Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong phần lịch sử việt nam (từ nguồn gốc đến thế kỉ XIX) cho học sinh lớp 10 THPT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

NGUYỄN THỊ HOA

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ
VIỆT NAM (GIAI ĐOẠN TỪ NGUỒN
GỐC ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX) CHO
HỌC SINH LỚP 10 THPT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Lịch sử

HÀ NỘI, 2018


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

NGUYỄN THỊ HOA

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ
VIỆT NAM (GIAI ĐOẠN TỪ NGUỒN
GỐC ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX) CHO
HỌC SINH LỚP 10 THPT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Lịch sử
Người hướng dẫn khoa học

THS. CHU NGỌC QUỲNH

HÀ NỘI, 2018


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành được khóa luận tốt nghiệp này, em tỏ lòng biết ơn chân
thành và sâu sắc nhất tới Ths.Chu Ngọc Quỳnh – Giảng viên trường Đại học
Sư Phạm Hà Nội 2, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, luôn động viên và
tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình hoàn thành khóa luận này.
Đồng thời em xin gửi lời cảm ơn các thầy cô giáo trường Đại học sư
phạm Hà Nội 2 cùng các bạn sinh viên trong lớp K40B Sư phạm Lịch sử đã
có những ý kiến đóng góp quý báu để em hoàn thành khóa luận này.
Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trường THPT Hoa Lư A,
giáo viên trong tổ chủ nhiệm, tổ chuyên môn Lịch sử và các em học sinh lớp
10 đã giúp đỡ em trong quá trình điều tra, nghiên cứu thực tiễn cho đề tài
khóa luận.
Cuối cùng, em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến gia đình và
bạn bè đã động viên, giúp đỡ em trong suốt thời gian qua.
Xuân Hòa, ngày..... tháng .... năm 2018
Sinh viên

Nguyễn Thị Hoa


LỜI CAM ĐOAN
Kính gửi quý Thầy, Cô giáo!
Em xin cam đoan đề tài: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong phần
Lịch sử Việt Nam (từ nguồn gốc đến thế kỉ XIX) cho học sinh lớp 10 THPT” là
công trình nghiên cứu của cá nhân em. Các nội dung nghiên cứu, kết quả
trong đề tài này là hoàn toàn trung thực. Những phương pháp được nêu và thể

hiện trong đề tài được xây dựng dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn.
Ngoài ra, trong khóa luận của em còn sử dụng một số nhận xét, đánh
giá của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích
nguồn gốc rõ dàng.
Xuân Hòa, ngày tháng năm 2018
Sinh viên

Nguyễn Thị Hoa


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài........................................................................................ 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 5
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................. 6
5. Phương pháp nghiên cứu. .......................................................................... 6
6. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................. 7
7. Cấu trúc của khóa luận............................................................................... 7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ
CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG...................................................... 8
1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 8
1.1.1. Các quan niệm về hoạt động trải nghiệm ......................................... 8
1.1.2.Vai trò của hoạt động trải nghiệm trong dạy và học lịch sử............. 9
1.1.3.Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy và học lịch
sử ............................................................................................................... 11
1.1.4.Một số yêu cầu cơ bản trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm .. 21
1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 23
1.2.1.Thực trạng dạy và học Lịch sử ở trường trung học phổ thông ....... 23

1.2.2.. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy và học Lịch sử
ở trường THPT.......................................................................................... 26
TIỂU KẾT CHƯƠNG I ............................................................................... 41
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI
NGHIỆM


TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM (GIAI ĐOẠN TỪ
NGUỒN GỐC ĐẾN THẾ KỈ XIX) CHO HỌC SINH LỚP 10 Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG........................................................ 42
2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của phần lịch sử Việt Nam (giai đoạn
từ nguồn gốc đến thế kỉ XIX) ...................................................................... 42
2.1.1. Vị trí ................................................................................................ 42
2.1.2. Mục tiêu của phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 .................................. 43
2.1.3. Nội dung phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 ........................................ 44
2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử
ở trường phổ thông....................................................................................... 46
2.3. Hướng dẫn một số cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm phần lịch
sử Việt Nam (giai đoạn từ nguồn gốc đến thế kỉ XIX)................................ 49
2.3.1. Tổ chức trò chơi .............................................................................. 49
2.3.2. Tổ chức Hội thi/Cuộc thi ................................................................ 53
2.3.3.Tổ chức tham quan, dã ngoại .......................................................... 60
2.4. Thực nghiệm sư phạm........................................................................... 65
2.4.1. Mục đích thực nghiệm..................................................................... 65
2.4.2. Chọn đối tượng thực nghiệm .......................................................... 66
2.4.3. Tiến hành thực nghiệm ................................................................... 66
2.4.4. Kết quả thực nghiệm ....................................................................... 68
2.4.5. Kết luận sau thực nghiệm ............................................................... 74
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................. 77
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 78

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 81
DANH MỤC PHỤ LỤC


DANH MỤC VIẾT TẮT
HĐNK:

Hoạt động ngoại khóa

HĐTN:

Hoạt động trải nghiệm

HS:

Học sinh

GV:

Giáo viên


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1: Bảng tổng hợp ý kiến của giáo viên và học sinh về mức độ
thường xuyên tổ chức HĐTNST trong dạy học môn Lịch sử ........ 32
Bảng 1.2: Bảng tổng hợp ý kiến của học sinh về mức độ hứng thú đối với
các hình thức tổ chức HĐTNST (đơn vị %) ................................... 35
Bảng 1.3: Mức độ hiệu quả của các HĐTNST trong dạy học môn Lịch sử... 37
Bảng 2.1: Kết quả học tập của học sinh lớp 10I sau giờ dạy thử nghiệm ...... 69
Bảng 2.2: Kết quả học tập của học sinh lớp 10K sau giờ dạy đối chứng ....... 69

Bảng 2.3: Mức độ hứng thú của học sinh lớp 10A7 đối với chương trình
hoạt động trải nghiệm sáng tạo “Văn hóa trong em” ..................... 72


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Biểu đồ tổng hợp ý kiến học sinh về hứng thú................... 31
tổ chức HĐTN trong môn Lịch sử ở trường THPT (đơn vị %) ......... 31
Hình 1.2: Biểu đồ tổng hợp ý kiến giáo viên về mức độ khó khăn.... 38
đối với tổ chức HĐTNST trong môn Lịch sử (đơn vị %) .................. 38
Hình 2.1: Biểu đồ tổng hợp ý kiến của HS về mức độ hứng thú đối với
việc tham gia HĐTNST dưới hình thức cuộc thi “Văn hóa trong em”
(đơn vị %) ........................................................................................... 71


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

1


Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, Lịch sử là môn học
có vị trí và vai trò quan trọng trong việc trang bị kiến thức cơ bản về lịch sử
dân tộc, góp phần giáo dục cho HS tinh thần yêu nước, truyền thống quý báu
của dân tộc Việt Nam, giúp các em phát triển nhân cách một cách toàn diện.
Để đạt được mục đích trên, GV phải có những phương pháp dạy học hiệu quả,
tích cực nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS, bồi dưỡng HS năng
lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập đối với môn học. Trong
đó, GV có thể vận dụng các hình thức tổ chức dạy học khác nhau nhằm đạt
được mục tiêu giáo dục đặc biệt học qua trải nghiệm là một trong những cách
thức sáng tạo và đem lại hiệu quả tích cực.

Ngày nay, học qua trải nghiệm đang được tiếp tục triển khai trên phạm
vi toàn thế giới và được nhìn nhận là một triển vọng tương lai tươi sáng cho
giáo dục toàn cầu trong những thập kỉ tiếp theo. Ở nước ta, quan điểm đổi
mới giáo dục và đào tạo đã được nêu trong Nghị quyết Hội nghị trung ương 8
khóa XI của Ban Chấp hành trung ương đã đề cập đến những thay đổi trong
công tác giáo dục thời gian tới. Điều đó cho thấy, việc đổi mới hình thức,
phương pháp dạy học, đặc biệt hướng dẫn HS được học qua trải nghiệm thực
tế đã và đang được Đảng và nhà nước quan tâm sâu sắc.
Trong dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ Giáo
dục và Đào tạo ban hành năm 2018 cũng đã khẳng định ý nghĩa và vai trò to
lớn của HĐTN trong dạy và học bộ môn Lịch sử. Hoạt động này giúp cho HS
có nhiều cơ hội trải nghiệm và vận dụng nội dung kiến thức vào tìm hiểu
những hoạt động thực tiễn nhằm khám phá và tích lũy kinh nghiệm, kĩ năng
cho bản thân.

2


Tuy nhiên, việc tổ chức HĐTN trong dạy học Lịch sử vẫn chưa được
tiến hành một cách thường xuyên và rộng rãi. Một trong những nguyên nhân
là do GV còn gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch dạy học vừa hấp
dẫn lại vừa phát huy được năng lực của HS. Xuất phát từ thực tiễn dạy học
Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay và yêu cầu của việc đổi mới hình thức,
phương pháp dạy học Lịch sử phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông
mới, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy
học phần Lịch sử Việt Nam (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ
XIX) cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông” làm đề tài khóa luận của
mình với mong muốn đề xuất một số kế hoạch, chương trình tổ chức hoạt
động trải nghiệm sáng tạo phù hợp, hiệu quả góp phần nâng cao chất lượng
dạy và học Lịch sử ở trường trung học phổ thông.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
HĐTN trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng là vấn đề
quan trọng và cần thiết ở nhà trường phổ thông. Vì vậy, vấn đề này đã và
đang được các nhà giáo dục học, giáo dục Lịch sử quan tâm nghiên cứu.
Trong cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học
lịch sử ở trường phổ thông” của Nguyễn Thị Côi (NXB Đại học Sư phạm, Hà
Nội,
2006) đề cập đến vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức bài học lịch sử tại thực địa,
nhà bảo tàng, nhà truyền thống cho HS ở trường trung học phổ thông.
Trong cuốn sách “Phương pháp dạy học môn lịch sử ở trường trung
học phổ thông” của Vũ Quang Hiển và Hoàng Thanh Tú đồng chủ biên
(NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2013) đã đề cập đến vị trí, ý nghĩa, vai
trò của dạy học lịch sử ngoài lớp và HĐNK cũng như những thuận lợi và khó
khăn khi tổ chức các HĐNK.
Trong Kỉ yếu Hội thảo “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho
học sinh phổ thông và mô hình trường phổ thông gắn với sản xuất, kinh
3


doanh tại địa phương” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tuyên Quang 29 –
30/8/2014) đã đề cập đến các khái niệm, mục tiêu, các cách thức tổ chức
HĐTN, bên cạnh đó còn đưa ra các cách thức đánh giá HĐTN cụ thể cho từng
nội dung.
Trong cuốn “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường
phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Liên chủ biên (NXB giáo dục Việt Nam,
năm 2016) đã đề cập đến các hình thức TNST, phương pháp tổ chức HĐTN,
bên cạnh đó tác giả còn thiết kế các chủ đề TNST trong một số chương trình
cụ thể.
Trong cuốn sách “Hướng dẫn học tập bộ môn xã hội” (tập 1, tập 2) của
Bộ giáo dục Nhật Bản do tác giả Nguyễn Quốc Vương dịch (NXB Đại học Sư

Phạm, năm 2017 ) đã đề cập, trình bày cụ thể về mục tiêu, nội dung, phương
pháp chỉ đạo và đánh giá kết quả học tập môn Xã hội trong trường phổ thông
mà trọng tâm là các năm tiểu học và trung học cơ sở. Trong đó tác giả đã
nhấn mạnh và làm sáng tỏ các vấn đề GV thường gặp phải trong việc tổ chức
các HĐTN theo các chủ đề khác nhau như: chủ đề tác nghiệp, du lịch, văn
hóa, các vấn đề xã hội,...
Trong bộ sách Hoạt động trải nghiệm (dành cho học sinh tiểu học) gồm
10 cuốn từ lớp 1 đến lớp 5 của tác giả Nguyễn Quốc Vương và Lê Xuân
Quang (NXB Đại học Sư Phạm, năm 2017) , tác giả sau khi phân tích cơ sở lí
luận và thực tiễn của HĐTN, cũng như vị trí của nó trong Chương trình giáo
dục phổ thông, tác giả đã chỉ ra và phân tích rõ những đặc trưng cơ bản. Trên
nền tảng ấy, tác giả gợi ý những phương án cụ thể đối với việc hướng dẫn tổ
chức các hoạt động trải nghiệm ở từng chủ đề giành riêng cho bậc tiểu học.
Trong Kỉ yếu Hội thảo “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho
học sinh phổ thông và mô hình trường phổ thông gắn với sản xuất, kinh
doanh tại địa phương” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tuyên Quang 29 –

4


30/8/2014) đã đề cập đến các khái niệm, mục tiêu, các cách thức tổ chức
HĐTN, bên cạnh đó còn đưa ra các cách thức đánh giá HĐTN cụ thể cho từng
nội dung.
Trên Tạp chí Giáo dục cũng có nhiều bài viết chuyên khảo bàn về hoạt
động ngoại khóa như: “Biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên
lớp cho học sinh THPT” của tác giả Nguyễn Thị Thành – THPT dân lập Bình
Minh – Hà Tây, “Tổ chức dạ hội Lịch sử về Hồ Chí Minh cho học sinh với sự
hỗ trợ của phần mềm Powerpoint” của tác giả Nguyễn Thị Côi – Đại học Sư
phạm Hà Nội và Đoàn Văn Hưng – Đại học Quy Nhơn; tác giả Đoàn Văn
Hưng với bài viết “Tổ chức dạ hội Lịch sử về Bác Hồ”. Các tác giả đã trình

bày biện pháp, cách thức tổ chức các hoạt động ngoại khóa cụ thể với hình
thức tổ chức cuộc thi tìm hiểu những chủ đề sinh động. Từ đó đề cập đến một
số thuận lợi và khó khăn trong quá trình tổ chức HĐNK.
Ngoài ra, còn có các Luận văn thạc sĩ, khóa luận tốt nghiệp đã đề cập
đến vấn đề này, tiêu biểu như:
Ths. Lê Thị Nga với đề tài “Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm
sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử địa phương ở trường THPT
huyện Ba Vì – Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ (Ngành sư phạm Lịch sử - chuyên
ngành lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử - trường Đại học Giáo
dục – ĐHQGHN, 2015). Trong đề tài này, tác giả đã đề cập đến một số khái
niệm thuật ngữ cơ bản, những đặc điểm của HĐTN. Tác giả cũng đã chỉ rõ cơ
sở lí luận và thực tiễn HĐTN, từ đó đề xuất những kế hoạch xây dựng HĐTN
cho nội dung Lịch sử địa phương của trường THPT Ba Vì – Hà Nội.
Nguyễn Thị Hà với đề tài “Sử dụng tư liệu của Bảo tàng Nhân học tổ
chức hoạt động ngoại khóa trong môn Lịch sử ở trường trung học phổ
thông”, Khóa luận tốt nghiệp (Khoa Sư phạm – Trường ĐHGD – ĐHQGHN,
2015). Đề tài đã khẳng định vai trò của việc khai thác tư liệu tại bảo tàng hiện
nay là một trong những yêu cầu cấp thiết trong việc đổi mới phương pháp dạy

5


học lịch sử nhằm phát huy những năng lực của HS và nâng cao chất lượng
dạy học môn Lịch sử. Xuất phát từ việc nghiên cứu, tác giả đã đề xuất xây
dựng chương trình HĐNK cho học sinh THPT.
Luận văn của Ths. Chu Ngọc Quỳnh với đề tài “Sử dụng tư liệu của
bảo tàng Dân tộc học và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trong dạy học Lịch sử
trường trung học phổ thông”. Nội dung của đề tài đã đề cập đến việc tổ chức
các HĐTN cho HS lớp 10 khám phá tư liệu của bảo tàng, và ngược lại, sử
dụng các tư liệu của bảo tàng để tổ chức các HĐTN ở trên lớp học.

Hoàng Thị Anh với đề tài “Sử dụng tư liệu của làng văn hóa - du lịch
các dân tộc Việt Nam để tổ chức hoạt động tải nghiệm sáng tạo cho học sinh
lớp 10 - trường THPT Đông Anh (Hà Nội)”, Khóa luận tốt nghiệp (Khoa Lịch
sử - trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, 2017). Tác giả cũng đã trình bày các
biện pháp, cách thức tiến hành HĐTNST tại làng văn hóa - du lịch các dân tộc
Việt Nam.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về HĐTN Lịch sử rất phong
phú và đa dạng. Tuy nhiên, nghiên cứu về cách thức tổ chức HĐTN trong nội
dung một bài học Lịch sử cụ thể trong chương trình phổ thông vẫn chưa được
nhiều tác giả đề cập đến.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Xây dựng kế hoạch và tổ chức HĐTN trong dạy
học phần Lịch sử Việt Nam (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) cho
HS lớp 10 ở trường THPT.
3.2. Phạm vi nghiên cứu:
- Về nội dung: Đề tài tập trung vào phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 chương trình chu n.
- Về phạm vi điều tra, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm: Đề
tài tiến hành tại các trường THPT: THPT Hoa Lư A (Ninh Bình), THPT Bắc

6


Thăng Long (Hà Nội), THPT Đa Phúc (Hà Nội), THPT Bắc Đông Quan (Thái
Bình) và tiến hành thực nghiệm tại trường THPT Hoa Lư A (Ninh Bình).
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức HĐTN trong
dạy học Lịch sử, đề tài xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, và đề xuất một
số biện pháp xây dựng và tổ chức HĐTN cho HS phần Lịch sử Việt Nam
(chương trình Lịch sử Lớp 10). Đồng thời, dựa trên kết quả thực nghiệm tại

trường THPT, chúng tôi đưa ra kết luận cải tiến phương pháp, cách thức tổ
chức HĐTN hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử
ở trường THPT.
4.2. Nhiệm vụ
- Tìm hiểu cơ sở lý luận của việc tổ chức HĐTN trong dạy học Lịch sử
ở trường THPT.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học Lịch sử nói chung, thực trạng
tổ chức HĐTN nói riêng trong dạy học Lịch sử.
- Nghiên cứu nội dung phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 và đề xuất kế
hoạch tổ chức HĐTN trong dạy học nội dung này.
- Thực nghiệm và đánh giá tính hiệu quả, tính khả thi các kế hoạch tổ
chức HĐTN đề tài đề xuất.
5. Phương pháp nghiên cứu.
- Nghiên cứu lí thuyết: Đọc và phân tích, tổng hợp tài liệu sách báo,
tạp chí, internet… về tâm lý học, giáo dục học, phương pháp dạy học LS, vấn
đề tổ chức HĐTNST ở trường THPT, phân tích nội dung chương trình, SGK
lớp 10 hiện hành.
- Nghiên cứu thực tiễn:

7


+ Quan sát, dự giờ, trao đổi với GV, HS, điều tra xã hội học để đánh giá
về thực trạng tổ chức HĐTN ở trường THPT. Thực nghiệm sư phạm nhằm
kiểm tra, đối chứng kết quả nghiên cứu của đề tài.
+ Thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm một số biện pháp để tổ chức
HĐTN cho HS lớp 10 ở trường THPT Hoa Lư A (Ninh Bình)
6. Những đóng góp mới của đề tài
Thực hiện tốt những nhiệm vụ đề ra, khóa luận góp phần:
- Khẳng định được vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc tổ chức

HĐTN trong dạy học Lịch sử ở trường THPT.
- Đánh giá được thực trạng tổ chức HĐTN trong dạy học Lịch sử ở
trường phổ thông hiện nay.
- Đề xuất được một số kế hoạch tổ chức HĐTN trong môn Lịch sử
(phần Lịch sử Việt Nam) phù hợp với mục tiêu, nội dung, điều kiện triển khai
ở trường THPT.
7. Cấu trúc của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo,
khóa luận gồm 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải
nghiệm trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông
Chương 2: Một số biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy
học phần Lịch sử Việt Nam (giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) cho
học sinh lớp 10 ở trường trung học phổ thông

8


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC LỊCH
SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Các quan niệm về hoạt động trải nghiệm
Trong nhà trường “hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) là những hoạt
động có chủ đích, có kế hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được
thực hiện thông qua những cách thức phù hợp để chuyển tải nội dung giáo
dục tới người học nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục” [17, tr.13]
HĐTN là sự kết hợp chặt chẽ, hợp nhất của hai yếu tố “trải nghiệm” và
“sáng tạo”. Trong tọa đàm phản biện dự thảo chương trình giáo dục phổ thông

tổng thể, TS Phạm Đỗ Nhật Tiến (nguyên chuyên gia giáo dục của Bộ Giáo
dục – Đào tạo) cho rằng hoạt động trải nghiệm sáng tạo đưa vào chương trình
giáo dục phổ thông với mục đích chính là chuyển hóa kiến thức, kỹ năng, thái
độ thành năng lực. Vì vậy đó không thể là môn học riêng biệt mà phải gắn
liền với từng môn học, là một phần của giáo dục môn học.
“HĐTN là hoạt động giáo dục trong đó từng HS được trực tiếp hoạt
động thực tiễn trong nhà trường hoặc trong xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ
chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, kỹ năng và tích
lũy kinh nghiệm riêng của cá nhân. Trải nghiệm sáng tạo là hoạt động được
coi trọng trong từng môn học; đồng thời trong kế hoạch giáo dục cũng bố trí
các hoạt động trải nghiệm sáng tạo riêng, mỗi hoạt động này mang tính tổng
hợp của nhiều lĩnh vực giáo dục, kiến thức, kỹ năng khác nhau” [17, t.14]
Trong cuốn kỉ yếu hội thảo Tổ chức HĐTN cho HS phổ thông và mô
hình trường phổ thông gắn với sản xuất, kinh doanh tại địa phương đã khẳng
định: “HĐTN là các hoạt động ngoại khóa sau các giờ học lên lớp, có mối

9


quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho các hoạt động giảng dạy, được thực hiện nhằm
mục tiêu đào tạo ra các thế hệ nhân tài có định hướng tương lai với đầy đủ
nhan cách và sức sáng tạo, biết vận dụng tích cực những kiến thức đã học và
thực tế, đồng thời biết chia sẻ và quan tâm tới mọi người xung quanh”.
[2, tr.6]
Có thể khẳng định rằng, dù có những cách thức nhìn nhận và đánh giá
khác nhau nhưng về bản chất HĐTN trong bộ môn Lịch sử chính là một
phương pháp dạy học, là cách thức để tổ chức cho HS học Lịch sử. Hình
thành và phát triển những ph m chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, giá trị, kỹ
năng sống và những năng lực chung cần có ở con người trong xã hội hiện đại.
Đó là sự kết hợp giữa “trải nghiệm” với “sáng tạo” để tạo nên một tổng hòa

chung, các giá trị sau mỗi bài học.
1.1.2. Vai trò của hoạt động trải nghiệm trong dạy và học lịch sử
HĐTN là một hoạt động rất bổ ích trong việc tổ chức dạy học ở trường
THPT và đóng một vai trò vô cùng quan trọng rèn luyện được kĩ năng, thái độ
của HS. HĐTN góp phần bổ sung kiến thức mà HS được lĩnh hội với các hình
thức nội khóa. Có thể nói đây là một hoạt động rất thú vị và hấp dẫn vì HS
được trực tiếp tham gia vào các hoạt động khác nhau, được quan sát, được
tìm hiểu và chủ động trong việc tiếp thu kiến thức. Đây cũng được coi là
phương pháp tác động đến sự phát triển năng lực sáng tạo, giúp các em tự
chiếm lĩnh kiến thức, hình thành các kĩ năng, giá trị và ph m chất của bản
thân.
“HĐTN còn góp phần phát triển HS và đó là cơ hội cho các em trải
nghiệm trong thực tiễn để tích lũy và chiêm nghiệm các kinh nghiệm, từ đó
khái quát thành hiểu biết theo cách của riêng mình. Thông qua các hoạt động
HS có thể tự nắm bắt được nội dung bài học theo ý hiểu, sở thích, phát huy
được năng lực của người học đặc biệt là HĐTN có khả năng huy động sự

10


tham gia tích cực của tất cả các khâu của quá trình hoạt động: Từ thiết kế
hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với
đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân, tạo cơ hội cho các em được trải
nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng sáng tạo, được đánh giá và lực chọn
ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá
và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè”
[16, t.9].
Thực hiện HĐTN có hiệu quả sẽ góp phần làm tốt việc liên hệ quá khứ
với hiện tại, hoàn thành các công tác công ích xã hội. Trong các công tác
ngoại khóa, hoạt động của thầy và trò được tiến hành ngoài giờ học trên lớp

những nội dung và chủ đề HĐTN xuất phát từ những kiến thức cơ bản, quan
trọng nhất của chương trình sách giáo khoa mà trong giờ học nội khóa do hạn
chế thời gian nên chưa thể cung cấp đầy đủ hết được. Vì vậy, HĐTN có tác
dụng như bài học trong việc bồi dưỡng kiến thức, giáo dục và phát triển toàn
diện cho HS.
HĐTN còn có ý nghĩa thiết thực trong việc rèn luyện nhân cách, thái độ
sống tích cực đối với mỗi HS. Thông qua hoạt động HS trải nghiệm, lĩnh hội
kiến thức bằng nhiều phương pháp đa dạng góp phần bồi dưỡng năng lực cần
thiết cho HS. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể, HS
sẽ phát huy vai trò cụ thể, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. HS
được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động từ thiết kế, chu n
bị, thực hiện và đánh giá kết quả qua đó xây dựng được tính kỉ luật, tinh thần
trách nhiệm trước những vấn đặt ra. Bên cạnh đó, các em còn được bày tỏ
quan điểm ý tưởng và lựa chọn ý tưởng của chính mình. Do vậy mà tạo nên
không khí hào hứng và rất tích cực khi được học tập dưới dạng HĐTNST.
Cùng với các môn học, các HĐTNST môn Lịch sử phát huy tác dụng
trung tâm văn hóa, trung tâm khoa học – kỹ thuật của nhà trường đối với địa

11


phương, tạo cơ sở đề gắn nhà trường với đời sống xã hội. Đặc biệt trong khi
giảng dạy nội dung của phần Lịch sử địa phương việc thực hiện các HĐTN có
ý nghĩa rất thiết thực, để lại những bài học vô cùng ý nghĩa. HS được trải
nghiệm tìm hiểu về Lịch sử thông qua những hoạt động cụ thể và sinh động
giúp các em dễ dàng nắm bắt kiến thức, ngoài ra còn giáo dục cho các em ý
thức và trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ những giá trị của Lịch sử, của quê hương,
đất nước. Từ đó nâng cao ý thức bảo vệ và phát triển những giá trị chung.
HĐTN giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức học tập khác không
thực hiện được. Lĩnh hội kinh nghiệm Lịch sử xã hội loài người và thế giới

xung quanh bằng nhiều con đường khác nhau để phát triển nhân cách là mục
tiêu quan trọng của hoạt động học tập. Tuy nhiên, có những kinh nghiệm chỉ
có thể lĩnh hội thông qua trải nghiệm thực tiễn.
Như vậy có thể thấy, HĐTN có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong các
môn học nói chung và môn Lịch sử nói riêng. Các HĐTN mang lại những trải
nghiệm thú vị cho HS, tăng hứng thú học tập và sự chủ động của HS trong
môn Lịch sử. Nếu làm tốt các HĐTN đối với bộ môn Lịch sử sẽ là một trong
những biện pháp hiệu quả góp phần thay đổi quan niệm luôn cho rằng Lịch sử
luôn khô khan và nhàm chán trước đây. Thông quá đó hình thành cho HS kiến
thức, kĩ năng, thái độ trong học tập và trong cuộc sống. Tiến tới hình thành
các năng lực cơ bản của người học.
1.1.3. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy và học lịch
sử
Có rất nhiều hình thức HĐTN cho HS THPT trong dạy và học Lịch sử.
Tùy vào mục tiêu bài dạy, ý tưởng bài dạy và điều kiện triển khai cụ thể mà
người GV có thể lựa chọn hình thức sử dụng, tổ chức HĐTN trong dạy học
Lịch sử ở trường THPT sao cho phù hợp và hiệu quả.

12


HĐTN được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như hoạt động
câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã
ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động nhân đạo, hoạt động tình
nguyện, hoạt động cộng đồng, sinh hoạt tập thể, lao động công ích, sân khấu
hóa (kịch, thơ, hát, múa rối, tiểu ph m, kịch tham gia,…), thể dục thể thao, tổ
chức các ngày hội,… Mỗi hình thức hoạt động trên đều mang ý nghĩa giáo dục
nhất định. Dưới đây là một số hình thức tổ chức của HĐTN tiêu biểu trong nhà
trường phổ thông có thể áp dụng trong hoạt động dạy và học Lịch sử.
1.1.3.1. Câu lạc bộ

“Câu lạc bộ (CL ) là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm
học sinh c ng sở thích, nhu cầu, năng khiếu,... dưới sự định hướng của những
nhà giáo dục nhằm tạo môi trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các H
với nhau và giữa HS với thầy cô giáo, với những người lớn khác. Hoạt động
của CL tạo cơ hội để HS được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình
về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng
của HS như: ĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe và biểu đạt ý kiến, kĩ năng
trình bày suy nghĩ, ý tưởng, kĩ năng viết bài, kĩ năng chụp ảnh, kĩ năng hợp
tác, làm việc nhóm, kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề,...”. [2, tr.43]
Mô hình câu lạc bộ Lịch sử là một mô hình mới trong hoạt động giáo
dục. Hiện nay có một mô hình câu lạc bộ Lịch sử đang hoạt động rất có hiệu
quả, thu hút được học sinh tham gia đó chính là câu lạc bộ “Em yêu Lịch sử”
tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Đến nay, sau một thời gian hoạt động chúng ta
đã thấy được vai trò cũng như ý nghĩa thiết thực của câu lạc bộ đối với việc
học và dạy Lịch sử.
“Xuất phát từ thực trạng rất ít học sinh quan tâm đến lịch sử dân tộc,
Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (hay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia) đã phối
hợp với Hội Khảo học Lịch sử Việt Nam tạo một sân chơi mới, nghiên cứu

13


xây dựng một chương trình học tập Lịch sử cho học sinh ngay tại khuôn viên
bảo tàng. Chương trình này mang tính giáo dục “học mà chơi, chơi mà học”
hay còn gọi là “sân chơi trí tuệ” nhằm giúp các em có thể tiếp thu kiến thức
lịch sử một cách dễ dàng, bổ ích, lý thú”. [17, t.30]
Đây là một hình thức tổ chức HĐTNST bổ ích, mang tính lâu dài trong
việc dạy học Lịch sử, thực hiện tốt các CLB này sẽ đóng một vai trò quan
trọng trong việc tạo lập cho HS một phong cách làm việc chuyên nghiệp, có
tổ chức và quan trọng.

Mỗi một hình thức hoạt động trên đều tiềm tàng trong nó những khả
năng giáo dục nhất định. Nhờ các hình thức tổ chức đa dạng, phong phú mà
việc giáo dục HS được thực hiện một cách tự nhiên, sinh động, nh nhàng,
hấp dẫn, không gò bó và khô cứng, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý cũng
như nhu cầu, nguyện vọng của HS.
Trong quá trình thiết kế, tổ chức thực hiện và đánh giá HĐTN bằng
cách thức này cả GV lẫn HS đều có cơ hội thể hiện sự sáng tạo, chủ động,
linh hoạt của mình, làm tăng thêm tính hấp dẫn, độc đáo của các hình thức tổ
chức hoạt động.
1.1.3.2. Tổ chức trò chơi
Trò chơi là một loại hình hoạt động giải trí, thư giãn, là món ăn tinh
thần rất bổ ích trong cuộc sống của con người. Trò chơi là hình thức tổ chức
các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác
nhau, có tác dụng giáo dục rất lớn, hình thức thể hiện phong phú và rất sáng
tạo, phát huy được tính tích cực và sáng tạo của HS. Giúp chuyển tải nhiều tri
thức của các lĩnh vực khác nhau, tạo không khí thân thiện và thoải mái trong
tiến trình học tập bên cạnh đó còn giúp các em tiếp cận, tiếp thu được kiến
thức của bài học.

14


Tổ chức trò chơi trong môn Lịch sử ở trường THPT đóng một vai trò
quan trọng. Việc thiết kế và tổ chức trò chơi trong giờ học Lịch sử cho HS
được sử dụng nhằm củng cố kiến thức bài học cho HS, áp dụng vào giảng dạy
đối với các bài ôn tập chương, sơ kết, tổng kết, bài tập Lịch sử và được sử dụng
trong các HĐTN và nó có tác dụng thiết thực đối với HS. Việc áp dụng biện
pháp thiết kế các trò chơi trong HĐTN là vô cùng cần thiết và có tác dụng
trong sự phát triển của trí tuệ, nhân cách của HS khi học tập bộ môn Lịch sử.
Các biện pháp thiết kế các trò chơi trong bộ môn Lịch sử còn có vai trò

tạo dựng phần mở đầu, giới thiệu bài học một cách hấp dẫn, thông qua các
hoạt động GV giới thiệu, HS vận dụng các kĩ năng tham gia qua đó giúp các
em nắm được kiến thức cơ bản cho nội dung bài học.
Như vậy, tổ chức trò chơi cho HS trong nhà trường phổ thông là một
hình thức tổ chức HĐTN có tính phổ biến và có ý nghĩa giáo dục tích cực.
Khi sử dụng hình thức này, chúng ta cần căn cứ vào mục tiêu giáo dục, lựa
chọn những nội dung mà HS cần lĩnh hội, từ đó lựa chọn hình thức trò chơi
cho hợp lí. Khi xây dựng trò chơi chúng ta phải xác định rõ đối tượng, quy mô
của trò chơi có như vậy việc tổ chức các hoạt động mới đạt được kết quả tốt.
1.1.3.3. Tham quan, dã ngoại
Tham quan, dã ngoại là một hình thức tổ chức giáo dục thực tế hấp dẫn
đối với HS. Mục đích của hoạt động này để giúp các em có được những hiểu
biết về những kiến thức thực tế thông qua quá trình tìm hiểu thực tế các thắng
cảnh, các di tích lịch sử, văn hóa, công trình, nhà máy hoặc một đại danh nổi
tiếng của đất nước ở xa nơi các em đang sống, học tập,... từ đó có thể áp dụng
vào cuộc sống của chính các em.
“Hình thức tham quan phù hợp với những nội dung lịch sử dân tộc và
lịch sử địa phương. Nơi tham quan có thể là bảo tàng, di tích lịch sử, cũng có

15


thể là các cơ sở sản xuất, văn hóa,... Có thể tiến hành trong những ngày bình
thường hoặc những dịp kỉ niệm những ngày lễ lớn của dân tộc” [21, t.26].
Đây là hình thức học tập rất chủ động và sáng tạo, thông qua hình thức
ấy học sinh được trải nghiệm ở một môi trường học tập thực tế và đa dạng
hơn. Không còn những giờ học lí thuyết khô khan thay vào đó học sinh được
vận động, học tập tiếp thu kiến thức bằng những hoạt động thực tế, lĩnh hội
kiến thức một cách sinh động và có những dẫn chứng cụ thể. Tiếp thu kiến
thức bằng nhiều giác quan sẽ giúp cho quá trình ghi nhớ kiến thức hiệu quả

hơn.
Đối với bộ môn Lịch sử hình thức này hoàn toàn phù hợp, những bài
học không còn khô khan, không chỉ là những con số, dữ liệu mà thay vào đó
là những giờ trải nghiệm thực tế. HS được đến các bảo tàng tham quan thay vì
chỉ ghi nhớ các hiện vật thông qua văn bản hay hình ảnh, việc các em được
trải nghiệm, khám phá như vậy sẽ là một biện pháp giúp cho việc học tập bộ
môn Lịch sử trở nên đa dạng và phong phú hơn. Bên cạnh đó, khi tìm hiểu nội
dung phần Lịch sử địa phương với hình thức tham quan, dã ngoại sẽ là một
trong những cách thức hiệu quả để HS nắm bắt kiến thức nhanh nhất, nó được
xem là hình thức đưa ra những dẫn chứng cụ thể và sinh động nhất khiến cho
nội dung bài giảng trở nên hấp dẫn, lí thú.
Nội dung tham quan, dã ngoại có tính giáo dục tổng hợp đối với HS
như: giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, giáo dục truyền thống cách
mạng, truyền thống Lịch sử, truyền thống của Đảng, của Đoàn. Các lĩnh vực
tham quan, dã ngoại có thể được tổ chức ở nhà trường phổ thông rất đa dạng,
tùy thuộc vào điều kiện cũng như mục đích của hoạt động mà giáo viên lựa
chọn các cách thức tổ chức sao cho hợp lí. Hiện nay các hình thức này đã và
đang được áp dụng trong dạy và học ở các nhà trường phổ thông, đặc biệt là
trong việc dạy và học bộ môn Lịch sử.
1.1.3.4. Tổ chức cuộc thi/ hội thi
16