Kỷ yếu hội thảo khoa học kinh tế tri thức tập 2

K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

1

MC LC
XÊY DÛÅNG MƯÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ CHUÃ ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUẤ TRỊNH
HƯÅI NHÊÅP KINH TÏË QËC TÏË................................................................................................................ 2
KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ GIẤO DC – ÀÂO TẨO, PHẤT TRIÏÍN NGÛÚÂI.............................................. 14
VAI TRÔ CA KHOA HỔC CÚ BẪN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ............................................. 27
CHƯỴ MẨNH, CHƯỴ ËU TRONG TÊM L CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM KHI ÀI VÂO THÚÂI ÀẨI VÙN
MINH TRĐ TỤÅ ....................................................................................................................................... 38
CƯNG NGHÏÅ THƯNG TIN – ÀƯÅNG LÛÅC PHẤT TRIÏÍN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC .............. 44
CƯNG NGHÏÅ SINH HỔC VIÏÅT NAM – THÛÅC TRẨNG, TRIÏÍN VỔNG VÂ GIẪI PHẤP ....................... 66
ÀỐNG GỐP CA NGÂNH CƯNG NGHÏÅ SINH HỔC VIÏÅT NAM VÂO NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC:
THÛÅC TRẨNG VÂ GIẪI PHẤP ................................................................................................................ 76
KINH TÏË TRI THÛÁC – VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP ...................................................................... 93
NÊNG CAO VAI TRÔ CA NHÂ NÛÚÁC VÂ PHẤP LÅT TRONG QUẤ TRỊNH CHUÍN ÀƯÍI
SANG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM ................................................................................... 103
QUÌN SÚÃ HÛÄU TRĐ TỤÅ – MƯÅT ÀIÏÌU KIÏÅN CHO PHẤT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ
VIÏÅT NAM ............................................................................................................................................. 113
ẪNH HÛÚÃNG CA NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÀƯËI VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIẪI QUËT VIÏÅC LÂM ÚÃ
VIÏÅT NAM ............................................................................................................................................. 129
LÛÚÅC GHI CẤC KIÏËN THẪO LÅN TẨI HƯÅI TRÛÚÂNG ................................................................. 138
PHẤT BIÏÍU KÏËT THC HƯÅI THẪO..................................................................................................... 166


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

2

XÊY DÛÅNG MƯÅT NÏÌN KINH TÏË ÀƯÅC LÊÅP TÛÅ
CH ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUẤ TRỊNH HƯÅI
NHÊÅP KINH TÏË QËC TÏË
PGS. TS. VỘ ÀẨI LÛÚÅC
Viïån trûúãng Viïån Kinh tïë thïë giúái,
Trung têm KHXH & NV Quöëc gia
Trong giai àoẩn hiïån nay, cng nhû trong mưåt tûúng lai xa hún
höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àöëi vúái Viïåt Nam cố nghơa lâ Viïåt Nam
phẫi tham gia cấc tưí chûác kinh tïë qëc tïë vâ khu vûåc nhû AFTA,
APEC, WTO...; phất triïín cấc quan hïå thûúng mẩi vâ àêìu tû rưång
rậi vúái mổi qëc gia, àùåc biïåt lâ cấc trung têm kinh tïë thïë giúái; múã
rưång sûå húåp tấc vúái cấc cưng ty xun qëc gia. Phất triïín cấc mưëi
quan hïå nây sệ dêỵn àïën mưåt kïët cc lâ: cấc hâng râo thụë quan vâ
phi thụë quan phẫi giẫm thiïíu theo cấc ngun tùỉc ca cấc tưí chûác
trïn; cấc cưng ty nûúác ngoâi àûúåc phếp vâo Viïåt Nam hoẩt àưång mưåt
cấch bịnh àùèng vúái cấc cưng ty Viïåt Nam vâ ngûúåc lẩi cấc cưng ty
Viïåt Nam cng àûúåc phếp hoẩt àưång bịnh àùèng tẩi cấc nûúác àưëi tấc.
Trong àiïìu kiïån àố viïåc xêy dûång mưåt nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch
nïn àûúåc hiïíu nhû thïë nâo lâ thđch húåp.
Nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch àậ àûúåc hiïíu mưåt cấch khấc nhau
qua cấc giai àoẩn lõch sûã. Cố thïí àậ cố nhûäng cấch hiïíu vïì mưåt nïìn
kinh tïë àưåc lêåp tûå ch sau àêy:
1. Nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch trong mư hịnh kinh tïë hûúáng nưåi
hay thay thïë nhêåp khêíu
Mư hịnh kinh tïë hûúáng nưåi hay thay thïë nhêåp khêíu àậ tưìn tẩi
trong nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã nhêët àõnh: ch nghơa thûåc dên c vâ
múái lưång hânh, ln àùåt cấc qëc gia trûúác nguy cú bõ xêm lùng, sûå
àưëi àêìu giûäa cấc siïu cûúâng àậ gêy ra mưåt cåc chiïën tranh lẩnh

K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

3

kếo dâi vâ àùåt cấc qëc gia trûúác nguy cú ca cấc cåc chiïën tranh,
do vêåy àïí àưëi phố vúái nhûäng nguy cú àố mưåt nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå
ch àậ àûúåc hiïíu lâ mưåt nïìn kinh tïë cố khẫ nùng tûå àẫm bẫo cấc
nhu cêìu ca àêët nûúác, câng nhiïìu câng tưët. Mưåt cú cêëu hoân chónh,
hóåc tûúng àưëi hoân chónh lâ qëc sấch ca mư hịnh nây. Trong àố
nhûäng ngânh cưng nghiïåp nùång, àùåc biïåt lâ nhûäng ngânh cưng
nghiïåp nïìn tẫng gưìm nùng lûúång, sẫn xët cấc ngun liïåu cú bẫn
nhû sùỉt thếp, hoấ chêët, lổc dêìu, xi mùng... àûúåc àùåc biïåt ch trổng
tûâ àêìu. Quan àiïím ûu tiïn phất triïín cưng nghiïåp nùång àùåc biïåt lâ
ngânh cú khđ, chïë tẩo mấy, cng chđnh lâ quan àiïím ca mư hịnh
nây. Quan àiïím cú cêëu ngânh ca nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch theo
mư hịnh nây nhêën mẩnh àïën têìm quan trổng ca viïåc tûå àẫm bẫo
cấc nhu cêìu trong nûúác, d phẫi chõu nhûäng bêët lúåi vïì hiïåu quẫ, vâ
hêìu nhû khưng tđnh túái nhûäng lúåi thïë so sấnh qëc tïë. Nhâ nûúác
sùén sâng xêy dûång cấc nhâ mấy luån kim, lổc dêìu, hoấ chêët... àïí tûå
àẫm bẫo nhu cêìu trong nûúác, khưng kïí giấ thânh cao, cng khưng
tđnh túái sûå dû thûâa cấc sẫn phêím nây trong khu vûåc. Ûu tiïn hâng
àêìu lâ khưng ph thåc vâo bïn ngoâi. Do vêåy Nhâ nûúác phẫi tịm
kiïëm cấc ngìn tâi chđnh, têån thu cao àïí tùng thu cho ngên sấch,
phất hânh cưng trấi nhiïìu àïí vay ca dên vâ cẫ nûúác ngoâi, vay núå
cấc ngên hâng vâ tưí chûác tâi chđnh qëc tïë, cấc chđnh ph, kïí cẫ
phẫi phất hânh thïm giêëy bẩc... Ngìn tâi chđnh trïn àêy sệ àûúåc
chđnh ph sûã dng àïí xêy dûång cấc nhâ mấy, mua cấc thiïët bõ,
ngun vêåt liïåu, v.v... vâ phẫi thûâa nhêån lâ tịnh trẩng tham nhng
lậng phđ thûúâng xêíy ra khấ nghiïm trổng ngay trong quấ trịnh xêy
dûång, mua sùỉm thiïët bõ. Khi nhâ mấy àûúåc xêy cêët xong, thị giấ

thânh thûåc tïë ca nố àậ cao hún giấ thõ trûúâng, vâ àûúng nhiïn nố
phẫi àûúåc tđnh vâo chi phđ khêëu hao ca cấc sẫn phêím lâm ra.
Thûåc tïë úã nhiïìu nûúác cho thêëy, nhûäng ngânh cưng nghiïåp vâ
cấc xđ nghiïåp nhâ nûúác nây àûúåc xêy dûång lïn thûúâng cố cưng nghïå
lẩc hêåu (vị khưng dïỵ gị mua àûúåc cưng nghïå hiïån àẩi, vâ vị nhûäng
hânh vi tiïu cûåc ca cấc quan chûác chđnh ph), sẫn phêím lâm ra cố
giấ thânh cao, chêët lûúång thêëp, khưng cẩnh tranh àûúåc vúái hâng
ngoẩi. Trong tịnh hịnh àố Nhâ nûúác båc phẫi thi hânh chđnh sấch
bẫo hưå cao: tùng thụë nhêåp khêíu, cêëm nhêåp khêíu.
Cấc ngânh cửng nghiùồp naõy chú nhựỗm aỏp ỷỏng nhu cờỡu trong
nỷỳỏc, nïn khưng cố xët khêíu, khưng cố ngoẩi tïå trẫ núå. Trong tịnh
hịnh àố Nhâ nûúác phẫi duy trị giấ àưìng bẩc cao àïí giẫm búát gấnh


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

4

núå nûúác ngoâi. Nhûng àưìng nưåi tïå cao giấ lẩi dêỵn àïën nhûäng hêåu
quẫ nghiïm trổng khấc: lâm tùng giấ hâng hoấ xët khêíu vâ giẫm
giấ hâng nhêåp khêíu, dêỵn túái nguy cú thu hểp cẫ thõ trûúâng trong
nûúác vâ qëc tïë, vâ àậ thc ếp chđnh ph mưåt lêìn nûäa phẫi thi hânh
chđnh sấch bẫo hưå cao.
Chđnh sấch bẫo hưå cao nhûäng ngânh cưng nghiïåp trong nûúác àậ
gêy ra nhûäng tấc hẩi to lúán khấc:
- Lâm tùng giấ cấc hâng hoấ trong nûúác gêy thiïåt hẩi cho ngûúâi
tiïu dng. Àïí bẫo vïå sẫn xët cưng nghiïåp trong nûúác, phẫi àấnh
thụë nhêåp khêíu cao, lâm cho giấ haõng nhờồp khờớu tựng cao, nờng
mựồt bựỗng giaỏ caó trong nûúác ln cao hún giấ qëc tïë. Do vêåy nhên
dên phẫi mua cấc sẫn phêím tiïu dng vúái giấ cao, lâm hẩi lúåi đch

ca hổ, àưìng thúâi giẫm sûác mua, cố hẩi cho cẫ sẫn xët. Ngûúâi ta àậ
dêỵn ra nhiïìu vđ d: nïëu nhâ nûúác àấnh thụë nhêåp khêíu 60% vâo
mùåt hâng xe mấy, do vêåy ngûúâi tiïu dng phẫi mua xe mấy àùỉt lïn
60%, vâ sûác mua ca dên vïì xe mấy cng giẫm ài 60%, ẫnh hûúãng
àïën sẫn xët xe mấy. Nghơa lâ chđnh sấch nây àậ bẫo vïå àûúåc lúåi
đch ca mưåt nhốm ngûúâi sẫn xët, thị lẩi lâm hẩi àïën lúåi đch ca
àưng àẫo ngûúâi tiïu dng vâ cẫ ngûúâi sẫn xët nûäa. Cấc tđnh toấn
vïì giấ trõ kinh tïë cho thêëy lâ thiïåt hẩi chung cho xậ hưåi àậ lúán hún
nhiïìu so vúái lúåi đch ca nhốm ngûúâi àûúåc bẫo hưå.
- Duy trị bẫo hưå tịnh trẩng lẩc hêåu vïì cưng nghïå tưí chûác quẫn
l. Cấc ngânh àûúåc bẫo hưå cao àậ duy trị àûúåc mûác lúåi nhån àấng
ra khưng cố, do vêåy hổ khưng cêìn àưíi múái cưng nghïå vâ tưí chûác
quẫn l. Sûå lẩc hêåu kếo dâi ca cấc ngânh nây àậ lâm cho nïìn kinh
tïë àêët nûúác bõ tt hêåu xa hún so vúái cấc qëc gia khấc.
- Chđnh sấch bẫo hưå cao àậ lâm mếo mố mưi trûúâng àêìu tû. Do
cấc ngânh àûúåc bẫo hưå ln cố lúåi nhån cao, ưín àõnh, đt ri ro, nïn
cấc nhâ àêìu tû àưí xư vâo cấc ngânh nây, trưën khỗi cấc ngânh phẫi
àưëi mùåt vúái cẩnh tranh qëc tïë. Nïìn kinh tïë àêët nûúác sệ phất triïín
mếo mố thiïn lïåch vïì nhûäng ngânh àûúåc bẫo hưå, kếm hiïåu quẫ.
Nhûäng ngânh nây câng ngây câng nhiïìu àậ hịnh thânh ra mưåt
nhốm lúåi đch chưëng lẩi hưåi nhêåp qëc tïë.
- Hẩn chïë viïåc múã rưång thõ trûúâng. Thûåc tïë cho thêëy, mưåt qëc
gia câng bẫo hưå cao bao nhiïu, thị thõ trûúâng ca qëc gia àố câng
bõ thu hểp bêëy nhiïu. L do lâ do bẫo hưå cao, nïn giấ cẫ cấc sẫn
phêím trong nûúác lâm ra cao hún giấ qëc tïë, khưng cố khẫ nùng


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

5

cẩnh tranh trïn thõ trûúâng trong vâ ngoâi nûúác. Mùåt khấc do thụë
nhêåp khêíu cao, giấ hâng bïn ngoâi thêëp hún trong nûúác, nïn tịnh
trẩng bn lêåu sệ phất triïín, thûúâng trúã thânh qëc nẩn, khưng
kiïím soất àûúåc. Hâng ngoẩi àậ ngêëm ngêìm chiïëm lơnh thõ trûúâng
nưåi àõa.
Nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch vúái nhûäng àùåc trûng trïn àêy ca
mư hịnh kinh tïë hûúáng nưåi, hay thay thïë nhêåp khêíu àậ dêỵn àïën
nhûäng hêåu quẫ nghiïm trổng. Cưång hoâ Dên ch Nhên dên Triïìu
Tiïn vâo àêìu nhûäng nùm 60 àậ dûúng cao ngổn cúâ ca ch nghơa
ch thïí, àậ xêy dûång ra àûúåc mưåt hïå thưëng cưng nghïå tûúng àưëi
hoân chónh, tûå àẫm bẫo túái trïn 90% nhu cêìu trong nûúác, àậ lâm ra
cấc loẩi xe tẫi, mấy kếo.... Nhûng têët cẫ cấc sẫn phêím àố àïìu cố
chêët lûúång thêëp, giấ thânh cao, khố tiïu th trong nûúác vâ khưng
xët khêíu àûúåc, khưng cố ngoẩi tïå trẫ núå vâ àậ lêm vâo tịnh trẩng
vúä núå. Mưåt àiïìu àấng ch nûäa lâ, mưåt khi hïå thưëng cưng nghïå
hûúáng nưåi vúái cưng nghïå c àậ àûúåc xêy dûång, nố tûå tẩo ra cấc quan
hïå xậ hưåi, cấc nhốm lúåi đch, nhûäng lûåc lûúång bẫo vïå nố. Do vêåy
khưng dïỵ gị thay àưíi hïå thưëng nây theo cấc hûúáng khấc.
Mưåt nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch trong mư hịnh kinh tïë hûúáng
nưåi cố mưåt àùåc trûng quan trổng nhêët lâ tûå àẫm bẫo cấc nhu cêìu
thiïët ëu trong nûúác, àïí khưng bõ lïå thåc vâo bïn ngoâi tûâ hoẩch
àõnh chiïën lûúåc chđnh sấch àïën cấc hâng hoấ, dõch v, cng khưng
bõ tấc àưång tûâ bïn ngoâi búãi cấc chêën àưång vïì chđnh trõ, an ninh,
kinh tïë...
Thûåc tïë thïë giúái cho thêëy àậ khưng cố mưåt qëc gia nâo ài theo
mư hịnh kinh tïë nây àẩt àûúåc nhûäng thânh cưng vûäng chùỉc, mâ hêìu
hïët àïìu àậ hóåc lâ thêët bẩi, hóåc lâ phẫi trẫ mưåt cấi giấ rêët àùỉt,
hóåc lâ lêm vâo khng hoẫng, suy thoấi, trị trïå kếo dâi.
Mư hịnh kinh tïë àưåc lêåp tûå ch nây àậ do nhûäng àiïìu kiïån lõch

sûã c thïí quy àõnh. Trong àiïìu kiïån lõch sûã c thïí àố khố cố thïí cố
mưåt mư hịnh kinh tïë khấc. Song sûå khưng thânh cưng ca cấc nïìn
kinh tïë àưåc lêåp tûå ch trong cấc mư hịnh hûúáng nưåi khưng nhûäng àậ
cố hẩi cho cấc nûúác kếm phất triïín, mâ cẫ cấc nûúác phất triïín cng
bõ thiïåt hẩi. Cấc nûúác kếm phất triïín vưën lâ núi cung cêëp ngun,
nhiïn liïåu, lâ thõ trûúâng tiïu th ca cấc nûúác phất triïín, nay bõ rúi
vâo suy thoấi, khng hoẫng, khưng ưín àõnh, àậ tấc àưång tiïu cûåc
àïën chđnh cấc nïìn kinh tïë phất triïín. Àêy chđnh lâ l do båc cấc


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

6

qëc gia phẫi tịm kiïëm mưåt mư hịnh phất triïín khấc, mưåt cấch hiïíu
khấc vïì tđnh àưåc lêåp tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë.
2. Nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch trong àiïìu kiïån hưåi nhêåp kinh tïë
qëc tïë
Trong vâi chc nùm gêìn àêy, tịnh hịnh thïë giúái àậ cố nhûäng
thay àưíi rêët quan trổng, theo cấc hûúáng ch ëu sau àêy:
a) Xu thïë hoâ bịnh, húåp tấc vâ phất triïín àậ ngây câng trúã
thânh xu thïë chđnh thay cho sûå àưëi àêìu giûäa cấc siïu cûúâng, sûå
xung àưåt, chẩy àua v trang giûäa hai hïå thưëng xậ hưåi àưëi lêåp; cấc
hịnh thûác ch nghơa thûåc dên c vâ múái, cấc cåc chiïën tranh xêm
lûúåc àậ bõ lïn ấn khùỉp núi. Àêy lâ mưåt àiïìu kiïån rêët quan trổng
gip cho cấc qëc gia cố thïí múã cûãa àêët nûúác, tham gia hưåi nhêåp
kinh tïë qëc tïë, vâ do vêåy cố thïí phất triïín cấc quan hïå tu thåc
lêỵn nhau. Mư hịnh kinh tïë phất triïín trong xu thïë hoâ bịnh, húåp tấc
àang thay thïë cho mư hịnh kinh tïë phất triïín trong tịnh trẩng àưëi
àêìu vâ chiïën tranh lẩnh. Mưåt nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång trong àiïìu

kiïån phẫi ln ûáng phố vúái cấc cåc chiïën tranh d lâ lẩnh àậ khấc
hoân toân vúái mưåt nïìn kinh tïë phất triïín trong xu thïë hoâ bịnh vâ
húåp tấc. Mưåt bïn phẫi thûåc thi chđnh sấch tûå cung tûå cêëp, cưng
nghiïåp phẫi gùỉn bố vúái qëc phông, khi xêy dûång cấc cưng trịnh
phẫi tđnh àïën khẫ nùng chõu àûång àûúåc chiïën tranh tân phấ v.v...,
nghơa lâ mưåt nïìn kinh tïë cố tđnh chiïën tranh chi phđ cao, hiïåu quẫ
thêëp; côn mưåt bïn khấc thûåc thi chđnh sấch húåp tấc, hưåi nhêåp qëc
tïë sêu rưång, lêëy viïåc tùng hiïåu quẫ kinh tïë, tùng sûác cẩnh tranh ca
nïìn kinh tïë lâ qëc sấch hâng àêìu.
b) Xu thïë phất triïín cưng nghïå chuín àưíi sang nïìn kinh tïë tri
thûác
Trong nhûäng thêåp k vûâa qua sûå phất triïín ca cưng nghïå àậ
cố nhûäng bûúác tiïën hïët sûác to lúán trïn nhiïìu mùåt, àùåc biïåt lâ cưng
nghïå thưng tin àang chuín nïìn kinh tïë thïë giúái tûâ mưåt nïìn kinh tïë
cưng nghiïåp sang mưåt nïìn kinh tïë tri thûác vúái nhûäng àùåc trûng nưíi
bêåt sau àêy:
- Cấc ngânh cưng nghiïåp truìn thưëng, sẫn xët ra cấc hâng
hoấ vêåt chêët, kïí cẫ cấc ngânh cưng nghiïåp nùång àang ngây câng
kếm hiïåu quẫ, mêët dêìn vai trô quan trổng ca chng àưëi vúái sûå
phất triïín kinh tïë. Trong mêëy nùm gêìn àêy cấc sẫn phêím khưng kïí


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

7

dêìu mỗ àậ liïn tc bõ giẫm giấ, àậ giẫm giấ túái trïn 30%, do vêåy
nhûäng ngânh nây àang lêm vâo tịnh trẩng khố khùn úã khùỉp núi.
Sẫn phêím ca cấc ngânh nây d àậ phẫi hẩ giấ túái trïn 30% mâ
vêỵn khố bấn. Lúåi thïë vïì tâi ngun àậ ngây câng giẫm. Giấ ca cấc

tâi ngun trong thêåp k 90 àậ giẫm 60% so vúái thêåp k 70. Lúåi thïë
vïì cấc ngìn vưën cng àậ giẫm, vị ngûúâi ta hiïån cố thïí dïỵ dâng vay
àûúåc vưën, do thõ trûúâng vưën àậ àûúåc toân cêìu hoấ. Trong àiïìu kiïån
àố nhûäng qëc gia phất triïín àang mën chuín dêìn cấc ngânh
cưng nghiïåp truìn thưëng tiïu hao nhiïìu tâi ngun, sûã dng nhiïìu
vưën àậ mêët lúåi thïë cẩnh tranh sang cấc nûúác kếm phất triïín. Do vêåy
chđnh sấch ca cấc qëc gia kếm phất triïín phẫi tđnh túái sûå chổn
lûåa xêy dûång cấc ngânh nây mưåt cấch thêån trổng.
quẫ.

- Cấc ngânh kinh tïë tri thûác phất triïín vúái tưëc àưå cao vâ hiïåu

Trong àiïìu kiïån hiïån nay, cấc lúåi thïë vïì tâi ngun, ngìn vưën,
lao àưång phưí thưng àang giẫm dêìn, vâ lúåi thïë vïì tri thûác vâ k nùng
àang tùng lïn. úã M t lïå àống gốp ca ngânh sẫn xët àiïån tûã - tin
hổc cho tùng trûúãng kinh tïë lïn àïën 45% trong 3 nùm qua, côn mûác
àống gốp ca ngânh xêy dûång vâ xe húi vưën lâ tr cưåt ca kinh tïë
M chó côn 14% vâ 4%. Thúâi k tùng trûúãng cao kếo dâi gêìn 10 nùm
qua úã M chđnh àậ dûåa vâo sûå múã rưång cấc ngânh kinh tïë tri thûác. úã
cấc nûúác OECD, sẫn lûúång vâ viïåc lâm àậ àûúåc múã rưång rộ rïåt úã
nhûäng ngânh cưng nghïå cao, nhûäng ngânh kinh tïë tri thûác. Hiïån
khoẫng 50% GDP ca cấc nûúác OECD lâ àậ dûåa trïn tri thûác. Lúåi
nhån ca cấc hậng Intel, Microsoft àậ àẩt mûác 24% doanh thu kếo
dâi trong nhiïìu nùm, trong khi lúåi nhån ca cấc hậng thåc cấc
ngânh cưng nghiïåp truìn thưëng chó àẩt úã mûác trïn 10% nùm, thêåm
chđ côn thêëp hún. Thûåc tïë trïn àêy cho thêëy cấc ngânh cưng nghiïåp
nïìn tẫng, cưng nghiïåp nùång then chưët vưën àûúåc xem lâ tr cưåt ca
cấc qëc gia vúái cấc ưng vua thếp, vua dêìu lûãa, vua ư tư v.v... àang
ngây câng li vâo dơ vậng, nhûúâng chưỵ cho cấc ngânh kinh tïë múái cấc ngânh kinh tïë tri thûác.
c) Xu hûúáng toân cêìu hoấ, hưåi nhêåp kinh tïë qëc tïë phất triïín

nhanh chống
Xu hûúáng toân cêìu hoấ vâ hưåi nhêåp kinh tïë qëc tïë phất triïín
nhanh chống sệ dêỵn túái hïå quẫ lâ: biïn giúái kinh tïë ca cấc qëc gia
sệ ngây câng giẫm, do hâng râo thụë quan vâ phi thụë quan sệ bõ


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

8

bậi bỗ dêìn, mưåt nïìn kinh tïë toân cêìu khưng biïn giúái sệ xët hiïån,
cấc quan hïå tu thåc lêỵn nhau giûäa cấc nïìn kinh tïë qëc gia sệ
phất triïín, cấc thïí chïë kinh tïë toân cêìu sệ hịnh thânh v.v... Trong
àiïìu kiïån àố, mưåt nïìn kinh tïë mën khưng lïå thåc vâo bïn ngoâi,
mën tûå àẫm bẫo lêëy cấc nhu cêìu thiïët ëu, chùỉc chùỉn lâ sệ khưng
cố chưỵ àûáng chên. Mưåt nïìn kinh tïë phất triïín hiïåu quẫ sệ phẫi lâ
mưåt nïìn kinh tïë gưìm nhûäng ngânh cố lúåi thïë cẩnh tranh cao, vâ
àûúng nhiïn lâ phẫi tu thåc vâo thõ trûúâng thïë giúái.
Trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë thïë giúái phất triïín vúái nhûäng àùåc
trûng ch ëu trïn àêy, mư hịnh phất triïín kinh tïë theo hûúáng höåi
nhêåp kinh tïë quöëc tïë àang xuêët hiïån. Mư hịnh nây khấc hùèn mư
hịnh kinh tïë hûúáng nưåi: mưåt bïn lêëy thõ trûúâng toân cêìu trong àố cố
thõ trûúâng qëc gia lâm cùn cûá àïí phất triïín cấc ngânh kinh tïë cố
lúåi thïë cẩnh trẩnh cao; mưåt bïn lêëy thõ trûúâng trong nûúác, lâm cùn
cûá chđnh àïí phất triïín nhûäng ngânh àấp ûáng cấc nhu cêìu ch ëu
ca àêët nûúác khưng tđnh túái cấc lúåi thïë cẩnh tranh qëc tïë. Àûúng
nhiïn lâ viïåc xêy dûång mưåt nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch trong mư
hịnh phất triïín kinh tïë theo hûúáng hưåi nhêåp qëc tïë cng khấc vúái
cấch hiïíu àưåc lêåp tûå ch trong mư hịnh kinh tïë hûúáng nưåi.
Àưåc lêåp tûå ch trong mư hịnh kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc

tïë chêëp nhêån sûå tuyâ thåc lêỵn nhau trïn cú súã cng cố lúåi vâ bịnh
àùèng trong quan hïå giûäa cấc qëc gia. Sûå tu thåc lêỵn nhau nây,
diïỵn ra trïn hêìu hïët cấc lơnh vûåc tûâ hoẩch àõnh chđnh sấch phất
triïín, thïí chïë kinh tïë vơ mư, àïën cẫ sûå hịnh thânh cấc ngânh kinh
tïë, cấc cưng ty. Ta hậy lêëy Liïn minh chêu Êu lâm vđ d. Liïn minh
chêu Êu hiïån àậ cố àưìng tiïìn chung, cấc qëc gia thânh viïn phẫi
àẫm bẫo duy trị mưåt mûác thêm ht ngên sấch vâ lẩm phất chung,
hâng râo thụë quan vâ phi thụë quan àậ hoân toân àûúåc bậi bỗ, cấc
cưng ty àûúåc tûå do kinh doanh trong têët cẫ cấc nûúác thânh viïn, vưën
vâ lao àưång àûúåc tûå do lûu chuín trong khưëi v.v... Trïn thûåc tïë, cấc
qëc gia thânh viïn EU àậ cố cấc chđnh sấch chung vïì tiïìn tïå,
thûúng mẩi vâ àêìu tû... cấc ngânh kinh tïë, cấc cưng ty ca cấc qëc
gia nây àậ cố sûå phên cưng, liïn kïët chùåt chệ vúái nhau. Trong mư
hịnh kinh tïë nây cấc qëc gia tuy vêỵn cố quìn tûå ch, àưìng tham
gia hay khưng àưìng tham gia, vâ khi àậ tham gia vêỵn côn cố
quìn tûå ch lûåa chổn cấc ngânh kinh tïë cố lúåi thïë nhêët cho mịnh,
cấc hịnh thûác kinh doanh, cấc tưí chûác kinh doanh thđch húåp, v.v..,
nhûng têët cẫ àïìu phẫi tn th cấc cam kïët chung.


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

9

Trong mư hịnh kinh tïë trïn, cấc qëc gia khưng dẩi gị xêy dûång
ra mưåt cú cêëu kinh tïë hoân chónh, vâ ngay mưåt ngânh hoân chónh
cng khưng cố. Ta cố thïí lêëy ngânh sẫn xët ư tư lâm vđ d: Khưng
mưåt qëc gia chêu Êu nâo kïí cẫ Cưång hoâ Liïn bang Àûác cố thïí sẫn
xët 100% cấc linh kiïån ca ư tư, vị lâm nhû vêåy lâ dẩi dưåt, khưng
cố hiïåu quẫ. Cấc qëc gia sẫn xët ư tư chó sẫn xët khoẫng 30%40% linh kiïån, nhûäng sẫn phêím cố lúåi thïë nhêët, côn lẩi hổ nhêåp

khêíu ca cấc qëc gia khấc. Ngay cưng ty Boing ca M cng àậ
nhêåp khêíu hâng loẩt linh kiïån tûâ hâng chc qëc gia khấc.
Ngay cấc qëc gia cố nhiïìu ngânh cưng nghiïåp nïìn tẫng khấ
phất triïín nhû Nhêåt, mâ vêỵn ph thåc vâo bïn ngoâi mưåt cấch
àấng súå. Nhêåt phẫi nhêåp 100% dêìu mỗ àïí cố ngânh hoấ dêìu, vâ
nùng lûúång àiïån, nhêåp khêíu phêìn lúán qúång sùỉt àïí cố ngânh luån
kim, nhêåp khêíu phêìn lúán bựỗng phaỏt minh saỏng chùở ùớ coỏ ngaõnh
cửng nghiùồp chùở tẩo... Nïëu cố chiïën tranh xẫy ra, cấc hoẩt àưång
nhêåp khêíu nây chó bõ ngûng trïå mưåt vâi tìn thưi, thị nhûäng ngânh
cưng nghiïåp trïn sệ hoân toân tï liïåt, vâ nïìn kinh tïë Nhêåt lâm sao
trấnh khỗi chêën àưång vâ tưín thêët. Nïëu súå sûå ph thåc nây, nûúác
Nhêåt sệ khưng thïí phất triïín àûúåc. Nhûng àïí b lẩi, Nhêåt lẩi xët
khêíu ư tư, hâng àiïån tûã vâ nhiïìu loẩi hâng chêët lûúång cao khấc,
båc cấc qëc gia khấc lïå thåc vâo Nhêåt vïì cấc mùåt hâng nây.
Chđnh mưëi quan hïå lïå thåc lêỵn nhau nây àậ lâm cho kinh tïë Nhêåt
cố thïí àûáng vûäng ngay trong cẫ cåc khng hoẫng dêìu lûãa àậ xêíy
ra trong nhûäng nùm 70.
Vêåy trong àiïìu kiïån hưåi nhêåp kinh tïë qëc tïë phất triïín, mưåt
nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch phẫi cố nhûäng chín mûåc gị? Cố kiïën
àậ nïu ra quấ nhiïìu chín mûåc, nâo lâ khưng lïå thåc vâo bïn
ngoâi trong viïåc hoẩch àõnh cấc chiïën lûúåc, chđnh sấch phất triïín,
nâo lâ cố thïí tûå àûáng vûäng, giûä ưín àõnh trûúác mổi biïën àưång úã bïn
ngoâi, nâo lâ phẫi giûä àûúåc an ninh lûúng thûåc, nùng lûúång, mưi
trûúâng, àẫm bẫo cố tđch lu, cố cấc ngânh cưng nghiïåp nïìn tẫng, cố
kinh tïë vơ mư ưín àõnh, v.v... Trïn thûåc tïë khố cố thïí cố mưåt nïìn kinh
tïë àưåc lêåp tûå chuã lyá tûúãng nhû vêåy. Àïën nhû nïìn kinh tïë M, àûáng
hâng àêìu thïë giúái, hng mẩnh lâ vêåy, cng khưng trấnh khỗi cấc
cåc khng hoẫng kinh tïë chu k, cng lïå thåc nghiïm trổng vâo
cấc ngìn ngun nhiïn liïåu thõ trûúâng ca cấc qëc gia khấc, cng
bõ cấc qëc gia khấc ếp phẫi múã cûãa thõ trûúâng, ếp phẫi mua dêìu

mỗ vúái giấ cao, v.v.. Mưåt nïìn kinh tïë nhỗ nhû Singapo, chó phất


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

10

triïín cấc ngânh dõch v tâu biïín, tâi chđnh, tiïìn tïå, bẫo hiïím, vâ
mưåt sưë ngânh cưng nghiïåp lùỉp rấp..., khưng cố nhiïìu ngânh cưng
nghiïåp nïìn tẫng, nhêåp khêíu hêìu nhû toân bưå ngun, nhiïn liïåu,
àïën nûúác ngổt cng phẫi nhêåp khêíu 100% tûâ Malaixia. Thïë mâ nïìn
kinh tïë Singapo vêỵn phất triïín vâ khưng thïí nối lâ nố khưng àưåc
lêåp tûå ch.
Theo chng tưi, àưåc lêåp tûå ch trong àiïìu kiïån hiïån nay cố thïí
cố nhûäng àùåc trûng sau:
Trûúác hïët, vâ quan trổng nhêët lâ phẫi àẫm bẫo lúåi đch phất
triïín ca qëc gia úã mûác cao nhêët cố thïí àûúåc.
Cố thïí cố mưåt nïìn kinh tïë khưng lïå thåc gị vâo bïn ngoâi, tûå
àẫm bẫo àûúåc cấc nhu cêìu ch ëu, vâ do vêåy cng đt chõu cấc tấc
àưång ca cấc biïën àưång úã bïn ngoâi. Nïìn kinh tïë ca CHDCNT
Triïìu Tiïn hiïån vêỵn côn nhûäng dấng dêëp nây. Do vêåy cåc khng
hoẫng tiïìn tïå tâi chđnh khu vûåc nùm 1997 khưng tấc àưång gị túái
kinh tïë Bùỉc Triïìu Tiïn. Nhûng sûå tt hêåu ca Bùỉc Triïìu Tiïn so vúái
Nam Triïìu Tiïn vâ thïë giúái thị thêåt àấng súå. Àưåc lêåp tûå ch trong
vông lẩc hêåu nhû vêåy sệ đt nghơa.
Cấc mưëi quan hïå ca mưåt nûúác vúái cấc nûúác khấc phẫi àûúåc
xem xết àấnh giấ trïn tiïu chín cố àẫm bẫo àûúåc lúåi đch phất triïín
ca àêët nûúác khưng? Àố múái lâ mc tiïu cho mổi chiïën lûúåc phất
triïín. Trong àiïìu kiïån hưåi nhêåp qëc tïë tiïën triïín nhû hiïån nay, mổi
nïìn kinh tïë ngây câng tu thåc nhiïìu hún vâo bïn ngoâi. Nhûng

nïëu sûå tu thåc nhiïìu hún àố àẫm bẫo tưët hún cho lúåi đch phất
triïín qëc gia, thị khưng cố l gị lẩi khưng chêëp nhêån. Nïìn kinh tïë
nûúác ta trong thúâi k àưíi múái àậ ngây câng tu thåc hún vâo bïn
ngoâi, kim ngẩch xët nhêåp khêíu nùm 1999 ca nûúác ta àậ chiïëm
túái trïn 90% GDP, vưën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoâi àậ chiïëm khoẫng
28% tưíng àêìu tû xậ hưåi, nghơa lâ vïì hai chó sưë trïn nûúác ta àậ àûúåc
xïëp hâng àêìu trong cấc nûúác àang phất triïín. Nïëu cấch àêy 15 nùm
cng vïì hai chó sưë trïn nûúác ta àậ àûáng hâng cëi, nghơa lâ nïìn
kinh tïë nûúác ta àậ đt bõ lïå thåc vâo bïn ngoâi nhêët vâ cng lâ kếm
phất triïín nhêët vâ àậ lêm vâo khng hoẫng. Nhûng rộ râng thúâi k
nïìn kinh tïë nûúác ta râng båc vâo bïn ngoâi nhiïìu hún, lâ thúâi k
phất triïín vâ tiïën bưå hún, cấc lúåi đch phất triïín ca àêët nûúác àûúåc
àẫm bẫo tưët hún, vâ tđnh àưåc lêåp, tûå ch ca nïìn kinh tïë cuäng cao
hún trûúác.


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

11

Thûá hai, sûác cẩnh tranh ca nïìn kinh tïë phẫi àûúåc cẫi thiïån vâ
tùng dêìn. Sûác cẩnh tranh nây phẫi àûúåc thïí hiïån cấc mùåt:
- Thïí chïë chđnh trõ, kinh tïë, xậ hưåi phẫi à mẩnh, à tẩo ra mưåt
mưi trûúâng àêìu tû, kinh doanh thån lúåi, chi phđ thêëp, ri ro thêëp,
khẫ nùng sinh lúåi lúán.
- Cú cêëu kinh tïë gưìm nhûäng ngânh cố khẫ nùng cẩnh tranh cao,
cố khẫ nùng tûå àiïìu chónh, tûå rt lui khỗi nhûäng ngânh kếm khẫ
nùng cẩnh tranh.
- Cú cêëu doanh nghiïåp cng phẫi bao gưìm nhûäng doanh nghiïåp
cố sûác mẩnh cưng nghïå vâ trđ lûåc, à sûác cẩnh tranh trïn thûúng

trûúâng trong nûúác vâ qëc tïë.
- Ngìn nhên lûåc trong nûúác phẫi àûúåc àâo tẩo tưët vâ phất
triïín, sûã dng cố hiïåu quẫ.
Biïíu hiïån têåp trung ca sûác cẩnh tranh ca nïìn kinh tïë lâ úã
chêët lûúång vâ giấ thânh ca sẫn phêím vâ dõch v ca àêët nûúác. Nïëu
sẫn phêím vâ dõch v ca mưåt qëc gia cố giấ thânh cao, chêët lûúång
thêëp, thị sệ khưng tiïu th àûúåc úã cẫ thõ trûúâng trong nûúác vâ bïn
ngoâi. Kïët cc sệ dêỵn àïën lâ nïìn kinh tïë ca qëc gia àố sệ lêm vâo
suy thoấi, khng hoẫng, tt hêåu kếo dâi. Trong àiïìu kiïån àố khố cố
thïí nối àïën àưåc lêåp vâ tûå ch. Côn nhû mưåt nïìn kinh tïë lâm ra cấc
sẫn phêím vâ dõch v chêët lûúång cao, giấ lẩi thêëp, cố thïí chiïëm lơnh
cẫ thõ trûúâng trong nûúác vâ qëc tïë, tẩo ra thu nhêåp ngoẩi tïå, dûå trûä
ngoẩi tïå lúán, cố thïí nhêåp khêíu nhiïìu loẩi hâng hoấ vâ dõch v àấp
ûáng cấc nhu cêìu trong nûúác. Mưåt nïìn kinh tïë cố sûác cẩnh tranh cao
nhû vêåy trong àiïìu kiïån hưåi nhêåp kinh tïë hiïån nay lâ mưåt nïìn kinh
tïë cố tđnh àưåc lêåp vâ tûå ch cao.
Thûá ba, cố khẫ nùng ûáng phố cố hiïåu quẫ vúái nhûäng chêën àưång
chđnh trõ, kinh tïë, xậ hưåi bïn ngoâi.
Nhûäng chêën àưång bïn ngoâi cố thïí lâ: mưåt cåc chiïën tranh tûâ
bïn ngoâi túái, mưåt cåc khng hoẫng kinh tïë khu vûåc hay thïë giúái,
v.v...
Chiïën lûúåc tưët nhêët ca mưåt qëc gia lâ cưë trấnh tham gia
nhûäng cåc chiïën tranh úã bïn ngoâi vâ trấnh àïí xêíy ra xung àưåt vâ
chiïën tranh úã trong nûúác. Côn mưåt khi chiïën tranh àậ bng nưí, àậ
tham chiïën, thị nhêët àõnh àêët nûúác sệ bõ tân phấ nhêët lâ trong àiïìu
kiïån chiïën tranh hiïån àẩi ngây nay. Song mưåt nïìn kinh tïë cố sûác


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

12

cẩnh tranh cao, cố dûå trûä ngoẩi tïå lúán, sệ cố sûác chõu àûång cao hún
cấc nïìn kinh tïë lẩc hêåu khấc. Mưåt nïìn kinh tïë hưåi nhêåp qëc tïë cao,
lúåi đch qëc gia àan xen chùåt chệ vúái lúåi đch ca nhiïìu qëc gia khấc,
nhiïìu trung têm kinh tïë, thị sệ cố nhiïìu khẫ nùng kïët húåp sûác
mẩnh qëc gia vúái sûác mẩnh qëc tïë àïí bẫo vïå àêët nûúác tưët hún.
Mưåt cåc khng hoẫng kinh tïë thïë giúái hay khu vûåc nưí ra
àûúng nhiïn sệ tấc àưång àïën mổi nïìn kinh tïë tham gia vúái cấc mûác
àưå khấc nhau. Mưåt nïìn kinh tïë đt tham gia hưåi nhêåp qëc tïë cố thïí
sệ chõu tấc àưång đt hún. Nhûng khẫ nùng ûáng phố vúái cåc khng
hoẫng lẩi tu thåc lúán hún vâo sûác cẩnh tranh ca nïìn kinh tïë vâ
mûác àưå gùỉn kïët lúåi đch qëc gia vâ qëc tïë. Chùèng hẩn, sûác cẩnh
tranh ca cấc nïìn kinh tïë Hưìng Kưng, Singapo lúán, cố dûå trûä ngoẩi
tïå lúán, nïn àậ hẩn chïë àûúåc tấc àưång xêëu ca cåc khng hoẫng khu
vûåc nùm 1997. Cấc qëc gia Thấi Lan, Hân Qëc, Inàưnïxia vị lâ
thânh viïn ca IMF vâ lúåi đch ca cấc qëc gia nây àậ liïn kïët khấ
chùåt chệ vúái lúåi đch qëc tïë, nïn IMF àậ hưỵ trúå tâi chđnh khấ lúán cho
cấc qëc gia nây. D nhû hiïån côn cố nhiïìu kiïën khấc nhau vïì cấc
giẫi phấp mâ IMF ấp àùåt cho cấc qëc gia trïn, nhûng phẫi thûâa
nhêån lâ hâng chc t USD mâ IMF hưỵ trúå cho cấc qëc gia nây vâo
thúâi àiïím khng hoẫng lâ rêët quan trổng.
D mưåt nïìn kinh tïë àậ hưåi à ba àùåc trûng trïn àêy, vêỵn cêìn cố
nhûäng biïån phấp phông ngûâa - phông ngûâa chiïën tranh, phông
ngûâa nhûäng cåc khng hoẫng tûâ bïn ngoâi tấc àưång, phông ngûâa
cấc chêën àưång chđnh trõ kinh tïë xậ hưåi. Nhûäng biïån phấp phông
ngûâa nây bao gưìm:
- Chđnh sấch ngoẩi giao phông ngûâa - lâ chđnh sấch thûåc hiïån
cấc cåc tiïëp xc, trao àưíi, cấc Hưåi nghõ thûúång àónh, Hưåi nghõ cấc
cêëp, Hưåi nghõ cấc chun gia ... thỷỳõng xuyùn nhựỗm trao ửới thửng

tin, thaóo luờồn nhỷọng vờởn àïì bêët àưìng, thẫo lån cấc chđnh sấch, cấc
giẫi phấp an ninh qëc tïë vâ khu vûåc àïí trấnh cấc cåc xung àưåt
àấng tiïëc cố thïí xẫy ra.
- Cấc giẫi phấp ngùn ngûâa cấc cåc khng hoẫng kinh tïë vâ tâi
chđnh khu vûåc vâ qëc tïë. Cấc giẫi phấp nây bao gưìm sûå trao àưíi
thưng tin àêìy à, cưng khai vïì tịnh hịnh kinh tïë vơ mư, àùåc biïåt lâ
vïì tiïìn tïå vâ tâi chđnh, cấc dûå bấo triïín vổng àïí cấc qëc gia biïët vâ
cố àưëi sấch thđch húåp; tùng cûúâng khẫ nùng tû vêën vâ hưỵ trúå vïì tâi
chđnh ca cấc tưí chûác IMF, WB, ADB vâ cấc quyä khaác, v.v...


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

13

- Duy trị hïå thưëng dûå trûä quöëc gia húåp lyá. Trong hïå thöëng dûå
trûä qëc gia, dûå trûä ngoẩi tïå lâ quan trổng nhêët, vị cố ngoẩi tïå cố
thïí mua àûúåc cấc thûá hâng hoấ dõch v cêìn thiïët, ngay cẫ trong
àiïìu kiïån bõ cêëm vêån. Cấc dûå trûä sẫn phêím vêåt chêët nhû gẩo, xùng
dêìu v.v... phẫi cố mûác àưå tu theo àiïìu kiïån thûúng mẩi qëc tïë c
thïí.
- Thûåc hiïån chđnh sấch gùỉn kïët lúåi đch ca nûúác ta vúái lúåi đch
ca cấc qëc gia khấc, àùåc biïåt lâ cấc trung têm kinh tïë lúán, cấc
nûúác lấng giïìng, cấc tưí chûác kinh tïë qëc tïë... Sûå gùỉn kïët lúåi đch nây
sệ båc cấc qëc gia khấc àïí bẫo vïå lúåi đch ca hổ, hổ phẫi bẫo vïå lúåi
đch ca nûúác ta.
Kïët lån
Khưng cố gị cố thïí tưìn tẩi vơnh cûãu. Nhêån thûác ca con ngûúâi
àưëi vúái cấc sûå vêåt phẫi thay àưíi vúái nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã c thïí
thay àưíi. Nhêån thûác vïì mưåt nïìn kinh tïë àưåc lêåp tûå ch ngây nay

khưng thïí vêỵn lâ nhûäng nhêån thûác ca nhûäng nùm 50 vâ 60. Cêìn cố
nhêån thûác múái thđch húåp vúái àiïìu kiïån múái. Chđnh nhûäng nhêån thûác
múái nây sệ múã àûúâng cho thûåc tiïỵn phất triïín. Nhịn thùèng vâo sûå
thêåt! Thûåc tiïỵn àang àôi hỗi phẫi cố nhêån thûác múái, tû duy múái./.


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

14

KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ GIẤO DC – ÀÂO TẨO,
PHẤT TRIÏÍN NGÛÚÂI
GS. VS. PHẨM MINH HẨC
U viïn Trung ûúng Àẫng,
Phố trûúãng ban thûá nhêët Ban Khoa giấo Trung ûúng
1. Kinh tïë tri thûác lâ gị?
Trong thêåp k cëi cng ca thïë k XX cố mưåt sẫn phêím múái
cûåc k quan trổng, cố thïí nối lâ hïët sûác cú bẫn, ca thúâi àẩi thưng
tin lâ nïìn kinh tïë tri thûác (KTTT). Nïìn kinh tïë nây tẩo ra nhûäng
biïën àưíi to lúán trong mổi mùåt hoẩt àưång ca con ngûúâi vâ xậ hưåi: àố
lâ cú súã hẩ têìng múái ca xậ hưåi múái - xậ hưåi thưng tin, khấc hùèn nïìn
kinh tïë sûác ngûúâi vâ nïìn kinh tïë tâi ngun trong xậ hưåi nưng
nghiïåp vâ xậ hưåi cưng nghiïåp. Nïìn kinh tïë tri thûác lâ nïìn kinh tïë
dûåa trïn cưng nghïå cao, àố lâ nết àùåc trûng rêët tiïu biïíu ca nïìn
vùn minh thưng tin - sẫn phêím ca cấch mẩng thưng tin, cấch
mẩng tri thûác. Nối àïën tri thûác - sấng tẩo tri thûác, phưí biïën, truìn
th tri thûác, hổc têåp vâ lơnh hưåi tri thûác, ûáng dng tri thûác - khưng
thïí khưng nối àïën khoa hổc, cưng nghïå vâ giấo dc - àâo tẩo.
Tưí chûác húåp tấc vâ phất triïín (OECD) ca Liïn hiïåp qëc àõnh
nghơa kinh tïë tri thûác laâ kinh tïë àûúåc xêy dûång trïn cú súã sẫn xët,

phên phưëi vâ sûã dng tri thûác vâ thưng tin. Nối àún giẫn, àố lâ nïìn
kinh tïë dûåa vâo tri thûác. "Cấc ngânh sẫn xët vâ dõch v múái do
cưng nghïå cao tẩo ra nhû cấc dõch v khoa hổc cưng nghïå, cấc dõch
v tin hổc, cấc ngânh cưng nghiïåp cưng nghïå cao... àûúåc gổi lâ
ngânh kinh tïë tri thûác. Cấc ngânh truìn thưëng nhû cưng nghiïåp,
nưng nghiùồp, nùởu ỷỳồc caói taồo bựỗng cửng nghùồ cao, maõ giấ trõ do tri
thûác múái, cưng nghïå múái àem lẩi chiïëm trïn hai phêìn ba tưíng giấ
trõ, thị nhûäng ngânh êëy cng lâ ngânh kinh tïë tri thûác. Nïìn kinh tïë
gưìm ch ëu cấc ngânh kinh tïë tri thûác gổi lâ nïìn kinh tïë tri thûác"


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

15

(Trđch theo GS. VS. Àùång Hûäu (ch biïn) "Cấch mẩng khoa hổc cưng nghïå hiïån àẩi vâ sûå xët hiïån nïìn kinh tïë tri thûác", Hâ Nưåi,
1999, bẫn thẫo, tr.32).
2. Tiïëp tc àưíi múái tû duy vïì giấo dc
Trong bâi nây, qua mưåt vâi trûúâng húåp úã mưåt vâi nûúác ài àêìu
phất triïín nïìn kinh tïë tri thûác, tưi xin àïì cêåp àïën mưåt vâi khđa cẩnh
àïì tâi kinh tïë tri thûác vâ phất triïín giấo dc - àâo tẩo, phất triïín
ngûúâi, chùèng hẩn nhû gốp àưi àiïìu tịm hiïíu mưåt quan niïåm múái vïì
tri thûác kếo theo cấch tiïëp cêån múái vïì vai trô ca giấo dc, vïì giấo
dc sët àúâi vúái phưí cêåp cưng nghïå trïn cú súã giấo dc nhên cấch
theo tinh thêìn giấo dc nhên vùn, nhên bẫn, cấc mưn hổc vaõ
phỷỳng tiùồn daồy hoồc nhựỗm phuồc vuồ nùỡn kinh tùở tri thûác. Sau àố liïn
hïå vâo nûúác ta nối vïì phûúng hûúáng phất triïín giấo dc - àâo tẩo úã
nûúác ta bûúác vaâo thiïn niïn kyã múái.
Ngaây nay cuâng vúái sûå ra àúâi cuãa nïìn kinh tïë tri thûác ngûúâi ta
phên biïåt rộ ba phẩm tr: dûä liïåu, thưng tin vâ tri thûác trong nïìn

kinh tïë múái. Nïìn kinh tïë tri thûác, thúâi àẩi thưng tin àôi hỗi phẫi cố
mưåt cấch nhịn múái àưëi vúái giấo dc, àïì xët ra cấc phûúng hûúáng
múái àïí phất triïín giấo dc. Cêu chuån cố thïí bùỉt àêìu tûâ cấch hiïíu
vúái 3 phẩm tr nây, theo Stan Àï-vđt vâ Gim Bưët-kin:
- Dûä liïåu lâ nhûäng khưëi cú bẫn trong kinh tïë thưng tin,
- Thưng tin lâ dûä liïåu àûúåc xïëp thânh mêỵu hịnh cố nghơa,
- Tri thûác lâ ấp dng vâ sûã dng mưåt cấch cố đch cấc thưng tin.
(Trđch theo "Nïìn kinh tïë tri thûác", Viïån QLKTTW, NXB Thưëng kï, Hâ
Nưåi, 2000 tr. 35-36).

Nhû vêåy vêën àïì àùåt ra lâ tri thûác phẫi thânh k nùng, tri thûác
phẫi thânh trđ lûåc, vâ suy rưång ra dên trđ phẫi trúã thânh nhên lûåc;
vâ cẫ nhên tâi nûäa, nhên tâi phẫi lâ mưåt bưå phêån chêët lûúång cao
cuãa nhên lûåc vaâ àûúåc coi nhû lâ àêìu têìu ca àoân têìu nhên lûåc. Àố
lâ hûúáng tưíng quất nhêët ca nïìn giấo dc ài vâo phc v nïìn kinh
tïë tri thûác. Qua cấc trûúâng húåp ca mưåt sưë nûúác àậ ài vâo nïìn
KTTT ta sệ tịm hiïíu nhûäng chûáng minh c thïí. úã àêy tưi xin nhêën
mẩnh mưåt vïì vai trô cûåc k quan trổng ca giấo dc àưëi vúái nïìn
KTTT nối riïng vâ àưëi vúái thúâi àẩi thưng tin nối chung. Ưng Ri-sấc
Ri-lêy, Bưå trûúãng giấo dc M trong bâi "Mưåt pư ẫnh chp chúáp
nhoấng nïìn giấo dc M" vûâa àùng tẫi trong Tẩp chđ àiïån tûã thấng


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

16

6/2000 àậ viïët: phẫi nêng cao võ trđ ca giấo dc, giấo dc quët
àõnh sûác mẩnh ca nûúác Myä, thõnh vûúång cuãa nûúác Myä vaâ tûúng lai
tûúi sấng ca nûúác M. Bẫn tưíng kïët ca y ban giấo dc ài vâo thïë

k XXI do UNESCO tưí chûác, Giùỉc Àúâ-lo lâm ch tõch, hoân thânh
nùm 1995 àậ lêëy tïn lâ "Giấo dc lâ ca cẫi nưåi sinh", tûác lâ kïët quẫ
giấo dc àưëi vúái mưỵi ngûúâi phẫi thânh nưåi lûåc ca mưỵi ngûúâi, vâ hún
nûäa nưåi lûåc nây phẫi cố khẫ nùng tẩo ra ca cẫi, ra phc lúåi cho mưỵi
ngûúâi vâ cẫ xậ hưåi. Bấo cấo nây nïu ra ngun l "hổc àïí biïët" phẫi
cng vúái "hổc àïí lâm"- nối theo ngưn ngûä ca l lån vïì nïìn kinh tïë
tri thûác - lâ giấo dc phẫi tẩo nïn vưën dûä liïåu vâ phẫi chuín tẫi
thânh thưng tin, thânh tri thûác, tûác lâ thânh cưng nghïå, vâo sẫn
xët.
Àêy lâ mưåt quan niïåm múái vïì tri thûác, khấc vúái cấch hiïíu tri
thûác trûúác àêy chó lâ tri thûác sấch vúã ca nïìn "giấo dc hû vùn"
(Phẩm Vùn Àưìng), nïìn giấo dc khoa cûã theo kiïíu cưí xûa c k
àang thõnh hânh úã nûúác ta. Vúái nïìn kinh tïë tri thûác giấo dc thưng
qua phẩm tr tri thûác àưëi vúái mưỵi ngûúâi, cng nhû àưëi vúái cưång
àưìng, vúái xậ hưåi phẫi àem lẩi mưåt giấ trõ thûåc, vâ hún thïë nûäa, mưåt
giấ trõ sưëng côn. Nhûng nối nhû vêåy hoân toân khưng nghơa lâ coi
thûúâng tri thûác sấch vúã. Ngûúåc lẩi, phẫi bùỉt àêìu tûâ àêy, nhûng tri
thûác sấch vúã trong sûá mïånh phuåc vuå nïìn kinh tïë tri thûác múái àûúåc
coi lâ dûä liïåu. Nïìn giấo dc trong thúâi àẩi kinh tïë tri thûác khưng
dûâng úã àêëy, mâ phẫi tẩo ra giấ trõ múái - giấ trõ thưng tin, giấ trõ
cưng nghïå - tûâ àố múái cố giấ trõ vêåt chêët, giấ trõ tinh thêìn cho cåc
àúâi, cho con ngûúâi. Suy rưång ra, thúâi àẩi múái vúái nïìn kinh tïë tri thûác
àôi hỗi mưåt cấch tiïëp cêån múái àưëi vúái giấo dc vâ àâo tẩo. ÚÃ M cố
kiïën lêëy cấch tiïëp cêån "vùn hốa tri thûác", nhû Giư-dếp Stai-lai àậ àïì
xët ("Nïìn kinh tïë tri thûác", Sàd, tr.75). Cấch tiïëp cêån nây khùèng
àõnh "vai trô trung têm ca tri thûác vâ giấo dc nối chung vâ ca
khoa hổc, cưng nghïå nối riïng". Vai trô àố thïí hiïån úã chưỵ phẫi lâm
cho "nhûäng tiïën bưå trong tûúãng thânh sẫn phêím múái vâ cấc hoẩt
àưång kinh doanh múái" vâ "troồng tờm ỳó ờy laõ nhựỗm vaõo sỷồ saỏng taồo
vaõ sûå tẩo ra ca cẫi". Hay nhû chng tưi àậ trịnh bêìy trong nhiïìu

bâi viïët ca mịnh: nïìn giấo dc ngây nay phẫi chuín tri thûác
thânh trđ lûåc vâ phûúng phấp lån tưíng quất chó àẩo sûå phất triïín
giấo dc - àâo tẩo lâ cẫ dên trđ vâ nhên tâi phẫi trúã thânh nhên lûåc
trïn cú súã giấo dc nhên caách.


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

17

Cố thïí nối àïën cấc cấch tiïëp cêån khấc nûäa. Khấi quất lẩi, ài vâo
nïìn kinh tïë tri thûác ngûúâi ta nối àïën u cêìu "phẫi àõnh hịnh lẩi
giấo dc", thêåm chđ nối àïën phẫi cố "mưåt cåc cấch mẩng trong giấo
dc" (Pï-te-xún. Con àûúâng dêỵn àïën nùm 2015. NXB Chđnh trõ qëc
gia, Hâ Nưåi, 2000. Lúâi tûåa ca Phẩm Minh Hẩc); cng cố ngûúâi
mën dng mưåt tïn gổi quen thåc hún, khiïm tưën hún: cẫi cấch
giấo dc hay àưíi múái giấo dc, nhû Giưn Gt-lïët, giấo sû cưng hn
Àẩi hổc Ca-li-phoốc-ni-a Lưët Ùng-giú-lết vâ Àẩi hổc Oa-sinh-tún, trẫ
lúâi phỗng vêën vïì giấo dc thïë kyã XXI, àùng trïn Chên trúâi giaáo duåc,
9 - 1999 (tâi liïåu ca Trung têm thưng tin Àẩi sûá quấn M tẩi Hâ
Nưåi). Nối chung, tẩi hêìu hïët cấc tâi liïåu viïët trong đt nùm gêìn àêy
nối vïì giấo dc àïìu àôi hỗi phẫi àưíi múái tû duy àïí cố mưåt tû duy múái
nối chung, tû duy múái vïì cấch phất triïín giấo dc - àâo tẩo nối
riïng trong thúâi nay. Nûúác ta phẫi tiïëp tc àưíi múái mẩnh mệ tû duy
giấo dc cng nhû cấch lâm giấo dc theo tinh thêìn Àẩi hưåi VI vâ
Hưåi nghõ TW2 (Khốa VIII). Theo xu thïë àưíi múái tû duy, Trung Qëc
àïì ra 5 phûúng hûúáng chó àẩo phất triïín giấo dc: hiïån àẩi hốa,
hûúáng ra thïë giúái, hûúáng túái tûúng lai, nêng cao tưë chêët con ngûúâi
vâ phc v phất triïín kinh tïë xậ hưåi. Hay Phấp àïì ra 49 ngun tùỉc
rêët c thïí phất triïín giấo dc: ch trổng giấo dc ốc phï phấn,

chûúng trịnh cấc mưn hổc úã phưí thưng phẫi ài theo hûúáng chun
mưn hốa cao kïët húåp vúái nghïì nghiïåp úã giai àoẩn cëi, trïn cấi nïìn
vùn hốa chung, ch trổng giấo dc hûúáng nghiïåp, giấo dc gùỉn bố
vúái viïåc lâm, tùng cûúâng phất triïín trung hổc vâ cao àùèng nghïì,
v.v.. M cố 10 tû tûúãng chó àẩo phất triïín giấo dc do Tưíng thưëng
cưng bưë: tùng cûúâng dẩy tiïëng mể àễ úã cêëp tiïíu hổc, toấn úã phưí
thưng, mổi hổc sinh àẩt chín kiïën thûác, cha mể vâo cåc, an toân,
k låt, khưng cố ma ty trong trûúâng, duy trị giấ trõ M, giấo dc
cho mổi ngûúâi, hiïån àẩi hốa cú súã vêåt chêët, v.v.. (Theo tâi liïåu ca
Trung têm thưng tin, Ban KGTW, 2000).
3. Giấo dc sët àúâi: phưí cêåp cưng nghïå trïn cú súã giấo dc
nhên cấch theo tinh thêìn giấo dc nhên vùn, nhên bẫn
Trong thúâi àẩi thưng tin, lûúång thưng tin ngây mưåt nhiïìu hún
(7 nùm lûúång thưng tin ca loâi ngûúâi tùng gêëp àưi), biïën àưíi cûåc k
nhanh chống (theo cấc nhâ nghiïn cûáu M, nhiïìu tri thûác hổc nùm
thûá nhêët àïën nùm cëi khốa àậ trúã thânh lẩc hêåu) àûúåc truìn àïën
mổi ngûúâi, vai trô ca tri thûác ngây câng quan trổng hún, quët
àõnh hún àưëi vúái phất triïín con ngûúâi, phất triïín giấo dc, phất


KINH TÏË TRI THÛÁC VÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀƯËI VÚÁI VIÏÅT NAM

18

triïín xậ hưåi - kinh tïë. Cho nïn quan àiïím giấo dc sët àúâi do
UNESCO àïì ra tûâ nùm 1972 ngây câng trúã thânh mưåt quan àiïím
ch àẩo ca nïìn giấo dc cëi thïë k XX àêìu thïë k XXI, àùåc biïåt
trong nïìn giấo dc phc v sûå phất triïín nïìn kinh tïë tri thûác. Tû
tûúãng àố àậ àûúåc y ban giấo dc ài vâo thïë k XXI ca UNESCO
khùèng àõnh lẩi mưåt lêìn nûäa nhû lâ mưåt tû tûúãng chó àẩo sûå phất

triïín giấo dc - àâo tẩo trong thúâi àẩi ngây nay; cố thïí nối maồnh meọ
rựỗng: thùở kyó XXI laõ thùở kyó cuóa giaỏo dc thûúâng xun. Giấo dc
sët àúâi ài liïìn vúái phong trâo giấo dc cho mổi ngûúâi mâ Diïỵn àân
giấo dc thïë giúái vûâa hổp úã Àa-ca, Xï-nï-gan, thấng 4 vûâa qua, àậ
àïì ra chûúng trịnh khung hânh àưång vïì giấo dc cho mổi ngûúâi
trong thêåp k túái (2001 - 2010).
Nïìn kinh tïë tri thûác àôi hỗi mưỵi ngûúâi phẫi ln ln bưí sung
tri thûác múái vâ trong thúâi àẩi thưng tin cố cú súã vêåt chêët àïí lâm viïåc
àố. Theo "Tìn bấo giấo dc" M (thấng 9 - 1999) vâ Thưng tin
thưëng kï giấo dc (1999) ca Bưå giấo dc M, sưë lûúång mấy vi tđnh
cho hổc sinh trung hổc tûâ 1992 àïën 1999 àậ tùng gêëp 3 lêìn: tûâ 19
hổc sinh/1 mấy lïn 6 hổc sinh/1 mấy1, àïën nùm 1999 khoẫng 90 95% tưíng sưë trûúâng hổc ca M àậ nưëi vúái mẩng In-tếc-nết, trong àố
tûâ 51-63% sưë lúáp àậ nưëi mẩng In-tếc-nết. Vâ àưëi vúái hổc sinh, giấ sûã
dng In-tếc-nết àûúåc giẫm 90%. Nhiïìu hổc sinh cố àiïìu kiïån hổc têåp
theo phûúng phấp cấ thïí, cú súã ban àêìu àïí hịnh thânh vâ phất triïín
khẫ nùng vâ phûúng phấp tûå hổc sët àúâi, coi àêy lâ mưåt "vùn hốa
hổc têåp múái"- vùn hốa hổc têåp tûâ chưỵ th àưång tiïëp thu tri thûác sang
chưỵ tûå mịnh kiïën tẩo tri thûác múái cho bẫn thên, hổc têåp mưåt cấch
hûáng th, vui vễ, ch àưång (theo Giưn Ư-Nïn, Tiïën bưå cưng nghïå vâ
giấo dc. Tẩp chđ àiïån tûã Xậ hưåi vâ giấ trõ M, 6 - 2000). Vùn hốa
hổc têåp múái nây chđnh lâ khẫ nùng àẩi trâ hốa phûúng phấp cấ thïí,
phưí cêåp phûúng phấp dẩy vâ hổc mưåt cấch tđch cûåc mâ lêu nay cấc
nhâ giấo dc hổc àậ nối àïën nhiïìu, nhûng múái chó cố mưåt sưë đt ngûúâi
hổc thûåc hiïån àûúåc.
Àïí àẩi trâ hốa phûúng phấp hổc têåp cấ thïí mưåt cấch tđch cûåc,
sấng tẩo, hûáng th trong thúâi àẩi thưng tin vâ nïìn kinh tïë tri thûác,
phẫi hïët sûác coi trổng mưn tin hổc vâ cưng nghïå thưng tin, qua àố ài
àïën cấc cưng nghïå cao khấc (cưng nghïå sinh hổc, cưng nghïå vêåt liïåu
múái). Mc tiïu c thïí lâ lâm sao mổi hổc sinh phẫi tiïëp cêån àûúåc vúái
mấy tđnh ("Digital divide"). Vâ nhû trïn àậ trịnh bây, quấ trịnh

giấo dc ngây nay khưng phẫi dûâng úã chưỵ lâm sao cố àûúåc cấc dûä


K ËU HƯÅI THẪO KHOA HỔC

19

liïåu cú bẫn, mâ phẫi chuín thânh k nùng, thânh tay nghïì. Àố lâ
tinh thêìn cú bẫn ca phưí cêåp cưng nghïå trong giấo dc - àâo tẩo
thúâi kinh tïë tri thûác, vâ phẫi hổc sët àúâi thị múái àẩt àûúåc u cêìu
nây. Cho nïn ngay tûâ giấo dc trung hổc phưí thưng àậ phẫi hïët sûác
ch túái giấo dc hûúáng nghiïåp vâ cẫ giấo dc nghïì nghiïåp. Hï-àúrđch Smđt (trđch theo "Kinh tïë tri thûác", Sàd, tr56-65) àậ phên tđch 3
mư hịnh trûúâng trung hổc ca 3 nûúác: M, Nhêåt, Àûác. Ưng àậ phï
phấn nïìn giấo dc M vâ àûa ra nhêån xết chưỵ mẩnh vâ thânh cưng
ca mư hịnh Àûác gổi lâ mư hịnh "hïå thưëng giấo dc "kếp" - kïët húåp
giẫng dẩy úã lúáp hổc vúái hổc nghïì tẩi cú súã sẫn xët" vúái 2/3 cấc
thanh thiïëu niïn Àûác tûâ 16 àïën 19 tíi sau khi hổc xong lúáp 10, àïìu
tham gia chûúng trịnh hổc nghïì trong 3 nùm. Ưng cng nhờồn xeỏt
rựỗng "trỷỳõng trung hoồc Nhờồt ang aõo taồo vaõ rên luån mưåt àưåi ng
àïí tiïën hânh cẩnh tranh toân cêìu", àưåi ng nây gưìm cấc em "rêët cố
k låt, nùỉm vûäng vêën àïì vâ cấc thưng tin, cố tay nghïì cao trong
nhiïìu lơnh vûåc". Bâi hổc nây rêët cố nghơa thúâi sûå cho chng ta.
Trong cấc mưn hổc úã mưåt sưë nûúác àậ ài vâo nïìn kinh tïë tri thûác,
nhû nûúác M chùèng hẩn, bïn cẩnh mưn tin hổc, hổ rêët ch trổng túái
cấc mưn hịnh thânh vâ phất triïín cấc nùng lûåc chung, cấc k nùng
cú bẫn (àa nùng) cố thïí ûáng vâo nhiïìu lơnh vûåc hoẩt àưång, trong àố
rêët ch túái cấc k nùng sưëng vâ cấc k nùng xậ hưåi, àïí phất triïín
ngûúâi. Àố lâ cấc mưn hổc hën luån cho hổc sinh cố tû duy mẩch
lẩc, khẫ nùng biïíu àẩt thưng tin. Àưìng thúâi rêët ch hịnh thânh hïå
thưëng thấi àưå ca con ngûúâi vúái mưi trûúâng sưëng, con ngûúâi vúái xậ

hưåi, vâ àùåc biïåt thấi àưå àưëi vúái bẫn thên, trong àố rêët ch giấo dc
lông tûå tin, tûå l giẫi cấc vêën àïì ca àúâi sưëng, khẫ nùng thđch nghi
vúái xậ hưåi àûúåc ch giấo dc nhû nùng lûåc sấng tẩo trong cåc
sưëng. Cấc hïå thưëng thấi àưå nây chđnh lâ nhên cấch vúái nghơa hểp lâ
àẩo àûác. Mc tiïu cëi cng ca giấo dc thúâi nay, nối mưåt cấch hïët
sûác ngùỉn gổn, lâ àẩo àûác vâ tay nghïì.
Thúâi àẩi thưng tin, kinh tïë tri thûác tẩo ra nhûäng biïën àưíi rêët
sêu sùỉc vâ nhanh chống (àưi khi ngûúâi ta nối thúâi àẩi ca tưëc àưå, vâ
cẫ cûúâng àưå nûäa), cho nïn giấo dc - àâo tẩo phẫi nhựỗm muồc tiùu
phaỏt triùớn toaõn diùồn con ngỷỳõi mửồt caỏch bïìn vûäng (nối vùỉn tùỉt lâ
phất triïín ngûúâi bïìn vûäng). Vị vêåy úã mưåt sưë nûúác àậ bùỉt àêìu dẩy
tûúng lai hổc, nhû kïë hoẩch tûúng lai, àõa l tûúng lai, xậ hưåi tûúng
lai, àiïìu khiïín hổc, phên tđch giấ trõ, v.v.. Nhiïìu nûúác rêët chuá yá túái
viïåc tùng cûúâng cho hổc sinh nùng lûåc giao tiïëp, kïí cẫ nùng lûåc giao