Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội long trì của Nguyễn Huy Tưởng (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

PHẠM THỊ THÚY NGA

BỨC TRANH CUỘC SỐNG CUNG ĐÌNH
TRONG ĐÊM HỘI LONG TRÌ CỦA NGUYỄN HUY TƯỞNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

PHẠM THỊ THÚY NGA

BỨC TRANH CUỘC SỐNG CUNG ĐÌNH
TRONG ĐÊM HỘI LONG TRÌ CỦA NGUYỄN HUY TƯỞNG

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN : PHẠM THỊ PHƯƠNG THÁI

THÁI NGUYÊN - 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều
trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018
Tác giả luận văn

Phạm Thị Thúy Nga


LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban
Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Báo chí - Truyền thông và Văn
học,Trường Đại học Khoa học, Đại họcThái Nguyên và cácThầy, Cô giáo đã
trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.
Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên
hướng dẫn Phạm Thị Phương Thái đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo
trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đã
giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018
Tác giả luận văn

Phạm Thị Thúy Nga

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 4
3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ................................................................ 8
4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 9
5. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 10
6. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 11
7. Đóng góp của luận văn ................................................................................ 11
NỘI DUNG ..................................................................................................... 12
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ NỘI DUNG TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ
ĐÊM HỘI LONG TRÌ .................................................................................... 12
1.1. Sơ lược về tiểu thuyết lịch sử ................................................................... 12
1.1.1. Khái niệm tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử ......................................... 12
1.2. Đặc trưng của tiểu thuyết lịch sử ............................................................. 14
1.2.1. Tiểu thuyết lịch sử là những tác phẩm mang đầy đủ những đặc trưng
của thể loại tiểu thuyết. ................................................................................... 14
1.3. Khái lược đôi nét về thành tựu của tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử ở
Việt Nam ......................................................................................................... 16
1.4. Tác giả Nguyễn Huy Tưởng..................................................................... 18
1.5. Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng ............................................. 21
1.5.1. Hoàn cảnh sáng tác Đêm hội Long Trì ................................................. 21
1.5.2. Giá trị nội dung của tác phẩm Đêm hội Long Trì ................................. 23
1.5.3. Giá trị nghệ thuật của Đêm hội Long Trì .............................................. 24
Chương II: BỨC TRANH CUỘC SỐNG CUNG ĐÌNH TRONG ĐÊM HỘI
LONG TRÌ CỦA NGUYỄN HUY TƯỞNG .................................................. 27
2.1. Cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa ............................................................... 27
2.1.1. Cảnh xa hoa, tráng lệ của đêm hội Trung thu bên hồ Long Trì ............ 27

2.1.2. Cuộc sống xa hoa trong phủ chúa ......................................................... 29
2.2. Sự rối ren, đảo lộn mọi giá trị tốt đẹp nơi triều chính.............................. 31
2.2.1. Sự lộng hành của Đặng Thị Huệ ........................................................... 31
2.2.2. Bản chất dâm đãng của Đặng Mậu Lân ................................................ 39
2.3. Sự đối lập giữa cái chân, thiện, mỹ với cái xấu xa, độc ác nơi phủ chúa 49
Chương III: NHỮNG ĐỘC ĐÁO TRONG NGHỆ THUẬT VIẾT TRUYỆN
ĐÊM HỘI LONG TRÌ CỦA NGUYỄN HUY TƯỞNG ................................. 57
3.1. Đề tài ........................................................................................................ 57
3.2. Cốt truyện ................................................................................................. 58
3.3. Nhân vật ................................................................................................... 59
3.4. Ngôn ngữ .................................................................................................. 61
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 65
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 68


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Lý do khoa học
Chế độ phong kiến Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII – nửa đầu thế kỷ XIX
bước vào thời kỳ khủng hoảng, suy vong trầm trọng, chuẩn bị cho sự sụp đổ toàn
diện của chế độ này vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Sự khủng hoảng này
còn được biểu hiện ở sức trỗi dậy mãnh liệt với một khí thế chưa từng có của
phong trào nông dân khởi nghĩa. Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam thời kỳ
hấp hối đã được nhóm tác giả đương thời Ngô Gia Văn Phái tái hiện khá chân
thực và sinh động trong cuốn tiểu thuyết chương hồi Hoàng Lê nhất thống chí.
Đầu thế kỷ XX, dưới một góc nhìn hoàn toàn mới mẻ của Nguyễn Huy Tưởng,
một lần nữa bức tranh văn hóa - xã hội Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX được phục
dựng, tuy chỉ bằng lát cắt trong Đêm hội Long Trì

Với Đêm hội Long Trì, Nguyễn Huy Tưởng không đi vào tái hiện toàn
bộ vấn đề lịch sử như trong Hoàng Lê nhất thống chí mà ông đã thu gọn sự
miêu tả từ điểm xuất phát là một đêm hội trung thu bên hồ Long Trì.Từ đó,
cuộc sống của người dân nơi kinh thành và những sinh hoạt, bộ mặt của phủ
chúa được hiện lên rõ nét. Từ những cảnh vui chơi, cảnh thi thơ, đối đáp hòa
quyện vào nhau một cách hài hòa trong không gian của một tối mùa thu,
Nguyễn Huy Tưởng viết về một thời xã hội lung lay, một thời đổ máu chỉ vì
sự hống hách chuyên quyền của những tay tiểu nhân thấp kém. Với Đêm hội
Long Trì, Nguyễn Huy Tưởng đã mang đến một cái nhìn sâu sắc hơn về
những nhân vật trong lịch sử và những vấn đề của thời đại
Với Đêm hội Long Trì, Nguyễn Huy Tưởng đã khẳng định những sáng
tạo nghệ thuật độc đáo trong việc tái hiện không gian văn hóa xã hội phong
kiến Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX. Cùng lấy cảm hứng từ những sự kiện lịch


2

sử dân tộc thời mãn chiều xế bóng, nhưng với ngòi bút tài hoa, Nguyễn Huy
Tưởng đã tạo nên sức hấp dẫn riêng cho tác phẩm của mình. Đêm Hội Long
Trì đã thu hút được sự quan tâm của nhiều độc giả, nhiều nhà nghiên cứu bởi
họ “đã phát hiện ra, bằng khứu giác nghề nghiệp của mình, một thứ trầm
hương kì lạ tàng ẩn trong tiểu thuyết.”
Chọn đề tài nghiên cứu “Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long
Trì” luận văn muốn tập trung làm sáng tỏ tài năng nghệ thuật của nhà văn
Nguyễn Huy Tưởng trong việc tái tạo phần nào không gian văn hóa - xã hội
phong kiến Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX được thể hiện trong Đêm hội Long
Trì. Từ đó khẳng định sự sáng tạo, tài năng của Nguyễn Huy Tưởng và sự chi
phối của thể loại tiểu thuyết lịch sử trong quá trình sáng tác tác phẩm Đêm hội
Long Trì.
1.2. Lý do thực tiễn

Trong lịch sử văn học Việt Nam thế kỷ XX, Nguyễn Huy Tưởng được
đánh giá là nhà văn tiêu biểu. Mặc dù tuổi đời của ông không nhiều nhưng
ông đã để lại cho đời một khối lượng tác phẩm văn chương khá lớn và có giá
trị cao. Đề tài sáng tác của ông vô cùng phong phú, đa dạng. Ông viết trên
nhiều nội dung: viết về nông thôn – thành thị, về quá khứ - hiện tại, về chiến
trường – hậu phương…Dù viết ở nội dung nào ông cũng để lại những tác
phẩm có giá trị sâu sắc. Không những ông sáng tác phong phú, đa dạng về nội
dung mà ở thể loại văn học cũng vô cùng độc đáo. Thể loại sáng tác trong văn
nghiệp của ông cũng rất phong phú, đa dạng. Như vậy những sáng tác của ông
đều đạt được giá trị cao về nội dung tư tưởng cũng như về nghệ thuật. Với
những đóng góp to lớn của mình cho văn học nước nhà vào năm 1996 ông đã
vinh dự được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
Nguyễn Huy Tưởng là cây bút thành công ở đề tài lịch sử, sự nghiệp
văn chương của Nguyễn Huy Tưởng chiếm một vị trí quan trọng trên văn đàn,


3

tạo được dấu ấn sâu đậm trong lòng công chúng bạn đọc bởi lối tiếp cận, miêu
tả, phản ánh lịch sử một cách độc đáo. Nhà nghiên cứu - nhà phê bình văn
học, tiến sĩ Nguyên An từng nhận xét: nếu không có Nguyễn Huy Tưởng thì
văn học hiện đại Việt Nam, nhất là ở mảng lịch sử - truyền thống, sẽ vơi đi sự
bề thế, vẻ kỳ vĩ, tráng lệ và chất bi thương hào hùng. Ông còn cho rằng,
Nguyễn Huy Tưởng đã mở đầu một một cách thích đáng cho dòng văn
chương viết về truyền thống, về lịch sử trung đại Việt Nam trong nền văn
chương hiện đại Việt Nam. Bởi vậy ở nhiều vở kịch, tiểu thuyết, bút ký, nhật
ký... và đặc biệt là ở các vở kịch như Vũ Như Tô, Bắc Sơn; tiểu thuyết Đêm
hội Long Trì, Sống mãi với Thủ đô... được coi là những dấu mốc quan trọng
nhất trong sự nghiệp sáng tác văn chương của ông. Nguyễn Huy Tưởng là
một tác giả được đưa vào giảng dạy trong chương trình văn học của phổ

thông. Khi thực hiện đề tài này, chúng tôi với tư cách là giáo viên phổ thông
sẽ có thêm cơ hội tự trang bị, tích lũy những kiến thức về một nhà văn được
mệnh danh là “nhà chép sử bằng các tác phẩm văn học”.
Nguyễn Huy Tưởng là người đặc biệt tâm huyết với lịch sử dân tộc mà
đặc biệt hơn cả là những vấn đề chính trị nóng hổi, những vấn đề lịch sử của
quê hương mình. Xuất phát từ tình cảm yêu mến quê hương ấy mà ông đã
dành một tình cảm đặc biệt với kinh thành Thăng Long. Điều đó đã lý giải vì
sao mà Nguyễn Huy Tưởng bắt đầu sự nghiệp văn chương của mình bằng tác
phẩm Vũ Như Tô và kết thúc với tiểu thuyết đang dang dở Sống mãi với thủ
đô. Tình cảm yêu mến đó trong Nguyễn Huy tưởng đã trở thành sợi chỉ đỏ
xuyên suốt toàn bộ sự nghiệp sáng tác của ông. Bởi vậy đến với những tác
phẩm của Nguyễn Huy Tưởng chúng ta cảm nhận được sự am hiểu sâu sắc
của ông về con người thủ đô, sự am hiểu về vốn văn hóa của dân tộc đặc biệt
là về vùng đất Thăng Long yêu dấu. Chính vì vậy mà ông là cây bút tiêu biểu
của khuynh hướng tiểu thuyết lịch sử trong văn học Việt Nam hiện đại.


4

Đêm hội Long Trì là một trong số những tác phẩm tiểu thuyết lịch sử
xuất sắc của Nguyễn Huy Tưởng đã được dàn dựng thành bộ phim dã sử của
đạo diễn Hải Ninh. Bộ phim là một thành công của Điện ảnh Việt Nam thời
kỳ đổi mới với thể loại dã sử. Đêm hội Long Trì quy tụ dàn diễn viên xuất sắc
nhất ba thập niên cuối thế kỷ XX, bối cảnh công phu dựa trên nền câu chuyện
vốn đã được nhà văn Nguyễn Huy Tưởng mô tả đầy lôi cuốn về những mưu
mô chốn cung đình.
Xuất phát từ tình cảm yêu mến, trân trọng, ngưỡng mộ một nhà văn tài
hoa, chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm
hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng” với mong muốn được hiểu sâu sắc hơn
về một bối cảnh lịch sử dân tộc giai đoạn thời chúa Trịnh Sâm. Từ đó chúng

ta nhận thấy rõ hơn những đóng góp của Nguyễn Huy Tưởng trong văn học
dân tộc trên cả mặt nội dung và nghệ thuật sáng tạo.
Như vậy với những lý do đó đã thôi thúc chúng tôi tìm hiểu về tài “Bức
tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng”
2. Lịch sử vấn đề
Văn học là tấm gương phản ánh thời đại. Văn học viết về lịch sử để
người đọc ấn tượng, yêu mến là vô cùng khó. Mà khi viết về lịch sử phải phản
ánh được mọi góc cạnh của cuộc sống, của tâm lý, tình cảm, của các mối quan
hệ của con người trong xã hội lại càng khó hơn. Nhưng đến với những sáng
tác của Nguyễn Huy Tưởng chúng ta sẽ cảm nhận được tất cả điều đó. Mặc dù
Nguyễn Huy Tưởng sống cách xa với lịch sử, không là người trực tiếp chứng
kiến những trang sử trong quá khứ nhưng bằng tài năng của mình ông đã làm
sống lại được một quá khứ vừa hào hùng vừa đau thương của dân tộc. Đến
với những trang viết về lịch sử của dân tộc trong ngòi bút Nguyễn Huy Tưởng
chúng ta nhận thấy “Lịch sử bao giờ cũng là sự kết nối từ quá khứ đến hiện
đại, đó là sự song hành hoặc tương phản giữa một bên là bạo lực của ngoại


5

xâm, của cường quyền, của những rối ren và náo động của xã hội, với một
bên là sự mỏng manh, sự bấp bênh của những số phận, những cuộc tình,
những đam mê và khát vọng của con người, trong đó chiếm vị trí trung tâm là
người tri thức”. [ 13, tr 97].
Đánh giá về giá trị trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng, nhà phê
bình Hà Minh Đức và Phan Cự Đệ đã nhận xét: “Nguyễn Huy Tưởng là người
có thế giới quan tiến bộ nhất và đã cố gắng khai thác đề tài lịch sử một cách
nghiêm túc và sáng tạo. Riêng Nguyễn Huy Tưởng, trong tác phẩm của mình
đã tỏ ra khá trung thành với tinh thần của những thời đại quá khứ xa xưa. Để
xây dựng những vở kịch và tiểu thuyết lịch sử của mình Nguyễn Huy Tưởng

rất chú ý tìm tòi nghiên cứu những tài liệu lịch sử, những tác phẩm của các
nhà văn quá khứ”. [7]. Từ những sáng tác tiểu thuyết lịch sử của nguyễn Huy
Tưởng, Hà Minh Đức nhấn mạnh: “Nguyễn Huy Tưởng đã có công nghiên
cứu lịch sử nhưng anh không nô lệ tài liệu lịch sử… Nguyễn Huy Tưởng đi
sâu vào đời sống nội tâm, vào đời sống riêng của nhân vật, chứ không phải
chỉ trình bày nhân vật trong lúc mang quân phục để diễu hành.” [7]. Đánh giá
đó đã khẳng định những sáng tạo mới mẻ, độc đáo của Nguyễn Huy Tưởng
trong các tác phẩm của mình. Ông dựa vào tư liệu lịch sử để sáng tác văn học
nhưng hoàn toàn có sự hư cấu sáng tạo mang đậm phong cách riêng của ông.
Nhận định về Nguyễn Huy Tưởng, nhà phê bình Hà Minh Đức nhấn mạnh
thêm: “Nguyễn Huy Tưởng đã khơi nguồn cho tác phẩm của mình từ dòng
lịch sử của dân tộc với bao trang hào hùng rực rỡ chiến công xâm lược. Lịch
sử được cảm nhận sâu sắc trong những ngày đen tối của cuộc đời hiện tại.
Hiện tại không chỉ liên hệ với quá khứ theo dòng thời gian mà nhiều khi là
điểm xuất phát và là cảm hứng trực tiếp để khai thác đề tài lịch sử”. [24, tr 60]
Những sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng đã ảnh hưởng rất lớn đến các
nhà văn, các nhà sử học hay nghiên cứu phê bình văn học bởi những giá trị


6

văn học sâu sắc của các tác phẩm đó mang lại. Nhà sử học Lê Văn Lan đã bày
tỏ: “Trong khoảng hai mươi năm làm truyện lịch sử cho thiếu nhi, dưới ảnh
hưởng của Nguyễn Huy Tưởng, điều mà tôi học được, chủ yếu là qua những
truyện lịch sử viết cho thiếu nhi của anh – kể cả học mà chưa hành được – là
tính văn học – văn nghệ, tính văn học thiếu nhi, đều ở mức cao.” [10]
Như vậy qua một số nhận xét, đánh giá trên chúng ta nhận thấy được
những sáng tạo độc đáo, những giá trị to lớn mà sáng tác của Nguyễn Huy
Tưởng mang lại.
Trong sự nghiệp sáng tác của mình, Nguyễn Huy Tưởng đã để lại cho

nhiều tác phẩm tiểu thuyết lịch sử có giá trị trên nhiều lĩnh vực, trong đó Đêm
hội Long Trì là một trong số các tác phẩm tiêu biểu của ông. Khi nghiên cứu
về tác phẩm này cũng đã có một số công trình, bài viết nghiên cứu về Đêm
hội Long Trì. Năm 1942, tác phẩm Đêm hội Long Trì lần đầu tiên được đăng
báo và năm 1944 được xuất bản thành sách. Ngót một thế kỷ, Đêm hội Long
Trì có số phận thăng trầm. Suốt một thời gian dài, tác phẩm không được tái
bản. Phải đến sau thời kỳ đổi mới, Đêm hội Long Trì mới được tái xuất. Và từ
bấy đến nay, cuốn tiểu thuyết lịch sử này chiếm được lòng yêu mến, quan tâm
của nhiều độc giả, nhà nghiên cứu.
Khi tìm hiểu về Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng, Hà Minh
Đức đã đánh giá: “Tác phẩm đầu tay Đêm hội Long Trì mở đầu cho quá trình
sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng, tác phẩm dựa trên những tư liệu được đề
cập đến trong Hoàng Lê nhất thống chí, khai thác câu chuyện xoay quanh
quan hệ giữa chúa Trịnh Sâm và hai chị em Đặng Thị Huệ, Đặng Mậu Lân.
Nguyễn Huy Tưởng không chỉ muốn dừng sự việc lại ở đó. Anh muốn tìm
đến một bàn tay dũng cảm vừa thể hiện tinh thần công lý phù hợp với ý dân,
vừa phải hợp với chân lý của lịch sử để trừng trị kẻ tàn bạo”. [24, tr 61]. Như
vậy, nhận định trên đã khẳng định sự sáng tạo của Nguyễn Huy Tưởng, dựa


7

trên mấu chốt là những vấn đề cốt lõi của lịch sử dân tộc để viết lên tiểu
thuyết lịch sử Đêm hội Long Trì mang nhiều ý nghĩa sâu xa. Nó không chỉ
phản ánh về lịch sử dân tộc mà còn mang nhiều bài học sâu sắc. “Qua Đêm
hội Long Trì, Vũ Như Tô, An Tư…có thể nói toàn bộ sáng tác của Nguyễn
Huy Tưởng ở thời kỳ trước cách mạng tháng tám đều dành cho đề tài lịch sử.
Nguyễn Huy Tưởng không khai thác lịch sử theo quan điểm phục cổ, sung
bái và thêu dệt quá khứ. Nguyễn Huy Tưởng tìm hiểu và thể hiện lịch sử theo
quan điểm tiến bộ”. [24, tr 69]

Cuốn Bách khoa toàn thư khẳng định, với một cốt truyện gọn gàng,
giàu chất thơ và kịch tính, Đêm hội Long Trì đã được chuyển thể thành chèo,
cải lương, điện ảnh, trong đó phim truyện Đêm hội Long Trì được đánh giá là
một thành công của điện ảnh Việt Nam. Bộ phim đã phản ánh được tình hình
chính trị của đất nước dưới triều đại của chúa Trịnh Sâm. Các nhân vật lịch
sử: chúa Trịnh Sâm, Đặng Thị Huệ, Đặng Mậu Lân, công chúa Quỳnh Hoa…
được tái hiện một cách chân thực. Điều đó góp phần khẳng định giá trị của
tiểu thuyết Đêm hội Long Trì.
Tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa trong bài luận án “ Cảm hứng lịch sử
trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng” cũng khẳng định: Đêm hội Long
Trì của Nguyễn Huy Tưởng đã dựng lên bức tranh sinh hoạt xưa kia ở kinh kỳ
mà trong đó huyên náo với những cảnh lộng hành, bạo ngược của chị em bà
Chúa Chè người Kinh Bắc.
Tác giả Đỗ Ngọc Yên trong cuốn “Chân dung Nguyễn Huy Tưởng, nhà
văn tài hoa” đã khẳng định: Một số người cho rằng Nguyễn Huy Tưởng là
người viết sử bằng văn. Riêng tôi nghĩ ngược lại, có lẽ ông đã viết văn bằng
sử thì mới đúng. Bởi lẽ ở nhiều vở kịch, tiểu thuyết, bút ký, nhật ký… và đặc
biệt là ở các vở kịch như Đêm hội Long Trì, được coi là những dấu mốc quan
trọng nhất trong sự nghiệp sáng tác văn chương của ông. Ở đây chất văn và


8

chất sử hòa quyện làm một, chẳng thể nào phân định rạch ròi được. Văn vì thế
mà thăm thẳm sâu, sử vì thế mà vời vợi cao. Những suy tư của Ngọc Yên đã
khẳng định nét độc đáo trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng . Đến với
những sáng của ông chúng ta cảm nhận được bước đi của lịch sử trong từng
trang viết của ông. Điều đặc biệt trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng là sự
kết hợp hài hòa giữa yếu tố lịch sử và văn học. Dưới ngòi bút của ông, lịch sử
của dân tộc được tái hiện sinh động thông qua các nhân vật lịch sử đã được

ông hư cấu nhưng vẫn giữ nguyên được bản chất của mình.
Nhìn chung các bài phê bình nghiên cứu, các công trình nghiên cứu về
Nguyễn Huy Tưởng của các tác giả khác nhau sẽ mang lại cho chúng ta cái
nhìn toàn diện hơn về tác phẩm. Tuy nhiên nhìn chung trong các bài nghiên
cứu trên mới khai thác Đêm hội Long Trì ở góc nhìn, cách tiếp cận lịch sử,
nghệ thuật xây dựng nhân vật, ảnh hưởng của Đêm hội Long Trì…song chưa
có tác giả nào nghiên cứu, tìm hiểu về bức tranh cuộc sống cung đình trong
Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng. Như vậy với một nội dung độc
đáo, sâu sắc trong Đêm hội Long Trì mà chưa có tác giả nào khai thác sâu mà
mới chỉ dừng lại trong việc tóm lược nội dung hay dừng lại ở mức giới thiệu
sơ lược mà thôi. Chính vì vậy chúng tôi hy vọng qua luận văn “Bức tranh
cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng” sẽ làm
sáng rõ về bức tranh xã hội xưa được tái hiện trong tác phẩm Đêm hội Long
Trì của ông. Cũng từ luận văn này chúng tôi mong muốn nghiên cứu, tìm
hiểu để nhận thấy được sự phát triển, sáng tạo, mới mẻ của Nguyễn Huy
Tưởng trong thể loại tiểu thuyết lịch sử của ông.
3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
“Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long Trì của Nguyễn
Huy Tưởng” là nội dung lớn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc.


9

Xuất phát từ điều kiện thời gian, tư liệu, khả năng còn hạn chế của bản
thân, trên cơ sở tiếp thu những vấn đề lý luận có liên quan từ các công trình lý
luận văn học, người viết luận văn sẽ tiến hành khai thác đề tài trên qua các
vấn đề cơ bản sau:
Bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX qua Đêm hội Long Trì
Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long Trì - những nét

mới trong nghệ thuật sáng tạo của Nguyễn Huy Tưởng.
Từ những vấn đề cơ bản trên, luận văn tập trung nghiên cứu những đặc
điểm nổi bật về nội dung, nghệ thuật của tác phẩm Đêm hội Long Trì. Đồng
thời chúng tôi nghiên cứu để nhận thấy được nét khác biệt của nhà văn
Nguyễn Huy Tưởng trong phong cách viết tiểu thuyết Đêm hội Long Trì so
với một số tác phẩm khác có cùng nội dung.Từ đó thấy được quan niệm sáng
tác, tài năng, sự sáng tạo của nhà văn được thể hiện trong tiểu thuyết trên.
3.2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn tập trung tìm hiểu cách mô tả, tái hiện bối cảnh văn hóa - xã
hội Việt Nam cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX trong Đêm hội Long Trì. Qua
đó, chỉ ra những nét độc đáo, nổi bật trong bút pháp miêu tả, xây dựng không
gian văn hóa - xã hội và con người thế kỷ XVIII - XIX trong tác phẩm trên.
Đồng thời, luận văn khẳng định những đóng góp của Nguyễn Huy Tưởng đối
với sự phát triển của văn học dân tộc về thể loại tiểu thuyết lịch sử.
4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận văn tập trung khảo sát, tìm hiểu bối cảnh văn hóa - xã hội Việt
Nam cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX được thể hiện Đêm hội Long Trì. Từ
việc phân tích, tìm hiểu sự thể hiện đó, luận văn làm sáng tỏ những đặc điểm
mới mẻ, sáng tạo trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Huy Tưởng. Từ


10

đó, đề tài đóng góp thêm một cái nhìn mới có tính chất hệ thống và hoàn thiện
hơn về bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long Trì của Nguyễn
Huy Tưởng.
Trân trọng và kế thừa gợi ý của những người đi trước, bổ sung và có
những tìm tòi mới mẻ trong quá trình nghiên cứu để làm sáng tỏ vấn đề.
Mong muốn của đề tài là sẽ trở thành tư liệu tham khảo có giá trị khi

nghiên cứu về Nguyễn Huy Tưởng và sẽ trở thành tư liệu tham khảo có giá trị
trong chương trình phổ thông khi học và dạy về Nguyễn Huy Tưởng.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu đặc điểm đổi mới trong nghệ thuật tiểu thuyết lịch sử của
Nguyễn Huy Tưởng, chúng tôi dựa trên phương pháp luận biện chứng, phân
tích đánh giá tác giả, tác phẩm một cách khách quan, khoa học trong sự đối
sánh với sự vận động và phát triển của nền văn học dân tộc.
Ngoài ra, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể làm
công cụ cho việc định hướng thẩm bình và chỉ ra được những đặc sắc trong
nghệ thuật của Nguyễn Huy Tưởng: phương pháp tiếp cận thi pháp học,
phương pháp nghiên cứu tiểu sử, phương pháp so sánh, phương pháp thống
kê, phương pháp nghiên cứu liên ngành.
5. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu “Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội
Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng”, chúng tôi nghiên cứu toàn bộ quá trình
sáng tác của nhà văn. Đồng thời nghiên cứu, đối sánh Đêm hội Long Trì với
các tác phẩm khác có cùng nội dung.


11

6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Luận văn gồm ba
chương:
Chương I: Cơ sở lý luận và nội dung tiểu thuyết lịch sử Đêm hội Long Trì
Chương II: Bức tranh cuộc sống cung đình trong Đêm hội Long Trì của
Nguyễn Huy Tưởng
Chương III: Những độc đáo trong nghệ thuật viết truyện Đêm hội Long
Trì của Nguyễn Huy Tưởng
7. Đóng góp của luận văn

Từ việc nghiên cứu đề tài trên, chúng tôi muốn đưa ra cái nhìn bao quát
về không gian văn hóa - xã hội phong kiến Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX
được thể hiện trong Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng. Thông qua
luận văn để khẳng định những giá trị nổi bật, những dấu ấn sáng tạo và đóng
góp to lớn của Nguyễn Huy Tưởng đối với dòng văn học viết về lịch sử. Với
những nỗ lực sáng tạo cùng tình yêu lịch sử, yêu quê hương, đất nước,
Nguyễn Huy Tưởng xứng đáng được mệnh danh là nhà chép sử bằng văn
chương, ông là nhà văn của Hà Nội với những trang viết tài hoa, độc đáo.
Chúng tôi hy vọng, trong chừng mực nào đó, những kết quả trong luận
văn, sẽ là tài liệu tham khảo có ý nghĩa cho học sinh, sinh viên, giáo viên các
trường phổ thông khi tìm hiểu sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng.


12

NỘI DUNG
CHƯƠNG I
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ NỘI DUNG
TIỂU THUYẾT LỊCH SỬ ĐÊM HỘI LONG TRÌ
1.1. Sơ lược về tiểu thuyết lịch sử
1.1.1. Khái niệm tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử
1.1.1.1. Khái niệm tiểu thuyết
Tiểu thuyết là thể văn xuôi tự sự có hư cấu, thông qua hệ thống các
nhân vật và bút pháp nghệ thuật để tái hiện lại được bức tranh xã hội rộng lớn
của con người, của một thời đại. Tiểu thuyết là hình thức văn xuôi tự sự trình
bày đời sống cá nhân hoặc đời sống xã hội thông qua các hình thức nghệ thuật
độc đáo. V.G.Biêlinxky gọi tiểu thuyết là “sử thi của đời tư” bởi đặc điểm của
tiểu thuyết “miêu tả những tình cảm, dục vọng và những biên cố thuộc đời
sống riêng tư và đời sống nội tâm của con người”.
1.1.1.2. Khái niệm tiểu thuyết lịch sử

Tiểu thuyết lịch sử là những tác phẩm văn xuôi tự sự mang đầy đủ những
đặc trưng của tiểu thuyết nhưng lấy đề tài lịch sử làm nội dung cốt lõi, làm
cảm hứng sáng tạo của người viết. Tiểu thuyết lịch sử lịch là thể văn xuôi có
hư cấu dùng để tập trung sáng tác về các nội dung liên quan đến tình hình
chính trị lịch sử của dân tộc, Tiểu thuyết lịch sử có thể được chia ra thành các
chương/ hồi khác nhau. Mỗi một chương (hồi) thể hiện một nội dung ý nghĩa
khác nhau. Các nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử cũng chính là các nhân vật
trong cuộc sống có gắn bó với các hoạt động của lịch sử dân tộc. Tiểu thuyết
lịch sử lấy đề tài là các vấn đề của lịch sử nhưng tác giả không né tránh hiện
tại. Bởi mạnh khi đánh giá về các nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử, V.


13

G.Biêlinxky nhấn mạnh rằng các nhân vật đó “nhằm mang lại cho người đọc
những khơi gợi bổ ích và những mỹ cảm văn học” [6, tr 146]. Và ông cũng
nhấn mạnh: “Về phương diện bút pháp, một mặt phải dựa vào lịch sử, nhưng
mặt khác vẫn cho phép hư cấu trong chừng mực thích hợp, nhằm phát huy trí
tưởng tượng làm cho sự chân thực lịch sử được thăng hoa thành chân thực
nghệ thuật” [6, tr 146].
Nói về khái niệm tiểu thuyết lịch sử, Vũ Ngọc Phan bày tỏ quan niệm:
“Khi viết về một quyển lịch sử, nhà chép sử không lưu tâm đến những việc
cá nhân không ảnh hưởng đến xã hội . Nhưng khi viết những bài lịch sử ký
sự, nhà văn có thể viết một cách tỉ mỉ những việc cá nhân không ảnh hưởng gì
đến dân chúng chỉ có cái thú vị riêng của nó mà thôi. Không những thế, khi
viết một quyển lịch sử ký sự nhà văn lại cần phải lưu tâm đến những việc đời
tư, lối ấy cũng gần như lối chép sử vậy… còn như viết lịch sử tiểu thuyết, nhà
văn chỉ phải căn cứ vào vài việc con con đã qua rồi vẽ vời cho ra một chuyện
lớn, cốt giữ cho mọi việc đừng trái với thời đại, còn không phải hoàn toàn sự
thật.”[19, tr 342].

Cũng bày tỏ quan điểm của mình về tiểu thuyết lịch sử, nhà văn Nguyễn
Lương Bích quan niệm: tiểu thuyết lịch sử “Đó là một loại hình văn học có
tác dụng mạnh trong việc giáo dục tư tưởng cho quần chúng, nó đem kiến
thức lịch sử đến cho người đọc, không bằng sử liệu, không bằng lý luận, phân
tích mà bằng con đường tình cảm. Nó dùng nghệ thuật sáng tạo, dùng hình
ảnh văn học để làm rung động người đọc, làm cho người đọc hiểu lịch sử
thông qua sự thưởng thức cái hay, cái đẹp của văn học nghệ thuật.” [1, tr 3].
Nhà văn Thái Vũ cũng bày tỏ quan niệm của mình về khái niệm tiểu
thuyết lịch sử: “Khi tôi nói, tôi viết tiểu thuyết lịch sử sự thật là tôi không biết
tiểu thuyết mà tôi viết lịch sử…trước hết, phải trung thực với mọi chi tiết lịch
sử mà sử biên niên có ghi. Hư cấu nhưng không phải bịa. Tôi viết tiểu thuyết


14

về lịch sử nhưng tôi không viết tiểu thuyết mà qua cách hư cấu của tôi: tôn
trọng tính chân xác của lịch sử.” [31]
Như vậy mỗi nhà văn có quan niệm khác nhau về khái niệm tiểu thuyết
lịch sử, nhưng có điểm chung là tất cả các nhà văn đều nhận thấy được; tiểu
thuyết lịch sử phải dựa trên chất liệu lịch sử của dân tộc, có hư cấu nhưng
không làm mất đi bản chất vốn có của các nhân vật, sự kiện, lịch sử.
1.2. Đặc trưng của tiểu thuyết lịch sử
1.2.1. Tiểu thuyết lịch sử là những tác phẩm mang đầy đủ những đặc
trưng của thể loại tiểu thuyết.
1.2.1.1.Tiểu thuyết lịch sử phản ánh đầy đủ, sinh động về hiện thực cuộc sống
của xã hội đương thời, thông qua hiện thực cuộc sống muôn màu để gửi gắm
những tâm tư, tình cảm của nhà văn. Tất cả những nội dung trong tác phẩm
đó đều hướng tới những giá trị chân, thiện, mĩ ở đời. Tiểu thuyết Hoàng Lê
nhất thống chí của các tác giả Ngô Gia văn phái đã khắc họa sinh động thời
điểm lịch sử của dân tộc, đó là giai đoạn thống nhất vương triều nhà Lê trong

thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh trả lại Bắc Hà cho vua Lê đến khi Nguyễn Ánh
đánh bại Tây Sơn và thống nhất đất nước. Qua sự phản ánh đó đã thể hiện sâu
sắc tình cảm của nhà văn. Đó là sự trân trọng, ngưỡng mộ những người anh
hùng áo vải Nguyễn Huệ, trân trọng tinh thần chiến đấu anh dũng, kiên cường
của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Huệ. Đồng thời bày tỏ thái độ
căm phẫn của nhà văn trước sự rối ren, loạn lạc nơi triều chính dưới thời
thống trị của chúa Trịnh. Đằng sau tâm trạng đó là tấm lòng yêu nước, thương
dân sâu sắc của nhà văn.
1.2.1.2. Trong tiểu thuyết lịch sử nghệ thuật kể chuyện vô cùng phong phú, đa
dạng: có thể là nhân vật xưng “tôi”, hoặc là chính nhân vật là nhân vật trung
gian. Điều đó đã tạo cho câu chuyện có giọng kể chuyện phong phú, linh hoạt,


15

tạo nên sự hấp dẫn cho câu chuyện. Trong Hoàng Lê nhất thống chí, nghệ
thuật kể chuyện vô cùng phong phú. Với ngôn ngữ khách quan, cách kể
chuyện không theo trật tự biên niên sử các tác giả Ngô Gia đã giúp cho các sự
kiện lịch sử được tái hiện một cách trung thực, mềm mại, hấp dẫn và theo
đúng mục đích của nhà văn. Đây không phải đơn thuần là ghi chép sử một
cách bình thường mà đây là một tác phẩm văn học.
1.2.1.3. Dựa vào chất liệu lịch sử, các tác giả đã hư cấu sáng tạo trong việc
xây dựng nhân vật, các sự kiện, chi tiết nghệ thuật nhằm bộc lộ bản chất, tính
cách của nhân vật. Thông qua những hư cấu sáng tạo đó thể hiện tài năng, sự
sáng tạo của nhà văn. Đêm hội Long Trì của Nguyễn Huy Tưởng thể hiện sâu
sắc sự sáng tạo của nhà văn trong nghệ thuật hư cấu các nhân vật. Nguyễn
Huy Tưởng dựa vào sự kiện lịch sử là sự rối ren nơi triều chính dưới thời
chúa Trịnh Sâm để tái hiện lại qua ngôn ngữ văn chương. Các nhân vật có
thật trong lịch sử như: chúa Trịnh Sâm, Tuyên phi Đặng Thị Huệ, Công Chúa
Ngọc Lan, Đặng Mậu Lân …đã được Nguyễn Huy Tưởng xây dựng thêm các

chi tiết hư cấu, sáng tạo để qua đó chân dung, tính cách của các nhân vật được
hiện lên rõ nét, độc đáo, sinh động hơn bao giờ hết. Điều đó thể hiện tài năng
sáng tạo của nhà văn. Ông dựa vào lịch sử nhưng có sự sáng tạo để các nhân
vật lịch sử được tái hiện rõ nét hơn.
1.2.1.4. Tiểu thuyết lịch sử có khả năng phản ánh sinh động và toàn vẹn mọi
vấn đề của đời sống xã hội. Nó có cái nhìn bao quát, rộng lớn và phản ánh
được trọn vẹn toàn cảnh bức tranh xã hội ở các giai đoạn lịch sử. Đến với
Hoàng Lê nhất thống chí của các tác giả Ngô gia chúng ta thấy rõ sự bao quát
lịch sử của tác giả. Truyện phản ánh sâu sắc, phong phú cuộc sống của nhân
dân dưới thời Lê mạt. Tình hình triều chính rối ren, đảo lộn mọi trật tự xã hội,
đời sống của nhân dân khổ cực. Không những thế, tác phẩm còn là bức tranh
sinh động, đậm nét về nhà Tây Sơn mà tiêu biểu là chân dung của Nguyễn


16

Huệ. Các tác giả đã phản ánh cụ thể những sự kiện lịch sử quan trọng của đất
nước, đậm nét là trận Ngọc Hồi - Đống Đa đánh đuổi quân Thanh. Qua những
trang viết của ông chúng ta thấy được toàn cảnh của xã hội đương thời.
1.2.1.5. Trong tiểu thuyết lịch sử có khả năng phản ánh được mọi lĩnh vực
khác nhau của đời sống xã hội: vấn đề lịch sử, văn hóa, văn học, triết học,
khoa học, hội họa, điêu khắc, điện ảnh, âm nhạc …Như vậy tiểu thuyết có giá
trị rộng trên nhiều góc độ khác nhau của đời sống. Đến với Hoàng Lê nhất
thống chí của các tác giả Ngô Gia chúng ta nhận thấy rõ nhất điều đó. Qua
những trang viết của các tác giả, đã hiện được những trang sử của dân tộc với
những biến động vào cuối thế kỷ XVIII. Tác phẩm có giá văn học lớn, thể
hiện tài năng của các tác giả trong nghệ thuật miêu tả, xây dựng chân dung
các nhân vật, nghệ thuật kể chuyện với ngôn ngữ kể phong phú, linh hoạt.
Thông qua hệ thống các nhân vật đó đã phản ánh sâu đậm những biến cố
trong lịch sử, những mối quan hệ trong đời sống xã hội.

1.3. Khái lược đôi nét về thành tựu của tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử ở
Việt Nam
Tiểu thuyết là một thể loại tiêu biểu trong nền văn học của nhân loại.
Trong nền văn học ở các nước phương Đông và phương Tây, thể loại tiểu
thuyết lịch sử xuất hiện tương đối sớm thì ở Việt Nam, tiểu thuyết lịch sử ra
đời muộn hơn. Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam ảnh hưởng sâu sắc thể loại tiểu
thuyết lịch sử của Trung Quốc và các nước phương Tây.
Vào thế kỷ XIV – XVI, trong nền văn học của nước nhà xuất hiện của các
áng văn xuôi “ Việt điện u linh”, “Lĩnh nam chích quái”, “Truyền kỳ mạn
lục”, “truyền kỳ tân phả” đã đặt nền móng cho tiểu thuyết hình thành và phát
triển. Bởi những áng văn này đã mượn các yếu tố trong truyền thuyết, thần
thoại, cổ tích để phản ánh xã hội. Đến thế kỷ XVIII, trong văn học Việt Nam
xuất hiện các áng văn “Thượng kinh ký sự” ( Lê Hữu Trác), “Vũ trung tùy


17

bút” (Phạm Đình Hổ) và đặc biệt là “Hoàng Lê nhất thống chí” (Ngô gia văn
phái). Đây là tác phẩm tiểu thuyết có tầm vóc lớn trong nền văn học Việt
Nam. Trong tác phẩm này, tác giả không đơn thuần chỉ phản ánh lịch sử như
trong sử sách lưu giữ mà tất cả các nội dung được phản ánh thông qua hệ
thống các nhân vật phong phú, đa dạng. Tác phẩm của các tác giả Ngô gia đã
phản ánh sâu sắc bức tranh xã hội thời vua Lê, chúa Trịnh với hình thức kết
cấu mang đặc trưng của tiểu thuyết chương hồi. Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam
cũng mang đậm các đặc trưng của tiểu thuyết chương hồi trong văn học Trung
Quốc. Tuy chịu ảnh hưởng của văn học Trung Hoa, nhưng trong tiểu thuyết
lịch sử Việt Nam luôn có những sáng tạo, độc đáo riêng. “Tiểu thuyết lịch sử
trung đại Việt Nam ít hư cấu tuy đã có sự quan tâm miêu tả những số phận bi
kịch, vì vậy, tác phẩm đã phần nào thoát khỏi sự hạn hẹp về chức năng để tái
hiện gương mặt bề bộn, phức tạp của lịch sử.’’ [17, tr 10].

Đến những năm 30 của thế kỷ XX, trong văn học Việt Nam xuất hiện thể
loại tiểu thuyết với sự phong phú về đề tại, thể loại sáng tác. Đặc biệt trong
cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ thì tiểu thuyết lịch sử Việt Nam
phát triển phong phú, đa dạng về đề tài, thể loại và đội ngũ sáng tác. Xuất
hiện nhiều nhà văn tài năng, tâm huyết: Nguyễn Huy Tưởng, Tô Hoài,
Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Minh Châu, Nguyên Ngọc… Về sau này thì tiểu
thuyết của chúng ta đánh dấu sự xuất hiện của các cây bút: Ma Văn Kháng,
Lê Lựu, Nguyễn Huy Thiệp… Các tác giả tiêu biểu này đã có những đóng
góp lớn cho sự phát triển toàn diện của văn học Việt Nam.
Như vậy, ban đầu tiểu thuyết nói chung và thể loại tiểu thuyết lịch sử nói
riêng trong văn học Việt Nam đều chịu ảnh của tiểu thuyết Trung Quốc và các
nước phương Tây, nhưng về sau này, tiểu thuyết lịch sử của chúng ta đã có
những sáng tạo riêng ở cả nội dung và hình thức nghệ thuật sáng tạo. Điều đó


18

thể hiện sự sáng tạo, tài năng của các nhà văn đã góp phần làm nên sự phát
triển của văn học mang đậm màu sắc dân tộc.
1.4. Tác giả Nguyễn Huy Tưởng
Trong cuộc đời của mình, mặc dù Nguyễn Huy Tưởng sống chưa đầy nửa
thế kỷ nhưng ông cũng đã được chứng kiến những trang sử hào hùng và đau
thương nhất của dân tộc. Ông là người sống có tâm hồn nhạy cảm, với tài
năng của mình ông đã phản ánh sâu sắc những điều mắt thấy tai nghe trong
các sáng tác của mình. Thế kỷ XX lịch sử của nhân loại nói chung và lịch sử
của Việt Nam ta nói riêng đã được chứng kiến những trang sử với nhiều biến
động lớn. Đầu thế kỷ XX ghi dấu sự phát triển của chủ nghĩa thực dân đế
quốc, chủ nghĩa phát xít. Đặc biệt là hai cuộc chiến tranh thế giới đã làm đảo
lộn cuộc sống của nhân loại. Trong thời kỳ này xuất hiện một tầng lớp tri thức
Tây học. Những ảnh hưởng của luồng gió mới ở các nước phương Tây đã du

nhập vào Việt Nam. Điều đó cũng đã ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển
của văn học dân tộc. Tuy nhiên các nhà văn của chúng ta chịu ảnh hưởng của
các luồng gió khác nhưng vẫn luôn giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc.
Trong thế kỷ XX, lịch sử Việt Nam có nhiều biến động lớn. Đây là những
năm tháng nhân dân sống trong ách nô lệ thực dân, phong kiến và phát xít.
Khi hòa bình lập lại thì dân tộc ta lại bước vào cuộc cải cách với những ảnh
hưởng sâu sắc đến đời sống vật chất và đời sống tinh thần cho nhân dân.
Chính được sống trong điều kiện lịch sử đó đã tác động lớn, thôi thúc sự tâm
huyết, sáng tạo của các nhà văn nói chung và của Nguyễn Huy Tưởng nói
riêng.
Với mỗi nhà văn, nhà thơ thì quê hương luôn là mảnh đất nuôi dưỡng
đời sống tâm hồn và ảnh hưởng sâu sắc đến tâm tư, tình cảm và sự nghiệp
sáng tác của họ. Nguyễn Huy Tưởng ( 06/05/1912 – 25/7/1960) sinh ra tại
làng Dục Tú, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh nay là xã Dục Tú, huyện Đông Anh,


19

Hà Nội. Làng Dục Tú là mảnh đất ghi đậm dấu ấn của lịch sử dân tộc: lịch sử
dựng nước, lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm, lịch sử văn hóa, lịch sử xã hội.
Đây là mảnh đất được nhiều nhà nghiên cứu sử học, văn học tập trung khai
thác, tìm hiểu và lấy cảm hứng sáng tác. Với Nguyễn Huy Tưởng đó là một
sự may mắn. Ông được sống trên mảnh đất của kinh thành Thăng Long – nơi
lưu giữ và ghi dấu ấn những mốc lịch sử đã trở thành huyền thoại của dân
tộc. Bởi vậy ông được đắm mình trong không khí của lịch sử, của văn hóa
truyền thống của dân tộc nói chung và của quê hương nói riêng. Vì vậy mà
ông tìm hiểu lịch sử, viết về lịch sử bằng một tình yêu say đắm, tự hào dân
tộc. Ông đã từng nói: “Tôi đi tìm chân lý từ những sách triết học, từ thuyết
nhân nghĩa của đạo Nho đến lý thuyết từ bi bác ái của đạo Phật, bởi vì tôi
nghĩ đối với một dân tộc yếu hèn thì sức mạnh là con đường giải thoát. Tôi

vùi đầu vào trong đống sách lịch sử để lấy cái vinh quang của cha ông mà bồi
dưỡng lòng tự hào dân tộc cho mình. Tôi chuẩn bị viết văn để ca ngợi lịch sử,
ca ngợi dân tộc, kích động lòng yêu nước của đồng bào.” [3].
Những yếu tố hoàn cảnh lịch sử của nhân loại nói chung và của dân
tộc ta nói riêng đã ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Huy
Tưởng. Bên cạnh đó quê hương – nơi ông sinh ra cũng chi phối rất lớn đến
nhận thức, tình cảm của ông. Không những thế môi trường gia đình cũng
ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành nhân cách cũng như sự nghiệp văn
chương của mỗi tác giả.
Ông sinh trưởng trong một gia đình nhà nho nghèo. Cuộc sống của gia
đình đạm bạc, nhưng nề nếp. Ông được nuôi dạy trong tình yêu thương của
mẹ, sự nuôi dưỡng về tâm hồn ông chịu ảnh hưởng lớn từ người mẹ, một
người “đôn hậu, tảo tần, cởi mở, thanh lịch và giản dị.” [24, tr 170]. Ngay từ
nhỏ, bản thân ông luôn có ý thức vươn lên trong cuộc sống cũng như trong sự
nghiệp của mình. Ông luôn có thói quen đọc sách, viết nhật ký hàng ngày.