Quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ở các trường trung học cơ sở thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai (Luận văn thạc sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.53 MB, 114 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN XUÂN HƯỜNG
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
CHƯƠNG TRÌNH MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC
TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN XUÂN HƯỜNG
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
CHƯƠNG TRÌNH MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC
TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8.14.01.14
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Tính
THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, dưới sự
hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Thị Tính. Những nội dung tham khảo trong
luận văn đề trích dẫn nguồn theo đúng quy định. Tôi xin chịu trách nhiêm liên
quan đến nội dung của luận văn.
Tác giả
Nguyễn Xuân Hường
i
LỜI CẢM ƠN
Luận văn thạc sĩ về đề tài “Quản lý hoạt động phát triển chương trình
môn khoa học tự nhiên ở các trường trung học cơ sở thành phố Lào Cai” đã
được thực hiện tại trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên.
Với tình cảm chân thành, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng biết ơn các
thầy cô giáo trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên đã trang bị vốn
kiến thức lý luận về khoa học quản lý, giúp cho em nghiên cứu và hoàn thiện
đề tài.
Đặc biệt, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS.
Nguyễn Thị Tính, người đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình chỉ bảo, giúp đỡ cũng
như tạo cho em sự tự tin để hoàn thành luận văn này.
Tác giả luận văn cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới các đồng chí
cán bộ, giáo viên, nhân viên các trường THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai
đã tạo điều kiện giúp tác giả nghiên cứu, khảo sát và cung cấp thông tin, tư liệu
cho luận văn.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu song luận văn
cũng không tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý quí
báu của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn
thiện hơn.
Thái Nguyên, tháng 9 năm 2018
Tác giả
Nguyễn Xuân Hường
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................ v
DANH MỤC CÁC HÌNH.............................................................................................vi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...........................................................................2
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài ....................................................................3
5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................4
7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................4
8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................5
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
CHƯƠNG TRÌNH MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG
HỌC CƠ SỞ .................................................................................................................7
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................................7
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài .........................................................................7
1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ..........................................................................8
1.2. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................................10
1.2.1. Chương trình môn học và phát triển chương trình môn học ............................. 10
1.2.2. Phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ................................................12
1.2.3 Quản lý phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ở trường THCS ..............13
1.3. Một số vấn đề cơ bản về phát triển chương trình môn Khoa học Tự nhiên ở
trường trung học cơ sở .................................................................................................14
1.3.1. Mục tiêu, nội dung chương trình môn Khoa học Tự nhiên ở trường THCS .....14
iii
1.3.2. Nội dung phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường THCS .....17
1.3.2. Quy trình phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường THCS.....19
1.3.3. Các nguyên tắc phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường
trung học cơ sở .............................................................................................................22
1.4. Quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường THCS .....25
1.4.1. Lập kế hoạch hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở
trường trung học cơ sở .................................................................................................25
1.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường trung học cơ sở ....................................................................................27
1.4.3. Chỉ đạo thực hiện hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường trung học cơ sở ....................................................................................28
1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường trong học cơ sở ....................................................................................29
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động phát triển chương trình
môn Khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở ......................................................31
1.5.1. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................... 31
1.5.2. Các yếu tố khách quan .......................................................................................31
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 33
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
CHƯƠNG TRÌNH MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG
THCS TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI ...................34
2.1. Thực trạng về tình hình giáo dục THCS của thành phố Lào Cai ...................34
2.2. Tổ chức khảo sát ...................................................................................................36
2.3. Thực trạng về phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường
trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ....................................37
2.3.1. Thực trạng nhận thức của các cấp quản lý, giáo viên về phát triển chương
trình môn Khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố
Lào Cai, tỉnh Lào Cai ...................................................................................................37
2.3.2. Thực trạng xác định mục tiêu chương trình môn khoa học Tự nhiên ở các
trường trung học cơ sở thành phố Lào Cai ..................................................................38
iv
2.3.3. Thực trạng công tác điều chỉnh nội dung, phát triển chương trình môn
khoa học tự nhiên ở các trường THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ...............40
2.3.4. Quy trình phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở các trường
trung học cơ sở thành phố Lào Cai ..............................................................................42
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động phát triển chương trình môn Khoa học tự
nhiên ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai .....44
2.4.1. Lập kế hoạch hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ...............44
2.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ......47
2.4.3. Chỉ đạo thực hiện hoạt động phát triển chương trình môn Khoa học tự
nhiên ở trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai .......................... 49
2.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường trung học cơ sở thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ............................... 51
2.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động phát triển chương trình
môn khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai ..........................................................................................................53
2.6. Đánh giá chung thực trạng về phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ...........54
2.6.1. Ưu điểm .............................................................................................................55
2.6.2. Hạn chế ..............................................................................................................55
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 58
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
CHƯƠNG TRÌNH MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG
THCS TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI ...................60
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ........................................................................60
3.1.1. Đảm bảo tính mục tiêu .......................................................................................60
3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn.......................................................................................60
3.1.3. Đảm bảo tính khả thi .......................................................................................... 60
3.1.4. Đảm bảo tính kế thừa .........................................................................................61
v
3.2. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động phát triển chương trình môn
khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Lào Cai,
tỉnh Lào Cai .................................................................................................................61
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên Khoa học tự nhiên về
phát triển chương trình môn học ..................................................................................61
3.2.2. Lập kế hoạch phát triển chương trình môn Khoa học Tự nhiên theo định
hướng phát triển năng lực học sinh..............................................................................63
3.2.3. Huy động các nguồn lực để phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ........67
3.2.4. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên
dạy khoa học Tự nhiên về phát triển chương trình môn học .......................................71
3.2.5. Xây dựng hệ thống văn bản hướng dẫn, chỉ đạo phát triển chương trình
môn Khoa học Tự nhiên .............................................................................................. 75
3.2.6. Tăng cường kiểm tra, giám sát việc phát triển chương trình môn khoa học
tự nhiên ........................................................................................................................78
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................................80
3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .....................................82
3.4.1. Khảo nghiệm tính cần thiết ................................................................................83
3.4.2. Khảo nghiệm tính khả thi ..................................................................................85
3.4.3. Tương quan giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp ........................... 87
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 89
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................90
1. Kết luận ....................................................................................................................90
2. Khuyến nghị .............................................................................................................91
2.1. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo .....................................................................91
2.2. Khuyến nghị đối với các trường trung học cơ sở thành phố Lào Cai...................92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................93
PHỤ LỤC
vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
KÝ HIỆU
TT
NỘI DUNG VIẾT TẮT
1
CBGV
Cán bộ giáo viên
2
CBQL
Cán bộ quản lý
3
CNTT
Công nghệ thông tin
4
CSVC
Cơ sở vật chất
5
GD&ĐT
Giáo dục và đào tạo
6
GV
Giáo viên
7
HĐND
Hội đồng nhân dân
8
HS
Học sinh
9
KHTN
Khoa học tự nhiên
10
KT-XH
Kinh tế - xã hội
11
QLGD
Quản lý giáo dục
12
TBDH
Thiết bị dạy học
13
THCS
Trung học cơ sở
14
UBND
Ủy ban nhân dân
iv
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Tổng hợp số trường, lớp, học sinh năm học 2017 - 2018 ................. 34
Bảng 2.2. Xếp loại hạnh kiểm học sinh học theo chương trình hiện hành
năm học 2017 - 2018 ......................................................................... 35
Bảng 2.3. Xếp loại học lực học sinh học theo chương trình hiện hành năm
học 2017 - 2018 ................................................................................. 36
Bảng 2.4. Nhận thức của CBQL, GV về tầm quan trọng và sự cần thiết
của phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường
THCS ................................................................................................. 38
Bảng 2.5. Thực trạng việc xác định mục tiêu chương trình môn khoa học
Tự nhiên ở các trường THCS thành phố Lào Cai ............................. 39
Bảng 2.6. Thực trạng công tác điều chỉnh nội dung, phát triển chương
trình môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai ................................................................................ 40
Bảng 2.7. Thực trạng qui trình phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở các trường THCS Thành phố Lào Cai ................................. 42
Bảng 2.8. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển chương trình môn
Khoa học tự nhiên ở trường THCS trên địa bàn thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai ............................................................................... 45
Bảng 2.9. Thực trạng tổ chức phát triển chương trình môn Khoa học tự nhiên
ở trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai .............. 48
Bảng 2.10. Thực trạng chỉ đạo phát triển chương trình môn Khoa học tự
nhiên ở trường THCS trên địa bàn TP Lào Cai, tỉnh Lào Cai .......... 50
Bảng 2.11. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện phát triển chương
trình môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai ............................................................................... 52
v
Bảng 2.12. Kết quả khảo sát mức độ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí
phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ở các trường
THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ............................................ 53
Bảng 3.1. Kết quả trưng cầu ý kiến về tính cần thiết của biện pháp quản lý
hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở
trường THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ................................ 83
Bảng 3.2. Kết quả trưng cầu ý kiến về tính khả thi của biện pháp quản lý
hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở
trường THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ................................ 85
Bảng 3.3. Mức độ tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các
biện pháp quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa
học Tự nhiên ở trường THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai....... 87
vi
DANH MỤC CÁC HÌNH
Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..................................................... 80
Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp................. 84
Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ................... 86
Biểu đồ 3.3.Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của biện pháp
quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở trường THCS thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ............... 88
vi
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chương trình giáo dục phổ thông là bản mô tả về mục tiêu, nội dung,
cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh để đạt được mục tiêu chương
trình đã đề ra, kèm theo là các hoạt động kiểm tra, đánh giá và các điều kiện để
thực hiện chương trình. Chương trình không tĩnh tại mà cần được phát triển
thường xuyên nhằm cập nhật những yêu cầu mới của xã hội về nhân cách
người được giáo dục theo xu hướng đổi mới. Để phát triển chương trình nhà
trường ở trường THCS có hiệu quả, Hiệu trưởng nhà trường, Trưởng phòng
Giáo dục cần thực hiện tốt vai trò của nhà quản lý trong phát triển chương trình
nhà trường nói chung và chương trình môn học nói riêng.
Thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương
(khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo để đáp ứng yêu cầu
công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.[1] Tạo tiền để thực hiện đổi mới chương trình giáo
dục phổ thông tổng thể; Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có văn bản hướng dẫn xây
dựng thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng tích
hợp liên môn và định hướng phát triển năng lực học sinh từ năm học 2013 - 2014
tập trung chỉ đạo về thực hiện có hiệu quả việc xây dựng kế hoạch giáo dục nhà
trường; Đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học; Đổi mới phương pháp,
hình thức kiểm tra, đánh giá; Tăng cường chỉ đạo, quản lý hoạt động dạy học, giáo
dục.[3] Trong đó xác định công tác quản lý chương trình giáo dục của Hiệu trưởng
các trường có vai trò đặc biệt quan trọng.
Môn khoa học tự nhiên trong chương trình giáo dục phổ thông cấp
THCS bao gồm Vật lý, Hóa học, Sinh học, theo yêu cầu đổi mới chương trình
giáo dục năm 2019 các môn học trên được tổ chức dạy học tích hợp thành môn
khoa học tự nhiên do đó vấn đề đặt ra cần phải có những biện pháp quản lý các
chương trình trên một cách hiệu quả.
1
Từ năm học 2014-2015 để tạo sự chủ động trong xây dựng thực hiện
chương trình giáo dục của các trường THCS phù hợp với đối tượng học sinh,
điều kiện kinh tế xã hội, mục tiêu định hướng phát triển giáo dục của địa
phương, Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Lào Cai đã thực hiện giao
quyền chủ động cho Hiệu trưởng các trường trong xây dựng và thực hiện
chương trình giáo dục, bước đầu đã có những kết quả nhất định, thay đổi tư duy
quản lí chương trình giáo dục của Hiệu trưởng các trường THCS.
Tuy nhiên công tác này còn gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc về cả lý
luận và thực tiễn. Nhiều vấn đề then chốt, khó khăn cần tháo gỡ cho các đơn vị
trong thực hiện công tác quản lý chương trình giáo dục tại các trường THCS.
Để làm tốt công tác này cần có những nghiên cứu về quản lý phát triển chương
trình nhà trường nói chung và quản lý phát triển chương trình các môn khoa
học tự nhiên nói riêng nhằm phát huy vai trò tự chủ của nhà trường THCS
trong đổi mới dạy và học.
Xuất phát từ nhận thức về tầm quan trọng của công tác quản lý chương
trình giáo dục của Hiệu trưởng các trường THCS, tác giả luận văn chọn và
nghiên cứu đề tài “Quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học
tự nhiên ở các trường trung học cơ sở thành phố Lào Cai” làm luận văn thạc
sỹ của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động phát triển
chương trình môn khoa học Tự nhiên của Hiệu trưởng các trường THCS, đề
xuất các biện pháp quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự
nhiên ở các trường THCS góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của các
trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai trong giai đoạn hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quản lý hoạt động phát triển chương trình ở các trường THCS.
2
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Các biện pháp quản lý hoạt động phát triển chương trình môn Khoa học
Tự nhiên của Hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai.
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài
4.1. Giới hạn đối tượng nghiên cứu
Đề tài tổ chức khảo sát thực trạng của đối tượng được tiến hành ở 15
trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai.
4.2. Giới hạn khách thể điều tra
Đề tài tiến hành khảo sát trên các khách thể:
- Lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục trung học - Sở Giáo dục và Đào
tạo tỉnh Lào Cai.
- Lãnh đạo, chuyên viên Phòng giáo dục và đào tạo thành phố Lào Cai
tỉnh Lào Cai.
- CBQL, GV khoa học tự nhiên các trường THCS trên địa bàn thành phố
Lào Cai tỉnh Lào Cai.
5. Giả thuyết khoa học
Công tác quản lý hoạt động phát triển chương trình các môn khoa học Tự
nhiên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai bước
đầu đã đạt được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên công tác này còn gặp
nhiều khó khăn cần tháo gỡ cả về lý luận và thực tiễn, trong đó có nội dung
thuộc về công tác quản lý của Hiệu trưởng các trường THCS có ý nghĩa đặc
biệt quan trọng. Nếu đề xuất và tổ chức thực hiện được các biện pháp quản lý
hoạt động phát triển chương trình các môn khoa học Tự nhiên của hiệu trưởng
các trường THCS mang tính đồng bộ phù hợp với thực tiễn thì sẽ góp phần
nâng cao chất lượng dạy học môn Khoa học Tự nhiên nói riêng và nâng cao
chất lượng giáo dục THCS nói chung trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào
Cai trong giai đoạn hiện nay.
3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động phát triển chương
trình môn khoa học Tự nhiên ở trường THCS.
6.2. Nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động phát triển chương trình
môn khoa học Tự nhiên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai,
tỉnh Lào Cai.
6.3. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động phát triển chương trình môn
khoa học Tự nhiên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh
Lào Cai.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Tiến hành phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các nguồn tài liệu lý luận và
thực tiễn có liên quan đến công tác quản lý chương trình của hiệu trưởng các
trường THCS bao gồm:
- Các tài liệu, văn kiện của Đảng, chính sách của Nhà nước về phát triển
GD&ĐT các quy định về xây dựng chương trình giáo dục tổng thể nói chung
và xây dựng, quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên
ở trường THCS nói riêng.
- Các kết quả nghiên cứu, tài liệu trong nước và ngoài nước về phát triển
giáo dục, xây dựng, quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học
Tự nhiên ở trường THCS, các tài liệu khoa học có liên quan đến vấn đề xây
dựng, quản lý chương trình giáo dục THCS.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp điều tra
Xây dựng các bảng điều tra phù hợp với nội dung đề tài luận văn; thống
kê, phân tích các dữ liệu để có những đánh giá chính xác về thực trạng công tác
quản lí hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường
THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai tỉnh Lào Cai trong thời gian qua.
4
7.2.2. Phương pháp chuyên gia
Thông qua bảng hỏi các ý kiến chuyên gia, các CBQL giáo dục, giáo
viên có nhiều kinh nghiệm để khảo sát tình hình quản lý chương trình giáo
dục khoa học tự nhiên của các trường THCS và biện pháp quản lý chương
trình giáo dục của hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào
Cai, tỉnh Lào Cai.
7.2.3. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Xin ý kiến CBQL, chuyên viên Phòng giáo dục Trung học Sở giáo dục
và đào tạo tỉnh Lào Cai, Phòng giáo dục và đào tạo thành phố Lào Cai,
CBQL, giáo viên khoa học tự nhiên các trường THCS và đặc biệt là các
trường trong đề án xây dựng trường THCS Chất lượng cao ở thành phố Lào
Cai để phân tích, lựa chọn các ý kiến tốt bổ sung vào biện pháp quản lý
chương trình giáo dục của Hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn thành
phố Lào Cai tỉnh Lào Cai.
7.2.4. Phương pháp khảo nghiệm
Xin ý kiến đánh giá của các chuyên gia, CBQL giáo dục, giáo viên có
nhiều kinh nghiệm, phỏng vấn về các kết quả nghiên cứu các biện pháp được
đề xuất trong luận văn.
7.3. Phương pháp bổ trợ
Sử dụng phương pháp thống kê trong toán học để xử lý dữ liệu, các
thông tin trong quá trình nghiên cứu, điều tra, thu thập. Trên cơ sở đó xác
định được kết quả một cách khách quan các biện pháp quản lý chương trình
giáo dục của Hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai,
tỉnh Lào Cai.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận văn được trình bày trong ba chương.
5
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động phát triển chương trình
môn khoa học Tự nhiên ở trường THCS
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động phát triển chương trình các
môn khoa học Tự nhiên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai,
tỉnh Lào Cai.
Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động phát triển chương trình môn
khoa học Tự nhiên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh
Lào Cai.
6
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
- Jonathan Osborne và Justin Dillon (2008), “Science Education in
Europe: Critical Reflections”[33]. Đã trình bày thực trạng giáo dục khoa học ở
các nước Châu Âu, trong đó đề cập vấn đề thế hệ trẻ Châu Âu giảm hứng thú
với giáo dục khoa học. Với mục tiêu dẫn đầu vể phát triển khoa học bài báo đề
cập các vấn đề cải thiện giáo dục khoa học trong các trường phổ thông ở các
nước Châu Âu.
- Jan H. van Driel, Douwe Be ijaard, Nico Verloop (2010), “Professional
Development and Reform in Science Education: The Role of Teachers'
Practical Knowledge”[32]. Trong báo cáo này các tác giả đề cập vấn đề phát
triển chuyên môn của giáo viên trong giáo dục khoa học từ góc độ phát triển
kiến thức thực tiễn của giáo viên. Báo cáo xác định vai trò quan trọng của kiến
thức thực tế của giáo viên trong đổi mới và phát triển giáo dục khoa học đồng
thời cũng chỉ ra các chiến lược cho việc phát triển kiến thực tiễn của giáo viên.
- Edgar W. Jenkins và N. W. Nelson, Đại học Leeds, Vương Quốc Anh
(2014), “Important but not for me: students’ attitudes towards secondary school
science in England”[31]. Tác giả đã trình bày kết quả nghiên cứu dựa trên khảo
sát thực nghiệm ở Anh đối với học sinh trung học. Báo cáo cho biết thái độ của
học sinh về giáo dục khoa học ở các trường trung học, sự lựa chọn nghề nghiệp
của học sinh và những mong muốn của học sinh đối với các bài học khoa học
trong nhà trường. Tác giả cũng nêu vấn đề phát triển chương trình giáo dục
khoa học trong các trường phổ thông tại Anh Quốc.
7
1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước
- Cuốn sách "Kinh nghiệm quốc tế về phát triển chương trình giáo dục
phổ thông" của Viện khoa học Giáo dục Việt Nam do Nhà xuất bản Đại học
quốc gia Hà Nội phát hành tập trung nghiên cứu, phân tích kinh nghiệm phát
triển chương trình giáo dục phổ thông của một số quốc gia trong khu vực và thế
giới nhằm khái quát những vấn đề cơ bản nhất về xu thế phát triển chương trình
giáo dục phổ thông trên thế giới, từ đó nêu lên những đề xuất, khuyến nghị cho
Việt Nam trong việc phát triển chương trình giáo dục phổ thông sau 2015.[30]
- Dự án mô hình trường học mới tại Việt Nam - Dự án mô hình trường
học mới Việt Nam (GPE - VNEN) là một dự án về sư phạm nhằm xây dựng và
nhân rộng một mô hình nhà trường tiên tiến, hiện đại phù hợp với mục tiêu phát
triển của giáo dục Việt Nam. Định hướng cơ bản của mô hình này là thực hiện
đổi mới đồng bộ cách tiếp cận các thành tố đảm bảo chất lượng giáo dục trong
nhà trường, xây dựng môi trường học tập có tính tham gia và dân chủ, góp
phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, bao gồm:
+ Thực hiện phương thức tổ chức dạy học lấy hoạt động học của học
sinh làm trung tâm;
+ Đổi mới đánh giá học sinh theo nguyên tắc vì sự tiến bộ của người học;
+ Đổi mới tổ chức lớp học nhằm tăng cường hoạt động học phát huy tính
tích cực, tự lực, tự quản của học sinh;
+ Đổi mới cơ chế quản lý chuyên môn nhằm phát huy vai trò chủ động,
sáng tạo và phát triển chuyên môn liên tục của giáo viên;
+ Xây dựng cơ chế thực hiện thường xuyên và hiệu quả sự phối hợp
giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong thực hiện các hoạt động giáo
dục học sinh.
- Tài liệu thực nghiệm chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ
Giáo dục và Đào tạo. Các văn bản và tài liệu hướng dẫn thực nghiệm chương
trình Giáo dục phổ thông tổng thể đã xác định vị trí, vai trò môn học trong thực
8
hiện mục tiêu GDPT, mục tiêu và yêu cầu cần đạt, nội dung giáo dục cốt lõi
của môn học mỗi lớp hoặc cấp học đối với tất cả học sinh trên phạm vi toàn
quốc, định hướng kế hoạch dạy học môn học ở mỗi lớp và mỗi cấp học,
phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục, đánh giá kết quả giáo dục của môn
học. Trong đó, môn Khoa học tự nhiên được xây dựng và phát triển trên nền
tảng của Vật lý, Hoá học, Sinh học và Khoa học Trái Đất. Đây là môn học bắt
buộc yêu cầu học sinh phải đạt được 3 phẩm chất, 3 năng lực, 3 năng lực
chuyên môn. [4]
Tài liệu: Năng lực quản lí và phát triển chương trình giáo dục ở trung
học phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo - Dự án phát triển giáo dục trung
học phổ thông giai đoạn 2 đã trình bày khá chi tiết về các yếu tố, khái niệm và
quy trình phát triển chương trình nhà trường trong các trường phổ thông.[6]
Bài báo khoa học “Phát triển chương trình nhà trường những kinh
nghiệm thực tiễn ở trường THCS&THPT Nguyễn Tất Thành” của tác giả
Nguyễn Vinh Hiển - Nguyên thứ trưởng bộ giáo dục đã chỉ ra yêu cầu tất yếu
và những kinh nghiệm trong phát triển nhà trường, phát triển chương trình môn
học trong trường phổ thông nói chung và trường THCS&THPT Nguyễn Tất
Thành nói riêng.[10]
Một số học viên cao học của các trường đại học và học viện trong cả
nước cũng đã thực hiện các nghiên cứu về vấn đề này hoặc các nghiên cứu có
liên quan trực tiếp đến vấn đề này như:
- Hoàng Thị Thu Vân (2016) Quản Lý Chương trình nhà trường ở các
trường trung học cơ sở huyện Vũ Thư tỉnh Thái Bình, Luận văn thạc sỹ quản lý
Giáo dục, Đại học Thái Nguyên - Trường Đại học sư phạm. Tác giải luận văn
đã phân tích thực trạng quản lý chương trình nhà trường ở các trường Trung
học cơ sở huyện Vũ Thư tỉnh Thái Bình và đề xuất được 5 biện pháp quản lí
phát triển chương trình nhà trường ở các trường THCS Huyện Vũ Thư tỉnh
Thái Bình.[29]
9
- Hoàng Văn Cường (2015) Phát triển chương trình nhà trường ở trường
trung học phổ thông chuyên Hùng Vương, tỉnh Phú Thọ, Luận văn thạc sĩ khoa
học giáo dục, Đại học Thái Nguyên - Trường Đại học sư phạm. Tác giả luận
văn đã trình bày cơ sở lý luận và thực trạng phát triển chương trình nhà trường
ở trường THPT chuyên Hùng Vương, tỉnh Phú Thọ và đề xuất được quy trình
phát triển nhà trường ở trường THPT chuyên Hùng Vương, tỉnh Phú Thọ gồm
3 giai đoạn và thực nghiệm xây dựng chương trình một số môn học ở trường
THPT Chuyên Hùng Vương. Quy trình và kinh nghiệm của tác giả trình bày
trong luận văn có thể áp dụng cho các trường phổ thông khác trong quản lí và
phát triển chương trình môn học.[8]
Một số nhận xét:
Quản lí phát triển chương trình giáo dục nhà trường nói chung và quản lí
phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên nói riêng là xu thế chung của thế
giới và yêu cầu cấp thiết đối với giáo dục Việt Nam. Các nghiên cứu ở trên đã
trình bày nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lí chương trình giáo dục nhà
trường, một số vấn đề về phát triển chương trình khoa học tự nhiên ở các
trường trung học.
Đối với địa phương đang thực hiện mô hình trường học mới Việt Nam
(VNEN) và thực hiện thực nghiệm chương trình giáo dục phổ thông tổng thể
như thành phố Lào Cai thì công tác quản lí phát triển chương trình môn khoa
học tự nhiên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, cần có những nghiên cứu cụ thể về
lý luận và thực tiễn để đáp ứng yêu cầu phát triển của giáo dục.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Chương trình môn học và phát triển chương trình môn học
Môn học là “Khối kiến thức và kỹ năng của một phần chương trình bộ
môn cần dạy - học trong một học kỳ ở bậc đại học”.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam (2002), môn học là “Hệ thống (hoặc
bộ phận tri thức) về một lĩnh vực khoa học được sắp xếp theo yêu cầu sư
10
phạm để truyền thụ cho người học, mang các đặc điểm: a) Phản ánh các sự
kiện, tri thức, qui luật của khoa học tương ứng phù hợp với mục đích, nhiệm
vụ dạy học và khả năng nhận thức của họ c sinh; b) Các câu hỏi, bài tập
v.v… giúp học sinh tự kiểm tra luyện tập kỹ năng, kỹ xảo. Môn học còn có
những yêu cầu phát triển năng lực hoạt động trí tuệ và giáo dục, lô gíc của
môn học không rập khuôn theo lô gíc khoa học tương ứng mà là sự thống
nhất giữa lô gíc khoa học và lô gíc nhận thức chung của học sinh”.
Trong tiếng Anh thuật ngữ “course syllabus” dùng để chỉ một chương
trình cụ thể với các bố cục chi tiết về kế hoạch giảng dạy, và qui định nội
dung kiến thức, kỹ năng môn học trong chương trình học (curriculum). Song,
trong thực tế hoạt động giáo dục đào tạo các trường đại học, giảng viên, cán
bộ quản lý đào tạo hiểu về thuật ngữ này và có những cách gọi khác nhau:
chương trình môn học, chương trình môn chi tiết học, đề cương môn học, đề
cương chi tiết môn học.
Theo Từ điển Giáo dục học, chương trình môn học là: “Văn bản Nhà
nước quy định với từng môn học về mục tiêu, yêu cầu, nội dung, khối lượng
kiến thức và kĩ năng, kế hoạch phân bổ, thời lượng cần thiết, phương pháp
thích hợp, phương tiện tương ứng theo từng lớp học, bậc học. Chương trình bộ
môn của mỗi lớp (năm) học được trình bày theo trình tự chương, mục, chủ đề,
vấn đề song song với bảng phân bố thời lượng tương ứng”.[27]
Một chương trình môn học chính thức thông báo cho người học toàn bộ
các thông tin chủ yếu về môn học như:
1) Vị trí, đặc điểm và tầm quan trọng của môn học;
2) Mục tiêu của môn học;
3) Những nội dung và chuẩn kết quả của môn học;
4) Kế hoạch dạy học môn học;
5) Phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động dạy học/hoạt động giáo
dục của môn học;
11
6) Cách thức kiểm tra đánh giá chất lượng môn học;
7) Những phương tiện vật chất cần thiết cho việc tham gia lớp học;
8) Những yêu cầu đối với người học trong quá trình học tập môn học.
Chương trình môn học là cơ sở để tổ chức và thực hiện quá trình dạy
học, chương trình môn học còn là công cụ để quản lí và phối hợp các hoạt động
trong nhà trường nhằm bảo đảm chất lượng, và phục vụ tốt hơn quá trình dạy
và học. Đây cũng đồng thời là tài liệu quan trọng trong quá trình các tổ chức
kiểm định chất lượng tiến hành kiểm định chất lượng của một cơ sở giáo dục.
Theo tác giả luận văn: Chương trình môn học là bản mô tả một cách đầy
đủ về kế hoạch dạy học của một môn học được xác định bởi mục tiêu, yêu cầu
chuẩn đầu ra cần đạt được, nội dung, khối lượng kiến thức và kĩ năng, kế
hoạch phân bổ, thời lượng cần thiết, phương pháp thích hợp, phương tiện, hình
thức tổ chức dạy học tương ứng với từng đơn vị kiến thức, kỹ năng cần hình
thành ở người học và tiêu chuẩn, cách thức kiểm tra, đánh giá kết quả.
Phát triển: Là quá trình biến đổi hoặc làm biến đổi từ ít đến nhiều, từ hẹp
đến rộng, từ thấp đến cao.
Phát triển chương trình môn học: Là một quá trình làm cho chương trình
môn học ngày càng hoàn thiện hơn, đáp ứng tốt hơn so với yêu cầu đòi hỏi của
thực tiễn, thông qua việc thiết kế chương trình hoặc điều chỉnh, làm mới
chương trình môn học; là quá trình liên tục, khép kín, tuần hoàn.
1.2.2. Phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên
Phát triển chương trình là một quá trình làm cho chương trình ngày càng
hoàn thiện hơn, đáp ứng tốt hơn so với yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn, thông qua
việc thiết kế chương trình hoặc điều chỉnh chương trình; là quá trình liên tục,
khép kín, tuần hoàn.
Phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên được xem là hoạt động,
một quá trình xem xét các tác động từ môi trường giáo dục, thực thi chương
trình, cải tiến và đánh giá chương trình [7].
12
Phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên là một quá trình liên tục
nhằm không ngừng hoàn thiện chương trình môn khoa học tự nhiên sao cho
phù hợp với trình độ phát triển của khoa học - công nghệ, của kinh tế, xã hội
của đất nước, địa phương, phù hợp vơi điều kiện của nhà trường và năng lực
của học sinh.
Phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS là
quá trình nhà trường cụ thể hóa môn khoa học tự nhiên từ tài liệu hướng dẫn
thực hiện chương trình của Bộ GD&DT sao cho phù hợp ở mức cao nhất với
thực tiễn của từng nhà trường. Trên cơ sở đảm bảo yêu cầu chung, nhà trường
sẽ lựa chọn, xây dựng nội dung và xác định cách thức thực hiện phản ánh đặc
trưng và phù hợp với thực tiễn nhà trường nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của
người học, thực hiện có hiệu quả mục tiêu GD và xác định chuẩn và hình thức
đánh giá kết quả học tập [11].
Theo tác giả luận văn phát triển chương trình môn khoa học tư nhiên ở
trường THCS là hoạt động làm mới, điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện nội dung
và cách thức tổ chức thực hiện, đánh giá kết quả trong quá trình tổ chức dạy
học môn học.
Dựa trên mục tiêu chung của chương trình giáo dục, các trường xây dựng
kế hoạch giáo dục riêng cho trường mình một cách linh hoạt, mềm dẻo, phù
hợp với điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của địa phương, bảo đảm mục tiêu và
chất lượng giáo dục” trong đó việc bổ sung, sắp sếp lại các chủ đề, xây dựng
các chủ đề liên môn, chủ đề trả nghiệm gắn với thực tiễn địa phương có vai trò
quan trọng [5].
1.2.3 Quản lý phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ở trường trung
học cơ sở
Như trên chúng tôi đã phân tích, Phát triển chương trình môn khoa học
tự nhiên trong trường THCS là một quá trình làm cho chương trình ngày càng
hoàn thiện hơn, đáp ứng tốt hơn so với yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn của nhà
13
