu quả sử dụng đất của Hoa Kỳ
Theo Davis K.P (Land use, 1976), dựa trên mục tiêu hoặc tính chất sử dụng,
đất được phân thành các nhóm dạng sử dụng: nhóm không thể chuyển hoá và nhóm
có thể chuyển hoá; nhóm đô thị và nhóm phi đô thị.
Đất nông nghiệp và lâm nghiệp thuộc nhóm phi đô thị và cũng thuộc nhóm có
thể chuyển hoá. Việc phân hạng trong nhóm này sẽ áp dụng một trong ba cách phân
hạng:
- Phân hạng chỉ dựa trên các yếu tố tự nhiên của đất (địa chất - đá mẹ, dạng
đất - địa mạo, thời tiết - khí hậu và thổ nhưỡng).
- Phân hạng dựa trên kiểu thảm thực vật (Vegetation)
- Phân hạng theo mục tiêu sử dụng đất (Classification based on land use) gồm
đất nông nghiệp, đất xây dựng các công trình (Engineering), đất rừng (dựa vào kiểu
rừng hoặc năng suất lập địa), đồng cỏ, khu bảo tồn động vật hoang dã, khu giải trí…
Với đất nông nghiệp, phân hạng đất đai được ứng dụng rộng rãi theo hai
phương pháp sau:
- Phương pháp tổng hợp: Lấy năng suất cây trồng trong nhiều năm làm tiêu
chuẩn đánh giá.
- Phương pháp yếu tố: Bằng cách thống kê các yếu tố tự nhiên và kinh tế để so
sánh, lấy lợi nhuận tối đa là 100% để làm mốc so sánh với các đất khác.

1.2.4.3. Quan điểm đánh giá hiệu quả sử dụng đất theo FAO
Theo FAO, đánh giá đất đai là kết quả của việc cân nhắc, đánh giá các tiềm
năng đất đai cho một hay nhiều loại sử dụng đất. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất
toàn diện trên cả 3 mặt: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường.
Chính vì vậy, đánh giá đất yêu cầu thu thập thông tin từ nhiều phương diện bao gồm
thổ nhưỡng, địa hình, địa mạo, các điều kiện địa chất, khí hậu, thuỷ văn, lớp phủ
thực vật và cả các điều kiện kinh tế xã hội có liên quan đến sử dụng đất.
1.2.4. Quan điểm đánh giá hiệu quả sử dụng đất của FAO
1.2.4.1. Những khái niệm cơ bản được sử dụng trong đánh giá đất đai của FAO.
Theo FAO, đánh giá đất là kết quả của việc cân nhắc đánh giá các tiềm năng
đất đai cho một hay nhiều loại sử dụng đất (LUT). Mỗi LUT phải được đánh giá,
lựa chọn trong mối quan hệ của điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội trên cơ sở thích
hợp, hiệu quả và bền vững. FAO đã chỉ ra rằng, một quốc gia hay một dân tộc sử
dụng đất đai của họ như thế nào là tuỳ thuộc vào những nhân tố tổng hợp có quan
hệ mật thiết với nhau, bao gồm các đặc tính của đất, các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã
hội, hành chính và những hạn chế về chính trị cũng như các nhu cầu mục tiêu của
con người
Đất đai (Land): Đất đai được xem xét bao gồm nhiều yếu tố của môi trường tự
nhiên ở một khu vực địa lý có ảnh hưởng đến việc sử dụng đất như lớp phủ thổ
nhưỡng, địa mạo, thuỷ văn nước mặt, khí hậu,.... Đất đai được mô tả theo chất lượng
hiện tại của nó, bao gồm những tính chất có thể quan sát hay đo lường được. Đất đai
thường được mô tả dưới khái niệm “Đơn vị bản đồ đất đai” (Land Mapping UnitLMU), đây là một vùng đất đai với các tính chất riêng được khoanh định trên bản đồ.
Đánh giá đất đai: Theo FAO “Đánh giá đất đai là quá trình so sánh, đối chiếu
những tính chất vốn có của vạt đất cần đánh giá với những tính chất đất đai mà loại
sử dụng đất yêu cầu phải có”. Như vậy, đánh giá đất đai (Land Evaluation - LE) là
quá trình thu thập thông tin, xem xét toàn diện trên phạm vi rất rộng, bao gồm cả
không gian, thời gian, điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường.
Loại sử dụng đất: là sự phân chia chi tiết của loại sử dụng đất chính và được

mô tả theo các thuộc tính nhất định. Các thuộc tính đó bao gồm: quy trình sản xuất,
các đặc tính về quản lý đất đai (như sức kéo trong làm đất, đầu tư vật tư kỹ thuật…)
và các đặc tính về kinh tế, kỹ thuật như định hướng thị trường, vốn thâm canh, lao
động, vấn đề sở hữu đất đai.
Yêu cầu sử dụng đất (Land Use Requirement) là những điều kiện tự nhiên có
ảnh hưởng đến năng suất và sự ổn định của loại sử dụng đất, hay có ảnh hưởng đến
tình trạng quản lý và thực hiện loại sử dụng đất đó. Những yêu cầu sử dụng đất
thường được xem xét từ chất lượng đất đai của vùng nghiên cứu. Yêu cầu sử dụng
đất được coi như là những điều kiện tự nhiên cần thiết để thực hiện thành công và
bền vững một loại sử dụng đất (Đoàn Công Quỳ, 2006) [13].
1.2.4.2. Nguyên tắc đánh giá đánh đai theo FAO
FAO đề ra 6 nguyên tắc cơ bản trong việc đánh giá đất đai là:
- Các LUT được lựa chọn phải phù hợp với mục tiêu phát triển của vùng hay
quốc gia cũng như phải phù hợp với bối cảnh và đặc điểm về tự nhiên/ kinh tế của
khu vực nghiên cứu.
- Các LUT cần được mô tả và định rõ các thuộc tính về kỹ thuật và kinh tế - xã
hội.
- Việc đánh giá đất đai bao gồm sự so sánh của hai hay nhiều LUT.
- Khả năng thích nghi đất đai cần đặt trên cơ sở sử dụng đất bền vững.
- Đánh giá khả năng thích nghi đất đai bao gồm cả sự so sánh về năng suất (lợi
ích) thu được và đầu tư (chi phí) cần thiết của các LUT.
- Đánh giá đất đai đòi hỏi một phương pháp tổng hợp, mang tính liên ngành.
Với 6 nguyên tắc cơ bản trên, đánh giá đất đai sẽ cung cấp cho việc quy
hoạch sử dụng đất những phương án về sử dụng tài nguyên đất đai và trong mỗi
phương án là những thông tin về năng suất, mức đầu tư (chi phí), lợi nhuận cách
quản trị đất đai - nhu cầu về cải thiện cơ sở hạ tầng và ảnh hưởng của sử dụng đất
đối với môi trường. Nguyên tắc đánh giá đất theo FAO là đánh giá đất phải gắn với
LUT xác định, có sự so sánh giữa lợi nhuận thu được và đầu tư cần thiết. Đánh giá
đất liên quan chặt chẽ với các yếu tố môi trường tự nhiên của đất với các điều kiện