THỰC NGHIỆM sư PHẠM xây DỰNG và sử DỤNG hệ THỐNG tư LIỆU điện tử TRONG dạy học địa lí lớp 12 ở TRƯỜNG THPT

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM XÂY DỰNG VÀ SỬ
DỤNG HỆ THỐNG TƯ LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG
DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 Ở TRƯỜNG THPT


- Mục đích, nguyên tắc, nhiệm vụ thực nghiệm
- Mục đích
Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá, kiểm định kết quả của
việc xây dựng và sử dụng hệ thống tư liệu điện tử trong dạy học
địa lí 12 ở trường THPT, làm sáng tỏ những vấn đề lí luận của đề
tài, đồng thời kiểm nghiệm giả thuyết khoa học mà đề tài đưa ra.
Kết quả thực nghiệm cũng làm sáng tỏ giá trị thực tiễn, tính
khả thi của những nghiên cứu. Việc phân tích kết quả thực nghiệm
sẽ rút ra được kết luận về việc xây dựng hệ thống tư liệu điện tử
nói riêng và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học địa lí nói
chung ở trường phổ thông là một trong những phương pháp tích
cực nhằm nâng cao chất lượng dạy học, giúp giáo viên và học sinh
có thêm một nguồn học liệu trực quan, phong phú.
- Nguyên tắc
Để quá trình đánh giá đạt kết quả chính xác và khoa học,
khâu thực nghiệm sư phạm cần đảm bảo những nguyên tắc sau:
Thực nghiệm trên nhiều đối tượng khác nhau: học sinh ở
nhiều trường THPT khác nhau với nhiều giáo viên giảng dạy khác
nhau.
Chọn đối tượng thực nghiệm phải đảm bảo tính tương đồng
về trình độ nhận thức: giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.


Kết quả thực nghiệm cần được đánh giá một cách khách
quan, khoa học trên các lớp thực nghiệm dưới nhiều hình thức
khác nhau, như: kiểm tra viết, vấn đáp, trắc nghiệm, kiểm tra trên

máy tính,...
- Nhiệm vụ
Quá trình thực nghiệm sư phạm được tiến hành nhằm kiểm
nghiệm và đánh giá giá trị của tư liệu điện tử trong dạy học. Để
thực hiện được nhiệm vụ này, cần:
Tiến hành thiết kế và giảng dạy tiết học tiêu biểu trong
chương trình địa lí 12 ở trường THPT có sử dụng hệ thống tư liệu
điện tử bằng các phương pháp dạy học khác nhau.
Chọn đối tượng để tiến hành thực nghiệm.
Tiến hành khảo sát, điều tra kết quả thực nghiệm giữa hai
nhóm lớp: lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. So sánh, đối chiếu
kết quả thu thập được bằng các phương pháp toán thống kê.
Lấy ý kiến đánh giá của giáo viên, phân tích kết quả phản
hồi kết hợp kết quả thu được từ thực nghiệm giữa hai nhóm lớp,
từ đó có thể rút ra kết luận và đánh giá tính khả thi của đề tài.
Đưa ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dụng tư
liệu điện tử trong dạy học địa lí 12 nói riêng, trong dạy học nói
chung.
- Tổ chức thực nghiệm
- Đối tượng và thời gian thực nghiệm


Thực nghiệm sư phạm được tiến hành qua 2 đợt, lồng ghép vào
chương trình dạy chính khóa theo kế hoạch bộ môn và thời khóa biểu
của các nhà trường.
Đợt 1: được triển khai trong năm học 2016 – 2017, đối tượng
là 6 lớp học sinh lớp 12 của hai nhà trường: trường THPT 1và
trường THPT 2 (cùng thuộc địa bàn huyện 1). 6 lớp này được chia
thành 2 nhóm:
Nhóm thực nghiệm: gồm 3 lớp 12A, 12M (thuộc trường

THPT 1) và 12A (thuộc trường THPT 2).
Nhóm đối chứng: gồm 3 lớp 12B, 12K (thuộc trường THPT
1) và 12B (thuộc trường THPT 2).
Đợt 2: triển khai trong năm học 2017 – 2018, đối tượng là 4
lớp cũng thuộc hai trường: THPT 1 và THPT 1. Các lớp này được
chia thành 2 nhóm:
Nhóm đối chứng: 12E (thuộc 1) và 12A (thuộc THPT 2).
Nhóm thực nghiệm: 12G (thuộc THPT 1 và 12B (thuộc
THPT 2).
Cụ thể, các lớp thực nghiệm và đối chứng có sĩ số và đặc
điểm như sau:
- Danh sách lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
Năm học

Trường

Lớp thực

Lớp đối

nghiệm

chứng

Lớp

Sĩ số

Lớp

Sĩ số


Đợt 1

THPT 1

12A

42

12B

41

12M

39

12K

40

THPT 2

12A

40

12B

40

Đợt 2

THPT 1

12G

39

12E

40

2017 -

THPT 2

12B

40

12A

41

2016 2017

2018

Trong đó: các lớp 12A, 12B của cả 2 nhà trường đều là lớp
định hướng khối tự nhiên. Các lớp 12K, 12M là lớp định hướng
ngoại ngữ và lớp 12E, 12G là lớp học chương trình cơ bản.
- Phương pháp thực nghiệm
Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sao cho hai lớp có
trình độ nhận thức là gần ngang nhau.
Kế hoạch thực nghiệm (thời gian, địa điểm, cách thức tổ chức,
nội dung,...) được thông báo trực tiếp đến giáo viên và học sinh,
đồng thời thông báo đến ban giám hiệu và tổ chuyên môn để có kế
hoạch dự giờ, rút kinh nghiệm.
Tổ chức dạy cùng một bài đối với cả lớp thực nghiệm và lớp
đối chứng. Trong đó, lớp thực nghiệm được tiến hành giảng dạy
bằng các phương pháp dạy học tích cực, có sử dụng các tư liệu


dạy học điện tử; còn lớp đối chứng tiến hành giảng dạy bằng các
phương pháp dạy học truyền thống.
Quá trình kiểm tra, đánh giá kết quả thực nghiệm được tiến
hành sau mỗi tiết học, được thu thập thông qua phiếu hỏi, phiếu
điều tra nhanh đối với cả giáo viên và học sinh.
- Nội dung thực nghiệm
Tiến trình tổ chức thực nghiệm được tiến hành theo nguyên
tắc và quy trình dạy học tích cực, định hướng phát triển năng lực
học sinh với sự hỗ trợ của hệ thống tư liệu điện tử. Các bước cụ
thể để tiến hành tổ chức dạy học trong quá trình thực nghiệm như
sau:
Bước 1: Xác định mục tiêu và lập kế hoạch bài giảng
Mục tiêu bài học sẽ được xác định bám sát theo chuẩn kiến
thức kĩ năng, nhóm giáo viên tham thực nghiệm sẽ cùng nhau xây

dựng một kế hoạch chi tiết, bám sát mục tiêu chương trình, phương
pháp và mục đích thực nghiệm.
Bước 2: Thiết kế bài giảng và các tài liệu minh họa
Giáo án thực nghiệm được chính giáo viên giảng dạy thiết kế
để đảm bảo những điều kiện thuận lợi nhất cho giáo viên trong
quá trình giảng bài. Tuy nhiên, bài giảng sau khi được thiết kế
xong sẽ được góp ý, chỉnh sửa theo đúng yêu cầu của nội dung
thực nghiệm. Cùng với việc chuẩn bị bài giảng, giáo viên tham
gia thực nghiệm cũng tiến hành lựa chọn các tư liệu điện tử trên


hệ thống để phục vụ cho bài giảng như: các video clip, hình ảnh,
mô hình hoặc tham khảo các bài giảng có sẵn.
Bước 3: Chuẩn bị cơ sở vật chất cho bài học
Hai trường được lựa chọn để tiến hành thực nghiệm: trường
THPT1 và trường THPT 2 đều là hai trường đạt chuẩn quốc gia
nên điều kiện cơ sở vật chất nhà trường khá tốt.Các trường này đã
được trang bị đầy đủ: hệ thống máy tính có nối mạng internet,
máy chiếu, loa,... do đó đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của thực
nghiệm.
Bước 4: Tiến hành giảng dạy thực nghiệm và thu thập kết
quả
Việc tiến hành giảng dạy trên lớp luôn bám sát các yêu cầu
về mục tiêu, phương pháp giảng dạy đã đề ra. Quá trình thu thập
kết quả được tiến hành song song với bài giảng thông qua quan
sát, so sánh và thu thập kết quả bằng phiếu điều tra, bài test nhanh
vào cuối mỗi tiết học.
- Kết quả thực nghiệm
- Kết quả định lượng
Điểm số không phải là yếu tố duy nhất để đánh giá chất

lượng giảng dạy, tuy nhiên đó lại là một công cụ đo lường hữu ích
giúp người dạy có cái nhìn định lượng tương đối chính xác về
chất lượng dạy học của mình. Kết quả dạy thực nghiệm được tiến
hành sau mỗi tiết dạy ở cả lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.


Cách thức lấy kết quả thực nghiệm được tiến hành bằng việc cho
học sinh làm các bài test nhanh dưới hình thức trắc nghiệm và các
bài tự luận.
Kết quả thực nghiệm đợt 1:
- Bảng thống kê điểm số các bài kiểm tra đợt 1
Lớ

Tổng

p

số bài

Phân bố điểm theo thang 0  10

kiểm

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

13 32 42 18

7

4

2

2

tra
TN

121

0

0

0

0

5

ĐC

121

0

0

0

4

11 17 46 32

7

Kết quả thực nghiệm đợt 2:
- Bảng thống kê điểm số các bài kiểm tra đợt 2

Lớ

p
TN

Phân bố điểm theo thang 0 10

Tổng số
bài kiểm
tra
79

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0

0

0

0

1

14 26 15 14

5

4


ĐC

81

0

0

1

3

8

19 20 13 11

5

1

Kết quả thực nghiệm cả 2 đợt:
- Bảng thống kê điểm số các bài kiểm tra cả hai đợt thực
nghiệm

L
ớp

Phân bố điểm theo thang 0  10

Tổn
g số bài

0

1

2

3

4

6

7

8

9

kiểm tra
T

200

0

0

0

0

6

2
7

Đ

202

1
0

N

C

5

0

0

1

7

1
9

5
8

3
6

5
7

6
6

3
2

4
5

1

8

7

3

2
1

8

Thông qua bảng số liệu thống kê và biểu đồ ta thấy: có sự
khác nhau về kết quả của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Lớp
thực nghiệm có kết quả học tập cao hơn so với lớp đối chứng, đặc
biệt ở nhóm học sinh có tỉ lệ khá, giỏi, cụ thể:
Tỉ lệ điểm 5, 6 phân bố như sau:


+ Đợt 1: lớp thực nghiệm đạt 37,2%, lớp đối chứng đạt

52,1%.
+ Đợt 2: lớp thực nghiệm (50,6%), lớp đối chứng (48,1%).
+ Cả 2 đợt: lớp thực nghiệm (42,5%), lớp đối chứng
(50,5%).
Tỉ lệ điểm 710 phân bố như sau:
+ Đợt 1: lớp thực nghiệm đạt 58,7%, lớp đối chứng đạt
35,5%.
+ Đợt 2: lớp thực nghiệm (48,1%), lớp đối chứng (37,0%).
+ Cả 2 đợt: lớp thực nghiệm (54,5%), lớp đối chứng
(36,1%).
Đối với mức điểm trung bình (5, 6 điểm) tỉ lệ giữa lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng không chênh lệch nhiều, đôi khi tỉ lệ này
thấp hơn ở nhóm lớp thực nghiệm. Tuy nhiên, ở nhóm điểm khá,
giỏi (chạy từ điểm 7 đến điểm 10) thì tỉ lệ của nhóm thực nghiệm
lại vượt trội hơn ở cả hai đợt thực nghiệm, cụ thể: đợt 1 lệch
23,2%, đợt 2 lệch 18,1% và tỉ lệ chung cho cả 2 đợt lệch 18,4%. Tỉ
lệ chênh lệch ở nhóm khá giỏi chứng minh rằng khi được học tập
bằng các phương pháp dạy học mới kết hợp với các tư liệu học tập
có tính trực quan cao, học sinh được làm việc nhiều hơn, được tự
do lựa chọn cách thức học tập thì các em đạt được các mức độ
nhận thức cao hơn theo thang đo các mức độ nhận thức của Bloom.
Điều này khẳng định tính hiệu quả của việc đưa tư liệu điện tử vào
trong dạy học địa lí 12 nói riêng, trong dạy học nói chung.


- Kết quả định tính
Để có căn cứ đánh giá tác động tích cực của việc sử dụng hệ
thống tư liệu điện tử trong dạy học Địa lí 12, tác giả đã tiến hành
đồng thời hai phương thức đánh giá sau:
Đánh giá thông qua quan sát và ghi chép

Đánh giá thông qua phiếu hỏi đối với giáo viên và học sinh
Hai phương thức đánh giá định tính được thực hiện song
song với 2 đợt thực nghiệm sư phạm tại hai trường THPT Cẩm
Giàng và THPT Tuệ Tĩnh. Ngoài ra, để làm tăng tính sát thực của
kết quả, mở rộng phạm vi khảo sát, tác giả đã tiến hành gửi đường
link sản phẩm tới một số giáo viên trong tỉnh Hải Dương, đề nghị
các giáo viên này khai thác nguồn tài nguyên được cung cấp và
cho ý kiến phản hồi. Cụ thể, tác giả điều tra giáo viên ở một số
trường THPT trong tỉnh như sau:
Trường THPT Gia Lộc
Trường THPT Ninh Giang
Trường THPT Kẻ Sặt
Trung tâm giáo dục thường xuyên & hướng nghiệp dạy nghề
huyện Cẩm Giàng
Trường THPT Bình Giang
Số lượng tham gia điều tra khảo sát là 402 học sinh và 15
giáo viên Địa lí. Kết quả thu được như sau:
Về mức độ ứng dụng CNTT trong dạy học Địa lí
- Ý kiến khảo sát về mức độ cần thiết
của việc ứng dụng CNTT trong dạy học Địa lí (%)


Rất cần

Cần thiết

thiết

Bình

Không cần

thường

thiết

GV

80

20

0

0

HS

96,5

3,0

0,5

0

Đánh giá về hệ thống tư liệu điện tử trong dạy học Địa lí 12

-Đánh giá chung về hệ thống tư liệu điện tử trong dạy học Địa
lí 12 (%)

Nội dung đánh giá

GV

HS

1. Giao diện có tính thẩm mĩ

73

87

2. Bố cục hợp lí

100

100

3. Nội dung phong phú

93

100

4. Cách thức khai thác dễ dàng

100

100

5. Nguồn tài nguyên hữu ích trong dạy –

100

100

học


Phân tích số liệu:
100% ý kiến khảo sát của giáo viên và học sinh đều cho rằng
hệ thống tư liệu điện tử trong dạy học thực sự là nguồn tài nguyên
hữu ích trong giảng dạy và học tập Địa lí. Giáo viên có cơ hội đổi
mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, học sinh có cơ hội
tham gia vào quá trình học tập một cách tích cực, việc tự học ở
nhà trở lên dễ dàng hơn.
Về bố cục, nội dung, giao diện, cách thức khai thác, có từ 73
– 100% giáo viên và học sinh tỏ ra hài lòng. Điều này chứng tỏ
rằng việc đưa hệ thống tư liệu điện tử vào trong dạy học có tính
thực tiễn và khả thi cao, có khả năng phát triển trên diện rộng.
Đối với giáo viên
Thông qua kết quả phiếu điều tra kết hợp với trao đổi, quan
sát đã cho thấy rằng: sử dụng tư liệu điện tử trong dạy học Địa lí
là nội dung khá mới mẻ, việc sử dụng chúng trong thực tế giảng
dạy còn hạn chế. Hiện nay, các website xây dựng chuyên biệt để
cung cấp tài nguyên cho dạy học Địa lí rất hạn chế, chủ yếu tồn tại
dưới dạng các website chia sẻ các bài giảng điện tử. Do vậy, việc
xây dựng và sử dụng hệ thống tư liệu điện tử trong dạy học Địa lí
12 là rất cần thiết giúp nâng cao chất lượng giảng dạy, nâng cao
khả năng ứng dụng CNTT của GV và tạo điều kiện để GV có thể

đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng
lực.


Đối với học sinh
Thông qua trao đổi ý kiến cho thấy, khi được tiếp cận với hệ
thống tư liệu điện tử trong học tập Địa lí 12 các em tỏ ra rất hào
hứng, tinh thần học tập của các em chuyển biến theo chiều hướng
tích cực. Các em hăng say học tập, tích cực tham gia các hoạt
động do giáo viên tổ chức, chủ động hơn trong quá trình học tập
và kiểm tra đánh giá của bản thân.
Không những thế, thông qua việc tiếp cận với hệ thống tư
liệu điện tử, các em có cơ hội được làm việc với các tài nguyên
học tập khác nhau, có cơ hội được tiếp cận với cái mới nên đã
kích tích tư duy sáng tạo của các em. Đồng thời, các em có cơ hội
được vận dụng các kĩ năng CNTT vào trong quá trình học tập, từ
đó các em thấy được sự hữu ích của các môn học trong nhà trường
phổ thông.
Qua hai đợt thực nghiệm sử dụng tư liệu điện tử với các
phương pháp dạy học tích cực, kết quả thu được (kết quả định
lượng và kết quả định tính) đều khẳng định việc sử dụng các tư
liệu dạy học điện tử kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực
đã thực sự nâng cao năng lực tự học ở học sinh, đồng thời góp
phần phát triển nhiều kĩ năng cần thiết, như: kĩ năng thuyết trình,
kĩ năng khai thác công nghệ thông tin, kĩ năng làm việc nhóm,…
Giáo viên, học sinh ở các trường thực nghiệm đều rất hào
hứng khi sử dụng tư liệu điện tử trong dạy học. Giáo viên hy vọng
cần có nhiều hơn nữa những tư liệu điện tử cho cả lớp 10, lớp 11

để giúp bài học trở nên sinh động, học sinh tích cực hơn trong quá
trình học tập .
Thông qua thực nghiệm tác giả luận văn khẳng định việc sử
dụng tư liệu điện tử trong dạy học địa lí 12 ở trường THPT là khả
thi và cần thiết, góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao chất
lượng dạy học địa lí 12 ở trường phổ thông.